‘Ondaka ya Suku Yetu yi Kala Otembo ka yi Pui’

1, 2. (a) Nda ka tua kuatele Embimbiliya omuenyo wetu nda wa kala ndati? (b) Nye tu sukila oku linga oco tu kuatisiwe Lembimbiliya?

NDA KA tua kuatele Embimbiliya omuenyo wetu nda wa kala ndati? Nda ka tua kuatele olonumbi via sunguluka vi tu songuila eteke leteke. Nda ka tua kũlĩhĩle ocili catiamẽla ku Suku, komuenyo, ale kovaso yoloneke. Kuenda nda ka tua kũlĩhĩle ovina Yehova a lingila afendeli vaye kosimbu.

² Tu eca olopandu omo okuti, ka tu kasi vekalo liaco. Yehova wa tu ĩha Ondaka yaye Embimbiliya. Eye wa likuminya okuti ondaka yaye yi kala otembo ka yi pui. Eci tu ci limbukila kolondaka vi sangiwa kelivulu lia Isaya 40:8. Ocili okuti vocisonehua eci, Isaya ka tu kuile Embimbiliya. Pole, Upostolo Petulu wa tukula olondaka via Isaya loku vi tiamisila kesapulo Liembimbiliya. (Tanga 1 Petulu 1:24, 25.) Oco Embimbiliya li tu kuatise li sukila oku pongoluiwa kelimi li tu lomboloka ciwa. Vana va sole Ondaka ya Suku, va kũlĩha esunga liaco. Vokuenda kuanyamo alua, omanu va likolisilako oku pongolola Embimbiliya, loku lekisa okuti likuete esilivilo kuenda oku liteyuila kalambalalo alua lo kovitangi vikuavo. Alikolisilo aco, a sanjuisa Yehova una o yongola okuti, omanu vosi “va kuata ukũlĩhĩso wa suapo wocili oco va popeliwe.”—1 Timoteo 2:3, 4.

3. Nye tu konomuisa vocipama cilo? (Tala elitalatu kefetilo liocipama cilo.)

³ Vocipama cilo, tu konomuisa ndomo Ondaka ya Suku ya pandikisa (1) kapongoloko upopi, (2) kapongoloko alimi kuenda (3) kalambalalo oku tateka oku pongoluiwa Kuembimbiliya. Ocipama caco, ci ka tu kuatisa oku velisapo Ondaka ya Suku. Kuenda oku vokiya ocisola tu kuetele Usovoli Wembimbiliya.—Mika 4:2; Va Roma 15:4.

APONGOLOKO KUPOPI

4. (a) Alimi a pongoloka ndati vokuenda kuotembo? (b) Nye ci lekisa okuti Suku ka velisilepo lika elimi limue? (c) O liyeva ndati poku kũlĩha okuti Yehova ukuacameko?

⁴ Vokuenda kuotembo, alimi a pangoloka. Momo olondaka vimue kuenda upopi vi pondola oku kuata elomboloko likuavo. Citava okuti, o sokolola a pongoloko a lingiwa kelimi o vangula. Ovina viaco via pitavo lelimi lio Heveru kuenda lio Helasi kuna onepa yalua Yembimbiliya ya sonehiwa. Onjila ndomo omanu va vangula alimi aco koloneke vilo, ya litepa ndomo a enda oku vanguiwa kosimbu. Omanu ka va tẽlele oku kuata elomboloko kalimi osimbu a sonehĩwa Vembimbiliya, kuenje lia sukilile oku pongoluiwa kelimi liavo. Omanu vamue va sima okuti oco va kuate elomboloko lia suapo Liembimbiliya, va sukilile oku lilongisa elimi lio Helasi kuenda lio Heveru. Pole, ka ca va kuatisile ndomo va simĩle. a (Tala etosi pombuelo yemẽla.) Tu eca olopandu omo okuti Embimbiliya liosi ale olonepa vimue, lia pongoluiwa kueci ci panda 3.000 kalimi. Eci ci lekisa okuti Yehova o yongola okuti, omanu vo ‘kolofeka viosi, lapata osi, lalimi osi,’ va kuatisiwa Londaka Yaye. (Tanga Esituluilo 14:6, etosi.) Ocili okuti, eci ci tu vetiya oku vokiya ukamba wetu la Suku ukuacisola haeye ka kuete ocame.—Ovilinga 10:34.

5. Nye ca koka okuti Embimbiliya Versão Rei Jaime li kuata esilivilo?

⁵ Alimi ana a sonehiwile Vembimbiliya vokuenda kuotembo a pongoloka. Omo liaco, nda Embimbiliya limue okuti upopi waco wa kuata elomboloko kosimbu, citava okuti, vokuenda kuotembo upopi waco ka u kuata vali elomboloko liwa. Eci oco ca pita Lembimbiliya Versão Rei Jaime, lia sandekiwa onjanja yatete kunyamo wo 1611. Embimbiliya liaco lia kũlĩhĩwile calua kelimi Liongelesi. Olondaka via kuamiwa Vembimbiliya Versão Rei Jaime, vieya oku pangavo o nepa kelimi Liongelesi.b (Tanga etosi pombuelo yemẽla.) Vembimbiliya liaco onduko Yehova ya tukuiwa lika olonjanja vimue. Kovisonehua vio Heveru pana pa sangiwile onduko Yehova, pa piñanyiwa ondaka “ÑALA” vololetala vinene. Noke ovinimbu vimue Viovisonehua vio Helasi via tukulavo ondaka “ÑALA” vololetala vinene. Lonjila eyi Embimbiliya Versão Rei Jaime, lia limbuka okuti onduko ya Suku ya tiamẽlelevo Viovisonehua vio Helasi.

