Ovina evi vi Linge Onjivaluko Kokuene’

1, 2. Ocipito cipi ci kuete esilivilo Akristão vocili va sukila oku kapako, kuenda momo lie?

ECI o yeva ondaka “ocipito,” nye o pondola oku ivaluka? Nda o kuele, o pondola oku sokolola eteke wa tokekisa olohuela viove. Omanu vakuavo, pamue va ivaluka ocipito cimue ca siata oku lingiwa vofeka yavo. Ove hẽ ivaluka ocipito cimue okuti tunde eci ca lingiwa pa pita ale 3.500 kanyamo?

² Ocipito caco ci tukuiwa hati, o Paskoa. Momo, ca kala ondimbukiso eci va Isareli va yovuiwa kupika kofeka Yegito. Ocipito caco ci kuete esilivilo kokuove. Momo lie? Momo, ci situlula ovina vi kuete esilivilo lia velapo komuenyo wove. Citava okuti, o sima ndoco: ‘Va Yudea va enda oku linga ocipito caco. Pole, si pangi onepa kepata lia va Yudea. Momo lie ndi sukilila oku linga ocipito caco?’ Tu pondola oku sanga etambululo liaco, volondaka vi kuãimo viokuti: “Kristu, eye okameme ketu ko Paskoa ka lumbiwa ale.” (1 Va Kor. 5:7) Oco tu sange etambululo lia suapo, tu sukila oku kũlĩha ovina viatiamẽla ko Paskoa va Yudea va enda oku linga, kuenda oku kũlĩhĩsa ocikele Akristão vosi va tambula catiamẽla kocipito co Paskoa.

MOMO LIE VA ISARELI VA ENDELA OKU LINGA OCIPITO CO PASKOA?

3, 4. Ulandu upi wa pita osimbu va Isareli ka va lingile ocipito catete co Paskoa?

³ Omanu valua voluali luosi okuti ka va tiamẽlele kepata lia va Yudea, va kũlĩha ovolandu atiamẽla kocipito catete co Paskoa ca lingiwa kosimbu. Ovo va siata oku tanga ulandu waco Vembimbiliya kelivulu Lietundilo, loku yeva omanu va lombolola ulandu waco, ale va tala ulandu waco volofilme.

⁴ Eci va Isareli va kala apika kofeka Yegito vokuenda kuanyamo alua, Yehova wa tuma Mose la Arone oco Fareo a ecelele okuti va Isareli va tunda kupika. Omo okuti Fareo wa kala ukuepela, ka tavele okuti, va Isareli va enda kofeka yavo. Omo liaco, Yehova wa nena afengi vofeka Yegito. Noke efengi liekũi, lia ponda olonuñulu vio kofeka Yegito, kuenje ca vetiya Fareo oku ecelela okuti va Isareli va tunda Kegito.—Etu. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. Nye va Isareli va sukilile oku linga osimbu ka va tundile kupika vofeka Yegito? (Tala elitalatu kefetikilo liocipama cilo.)

⁵ Osimbu va Isareli ka va tundile kupika nye va sukilile oku linga? Va sukilile oku kuama olonumbi vimue va tambuile, kotembo yonjovo kunyamo wo 1513 O.Y., kosãi ya Aviva kelimi lio Heveru, okuti noke yeya oku tukuiwa hati Nisana.a Yehova wa sapuila va Isareli hati, keteke liekũi liosãi yaco, va sukilile oku kapako olonumbi viatiamẽla keteke 14 kosãi ya Nisana. Momo lie? Momo kotembo ya va Heveru, oloneke via enda oku fetika poku iñila kuekumbi kuenje vi malusuiwa koñolosi. Eci eteke 14 kosãi ya Nisana lia pitĩlapo, epata lepata lia ponda okameme, kuenje, osonde yaco va yi pesila povikuli viapito olonjo viavo. (Etu. 12:3-7, 22, 23) Keteke liocipito caco, apata va yoka okameme kaco, oco va ka lie lolombolo ka vi kuete etumbisa kumue lovikũla vimue viamẽla. Noke, ungelo wa Yehova, wa pita vofeka Yegito loku ponda olonuñulu viofeka yaco. Pole, va Isareli va lekisa epokolo, va popeliwa, kuenda va yovuiwa.—Etu. 12:8-13, 29-32.

