«Һаятимиз вә хизмитимиз. Иш дәптири» үчүн мәлумат мәнбәлири
6—12 январь
ХУДА СӨЗИДИКИ ҒӘЗНӘ | ЯРИТИЛИШ 1, 2
Йәһваниң аләмни яритиши
it «Яритиш, яратмилар»/«Йәһваниң яратқан мәвҗудатлири», 2—4 абз.
Яритиш, яратмилар
Худа «Биринчи күни» «Йоруқлуқ болсун» дегәндә, йоруқлуқ булутларниң арисидин өтүшкә башлиди, амма бу йоруқлуқниң қәйәрдин келиватқанлиғи йәрдин техи көрүнмәс еди. Тәрҗиман Дж. Уоттсниң ейтишичә, «йәр-йүзидә аста-аста йоруқлуқ пәйда болди» (Яр 1:3, A Distinctive Translation of Genesis). Худа йоруқлуқни қараңғулуқтин айриветип, йоруқлуқни Күндүз, қараңғулуқни Кечә дәп атиди. Демәк, йәр шари өз оқини вә күнни айлинип жүриду. Шуниң үчүн йәр шари өз оқини ғәриптин шәриқкә қарап 24 саатта айлинип чиқиду. Бу қозғилиш нәтиҗисидә күн билән түн алмишип туриду (Яр 1:3, 4).
Худа «Иккинчи күни» «бошлуқни» бәрпа қилип, униң астидики суларни үстидики сулардин айриди. Бәзи сулар йәр йүзидә қалди, бирақ көп мөлчәрдә сулар йәр йүзидин хелә егиз көтирилип, уларниң арисида бошлуқ пәйда болди. Худа бу бошлуқни «асман» дәп атиған. Бу «асман» пәқәт йәр шари билән мунасивәтлик болған, чүнки бөлүнгән су юлтузларғичә яки башқа асман җисимлириғичә көтирилмигән (Яр 1:6—8).
Худа «Үчинчи күни» Өзиниң Қудрәтлик күчи билән суларни бир йәргә жиққанда, қуруқлуқ пәйда болди. Бу қуруқлуқни Худа «йәр» дәп атиған. Бу «күндә» баштин ахир һечбир пурсәт амиллири яки тәдриҗий тәрәққият қилиш җәрияни болмиған, чүнки Худа Өзи һаятлиқниң мәвҗутлуқ қанунийитини атомларға салған. Шуниң билән от-чөпләр, уруқлуқ өсүмлүкләр вә мевә беридиған дәрәқләр пәйда болған. Бу үч топ өсүмлүкләрниң һәрбири өз түрлүри бойичә үнүп чиқиду (Яр 1:9—13).
it «Яритиш, яратмилар»/«Йәһваниң яратқан мәвҗудатлири», 7—10 абз.
Яритиш, яратмилар
Диққәткә сазавәр йәнә бир йери, Яритилиш 1:16дә бара дегән ибраний пеили «яритиш» дегән мәнани билдүридиған сөз ишлитилмигән. Униң орниға «қилиш» дегән мәнани билдүридиған аса дегән ибраний пеили ишлитилиду. Яритилиш 1:1дә тилға елинған «асманға» қуяш, ай вә юлтузлар кириду, улар төртинчи күндин аллиқачан бурун яритилған. Төртинчи күни Худа мошу сәйяриләрни «яратқан» яки «қилған», демәк, улар йеңи ролни орунлашқа башлиған яки уларниң болған хусусийәтлири йәргә пайда әкелиши үчүн ишлитилгән. Яритилиш 1:17дики «Йәр йүзини йорутуш, күндүз билән кечини башқуридиған қилиш» дегән сөзләр, сәйяриләрниң йәрдин көрүнүшини билдүриду. Шундақла күн билән ай йоруқлуқ беридиған бәлгүләр болуп, кечә билән күндүзни, жиллар билән пәсилләрни пәриқләндүрүп туруши керәк еди. Улар адәмләргә һәр түрлүк саһада вақитни ениқлашқа ярдәм берәтти (Яр 1:14).
