Ti kʼu yelan tstakʼ li Vivliae

Li kʼusi chal Vivlia ta sventa ti laj yichʼ pasel li kʼusitike, jaʼ te chal ta slivroal Génesis li kʼusi albat yuʼun Dios li Adane, ti xi chale: «Xuʼ chaloʼ scotol li sat teʼetic liʼ oy ta tsʼunubaltique. Jaʼ noʼox mu xaloʼbe sat li jpets teʼ ti jaʼ sventa chacʼ ta naʼel cʼusi lec, xchiʼuc cʼusi chopole, yuʼun me chaloʼe, ta xacham» (Génesis 2:16, 17). Ti lajuk xchʼun mantal li Adane muʼyuk cham ti jechuke, te nakal-o jechuk li ta nichimaltik Edene.

Pe mu jechuk kʼot ta pasel, yuʼun muʼyuk la xchʼunbe smantal Dios, la sloʼ li sat teʼ kʼalal akʼbat yuʼun li yajnile, vaʼun jaʼ jech muʼyuk xkuxi-o sbatel osil (Génesis 3:1-6). Li avie jech-o yakal chkil jvokoltik ta skoj ti muʼyuk la xchʼun mantale. Li jtakbol Pabloe xi chalbe smelolale: «Jech kʼuchaʼal ta jun noʼox vinik och talel li mulil ta balumile, jech ta skoj mulil och talel ek li lajelale, jaʼ yuʼun chcham skotol krixchanoetik ta skoj ti jpasmulil kʼot skotolike» (Romanos 5:12). Li vinik taje jaʼ li Adane. Pe ¿kʼusi jaʼ li mulil la spas ti jaʼ la sta-o slajele?

Li kʼusi la spas Adane jaʼ jun mulil, taje jaʼ ta skoj ti yolbaj muʼyuk la xchʼunbe smantal li Diose (1 Juan 3:4). Vaʼun kʼot onoʼox ta pasel li kʼusi albil yuʼun Diose, ti ta xcham ta skoj li mulil la spase. Ti lajuk xchʼunbe smantal li Diose, muʼyuk la saʼ smul ti jechuke xchiʼuk muʼyuk xcham. Xuʼ van muʼyuk chcham jechuk li yalab xnichʼnab eke. Kʼalal la spasutik li Diose maʼuk sventa xijcham, jaʼ sventa xijkuxi sbatel osil.

Melel onoʼox ti xi chal li Vivliae: «Chcham skotol krixchanoetik». Pe ¿mi oy van kʼusi kuxul chkom kʼalal mi lijchamutike? Xuʼ van ep buchʼutik chalik ti oy kʼusi kuxul chkom kuʼuntike, ti jaʼ la li jchʼuleltike. Ti meleluk ti oy to kʼusi kuxul chkom kuʼuntik ta bu jotukal kʼalal chijchame maʼuk jun kastigo li lajelale xchiʼuk jecheʼ chloʼlavan li Dios ti jechuke. Yuʼun li Vivliae chal «ti mu snaʼ sjut kʼop li Diose» (Evreos 6:18). Li buchʼu loʼlavane jaʼ li Satanas kʼalal xi laj yalbe li Evae: «Mu meleluc. Mu xachamic yuʼun» (Génesis 3:4).

Mi mu meleluk ti chalik ti mu snaʼ xcham li jchʼuleltike, vaʼun chaʼa ¿kʼusi van chkʼot ta pasel ta jtojolaltik kʼalal chijchame?

TSJAMBUTIK LEK SMELOLAL LI VIVLIAE

Xi chal li slivroal Génesis kʼalal laj yichʼ pasel li kʼusitike: «Li Mucʼul Diose lic smeltsan ta tsʼuʼilum li vinique. La xjuchʼtabe sniʼ, jech lic ayinuc xchʼulel, lic yichʼ icʼ. Jaʼ jech lic cuxiuc o li vinique» (Génesis 2:7). Li jpʼel kʼop «lic ayinuc xchʼulel» ti xie, jaʼ jech yichʼoj jelubtasel li ta jpʼel evreo kʼop ti néfescha xie, ti jaʼ skʼan xal «li kuxlejal ti chichʼ ikʼe».

Jaʼ yuʼun li Vivliae lek chalbe smelolal ti kʼalal laj yichʼ pasel li Adane muʼyuk akʼbat xchʼulel ti mu snaʼ xchame, moʼoj, yuʼun chal ti «lic yichʼ icʼ [xchiʼuk] lic cuxiuc o li vinique». Jaʼ yuʼun akʼo mi chasabe tajek skʼoplal «li chʼulelal ti mu snaʼ xchame», muʼyuk bu chata ta saʼel ta junuk teksto ta Vivlia.

¿Kʼu yuʼun oy epal relijionetik ti yan-o li kʼusi chakʼik ta chanel ti mu jechuk kʼuchaʼal chal Vivliae? Sventa jtabetik li stakʼobile, skʼan xkalbetik skʼoplal li voʼneal Ejiptoe.

