XCHANOBIL 38
«Laʼik ta jtojolal [...], voʼon ta jsikubtas avoʼontonik»
«Laʼik ta jtojolal akotolik, voʼoxuk ti tsots tajek cha-abtejike xchiʼuk ti ol avikatsike, voʼon ta jsikubtas avoʼontonik» (MAT. 11:28).
KʼEJOJ 17 «¡Ta jkʼan!»
LI KʼUSI TA JCHANTIKEa
1. ¿Kʼusi jamal laj yal Jesus ta Mateo 11:28 kʼalal ta 30?
LI Jesuse oy kʼusi jamal laj yalbe krixchanoetik kʼalal jaʼo te chchiʼinan ta loʼile, xi laj yalanbee: «Laʼik ta jtojolal [...], voʼon ta jsikubtas avoʼontonik» (kʼelo Mateo 11:28-30). Maʼuk noʼox jecheʼ loʼil li kʼusi laj yale. Jkʼeltik batel li kʼusi la spasbe jun ants ti staoj tsatsal chamele.
2. Li Jesuse, ¿kʼuxi la skolta li ants ti staoj tsatsal chamele?
2 Li ants taje ta anil xa noʼox skʼan koltael ta skoj ti oy xa ta 12 jabil ip chaʼie xchiʼuk ti muʼyuk bu kolem-o akʼo mi ay xa ta epal doktoretike. Pe maʼuk noʼox, yuʼun li Smantal Moisese chal ti toj ibal sba li ants taje (Lev. 15:25). Jaʼ yuʼun, kʼalal laj yaʼi ti chpoxta jchameletik li Jesuse, bat saʼ ta anil. Kʼalal la stae, la stsakbe li stsitsimal yok skʼuʼe, vaʼun jaʼ jech poxtaj ta anil. Pe li Jesuse maʼuk noʼox la xpoxta li antse, yuʼun laj yakʼbe yil ti skʼanoje xchiʼuk ti yichʼoj ta mukʼe. Vaʼun, bat snup ta be li antse xchiʼuk xi laj yalbee: «Jtseb». Xkuxet xa van tajek laj yaʼi sba xchiʼuk tstsatsub van tajek yoʼonton kʼalal jech albate (Luk. 8:43-48).
3. ¿Kʼusitik ta jtakʼtik batel li ta xchanobil liʼe?
3 Skʼan jechuk jpastik ek jech kʼuchaʼal la spas li antse, yuʼun lokʼ batel xchiʼuk bat saʼ li Jesuse. Jech oxal, skʼan me xkakʼtik persa sventa xijnopaj ta stojolal li Jesuse. Li avie, muʼyuk xa chpoxtautik Jesus ta skʼelobil juʼelal kʼalal chijnopaj ta stojolale. Pe jech-o yakal tstakutik ta ikʼel, yuʼun xi chalbutike: «Laʼik ta jtojolal [...], voʼon ta jsikubtas avoʼontonik». Li ta xchanobil liʼe ta jtakʼtik batel li voʼob sjakʼobiltak liʼe: ¿Kʼuxi xuʼ xijnopaj ta stojolal li Jesuse? ¿Kʼusi la skʼan laj yal Jesus kʼalal xi laj yale: «Jaʼ kuchik li kʼatlom teʼ kuʼune»? ¿Kʼusi xuʼ jchanbetik li Jesuse? ¿Kʼu yuʼun chakʼbutik siketel koʼontontik kʼalal ta jpasbetik li yabtele? Xchiʼuk ¿kʼuxi xuʼ xakʼbutik-o siketel koʼontontik li kʼatlom teʼ yuʼune?
«LAʼIK TA JTOJOLAL»
4, 5. ¿Kʼuxitik xuʼ xijnopaj ta stojolal li Jesuse?