Бәшинчи күни Худа тирик җанларни яратти. Худа бирла җанни яритип, униңдин тәдриҗий тәрәққият арқилиқ башқа һайванатларни пәйда қилмиған. Әксинчә, Худа Өз күчини ишлитип, һәрхил тирик җанларни өз түрлири бойичә яритип, улар билән йәрни толтурди. Муқәддәс китапта мундақ дәп йезилған: «Худа суда яшайдиған әҗайип-ғарайип җанлиқларни, һәрхил чоң-кичик белиқларни вә асмандики һәрхил учар қанатларни өз түрлири бойичә яратти». Худа Өз әмгигиниң нәтиҗисигә қарап, тирик җанларни бәрикәтлиди вә уларға өз түрлири бойичә көпийишкә қабилийәт бәрди (Яр 1:20—23).
«Алтинчи күни» Худа явайи һайванатларни, өй җаниварларни вә һәрқандақ йәр беғирлиғучи һайванатларни өз түрлири бойичә яратти. Худа һәрбир яратмини бәрпа қилған күниниң ахирида уларниң «яхши екәнлигини көрди». Алтинчи күниниң ахиридиму шундақ дегән (Яр 1:24, 25).
Алтинчи күниниң ахирида Худа һечқандақ һайванатларға охшимайдиған, пәриштиләрдин төвән болидиған йеңи мәвҗудатни яратти. Бу Худаға роһий җәһәттин охшайдиған инсан еди. Яритилиш 1:27-айәттә инсанийәтниң пәйда болуши һәққидә қисқичә: «[Худа] уларни әр киши вә аял киши қилип яратти»,— дәп ейтилған. Яритилиш 2:7—9 айәтләрдә: «Йәһва Худа йәрниң тописидин инсанни ясап, униң бурниға һаятлиқ нәпәсини пүвлиди, шуниң билән инсан тирик җан болди»,— дәп тәпсилий чүшәндүрүлгән. Худа адәмгә туридиған җайни һәм йәйдиған нәрсиләрни бәргән. Худа адәмни топидин яратти, аял кишини болса, Адәм атиниң қовурғисидин яратқан (Яр 2:18—25). Худа аялни яратқандин кейин, уларни «адәм» дәп атиған (Яр 5:1, 2).
Роһий гөһәрләрни издәйли
w15 1/6 5-б.
Илим-пән һаятиңизға қандақ тәсир қилиду?
Йәр билән Каинат қанчә вақит моҗут болмақта?
Алимларниң ейтишичә, йәр шари 4 миллиард жил бурун, Каинат болса, 13 яки 14 миллиард жил бурун пәйда болған. Муқәддәс китапта Каинатниң пәйда болған вақти йезилмиған. Шундақла, йәргә қанчә жил болғанлиғи Муқәддәс китапта йезилмиған. Муқәддәс китапниң әң биринчи айитидә: «Башта Худа асман билән йәрни яратти»,— дәп йезилған (Яритилиш 1:1). Бу айәт Каинатниң қанчә вақит моҗут болғанлиғини ейтмиғанлиқтин, алимларға илим-пәнни қоллинип, өзлиригә хуласә чиқиришқа йол қоюду.
it «Әйса Мәсиһ»/«Худаға охшаш Яратқучи әмәс», 1-абз.
Әйса Мәсиһ
Худаға охшаш Яратқучи әмәс. Худаниң Оғли Атиси билән һәммә нәрсини яритишқа һәссисини қошсиму, у Атисиға охшаш Яратқучи әмәс. Яритиш күч-қудрити Йәһваниң муқәддәс роһи яки һәрикәт күчи арқилиқ әмәлгә ашиду (Яр 1:2; Зб 33:6). Йәһва Һаятниң Мәнбәси болғанлиқтин, көзгә көрүнидиған вә көрүнмәйдиған һәммә тирик мәвҗудатларға һаят бәргән (Зб 36:9). Шу сәвәптин, Әйса Яратқучи болмиған, у Худаниң вәкили яки васитичи болған. Әйса Худани Яратқучи дәп атиған. Муқәддәс китаптиму шундақ йезилған (Мт 19:4—6).
13—19 январь
ХУДА СӨЗИДИКИ ҒӘЗНӘ | ЯРИТИЛИШ 3—5
«Биринчи ялған сөзниң ечинишлиқ ақивети»
Йәһваниң нийити чоқум әмәлгә ашиду!