EPAJ BATEL JUN JECHEʼ CHANUBTASEL

Li j-al-loʼil Heródoto ti kuxi ta svoʼobal siglo kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, laj yal ti jaʼik la li j-ejiptoetik «li buchʼutik baʼyuk laj yalik ti oy la xchʼulel li krixchanoetik ti mu snaʼ xchame». Li jvoʼneal babiloniaetike lik xchʼunik ek ti oy jun chʼulelal ti mu snaʼ xchame. Kʼalal li Alejandro Magno la stsal li lumetik ta Oriente Medioe (322 kʼ.m.jkʼ.), li pʼijil jgriegoetike yakʼojbeik xa onoʼox xchan li krixchanoetike, ta skoj taje mu jaluk puk batel li chanubtasel ti bu kʼalal smakoj li ajvalile.

Li ta baʼyel siglo ta jkʼakʼaliltike, chib relijion ti tsots skʼoplal yuʼun li judaetike, jech kʼuchaʼal li j-esenioetik xchiʼuk li jfariseoetike, chchanubtasvanik ti kuxul chkom li jchʼuleltik kʼalal chcham li jbekʼtaltike. Li The Jewish Encyclopedia xi chale: «Li kʼusi xchʼunojik li judaetik ta sventa li chʼulelal ti mu snaʼ xchame jaʼ te la xchanbeik li jgriegoetike, pe jaʼ te mas la xchanik li ta chanubtasel yuʼun Platone». Li Josefo ti jaʼ jun j-al-loʼil yuʼun li judaetik ta baʼyel sigloe, muʼyuk laj yal ti ta Vivlia lokʼem li chanubtaseletik taje, yuʼun jaʼ noʼox laj yal ti jaʼ li «kʼusi tsnopik li jgriegoetike», ti jaʼ noʼox loʼiletik ti mu meleluke.

Kʼalal puk batel li kʼusi xchʼunojik li jgriegoetike, li buchʼutik chalik ti jaʼik yajtsʼaklomtak Kristo eke jech xa lik xchʼunik batel li jecheʼ chanubtaseletike. Jech kʼuchaʼal chal li j-al-loʼil Jona Lendering, «li kʼusi tsnop Platón ta sventa ti oy xa onoʼox bu ay li chʼulelal ti jaʼ mas to leke xchiʼuk ti tal kuxiuk ta jun balumil ti sokeme, lek xa yaʼi la xchʼunik li yajtsʼaklomtak Kristo ta alel li kʼusi chakʼ ta chanel Platone». Li yajtsʼaklomtak Kristo ta alele jaʼ te lik xchʼunik talel li chanubtasel ta sventa li chʼulelal ti mu snaʼ xchame, vaʼun toj tsots xa skʼoplal laj yilik ta sventa li kʼusitik skʼan xchʼunike.

«CHAKʼ AKOLEBALIK LI KʼUSI MELELE»

Li ta baʼyel sigloe xi tojobtasvan li jtakbol Pabloe: «Li skʼop yakʼoj ta naʼel Diose jamal chal ti oy junantik ti chiktaik komel li xchʼunel oʼontonale, jaʼ chchikintaik li kʼusi akʼbil ta naʼel ti jaʼ noʼox chchʼayvane xchiʼuk li chanubtaseletik ti jaʼ yuʼun pukujetike» (1 Timoteo 4:1). ¡Melel maʼ taje! Li chanubtaseletik ta sventa ti mu snaʼ xcham li jchʼuleltike, ¡jaʼ jun chanubtasel yuʼun li pukujetike! Yuʼun muʼyuk te lokʼem talel ta Vivlia, jaʼ noʼox te lokʼem talel ta relijionetik xchiʼuk ta jecheʼ chanubtaseletik.

Pe xi laj yal komel li Jesuse: «Chavojtikinik li kʼusi melele xchiʼuk jaʼ chakʼ akolebalik li kʼusi melele» (Juan 8:32). Li yojtikinel li kʼusi melel chal Dios ta Vivliae jaʼ tskoltautik sventa mu xijlaj ta loʼlael xchiʼuk ti mu jpastik li kʼusitik muʼyuk lek chil Dios ti jaʼ jech chakʼik ta chanel li relijionetike. Jech noxtok, tskoltautik sventa mu jpastik li kʼusi nopem xaʼiik spasel ta sventa li lajelale xchiʼuk ta sventa li labtael o metsʼtael ti jech xchʼunojik li krixchanoetike (kʼelo li rekuadro «¿Bu oy li buchʼutik chamemike?»).

Li Jpasvanej kuʼuntike skʼanojutik tajek. Mu skʼan ti jaʼ noʼox 70 o 80 jabil xijkuxiutike xchiʼuk muʼyuk jech snopoj ti chijbat ta vinajel sventa te xijkuxi sbatel osile o ti bu oy li kuxlejaletik ti mu xkiltike. Li kʼusi oy ta yoʼontone jaʼ ti xkuxiik sbatel osil liʼ ta Balumil li xnichʼnabtak ti lek snaʼ xchʼunik mantale. Taje ta onoʼox xkʼot ta pasel li kʼusi snopoje (Malaquías 3:6). Li ajvalil Davide xi la stsʼiba komel li kʼusi akʼbat snaʼ yuʼun Dios ti tspat koʼontontike: «Li bochʼo tucʼ yoʼntonique jaʼ chuʼuninic o li yosilique, jech jun yoʼnton te chnaquiic o» (Salmo 37:29).