4 Jtos ti kʼuxi xuʼ xijnopaj ta stojolal li Jesuse jaʼ ti xkakʼtik persa xchanel li kʼusitik la spase xchiʼuk li kʼusi laj yale (Luk. 1:1-4). Pe skʼan jchan jtuktik ta Vivlia li kʼusi la spas ta xkuxlejale, yuʼun muʼyuk buchʼu jech tspas ta jtojolaltik. Jech xtok, jaʼ me jech chijnopaj ta stojolal kʼalal chijpas ta yajchankʼope xchiʼuk kʼalal chkichʼtik voʼe.
5 Yan ti kʼuxi xuʼ xijnopaj ta stojolal li Jesuse jaʼo kʼalal ta jkʼanbetik koltael li moletik ta tsobobbaile. Yuʼun li Jesuse laj yakʼ «kʼuchaʼal matanal» sventa xkʼelbat li xchijtake (Efes. 4:7, 8, 11; Juan 21:16; 1 Ped. 5:1-3). Pe li moletike mu xilik li kʼusi ta jnoptike xchiʼuk mu snaʼik mi ta jkʼantik koltael, jaʼ yuʼun skʼan voʼotik xijkʼopoj xchiʼuk kalbetik li kʼusi chtun kuʼuntike. Xi chal jun ermano ti Julian sbie: «Kʼalal laj kikta Betel ta skoj ti li-ipaje, laj yalbun jun kamigo ti akʼo xkalbe moletik sventa xtal svulaʼanikune. Ta slikebale, la jnop ti muʼyuk chtun kuʼune, pe laj onoʼox jkʼan ta tsʼakal. Jaʼ jun mukʼta matanal laj kaʼi kʼalal ay svulaʼanikune». Li moletik ta tsobobbail ti tukʼ yakʼoj sbaik jech kʼuchaʼal li chaʼvoʼ moletik ti ay svulaʼanik li Juliane xuʼ me skoltautik ek sventa jechuk jnoptik kʼuchaʼal tsnop li Kristoe, jaʼ xkaltik, ti xkaʼibetik smelolal xchiʼuk ti jchanbetik li kʼusitik la spase xchiʼuk ti jechuk jnoptik kʼuchaʼal tsnop li stuke (1 Kor. 2:16; 1 Ped. 2:21). ¡Muʼyuk me bu yan xuʼ jech jtatik li kʼusi tspasik ta jtojolaltike!
«JAʼ KUCHIK LI KʼATLOM TEʼ KUʼUNE»
6. ¿Kʼusi la skʼan laj yal Jesus kʼalal xi laj yale: «Jaʼ kuchik li kʼatlom teʼ kuʼune»?
6 Kʼalal laj yalbutik Jesus ti jaʼ akʼo jkuchtik li kʼatlom teʼ yuʼune, xuʼ van jaʼ la skʼan laj yal ti jchʼunbetik smantal ta skoj ti jaʼ Ajvalile. Jaʼ van skʼoplal xtok ti jmojuk jkuchtik batel li kʼatlom teʼ yuʼune xchiʼuk ti koʼoluk xij-abtej ta stojolal li Jeovae. Kʼusiuk noʼox ti la skʼan laj yale, li kʼusie jaʼ ti skʼan xij-abtej batele.
7. Jech kʼuchaʼal chal Mateo 28:18 kʼalal ta 20, ¿kʼusi abtelal yakʼojbutik li Jesuse, xchiʼuk kʼusi jnaʼojtik ti tspase?
7 ¿Kʼuxi ta jchʼamtik li takel ta ikʼel yuʼun Jesuse? Jaʼo kʼalal chkakʼ jkuxlejaltik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk kʼalal chkichʼtik voʼe. Li Jesuse muʼyuk bu tspʼaj li buchʼutik oy ta yoʼonton chtunik ta stojolal li Jeovae, yuʼun tstak ta ikʼel skotol li krixchanoetik ta spʼejel balumile (Juan 6:37, 38). Jaʼ jun mukʼta matanal jtaojtik ti xuʼ jpasbetik yabtel Jeova ti jaʼ yakʼojbe ta skʼob li Xnichʼone. Xuʼ jchʼuntik ta melel ti tskoltautik skotol velta Jesus li ta abtelal taje (kʼelo Mateo 28:18-20).
