Худаниң сөзи мәңгү қалиду

1, 2. а) Муқәддәс китапсиз һаятимиз қандақ болатти? ә) Худа Сөзидин қачан көпирәк пайда алимиз?

МУҚӘДДӘС КИТАП болмиса, һаятимиз қандақ болатти? Күндилик турмушимизда йолбашчилиқ беридиған дана мәслиһәтләр болмас еди. Худа һәққидә, һаят яки келәчәк тоғрисида һәқиқәтни билмәттуқ. Шуниң билән, Йәһва Худаниң қедимда инсанийәт үчүн немә қилғанлиғи бизгә намәлум болатти.

² Лекин бәхтимизгә яриша, биз мундақ мүшкүл әһвалда әмәс. Йәһва бизгә өз Сөзи болған Муқәддәс китапни соға қилған. У бу китаптики хәвәрниң мәңгүгә қалидиғанлиғини вәдә қилған. Әлчи Петрус өз хетидә Йәшая 40:8дики сөзләрни нәқил кәлтүргән. Бу айәт удул Муқәддәс китап тоғрилиқ болмисиму, уни Муқәддәс китаптики хәвәргә тегишлик қолланса болиду (Петрусниң 1-хети 1:24, 25ни оқуң). Муқәддәс китапни ана тилимизда оқусақ, униңдин техиму көп пайда тапимиз. Худа Сөзини яхши көридиған адәмләр буниң растлиғини аллиқачан яхши билгән. Әсирләр давамида адәмләр уни тәрҗимә қилип, көпчиликкә тарқитиш үчүн қаршилиқ билән қийинчилиқларға қаримастин тәр төкүп әмгәк қилған. Йәһва Худа мүмкинқәдәр көпирәк адәмләрниң «қутқузулушини вә һәқиқәтниң тоғра билимигә келишини халайду» (Тимотийға 1-хәт 2:3, 4).

3. Бу мақалидә биз немини муһакимә қилимиз? (Мақалиниң бешидики рәсимгә қараң).

³ Бу мақалидә биз Худа Сөзиниң төвәндики үч вәзийәткә қаримастин қандақ сақлинип қалғанлиғини қараштуримиз: 1) тилниң өзгириши, 2) көпчиликкә ортақ тилни өзгәрткән сәясий өзгиришләр вә 3) Муқәддәс китапни тәрҗимә қилиш ишиға көрситилгән қаршилиқлар. Буни муһакимә қилиш арқилиқ Муқәддәс китап билән униң Муәллипигә болған миннәтдарлиғимиз техиму чоңқур болиду (Мика 4:2; Римлиқларға 15:4).

ТИЛНИҢ ӨЗГИРИШИ

4. а) Тиллар вақит өткәнсири қандақ өзгирип туриду? ә) Худа қандақту бир тилни башқилардин артуқ көрмәйдиғанлиғини нәдин билимиз? Буни билиш сизгә қандақ тәсир қилиду?

⁴ Вақит өткәнсири, тиллар өзгирип туриду. Сөзләр билән ибариләр бурунқи мәнасини йоқитип, тамамән башқа мәнаға егә болуши мүмкин. Бәлким, өз тилиңизда буниңға мисал барду. Кона тиллар биләнму охшаш. Заманивий ибраний вә грек тиллири Муқәддәс китап йезилған ибраний вә грек тиллиридин қаттиқ пәриқлиниду. Шу кона тилларда йезилған Муқәддәс китапни адәмләрниң көпчилиги чүшәнмәйду, шуңа улар тәрҗимигә муһтаҗ. Бәзи адәмләр кона ибраний вә грек тилини үгәнсәм, Муқәддәс китапни яхширақ чүшинимән дәп ойлайду. Амма буниң пайдиси улар ойлиғандәк көп әмәсa (Изаһәткә қараң). Шу сәвәптин, бүгүнки таңда Муқәддәс китап толуғи билән яки униң бәзи қисимлири тәхминән 3000 тилға тәрҗимә қилинғанлиғи үчүн бәк миннәтдармиз. Йәһва «һәр түрлүк милләт, қәбилә, тил вә хәлиқтин» болған адәмләрниң униң Сөзидин пайда елишини халайду (Вәһий 14:6ни оқуң). Бу бизни көйүмчан вә үз-хәтир қилмайдиған Худайимизға техиму йеқинлаштуриду (Әлчиләр 10:34).