9 Шәйтан иландин пайдилинип, Һава анини Йәһваға бойсунмаслиққа үндиди (Яритилиш 3:1—5ни оқуң; Вәһ. 12:9). У: «Худа растинла силәргә бағдики барлиқ дәрәқләрдин йемәңлар, дедиму?»—дәп сорап, Йәһваниң буйруғиға гуман кәлтүрди. Башқичә ейтқанда, у «силәр халиғиниңларни қилалмамсиләр?» дегәндәк болди. Кейин у Һава аниға: «Яқ, силәр өлмәйсиләр»,— дәп ялған ейтти. Андин у Һава анини Худаға бойсунуш шәрт әмәслигигә ишәндүрүшкә урунуп, униңға: «Һалбуки, Худа шуни билидуки, силәр униңдин йегән күндә көзлириңлар ечилиду»,— деди. Шәйтан бу сөзлири билән улар мевини йәп, алаһидә билимгә егә болмаслиғи үчүн, Йәһва уни йейишини халимиған дәп ейтмақчи еди. Ахирида Шәйтан «силәр яхши вә яманни билидиған Худадәк болисиләр» дегән ялған вәдә бәрди.
w00 15/11 25, 26-б.
Тунҗа әр-аялниң мисалидин қандақ савақ алимиз?
Һава ана гуна қилмиса болаттиму? Әлвәттә болатти! Өзүңизни униң орниға тәсәввур қилип көрүңа. Әгәр натонуш адәм сиз ишинидиған һәм яхши көридиған адәмни ялғанчи дәп әйиплисә, сиз немә һис қилаттиңиз? Шуниңға охшаш, илан Йәһва Худа вә Адәм атиниң ейтқан сөзлиригә қарши нәрсиләрни ейтқан. Шуңа иланниң сөзлири Һава анини ғәзәпләндүриши керәк еди. Һәтта у иланни тиңшимаслиғи керәк еди. Худаниң һәққанилиғини һәм йолдишиниң сөзлирини гуманға селишқа иланниң һоқуқи болғанму? Әлвәттә, болмиған! Һава ана йолдишиға һөрмәт көрситип, қандақту бир қарарларни чиқиришниң алдида, униңдин мәслиһәт сориши керәк еди. Бирақ Һава ана ундақ қилмиди. Әгәр биз Худаниң йол-йоруғиға қарши мәлуматни аңлисақ, уни рәт қилишимиз керәк. Амма Һава ана Шәйтанниң ейтқан сөзлиригә ишәнгән, чүнки неминиң яхши, неминиң яман екәнлигини өзи қарар қилишни халиған. У бу һәққидә көп ойлиғансири, бу ой униңға майдәк яққан. Һава ана йолдишидин мәслиһәт соримиған вә өз қәлбидә мошу натоғра истәклириниң йилтиз тартишиға йол қойған. У бу истәклирини әмәлгә ашуруп, чоң хаталиқ өткүзгән (Коринтлиқларға 1-хәт 11:3; Яқуп 1:14, 15).
Адәм ата өз аялиниң сөзигә киргән
Көп өтмәй, Адәм атиму Һава аниниң тәсиригә берилип, гуна қилип қойди. Немә үчүн Адәм ата аялиниң гунасиға қошулған? (Яритилиш 3:6, 17). Адәм атиниң вападарлиғи синалған: у һәммини, һәтта аялини бәргән Яратқучиға қулақ саламду? Адәм ата Худадин мәслиһәт сориғанму яки өз аялиға қулақ салғанму? Адәм ата Һава аниниң үмүт қилған арзу-арманлири қуруқ ой-хиял екәнлигини яхши чүшәнгән. Әлчи Паул Худаниң йетәкчилиги астида мундақ дәп язған: «Адәм ата әмәс, бәлки аял киши пүтүнләй ялғанчилиққа берилип, қилмиш қилди» (Тимотийға 1-хәт 2:14). Адәм ата билип туруп Йәһва Худаға қарши чиқишқа қарар қилди. У аялини йоқитип қоюштин қорққан. Сәвәви у Худаниң бу мәсилини һәл қилалайдиғанлиғиға ишәнмигән.
w12 1/9 4-б., 2-абз.
Худа аялларға ғәмхорлуқ қиламду?
Худа аялларни ләнәт қилғанму?