«CHANBEIKUN JTALELAL»
Kakʼbetik siketel yoʼonton yantik jech kʼuchaʼal la spas li Jesuse (Kʼelo parafo 8-11).b
8, 9. 1) ¿Kʼu yuʼun lek laj yaʼiik ti xnopajik ta stojolal Jesus li buchʼutik bikʼit yakʼoj sbaike? 2) ¿Kʼusitik van skʼan jakʼbe jbatik?
8 Lek tajek chaʼiik ti xnopajik ta stojolal Jesus li buchʼutik bikʼit yakʼoj sbaike (Mat. 19:13, 14; Luk. 7:37, 38). Pe ¿kʼu yuʼun? Yuʼun mu xkoʼolaj stalelal xchiʼuk li jfariseoetike. Li jnitvanejetik ta relijion taje solel mu snaʼ xkʼanvanik xchiʼuk tstoy sbaik (Mat. 12:9, 12-14). Jech xtok, jaʼ lek chaʼiik ti lekuk xichʼik ojtikinele xchiʼuk ti tsotsuk xa skʼoplalike. Yanuk li Jesuse lek snaʼ xkʼanvan xchiʼuk bikʼit yakʼoj sba xchiʼuk la xchanubtas yajchankʼoptak ti bikʼituk xakʼ sbaik eke, ti mu stoy sbaike xchiʼuk ti xtunik ta stojolal li yantike (Mat. 23:2, 6-11). Li krixchanoetike chiʼik ta stojolal li jfariseoetik ta skoj ti ep kʼusitik xuʼ spas yuʼunike (Juan 9:13, 22). Pe kʼalal te xchiʼukik li Jesuse, jun noʼox yoʼonton chaʼi sbaik ta skoj ti oy kʼusitik lek tspase xchiʼuk ti mu tsotsuk ye snaʼ xkʼopoje.
9 ¿Mi jchanojbetik xa stalelal li Jesuse? Xiuk jakʼbe jbatike: «¿Mi oy xkʼuxul koʼonton xchiʼuk mi bikʼit chkakʼ jba chil li yantike? ¿Mi oy ta koʼonton ta jpas kʼusiuk noʼox sventa jkolta li yantike? ¿Mi lek ta jkʼopon li krixchanoetike?».
10. ¿Kʼu yelan laj yaʼi sba li jchankʼopetik kʼalal jmoj abtejik xchiʼuk li Jesuse?
10 Li jchankʼopetike jun noʼox yoʼonton laj yaʼi sbaik kʼalal te xchiʼukik li Jesuse xchiʼuk lek tajek laj yaʼi sba ek kʼalal la xchanubtasan li yajchankʼoptake (Luk. 10:1, 19-21). Sventa stijbe yoʼonton li yajchankʼoptake, oy kʼusitik la sjakʼanbe xchiʼuk lek la xchikintabe li kʼusi laj yalike (Mat. 16:13-16). Kʼalal lek chichʼ akʼbel yaʼlel li jpets nichime, lek alakʼ sba chakʼ li xniche. Jaʼ jech nichimajik xkaltik ek li jchankʼopetik kʼalal la xchanbeik Jesus li kʼusi laj yakʼ ta chanele xchiʼuk ti lek laj yakʼ satik ta skoj li yabtelike.
Jtakʼtikuk kʼoponel xchiʼuk oyuk slekil koʼontontik
Baxbolukutik ta cholmantal
Bikʼituk xkakʼ jbatik xchiʼuk baxbolukutik ta abtelc
11. ¿Kʼusitik skʼan jakʼbe jbatik?