5. «Король Яковниң тәрҗимисини» немә алаһидә қилған?

⁵ Тилниң өзгириши Муқәддәс китапниң тәрҗимисигиму тәсир қилиду. Әнди нәшир қилинғанда чүшинишлик болған Муқәддәс китап тәрҗимиси кейин чүшинишкә қийин болуп қелиши мүмкин. Мәсилән, «Король Яковниң тәрҗимиси» тунҗа қетим 1611-жили йоруқ көргән. У инглиз тилидики әң атақлиқ Муқәддәс китап тәрҗимилириниң биригә айналди. «Король Яковниң тәрҗимиси» һәтта инглиз тилиғиму қаттиқ тәсир қилғанb (Изаһәткә қараң). Бирақ униңда Худаниң исми пәқәт бирнәччә қетимла учришиду. Ибраний язмиларниң түп нусхисида турған Худаниң исми бу тәрҗиминиң көп йеридә «ПӘРВӘРДИГАР» дәп баш һәрип билән берилгән. Бу тәрҗиминиң кейинки нусхилиридики Грек язмиларниң бәзи айәтлиридиму «ПӘРВӘРДИГАР» дегән сөз баш һәрипләр билән ишлитилгән. Шундақ қилип, «Король Яковниң тәрҗимиси» «Йеңи әһдә» дәпму аталған Инҗилдиму Худаниң исми болуши керәклигини етирап қилди.

6. Немишкә биз «Йеңи дуния тәрҗимиси» үчүн миннәтдармиз?

⁶ «Король Яковниң тәрҗимиси» йеңидин чиққанда, униңдики сөзләр шу заманниң адәмлиригә чүшинишлик болған. Амма вақит өткәнсири, униңдики бәзи сөз-ибариләр конирап кәтти вә һазир уларни чүшиниш наһайити тәс. Муқәддәс китапниң башқа тиллардики тәрҗимилири биләнму шундақ болған. Шуниң үчүн, биз заманивий тил билән йезилған «Муқәддәс китап. Йеңи дуния тәрҗимиси» болғиниға бәк миннәтдармиз. Бу тәрҗимә пүтүнләй яки қисмән 150тин ошуқ тилда бар. Демәк, дуниядики адәмләрниң көпинчиси бу тәрҗимини өз ана тилида оқалайду. Униңда қоллинилидиған заманивий вә чүшинишлик сөзләр арқилиқ Худаниң хәвири қәлбимизни җәлип қилиду (Зәбур 119:97). Бирақ «Йеңи дуния тәрҗимисини» алаһидә қилидиған нәрсә — Худа исминиң түп нусхисида турушқа лайиқ йәрләрниң һәммисигә қоюлғанлиғи.

СӘЯСИЙ ӨЗГИРИШЛӘР

7, 8. а) Б.м.и. 3-әсирдики көп йәһудийлар Ибраний язмилирини немә сәвәптин чүшәнмигән? ә) Грекчә «Септуагинта» дегән немә?

⁷ Тарих җәриянида йүз бәргән бәзи сәясий өзгиришләр адәмләр ишләткән ортақ тилға тәсир қилған. Лекин Йәһва Худа Муқәддәс китапниң адәмләр чүшинидиған тилда бар болушиға ғәмхорлуқ қилған. Мәсилән, Муқәддәс китапниң авалқи 39 китавини ибранийлар, йәни исраиллиқлар язған. Шундақ қилип, улар «Худаниң муқәддәс сөзлири... аманәт қилинған» биринчи адәмләр болған (Римлиқларға 3:1, 2). Бу китаплар әслидә ибраний вә арамий тиллирида йезилған. Амма б.м.и. 3-әсиргә йеқин ибранийларниң көпинчиси өз тилини чүшәнмәйдиған болди. Қандақларчә? Искәндәр Зулқәрнәйн дунияниң көп йәрлирини бесивалғанда, Греция империясиниң территориясини кәңәйткән. Нәтиҗидә, Грекияни қол астидики йәрләрдә грек тили ортақ тилға айлинип, көп адәмләр ана тилида әмәс, грекчә сөзләйдиған болди (Даниял 8:5—7, 20, 21). Ибранийларниң көпинчисиму грек тилида сөзлигәнликтин, уларға ибраний тилидики Муқәддәс китапни чүшиниш оңай болмиған. Бу мәсилини қандақ һәл қилишқа болған?