Яқ. Худа аялларни әмәс, «қедимий илан, Иблис яки Шәйтан дәп атилидиған» шәхсни ләнәт қилған (Вәһий 12:9; Яритилиш 3:14). Худа Адәм атиға аялиниң үстидин «ғоҗилиқ қилиду» дегини билән әр кишигә аялини камситишқа рухсәт бәрмигән (Яритилиш 3:16). Худа биринчи җүп қилған гунаниң паҗиәлик ақивити һәққидә алдин ала агаһландурған.
w04 1/1 29-б., 2-абз.
Яритилиш китавидики пайдилиқ ой-пикирләр (1 қисим)
3:17: Йәр қандақ вә қанчә вақитқа ләнәт қилинди? Йәр йүзи ләнәт қилинғандин кейин, униңда тикән билән һарам чөп пәйда болуп, бир нәрсини өстүрүш қийин болған. Бу ләнәтниң ақивети шунчилик еғир болдуки, һәтта Нуһниң атиси Ламәһ: «Йәһва ләнәт қилған йәргә җапалиқ һәм азаплиқ әмгәклиримиз»,— дәп ейтқан (Яритилиш 5:29). Топан сүйидин кейин Йәһва Нуһ билән униң оғуллирини бәрикәтләп, йәрни толдурушқа буйруқ бәргән (Яритилиш 9:1). Шу вақиттин башлап Худаниң ләнити тохтиған болуши мүмкин (Яритилиш 13:10).
it «Толғақ азави», 1-абз.
Толғақ азави
Толғақ азави — туғуш алдидики тутудиған қосақ ағриғи. Худа биринчи аялниң гунаси туғутқа қаттиқ тәсир қилидиғанлиғини ейтқан. Әгәр у Худаға қулақ салған болса, Йәһва уни бәрикәтлигән болатти. Һава аниға балиларни туғуш униңға қийинчилиқ әмәс, хошаллиқ әкеләтти, сәвәви, «Йәһваниң бәрикити кишини бай қилиду, бу бәрикәткә у һечқандақ дәрт-әләмни қошмайду» (П.н 10:22). Бирақ биз намукәммәл болғанлиқтин, пүтүн тенимиз намукәммәл ишләйду, шуңа ағриқ сезими пәйда болиду. Худа аялға мундақ дегән: «Мән һамилдарлиғиңниң азавини күчәйтимән, ағриқ ичидә пәрзәнтләрни туғисән» (Худа бир нәрсини қилған дегәндә, бәзи вақитларда Униң бу нәрсиләргә йол қойғанлиғини билдүриду) (Яр 3:16).
Роһий гөһәрләрни издәйли
it «Ламәһ», 2-абз.
Ламәһ
Ламәһ өз аяллириға беғишлиған шеирлиридин шу вақитта кәң тарқалған зораванлиқ һәққидә билишкә болиду. У мундақ дегән: «Авазимни аңлаңлар, Ламәһниң аяллири, мениң сөзлиримгә қулақ селиңлар: мән мени яридар қилған адәмни өлтәрдим, жигитни — маңа қол көтәргини үчүн. Әгәр Қабил үчүн йәттә һәссә интиқам елинса, Ламәһ үчүн йәтмиш йәттә һәссә елиниду» (Яр 4:23, 24). Ламәһ шу адәмни Қабилға охшаш әтәй әмәс, өзини қоғдаш үчүн өлтүргәнлигини ейтқуси кәлгән, чүнки шу адәм уни уруп, ярилиған еди. Шуңа Ламәһ өлтүргән киши үчүн бирси өч алиду дәп қорққанлиқтин, униңға һечқандақ зиян кәлтүрүшкә болмайдиғанлиғини көрсәткүси келип, шеирларни ойлап чиқарған.
it «Худаға күпүрлүк қилиш», 3-абз.
Худаға күпүрлүк қилиш
Һабил Худаниң исмини аллиқачан билгән һәм уни атиған. Кейин топан сүйиниң алдида Һанушниң вақтида яшиған адәмләр «Йәһваниң исмини чақиришқа башлиди». Бирақ улар бу исмини дурус қолланмиған (Яр 4:26; Иб 11:4). Бәзи алимларниң ейтишичә, шу вақитлардики адәмләр Худаниң исмини натоғра ишләткән. Улар адәмләрни һәм бутларни Худаниң исми билән атиған. Бу Худаниң исмиға дағ кәлтүридиған иш болған.