11 Mi oy kʼusi jbainojtike, xiuk jakʼbe jbatike: «¿Kʼu yelan chkakʼ ta ilel jtalelal li ta kabtel o li ta jnae? ¿Mi muʼyuk van ta jsaʼkʼop? ¿Mi ta jtijbe yoʼonton yantik sventa oyuk kʼusi sjakʼbeikune? Xchiʼuk ¿mi oy ta koʼonton ta jchikintabeik li kʼusi tsnopike?». Mu me jchanbetik li jfariseoetik ti solel chkapik tajek kʼalal oy kʼusi chjakʼbatike xchiʼuk ti tskontrainik li krixchanoetik kʼalal jelel kʼusi tsnopik kʼuchaʼal li stukike (Mar. 3:1-6; Juan 9:29-34).
«CHATA SIKETEL AVOʼONTONIK»
12-14. ¿Kʼu yuʼun chakʼ siketel koʼontontik kʼalal ta jpastik li abtelal yakʼoj ta jbatik li Jesuse?
12 ¿Kʼu yuʼun chakʼ siketel koʼontontik kʼalal ta jpastik li abtelal yakʼoj ta jbatik li Jesuse? Jkʼeltik batel junantik srasonaltak.
13 Toj lek li jchabivanejetik kuʼuntike. Li Jeovae jaʼ li Buchʼu toj toyol oye, akʼo mi jech, maʼuk ti jpʼel xa xal ta jtojolaltike o ti mu xa snaʼ stoj ta vokole. Yuʼun oy tajek sbalil chil li abtelal ta jpastike (Evr. 6:10). Chakʼ kipaltik sventa spas batel kuʼuntik li kʼusitik jbainojtike (2 Kor. 4:7; Gal. 6:5). Li Jesukristo ti jaʼ li Ajvalil kuʼuntike, lek kʼusi chakʼ jchantik sventa lekuk xkiltik li yantike (Juan 13:15). Li moletik ta tsobobbail ti jaʼ oy ta sbaik chchabiutike, chakʼik persa yoʼ jaʼuk xchanbeik stalelal Jesus ti jaʼ «li mukʼta [jchabichije]» (Evr. 13:20; 1 Ped. 5:2). Li stukike chakʼik persa sventa spat koʼontontik, oy slekil yoʼontonik, oy stsatsal yoʼontonik kʼalal chchanubtasutike xchiʼuk kʼalal chchabiutike.
14 Oy jlekil amigotaktik. Li yajtunelutik Diose jtuktik noʼox ta spʼejel balumil ti ta jtabetik sbalil li kabteltik ta jpastike xchiʼuk ti jkʼanoj jba jkotoltike. Jnopbetik skʼoplal liʼe: Jtaojtik jun mukʼta matanal ti xuʼ jmoj chij-abtej xchiʼuk li buchʼutik chchʼunbeik smantaltak Dios ta sventa ti kʼu yelan skʼan jpas jtalelaltike, pe muʼyuk tsnopik ti jaʼ xa mas tsots skʼoplal chaʼi sbaike. Akʼo mi ep kʼusitik xchanojik spasel, muʼyuk bu xtoyet xa chaʼi sbaik ti jaʼ xa bikʼit chilik li yantike. Yuʼun jaʼ yamigoutik, maʼuk ti jaʼ noʼox xchiʼilutik ta abtele. Solel skʼanojutik tajek xchiʼuk oy ta yoʼonton chakʼ xkuxlejalik ta jtojolaltik.
15. ¿Kʼu yelan skʼan xkaʼi jbatik yuʼun li abtelal yakal ta jpastike?