6. Momo lie va Isareli va sukilile oku ivaluka ocipito co Paskoa unyamo lunyamo?

⁶ Va Isareli va ivaluka eteke Yehova a va yovola kupika kofeka Yegito. Noke Yehova wa va sapuila hati: ‘Eteke liaco li kale lionjivaluko yocipito vu linga. Ovitumbulukila viene viosi vi sukila oku ivaluka eteke liaco, ndociholo ka ci pui.’ Noke liocipito conjivaluko yo Paskoa ca lingiwa keteke 14 kosãi ya Nisana, va Isareli veya oku linga ocipito Colombolo ka vi kuete Etumbisa, vokuenda kuoloneke epanduvali. Pole, ondaka yokuti, o Paskoa, va Isareli va enda oku yi tiamisilavo keteke liecelãla poku linga ocipito caco. (Etu. 12:14-17; Luka 22:1; Yoa. 18:28; 19:14) Omo liaco, va Isareli va enda oku ivaluka “ocipito” co Paskoa unyamo lunyamo.—2 Asa. 8:13.

7. Ocihandeleko cipi cokaliye Yesu a sapuila olondonge viaye oco vi ci ivaluke?

⁷ Yesu kumue lovapostolo vaye, va enda oku pokola kocihandeleko ca eciwile ku Mose catiamẽla konjivaluko yocipito co Paskoa ca enda oku lingiwa unyamo lunyamo. (Mat. 26:17-19) Va Isareli noke yoku linga ocipito caco, Yesu wa va ĩha ocihandeleko cokaliye va sukilile oku ivaluka unyamo lunyamo ci tukuiwa okuti: Ocipito Condalelo ya Ñala. Koloneke vilo, tu pondola ndati oku linga ocipito caco?

ETEKE LIPI OCIPITO CONJIVALUKO YA ÑALA CA ENDA OKU LINGIWA?

8. Epulilo lipi tu sukila oku linga liatiamẽla kocipito co Paskoa kuenda Kocipito Condalelo ya Ñala?

⁸ Eci Yesu a eca kolondonge viaye olonumbi Viocipito Condalelo ya Ñala, wa vi sapuila hati, eteke liaco li sukila oku likuata leteke liocipito co Paskoa. O pondola oku limbuka okuti, eteke va Isareli va enda oku linga ocipito co Paskoa, lia litepa leli tua siata oku linga koloneke vilo poku ivaluka olofa via Yesu Kristu. Momo lie lia litepela? Vetambululo liaco mua kongela ocihandeleko Yehova a ecele ku va Isareli. Eci Mose a ‘sapuila va Isareli oco va ponde’ okameme, wa va lomboluila hati, va sukila oku linga ocipito caco keteke 14 kosãi ya Nisana.—Tanga Etundilo 12:5, 6.

9. Eteke lipi okameme ka pondiwa, ndomo ca sonehiwa kelivulu Lietundilo 12:6? (Tanga pokakasia losapi hati: “Kelivala Lipi?”)

⁹ Elivulu limue lia sonehiwa la va Yudea li tukuiwa hati: O Pentateuco e as Haftorás, li tukula olondaka vi sangiwa kelivulu Lietundilo 12:6, poku lombolola hati, okameme koku eca ocilumba ka pondiwa ‘pokati kateke avali koñolosi.’ Vambimbiliya amue, mu sangiwavo ondaka yaco. Vambimbiliya akuavo a va Yudea, mu sangiwa ondaka Tanakh, okuti, yi lomboloka ‘kociteketeke.’ Kulivo Ambimbiliya amue a popia hati, ‘kociteketeke,’ ale ‘poku iñila kuekumbi.’ Omo liaco, va Isareli va enda oku ponda okameme kefetikilo lieteke 14 kosãi ya Nisana, osimbu ekumbi li kasi oku iñila.