20—26 январь
ХУДА СӨЗИДИКИ ҒӘЗНӘ | ЯРИТИЛИШ 6—8
«У һәрбир ишни Худа буйруғандәк қилди»
Нуһ, Даниял вә Аюпниң етиқади билән итаәтчанлиғиға тәқлит қилайли
4 Нуһ қандақ қийинчилиқларға дуч кәлгән? Нуһниң бовисиниң дадиси болған Һанухниң заманида адәмләр бәк рәзил болған. Улар Йәһва һәққидә «исиянкар гәпләрни» ейтқан (Йәһ. 14, 15). Шу вақиттин тартип, адәмләр барғансири зораван болуп, Нуһниң күнлиридә дуния «зулумлуққа толди». Зулум пәриштиләр йәргә адәм сүпитидә чүшүп, аялларға өйләнгән. Улардин вәһший вә рәһимсиз оғуллар туғулған (Ярит. 6:2—4, 11, 12). Лекин әтрапидикиләрниң һәммиси Нуһниң тамамән башқа киши болғанлиғини байқиған. Муқәддәс китапта Нуһ «Йәһваниң көзидә рәһимлик тапқанлиғи» йезилған. У тоғра нәрсиләрни қилғанлиқтин, башқа адәмләрдин қаттиқ пәриқләнгән. «Нуһ һәқиқий Худа билән жүрәтти» (Ярит. 6:8, 9).
w13 1/4 14-б., 1-абз.
У «һәқиқий Худа билән жүрәтти»
Нуһ пәйғәмбәр кемини тәхминән 40 яки 50 жил ясиған. Кемини ясаш үчүн қурулуш жүргүзүлүватқан җайда дәрәқләрни кесип, чепип, йонуп, бир шәкилгә кәлтүрүп, бир-бири билән улап ясиши керәк еди. Кемә үч қәвәтлик вә бир йенида ишиги бар болуп көп бөлмиләрдин ибарәт болған. Үстүнки тәрипигә деризиләр қоюлған болуши мүмкин. Ямғур сүйи кеминиң үстидә жиғилип қалмаслиғи үчүн, икки йеқиға янту қилип чедир ясалған.
w11 15/9 18-б., 13-абз.
Мусабиқидә чидам-ғәйрәт билән жүгрәш
13 Худаниң хизмәтчилиригә мусабиқидә чидам-ғәйрәт билән жүгрәшкә немә ярдәм бәргән? Әлчи Паул Нуһ һәққидә немә ейтқанлиғиға диққәт қилиң (Ибранийларға 11:7ни оқуң). Худа асман астидики пүткүл җанлиқларни Топан сүйи арқилиқ йоқ қилиш Нуһ үчүн «техи көрүнмигән нәрсиләр» болған (Ярит. 6:17). Топан сүйи һечқачан болмиған болсиму, Нуһ пәйғәмбәр у мүмкин әмәс дәп ойлимиған. У Йәһва Худа һәрбир вәдисини чоқум орунлайдиғанлиғиға ишәнгән. У бу тапшуруқни бәк еғир дәп ойлимиған. Әксичә Нуһ Худа дегәндәк, «нәқ шундақ қилди» (Ярит. 6:22). Нуһқа кемини ясаш, һайванатларни кемигә киргүзүш, өзлиригә вә һайванатларға озуқ-түлүкләрни жиғиш, адәмләрни агаһландуруш вә аилисиниң роһий еһтияҗлирини қанаәтләндүрүш керәк еди. Бу ишни Худа буйриғандәк қилиш асан болмиған. Бирақ Нуһ пәйғәмбәрниң иман-етиқади вә сәвир-тақәтлиги униңғиму, аилисигиму һаят һәм бәрикәтләрни елип кәлди.
Роһий гөһәрләрни издәйли
w04 1/1 29-б., 7-абз.