15 Yakal ta jpastik jun lekil abtelal. Ta skoj li jutbil kʼopetik chal Satanase, ta jchanubtastik krixchanoetik ta sventa li kʼusi melel ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ta jpakbetik skʼoplal (Juan 8:44). Li stuke chakʼbe tajek svokol li krixchanoetike, yuʼun chakʼbe alal ikatsiletik ti mu xlik yuʼunike. Tskʼan chakʼ jchʼuntik ti muʼyuk chakʼutik ta perton li Jeovae xchiʼuk ti mu jtatik-o ti skʼanutike. Taje jaʼ jun ibal sba jutbil kʼop yuʼun li Satanase xchiʼuk solel muʼyuk xkʼuxul yoʼonton ta jtojolaltik. Kʼalal chijnopaj ta stojolal li Kristoe, ta jtatik perton yuʼun li jmultike. Ti melel xkaltike, skʼanojutik tajek li Jeovae (Rom. 8:32, 38, 39). ¿Mi mu jechuk ti xijmuyubaj tajek ti xuʼ jchanubtastik yantik sventa spat yoʼontonik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ti xuʼ xjelbat xkuxlejalik yuʼun li mantale?
JKUCHTIK-O BATEL LI KʼATLOM TEʼ YUʼUN JESUSE
16. ¿Kʼu yuʼun jelel li ikatsil yuʼun Jesus xchiʼuk li yan ikatsil ti chkakʼtik persa xkuchel batele?
16 Li ikatsil chak’butik Jesuse jelel xchiʼuk li ikatsil ti skʼan xkakʼtik persa xkuchel batele. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal chlaj koʼontontik ta abtel jujun kʼakʼale, jutuk mu jkotoltikuk ti solel lubem xa chijkom yuʼune, maʼuk noʼox, yuʼun mu junuk koʼontontik chijkom yuʼun. Pe kʼalal chijtun ta stojolal Jeova xchiʼuk Jesuse, mas jun koʼontontik yuʼun. Xuʼ van lubemutik xa kʼalal chlaj koʼontontik ta abtele xchiʼuk ti akʼbil xa persa sventa xijbat li ta jtsobajeltike. Pe ¿mi mu jechuk ti mas xa jun koʼontontik kʼalal chijsut tale xchiʼuk ti mas xa oy kipaltike? Jaʼ jech chkʼot ta pasel ek kʼalal chkakʼtik persa chijlokʼ ta cholmantale o kʼalal chijchanunaj ta jtuktike. ¿Mi mu jechuk ti ep ta jtabetik sbalil kʼalal chkakʼtik persa jech ta jpastike?
17. ¿Kʼusi skʼan xkaʼibetik smelolal, xchiʼuk kʼusi skʼan jkʼel-o jbatik?
17 Skʼan xkaʼibetik smelolal ti mu skotoluk velta oy-o kipaltike. Jech oxal, skʼan jkʼeltik lek bu ta jtunestik, yuʼun xuʼ van te xlaj kuʼuntik kʼalal jaʼ chbat ta koʼontontik saʼel li kʼulejale. Jkʼeltik kʼusi la stakʼ Jesus kʼalal jakʼbat yuʼun jun jkʼulej kerem li kʼusi xuʼ spas sventa sta li kuxlejal sbatel osile. Li kerem taje yichʼoj ta mukʼ li Mantale xchiʼuk lek van li stalelale. ¿Kʼuxi jnaʼojtik? Yuʼun li ta Evanjelio yuʼun Markose chal ti kʼuxubaj ta yoʼonton li Jesuse xchiʼuk xi laj yalbee: «Batan, bat chono li kʼusitik oy avuʼune, [...] vaʼun laʼ tsʼakliun». Li jkʼulej kereme mu snaʼ lek kʼusi tspas, yuʼun mu xlokʼ ta yoʼonton yiktael li «kʼusitik oy yuʼun» ta skoj ti muʼyuk mas oy ta yoʼonton stsʼakliel li Jesuse (Mar. 10:17-22). ¿Kʼusi kʼot ta pasel? Muʼyuk la skʼan la xkuch li kʼatlom teʼ yuʼun Jesuse xchiʼuk muʼyuk xkol lokʼel «ta smoso» li kʼulejale (Mat. 6:24). ¿Kʼusi van la apas jechuk li voʼote?