⁸ Әйса Мәсиһниң туғулишидин 250 жилдәк вақит бурун, Муқәддәс китапниң дәсләпки бәш китави, йәни Тәврат, грек тилиға тәрҗимә қилинған. Андин Ибраний язмиларниң башқиму китаплири бу тилға тәрҗимә қилинди. Бу тәрҗимә грекчә «Септуагинта» дәп аталған. «Септуагинта» Ибраний язмиларниң әң дәсләпки толуқ язма тәрҗимиси болуп һесаплиниду.

9. а) «Септуагинта » вә бурунқи башқиму тәрҗимиләр Худа Сөзини оқуйдиған адәмләргә қандақ қилип ярдәм бәрди? ә) Сизгә Ибраний язмиларниң қайси үзүндиси яқиду?

⁹ «Септуагинта» тәрҗимисиниң болғанлиғи үчүн грекчә сөзләйдиған йәһудийлар Ибраний язмиларни грек тилида оқалиған. Улар Худа Сөзини өз ана тилида аңлап, оқалиғанлириға қанчилик хошал болғанлиғини тәсәввур қилип көрүң! Вақит өтүп, Муқәддәс китапниң бәзи қисимлири башқиму кәң тарқалған тилларға, мәсилән сүрийә, гот вә латин тиллириға, тәрҗимә қилинди. Худа Сөзини көпирәк адәм оқуп чүшәнгәнсири, униң яхши көридиғанларниң саниму көпийишкә башлиди. Бизгә охшаш, уларниңму әң яхши көридиған айәтлири болғанду (Зәбур 119:162—165ни оқуң). Һәқиқәтән, Худа Сөзи сәясий өзгиришләргә вә ортақ тилниң өзгиришигә қаримастин, бизниң күнимизгичә йәтти.

ТӘРҖИМӘ ИШИҒА КӨРСИТИЛГӘН ҚАРШИЛИҚЛАР

10. Немишкә Джон Уиклифниң заманида адәмләрниң көпинчиси Муқәддәс китапни оқалмиған?

¹⁰ Жиллар давамида көплигән һоқуқи барлар адәмләрниң Муқәддәс китапни оқушиға тосалғу қилишқа тиришқан. Амма Муқәддәс китапқа һәммә адәмләр еришәлиши үчүн, Худадин әйминидиған адәмләр һаримай-талмай тәр төккән. Мундақ адәмләрниң бири — 14-әсирдә Англиядә яшиған Джон Уиклиф исимлиқ киши. У Муқәддәс китапни һәр адәм оқалиши керәк дәп һесаплиған. Бирақ у һаят кәчүргән вақитта Англиядики адәмләрниң көпинчиси Муқәддәс китаптики хәвәрни өз тилида һечқачан аңлимиған еди. Муқәддәс китап наһайити қиммәт болған вә һәрбир нусхисини қолдин йезишқа тоғра кәлгән. Шу сәвәптин, униңға бәк аз адәм қол йәткүзәлигән. Шундақла шу заманда адәмләрниң көпинчиси саватсиз болған. Чиркоға барған адәмләр болса, Муқәддәс китапниң латин тилида үнлүк оқулушини аңлиған болса керәк. Амма бу аддий адәмләр үчүн чүшиниксиз кона тил болған. Адәмләр өз тилидики Муқәддәс китапқа егә болуши үчүн Йәһва Худа немә қилди? (Пәнд-нәсиһәтләр 2:1—5).

11. Уиклифниң Муқәддәс китавиниң тәсири қандақ болған?