Яритилиш китавидики пайдилиқ ой-пикирләр (1 қисим)
7:2: Һайванатларниң һарам вә һалал екәнлигини қандақ хусусийәтлиригә қарап ениқлашқа болатти? Һарам вә һалал һайванатларни йейишкә болуш яки болмаслиққа қарап әмәс, ибадәттә қурбанлиққа әкелишкә болидиғанлиғиға қарап ениқлашқа болатти. Топан сүйи болуштин авал адәмләр гөш йемигән. Тәврат қануни берилгәндин кейин, һайванатларни йейиш үчүн һарам вә һалалиға қарап бөлүнәтти. Тәврат қануни өз күчини йоқатқанда, мошу қанунму йоқ болди (Әлчиләр 10:9—16; Әфәсликләргә 2:15). Нуһ пәйғәмбәр Худа үчүн қандақ һайванатларни қурбанлиққа әкелишкә болидиғанлиғини билгән болуши керәк. У кемидин чиққанда дәрру Худаға «атап бир қурбангаһни ясиди, таза җаниварлардин вә таза учарқанатлардин бир нәччисини елип, көйдүрмә қурванлиқ әкәлди» (Яритилиш 8:20).
w04 1/1 30-б., 1-абз.
Яритилиш китавидики пайдилиқ ой-пикирләр (1 қисим)
7:11: Нуһниң заманида пүткүл дунияни қаплиған су қәйәрдин кәлгән? Худа иккинчи яритилиш күнидә «бошлуқни» яки атмосферини пәйда қилған. Демәк, су бошлуқниң астида һәм бошлуқниң үстидә болған (Яритилиш 1:6, 7). Бошлуқниң астидики сулар йәрдә қалған. Суларниң мәнбәлири болған бошлуқниң үстидики сулар болса, Нуһниң вақтида йәргә төкүлгән.
27-январь — 2-февраль
ХУДА СӨЗИДИКИ ҒӘЗНӘ | ЯРИТИЛИШ 9—11
«Дәсләптә йәр йүзидә бирла тил бар еди»
it «Улуқ Бабил», 1-абз.
Улуқ Бабил
Қедимий Бабилниң алаһидиликлири. Синар йеридә Бабил шәһириниң асаси Бабил мунарисиниң қурулушидин башланған (Яр 11:2—9). Бу мунариниң вә шәһәрниң селиниш мәхсити, Худани мәдһийиләш әмәс, өзлиригә нам-атақ кәлтүрүш болған. Бабилда вә пүткүл Месопатамиядә тепилған һәртүрлүк зиккурат-мунарилири Бабил мунарисиниңму диний мәхсәтлиригә ишлитилгәнлигини көрситиду. Йәһва Худа бу мунариниң қурулушини тохтитиш үчүн қәтъий һәрикәт қилған, сәвәви бу мунарә диний мәхсәт билән селинған. Шуңа шу шәһәргә Йәһва Худа һөкүм чиқарған. Бу шәһәргә ибранийчә «қалаймиқанчилиқ» дегән мәнадики Бабил дегән исим қоюлған. Бибилниң сумериянчә исими (Кадингирра) вә акадийәнчә исими (Бабилу), һәр иккиси «Худаниң дәрвазиси» дегәнни билдүриду. Немә үчүн шәһәрдә қалған турғунлар шәһәрниң намини өзгәрткән? Бу нам Худаниң қилған һөкүмини көрсәткән, бирақ улар уни әстә сақлашни халимиғанлиқтин, шәһәрниң намини өзгәрткән. Амма бурунқи вә өзгәртилгән нами бу шәһәрниң динға бағлиқ болғанлиғини ениқ тәстиқләйду.
it «Тил»/«Немә үчүн тиллар шунчә көп?» 3-абз.
Тил
Яритилиш китавида, Топан сүйидин кейин бәзи адәмләр Худаниң Нуһ билән униң оғуллириға бәргән буйруғиға қарши чиқишқа башлиғанлиғи йезилған (Яр 9:1). Пүткүл йәр йүзигә тарап кетип, көпийишниң орниға улар Месопатамиядики бир йәргә жиғилип, бирлишип яшашни қарар қилған. Кейин бу йәр Синар дәп аталған. Мошу йәрдә адәмләр мунарини турғузғанлиқтин, еһтимал у диний мәркизи болуп қалған (Яр 11:2—4).
it «Тил»/«Немә үчүн тиллар шунчә көп?» 4-абз.