10. Omanu vamue va siata oku sima okuti okameme ko Paskoa ka pondiwa otembo yipi? Epulilo lipi li votuiwa?

¹⁰ Noke, vamue pokati ka va Yudea va enda oku sima okuti, va sukilile oku pita olowola vialua loku ponda otulomeme tuosi, oco va tu tuale vonembele. Ovo va tava kondaka yokuti, pokati kovoteke avali a tukuiwa kelivulu Lietundilo 12:6, a tiamisiwila kesulilo lieteke 14 kosãi ya Nisana, poku iñila kuekumbi. Nda okuti otulomeme tuaco tua pondiwa kesulilo lieteke 14 kosãi ya Nisana, otembo yipi va Isareli va lia ocipito co Paskoa? Ulongisi umue o tukuiwa hati Jonathan Klawans, okuti wa lilongisa ovilongua via va Yudea wa popia hati: “Eteke likuavo li fetika eci ekumbi li iñila, kuenje, ocilumba cokameme ceciwa keteke 14. Pole, ocipito condalelo yo Paskoa ci lingiwa keteke 15, ndaño okuti ateke aco ka a tukuiwile kelivulu Lietundilo.” Noke, wa amisako hati: “Alivulu a va Rabino, ka a lombolola nda ondalelo [yocipito co Paskoa] ya lingiwa osimbu Onembele ka ya nyõliwile kunyamo wa 70 K.K., ale sio.

11. (a) Nye ca pita la Yesu keteke lio Paskoa, kunyamo wa 33 K.K.? (b) Momo lie eteke 15 kosãi ya Nisana kunyamo wa 33 K.K., li tukuiwila hati, ‘eteke linene’ Liesambata? (Tala etosi pombuelo yemẽla.)

¹¹ Tu kuete esunga lioku li pula ndoco: Eteke lipi ocipito co Paskoa ca lingiwa kunyamo wa 33 K.K.? Keteke 13 kosãi ya Nisana okuti kua kambele eteke limosi oco va linge ocipito co Paskoa, Yesu wa sapuila Petulu la Yoano hati: ‘Kuendi. Ka tu pongiyili ondalelo yo Paskoa oco tu yi lie.’ (Luka 22:7, 8) Ondalelo yocipito co Paskoa va yi lia Vovali koñolosi, keteke 14, kosãi ya Nisana. Yesu wa lia ondalelo yaco kumue lovapostolo vaye, noke wa sokiya Ocipito Condalelo ya Ñala. (Luka 22:14, 15) Kuteke waco, Yesu wa kuatiwa, kuenda wa pakuiwa. Eye, wa valeliwa kuti eci kua kambele olowola vimue oco eteke 14 kosãi ya Nisana li fetike, kuenje, wa fa eteke liaco kekumbi. (Yoa. 19:14) ‘Kristu okuti eye o paskoa yetu, wa pondiwa’ keteke limuamue eci va Isareli va kala oku ponda omeme yocipito co Paskoa. (1 Va Kor. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Yesu wa kendiwa eci kua kambele olowola vimue, osimbu eteke 15 kosãi ya Nisana ka lia fetikile.b—Ovis. 23:5-7; Luka 23:54.

OCIPITO CONJIVALUKO CI KUETE ESILIVILO KOKUOVE

12, 13. Omãla a va Isareli va kongeliwile ndati vocipito co Paskoa?

¹² Tu konomuisi ulandu wa va Isareli eci va linga ocipito catete co Paskoa kofeka Yegito. Mose wa va sapuilile oco va amameko oku linga ocipito co Paskoa unyamo lunyamo, ‘vokuenda kuotembo ka yi pui.’ Poku lingiwa kuocipito co Paskoa unyamo lunyamo, omãla va enda oku pula kolonjali viavo oco va kuate elomboloko lieci va lingila ocipito caco. (Tanga Etundilo 12:24-27; Esin. 6:20-23) Omo liaco, ocipito co Paskoa, ceya oku tukuiwa hati, “ocipito conjivaluko,” oco omãla va kuatevo elomboloko liaco.—Etu. 12:14.

¹³ Osimbu omãla va kala oku kula, olonjali via kuata ocikele coku va longisa ovina viatiamẽla kocipito co Paskoa. Olonjali via longisa komãla vavo okuti, Yehova wa likuminyile oku teyuila afendeli vaye. Omãla va lilongisa okuti, Yehova Suku ukuamuenyo, wa kapako afendeli vaye, kuenda o va teyuila. Omo liaco, Yehova wa lekisa unene waye poku teyuila olonuñulu via va Isareli, ‘eci a nena efengi ku va Egito.’