18. ¿Kʼusi skʼan jakʼbe jbatik bakʼintik, xchiʼuk kʼu yuʼun?
18 Lek ti xiuk jakʼbe jbatik bakʼintike: «¿Kʼusi li mas tsots skʼoplal chkil ta jkuxlejale?». Kʼalal jech ta jakʼbe jbatike, te chkakʼtik venta kʼusi batem ta koʼontontik spasel. Xi laj yal jun kerem ti Mark sbie: «Oy jayibuk jabil la jnop ti muʼyuk kʼusi batem ta koʼonton saʼele. Pe jaʼ ta jnopilanbe skʼoplal li takʼine xchiʼuk ti kʼuxi xuʼ xlekub li jkuxlejale akʼo mi chitun ta prekursor. Vaʼun, lik jakʼbe jba ti kʼu yuʼun mas xa tsots li jkuxlejale. Te laj kakʼ venta ti jaʼ batem ta koʼonton li kʼusitik ta jkʼan jtuke xchiʼuk ti jaʼ xa noʼox ta jpasbe yabtel Jeova kʼalal xuʼ kuʼun chkile». Sventa xtun mas ta stojolal Jeova li Marke, la sjel xkuxlejal xchiʼuk li kʼusi tsnope. Xi to chale: «Bakʼintike, ta jvul koʼonton ta skoj ti chʼabal lek jtakʼine, pe skoltaojun Jeova xchiʼuk Jesus sventa jaʼuk-o xkakʼ ta koʼonton spasbel li yabtele».
19. ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti skʼan teuk ta joltik li buchʼu oy ta sba chalbutik mantale?
19 Oy oxtos kʼusi xuʼ jpastik sventa jechuk-o siket koʼontontik ta stojolal Jesus ti jmoj jkuchojtik batel li kʼatlom teʼ yuʼune. Baʼyel, skʼan teuk ta joltik buchʼu oy ta sba ti xalbutik mantale. Jaʼ yuʼun Jeova li abtelal ta jpastike, jech oxal skʼan jechuk jpastik batel kʼuchaʼal tskʼanbutike. Jech xtok, jaʼ Yajval kabteltik, li voʼotike jaʼ noʼox yaj-abtelutik (Luk. 17:10). Jaʼ noʼox chkilbajin jba jtuktik mi jaʼ jech ta jpasbetik yabtel kʼuchaʼal ta jkʼan jtuktike. Kalbetik skʼoplal li jkot tot vakaxe. Kʼalal mu xchʼunbe smantal li yajvale xchiʼuk mi jaʼ te chbat ti bu tskʼan yoʼontone, tslajes sba xchiʼuk li skʼatlom teʼe xchiʼuk chkʼunib ta anil. Jaʼ yuʼun, mi ta jchʼuntik li beiltasel yuʼun Jeovae, oy kʼusitik labalik sba tspas kuʼuntik xchiʼuk ta jtsaltik komel kʼusuk vokolil. Teuk ta joltik ti muʼyuk buchʼu xuʼ smak ta be li kʼusi oy ta yoʼonton Diose (Rom. 8:31; 1 Juan 4:4).
20. ¿Kʼusi tskoltautik sventa jkuchtik batel li kʼatlom teʼ yuʼun Jesuse?