¹¹ 1382-жили Джон Уиклиф билән башқа кишиләр Муқәддәс китапни инглиз тилиға тәрҗимә қилди. Андин кейин Уиклифниң Муқәддәс китави лоллардлар, йәни униң әгәшкүчилириң, арисида кәң қоллинилған. Улар Муқәддәс китапни бәк яхши көргән. Лоллардлар пүткүл Англияниң йезилирини пиядә арилап, адәмләргә Муқәддәс китапни оқуп, қолдин көчүрүлгән қисимлирини тарқатқан. Шу арқилиқ Муқәддәс китапқа болған қизиқиш қайтидин ойғанди.

12. Чирко рәһбәрлири Уиклиф вә униң әмгигигә қандақ көзқарашта болған?

¹² Чирко рәһбәрлири Уиклифни, униң Муқәддәс китавини вә униң әгәшкүчилирини өч көргән. Улар лоллардларни тәқипләп, Уиклифниң тепилған һәммә Муқәддәс китаплирини йоқ қилған. Һәтта Уиклиф өлгәндин кейинму, уни еретик, йәни чиркониң дүшмини дәп җакалиған. Униң сүнәклирини қезивелип, отқа көйдүрүп, күлини Свифт дәриясиға ташлайду. Шуниңға қаримастин, Худа Сөзини оқуп, уни чүшинишни халиған адәмләр көп болди вә чирко буниңға һеч тосалғу қилалмиди. Кейинки йүзлигән жил давамида Европа билән дунияниң башқа йәрлиридә Муқәддәс китап кәң амма чүшинидиған тилларға тәрҗимә қилинип, бесип чиқирилишқа башлиди.

«ӨЗҮҢГӘ ПАЙДА БОЛСУН ДӘПСАҢА ҮГӘТКҮЧИ»

13. Биз немигә ишинимиз? Бу бизниң ишәнчимизни қандақ мустәһкәмләйду?

¹³ Муқәддәс китап Худа роһиниң йетәкчилиги билән йезилған. Бирақ бу «Септуагинта», Уиклифниң Муқәддәс китави, «Король Яковниң тәрҗимиси» яки шуниңға охшаш башқиму тәрҗимиләр Худа роһиниң йетәкчилиги билән йезилғанлиғини билдүрмәйду. Мундақ тәрҗимиләрниң қандақ қилинғанлиғини тәтқиқ қилғанда Худаниң Сөзи, дәл У  вәдә бәргәндәк сақлинип қалғанлиғиға көзүмиз йетиду. Бу вәзийәт Йәһва Худа немә вәдә бәрмисун, уни әмәлгә ашуридиғанлиғиға болған ишәнчимизни мустәһкәмләйду (Йәшуа 23:14).

14. Муқәддәс китап һәққидики билимимиз Худаға болған меһир-муһәббитимизни қандақларчә күчийиду?

¹⁴ Йәһваниң өз Сөзини қандақ һимайә қилғанлиғини билгәндә, Униңға болған ишәнчимиз мустәһкәмлинип, меһир-муһәббитимиз техиму күчийидуc (Изаһәткә қараң). Йәһва Муқәддәс китапни бизгә немә үчүн бәрди? Немишкә уни һимайә қилишқа вәдә бәрди? Чүнки У бизни яхши көриду вә бизгә пайдилиқ нәрсини үгитишни халайду (Йәшая 48:17, 18ни оқуң). Бу бизниму Уни яхши көрүшкә вә Униңға итаәтчан болушқа дәвәт қилиду (Йоһанниң 1-хети 4:19; 5:3).

15. Келәрки мақалидә немини муһакимә қилимиз?

¹⁵ Биз Худа Сөзини бәк яхши көримиз. Ундақта, Муқәддәс китапни шәхсий оқуғинимизда униңдин көпирәк пайда елиш үчүн немә қилиш керәк? Вәзлик хизмәттә учраштурған адәмләргә Муқәддәс китапни баһалашқа қандақ ярдәм берәләймиз? Җамаәттә тәлим беридиғанлар үгитиватқанлириниң Худа Сөзигә асасланғанлиғиға қандақ көз йәткүзәләйду? Бу соалларниң җававини келәрки мақалидә муһакимә қилимиз.