14. Ovina vipi viatiamẽla kocipito co Paskoa olonjali vi sukila oku longisa komãla vavo?

¹⁴ Ene ulonjali, ka u kisikiwa oku lomboluila komãla vene ulandu wocipito co Paskoa ci lingiwa unyamo lunyamo. Anga hẽ, wa siati oku va longisa okuti, Yehova wa teyuila afendeli vaye kosimbu? Wa siati hẽ oku va longisa okuti, Yehova o teyuilavo afendeli vaye koloneke vilo? (Osa. 27:11; Isa. 12:2) Poku longisa omãla vene wa siati hẽ oku va tangela lika ulandu waco, ale u ci linga lonjila yimue okuti va kuata esanju? Nda wa ci lingi, u kuatisa epata liene oku kolela ku Yehova lutima wosi.

15, 16. Ulandu wocipito co Paskoa, kuenda Ungende va Isareli va linga, u tu longisa nye catiamẽla ku Yehova?

¹⁵ Ulandu wocipito co Paskoa ka u tu longisa lika okuti, Yehova o kuete unene woku teyuila afendeli vaye. Pole, u tu longisavo ndomo ‘Yehova opa va Isareli vofeka Yegito.’ Sokolola ndomo a ci lnga. Eye wa songuila va Isareli lelende limue linene hailio li kuete ondalu toke Vokalunga ka Kusuka. Eci va mala oku yoka okalunga, va mola ndomo ovava a likongela, kuenje, a ponda asualali vosi vo ko Egito. Omo liaco, va Isareli va imba ocisungo vati: “Njimbila Yehova. . . . Okavalu lu wa endelako wa va imba vokalunga. Yehova eye ongusu yange haeye ocisungo cange. Wa ndingila eyovo liange.”—Etu. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Osa. 136:11-15.

¹⁶ Nda o kuete omãla wa siata hẽ oku va kuatisa oku kolela ku Yehova okuti, eye Upopeli wetu? Poku sapela lomãla vove wa siata hẽ oku va vetiya oco va limbuke okuti, wa kolela ku Yehova poku nõla onjila o yongola oku kuama? Vefendelo liene liepata, citava okuti o kongelamo ulandu u sangiwa kelivulu Lietundilo kocipama 12 toke 15, kuenda lombolola ndomo Yehova a popela afendeli vaye kosimbu. Poku linga efendelo liepata onjanja yikuavo, konomuisa olondaka vi sangiwa kelivulu Liovilinga 7:30-36, ale lia Daniele 3:16-18, 26-28. Amalẽhe kumue lakulu, va sukila oku limbuka okuti, Yehova ka popelele lika afendeli vaye kosimbu. Omo liaco, o ka tu popelavo kovaso yoloneke, ndeci a popela afendeli vaye kotembo ya Mose.—Tanga 1 Va Tesalonike 1:9, 10.

TU SUKILA OKU IVALUKA OCIPITO CONJIVALUKO

17, 18. Momo lie osonde ya Yesu yi kuetele esilivilo lia velapo okuti, osonde yokameme ya eciwa pocipito co Paskoa yi sule?

¹⁷ Akristão vocili ka va lingi ocipito co Paskoa, ndeci va Isareli va enda oku linga. Ocipito caco catiamẽlele kocihandeleko Yehova a ecele ku Mose, pole, koloneke vilo, ka tu kasi vemehi Liocihandeleko caco. (Va Rom. 10:4; Va Kol. 2:13-16) Momo, tua siata oku linga ocipito cikuavo catiamẽla kolofa Viomõla wa Yehova. Pole, kuli ovina via lingiwa pocipito co Paskoa Kegito okuti, vi kuete esilivilo kokuetu.