20 Li ta xchibale jaʼ ti lekuk kʼusi stij koʼontontike. Li kʼusi oy ta koʼontontike jaʼ ti xkichʼtik ta mukʼ li Jtotik Jeovae. Li ta baʼyel sigloe, oy junantik krixchanoetik ti oy kʼusi lik xpichʼ oʼontaike xchiʼuk lik stoy sbaik, jaʼ yuʼun muʼyuk xa xmuyubajik xchiʼuk muʼyuk xa bu la xkuchik batel li kʼatlom teʼ yuʼun Jesuse (Juan 6:25-27, 51, 60, 66; Filip. 3:18, 19). Pe li yantike jaʼ tijbat yoʼontonik ti skʼanojik ta melel li Diose xchiʼuk li xchiʼiltakike. Jaʼ yuʼun, xmuyubajik noʼox la xkuchik batel li kʼatlom teʼ yuʼun Jesus ti kʼu sjalil liʼ kuxiik ta balumile xchiʼuk ti la smalaik ti jmoj ch-ajvalilajik xchiʼuk Kristo ta vinajele. Jaʼ me jech xijmuyubaj noʼox ek mi lek kʼusi tstij koʼontontik ta xkuchel batel li kʼatlom teʼ yuʼun Jesuse.
21. ¿Kʼusi jmalaojtik tspas ta jtojolaltik Jeova jech kʼuchaʼal chal li Mateo 6:31 kʼalal ta 33?
21 Li yoxibale jaʼ ti tskoltautik batel li Jeovae. La jtʼuj jtuktik ti oy kʼusi chkiktatik spasel li ta jkuxlejaltike xchiʼuk ti tsots chij-abteje. Li Jesuse laj onoʼox yal ti ta xkichʼtik nutsel yuʼun li krixchanoetike. Pe ¿mi skʼan van xijxiʼutik? Moʼoj, yuʼun jpatoj koʼontontik ta stojolal Jeova ti chakʼ kipaltik sventa xkuch batel kuʼuntik kʼusiuk noʼox ta jnuptantike. Mi kuch batel kuʼuntike, jaʼ me tskoltautik sventa stsatsub mas li koʼontontike (Sant. 1:2-4). Xchiʼuk jpatoj koʼontontik ti chakʼbutik li kʼusitik chtun kuʼuntike, ti chchabiutik li Jesuse xchiʼuk ti tspat koʼontontik li kermanotaktike (kʼelo Mateo 6:31-33; Juan 10:14; 1 Tes. 5:11). Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿mi oy to van yan kʼusi ta jkʼantik?
22. ¿Kʼusi ti chakʼ-o jmuyubajeltike?
22 Li ants ti poxtaat yuʼun Jesuse xkuxet xa laj yaʼi sba li vaʼ kʼakʼale. Pe ¿kʼusi van skʼan spas sventa jechuk-o xkuxet chaʼie? Jaʼ ti stsʼakli-o batel li Jesuse. ¿Mi jech van la spas? Mi jaʼ la xkuchbe batel li kʼatlom teʼ yuʼun Jesuse, oy kʼusi lek la smala: ti xuʼ jmoj xtunik ta vinajel xchiʼuk li Jesuse. Akʼo mi oy van kʼusitik laj yikta li antse, stuk noʼox jech li matanal la stae. Jaʼ yuʼun, buyuk noʼox ti chijkuxie, mi ta vinajel o mi ta balumil, xuʼ me xijmuyubaj noʼox ta skoj ti la jchʼamtik li takel ta ikʼel yuʼun Jesus kʼalal xi laj yale: «Laʼik ta jtojolal».
KʼEJOJ 13 Laj yakʼ kiltik kʼusi skʼan jpastik li Kristoe
a Li Jesuse tstij koʼontontik sventa xijnopaj ta stojolal. Pe ¿kʼusi smakoj ti ta jchʼamtik li takel ta ikʼel yuʼune? Li ta xchanobil liʼe ta jtakʼtik batel li sjakʼobile xchiʼuk tsvules ta joltik kʼuxi chakʼbutik siketel koʼontontik kʼalal jmoj chij-abtej xchiʼuk Kristoe.
b LI KʼUSI XVINAJ TA LOKʼOLE: Ep ta tos kʼuxi la skolta krixchanoetik li Jesuse.
c LI KʼUSI XVINAJ TA LOKʼOLE: Jun ermano chakʼ persa xchanbel stalelal li Jesuse.