Тил
Амма Һәммигә Қадир Худа буниңға йол бәрмигән: У исиян көтәргүчиләрниң тиллирини арилаштуруп, уларниң пүткүл йәр йүзигә тарап кетишигә йол қойған. Әнди улар бирлишип һеч немә қилалматти. Шундақла, Худа адәмләрниң тиллирини арилаштурғанда, уларниң келәчәктә Худаниң ирадисигә қарши болған натоғра йол билән меңишиға мүмкинчилиги болматти. Йәнә Худа уларниң ишлириға чәк қоймиса, улар бирлишип, Худадин әмәс, өз тәҗрибисидин алған билимлирини вә күчлирини ишлитип, яман мәхсәтлиригә қол йәткүзәләтти (Вз 7:29ни селиштуруң; Қ.ш 32:5). Һәтта тилларниң арилишип кетиши адәмләрниң җәмийитигә бөлгүнчилик қилған болсиму, һәқиқәтән бу адәмләргә пайдилиқ болған. Сәвәви Худа уларға ховуп-хәтәрлик мәхсәтлирини орунлашқа йол бәрмигән (Яр 11:5—9; Йша 8:9, 10ни селиштуруң). Мәсилән, бүгүнки күндә адәмләр алған билимлирини натоғра мәхсәтләр үчүн ишләткәнликтин, адәмзат қандақ мүшкүл әһвалға чүшкәнлигини көримиз. Шуңа Худа буниң һәммисини алдин-ала билип, Бабилда адәмләрниң тиллирини арилаштурувәткән.
it «Хәлиқләр»/«Пәйда болуши», 2-абз.
Хәлиқләр
Адәмләр бир-бирини чүшәнмигәндин башлап, һәртүрлүк тиллар пәйда болуп, уларниң һәммисиниң шәхсий мәдәнийити, сәнъити, урп-адити һәм дини пәйда болди (Лв 18:3). Шуңа һәқиқий Худани билмәйдиған адәмләр ойдин чиқарған илаһларға ибадәт қилиш үчүн көплигән бутларни ясиған (Қ. ш 12:30; П2я 17:29, 33).
Роһий гөһәрләрни издәйли
it «Һам», 5-абз.
Һам
Қанан мошу вәқиәгә қатнашқан, бирақ дадиси Һам буни көрүп, уни түзәтмигән. Еһтимал, Нуһ Худаниң муқәддәс роһи арқилиқ Һамниң яман һәвәслири өз балиси Қананға өтүп кетишиниң мүмкин екәнлигини алдин ала ейтқан. Бу ләнәтниң йерими исраиллиқлар қананлиқларни бойсундурғанда орунланған. Қананниң қалған әвлатлири (мәсилән, гибеонлуқлар [Йшу 9]) болса, исраиллиқларниң қуллири болуп қалған. Әсирләр өтүп, Худа дегәндәк, Қананниң әвлатлири үстидин Япәт һөкүмранлиқ қилғанда, мошу ләнәт орунланди. Қананниң үстидин Мидия билән Парс, Греция вә Рим империялириниң падишалири, йәни Япәтниң әвлатлири һөкүмранлиқ қилған.
it «Нимрод», 3-абз.
Нимрод
Нимродниң империясигә Синар йеридики Бабил, Әрәк, Акад вә Калнеһ дегән шәһәрләр киргән (Яр 10:10). Бабил шәһири вә Бабил мунарисини Нимродниң йетәкчилиги астида қурушқа башлиди. Бу хуласә йәһудийларниң көзқарашлириға мас келиду. Иосиф Флавий Нимрод һәққидә мундақ дәп ейтқан: «Нимрод аста-аста әң жуқури һоқуққа егә болушқа тиришқан. У адәмләр униң һөкүми астида яшиса, пәқәт шу вақитта Худадин қорқмай, Уни рәт қилиду дәп ойлиған. Йәнә Нимрод әгәр Худа йәргә қайтидин топан сүйини әвәтсә, адәмләрни қоғдалаймән дәп махтанған. Шу сәвәптин, Нимрад адәмләрни топан сүйидин өзлирини қоғдаш үчүн һәм Топан сүйидә өлүп кәткән ата-бовилири үчүн интиқам елишқа егиз бир мунарини турғузушқа дәвәт қилған. Адәмләр Худаға хизмәт қилишни қуллуқ дәп һесаплап, Нимродниң сөзлиригә киргән. Шуңа улар мунарини турғузушни мәхсәт қилған... Адәмләр мунарә қурулуши шунчилик чапсанлиқ билән башлиниду, дәп ойлимиған» (Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3)).