¹⁸ Osonde yotulomeme va Isareli va kapa povikuli viapito, ya yovola olonuñulu via va Isareli. Koloneke vilo, ka tua siatele oku eca osonde yovinyama ku Suku poku linga ocipito co Paskoa. Momo, kuli osonde yikuavo yi kuete esilivilo lioku yovola omanu, oco va kuate omuenyo ko pui. Upostolo Paulu, wa popia eci catiamẽla ‘kekongelo liolonuñulu okuti, olonduko viavo via sonehiwa kilu.’ ‘Osonde ya Yesu ya peseka,’ oyo ya yovola Akristão olombuavekua. (Va Hev. 12:23, 24) Osonde yaco yi pondolavo oku yovola vana va kuete elavoko lioku kala palo posi otembo ka yi pui. Ovo va sukila oku ivaluka ohuminyo Yembimbiliya li popia hati: ‘Vonduko Yomõlaye, omo tu kuetele eyovo longecelo yakandu okuti, via tunda kocali caye.’—Va Efe. 1:7.

19. Olofa via Yesu vi tu vetiya ndati oku kolela kocitumasuku Cembimbiliya?

¹⁹ Va Isareli poku ponda okameme, va tambuile ocihandeleko cokuti, ka va teya akepa aco. (Etu. 12:46; Ate. 9:11, 12) Nye ci popiwa catiamẽla kakepa ‘Okameme ka Suku okuti Yesu, una wa eca omuenyo waye oco a yovole omanu? (Yoa. 1:29) Eci a valeliwa kuti, wa kapiwa pokati kalume vavali olondingaĩvi. Noke, va Yudea va pinga ku Pilato okuti, va teya akepa alume vaco oco va fe lonjanga. Kuenje, ci va ecelela oku upa atimba avo koviti, osimbu eteke 15 kosãi ya Nisana ka lia pitĩlilepo, lina li lomboloka Esambata lia velapo. Omo liaco, asualali va teya lika ovipindi vialume vavali olondingaĩvi, ‘pole, eci veya ku Yesu va sanga okuti wa fa ale, kuenje, ka va teyele vali ovolu aye.’ (Yoa. 19:31-34) Ndeci va Isareli va linga pocipito co Paskoa okuti ka va teyele akepa okameme, cimuamue haico ca pita la Yesu okuti, akepa aye ka a teyiwile. Omo liaco, Okameme ko Paskoa ka kala ‘ndulembo’ wocilumba ca Yesu ca eciwa keteke 14 kosãi ya Nisana, kunyamo wa 33 K.K. (Va Hev. 10:1) Ulandu wa tukuiwa ndeti, wa tẽlisa olondaka vi sangiwa kelivulu Liosamo 34:20 okuti, vi pamisa ekolelo lietu kocitumasuku Cembimbiliya.

20. Etepiso lipi li kasi pokati kocipito co Paskoa, kuenda ocipito Condalelo ya Ñala?

²⁰ Ocipito co Paskoa, ca litepa locipito Condalelo ya Ñala. Momo, onjila va Yudea va kuama poku linga ocipito co Paskoa, ya litepa leyi Kristu a longisa kolondonge viaye poku linga ocipito conjivaluko yolofa viaye. Ulandu wa va Isareli u lekisa okuti, eci va linga ocipito co Paskoa Kegito, va lia lika ositu yokameme, pole, ka va nyuile osonde yaco. Onumbi yaco ya litepa leyi Yesu a ecele kolondonge viaye. Momo, wa vi sapuila hati, vana va ka viala laye ‘Vusoma wa Suku kilu,’ va sukila oku lia kombolo okuti, yi lomboloka etimba liaye, kuenda oku nyua kovinyi okuti, yi lomboloka osonde yaye. Vocipama ci kuãimo, tu ka konomuisa lutate ovina via kongela vulandu waco.—Mar. 14:22-25.

21. Momo lie oku kũlĩha ovina viatiamẽla kocipito co Paskoa ci kuetele esilivilo kokuetu?

²¹ Ocipito co Paskoa, ca kuata esilivilo lia velapo kafendeli va Suku kosimbu, kuenda koloneke vilo, ci kuetevo esilivilo kokuetu. Ndaño okuti ocipito co Paskoa va Yudea va enda oku linga ca kuata esilivilo kokuavo, pole, etu Tuakristão vocili, tu sukilavo oku kuata elomboloko liaco, kuenda oku lilongisa ovina via velapo, momo ‘Ovisonehua viosi ovitumasuku.’—2 Tim. 3:16.