6. Momo lie tua sanjukila oku kuata o Tradução do Novo Mundo?

⁶ Eci Embimbiliya Versão Rei Jaime lia sandekiwa onjanja yatete, olondaka viaco via kuata upopi wa leluka. Pole, vokuenda kuotembo olondaka vimue via fetika oku molẽha ndu okuti, viosimbu kuenda koloneke vilo ca tĩla oku kuata elomboko liolondaka viaco. Cimuamue haico ca pita Lambimbiliya akuavo kalimi alua. Omo liaco, tu kuete esanju lialua omo lioku kuata o Tradução do Novo Mundo da Bíblia Sagrada, yi kuete upopi wa leluka oku kuata elomboloko liaco. Olio lia sandekiwa liosi ale olonepa vimue kueci ci pitahãla 150 kalimi. Eci ci lomboloka okuti omanu valua voluali va pondola oku tanga Embimbiliya velimi liavo. Omo lioku kuata upopi wa leluka haiwo wa suapo, ci ecelela okuti esapulo lia Suku li vetiya ovitima viomanu. (Osamo 119:97) O Tradução do Novo Mundo ya kapa onduko Yehova povitumãlo viosi ya sangiwile tete.

ELIMI LI VANGUIWA

7, 8. (a) Momo lie va Yudea valua vo kocita catatu O.Y. ka va kuatele elomboloko Liovisonehua vio Heveru? (b) O Septuaginta yo Helasi yi lomboloka nye?

⁷ Ovolandu amue a tiamẽle kopulitika a siatavo oku koka okuti olonjanja vimue upopi womanu upongoloka vokuenda kuotembo yimue. Pole, Yehova wa linga esokiyo liokuti, Embimbiliya li sandekiwa kelimi lina okuti omanu lia va lomboloka. Ci soka 39 kalivulu atete Embimbiliya a sonehiwa la va Yudea. Embimbililiya li popia okuti va Yudea ovo tete va “kundikiwa olondaka vi kola via Suku.” (Va Roma 3:1, 2) Alivulu aco a sonehĩwile tete kelimi lio Heveru ale lio Aramaiku. Pole, kocita catatu O.Y., va Yudea valua, elimi lio Heveru ka lia va lombolokele vali. Momo lie? Momo Alexandre Unene wa yulile onepa yinene yovaimbo, kuenje uviali waye wa lisanduila kolonepa viosi vio Helasi. Omo liaco, elimi lio Helasi lia lisanduila kolonepa viosi viuviali wo ko Helasi, kuenje omanu valua va fetika oku vangula elimi lio Helasi okuti elimi liavo muẽle sio. (Daniele 8:5-7, 20, 21) Va Yudea valua va vangualevo elimi lio Helasi, kuenje ka ca lelukile kokuavo oku kuata elomboloko Liembimbiliya lio Heveru. Ocitangi caco ca tetuluiwa ndati?

⁸ Eci kua kambele 250 kanyamo osimbu Yesu ka citiwile handi, alivulu atãlo atete Embimbiliya a pongoluiwa kelimi lio Helasi. Noke, Ovisonehua vikuavo vio Heveru via pongoluiwavo. Ovisonehua viaco vieya oku kũlĩhĩwa okuti o Septuaginta yo Helasi. Ovisonehua viaco ovio via pongoluiwa tete pokati Kovisonehua vio Heveru.

9. (a) O Septuaginta kuenda Ambimbiliya akuavo osimbu, a kuatisa ndati omanu oku tanga Ondaka ya Suku? (b) Onepa yipi Yovisonehua vio Heveru o sole calua oku tanga?

⁹ O Septuaginta ya kuatisa va Yudea lomanu vakuavo va vangula elimi lio Helasi oku kuata Elomboloko Liovisonehua vio Heveru. O pondola hẽ oku sokolola esanju va kuata poku tanga Ondaka ya Suku kelimi liavo? Vokuenda kuotembo olonepa vikuavo Viembimbiliya via pongoluiwa kalimi akuavo a enda oku vanguiwa calua, ndeci o Suriaku o Gótica kuenda o Latim. Oku tanga Ondaka ya Suku kelimi liavo ca va kuatisa oku kuata elomboloko loku lekisa ocisola kokualio. Ovo va ponduile oku nõla ovinimbu vimue Viembimbiliya va solaile calua, ndeci tua siatavo oku linga koloneke vilo. (Tanga Osamo 119:162-165.) Ocili okuti, Ondaka ya Suku ya pandikisa ndaño lapongoloko kalimi a vanguiwa voluali.

KALAMBALALO OKU TATEKA OKU PONGOLUIWA KUEMBIMBILIYA

10. Kotembo ya John Wycliffe, momo lie omanu valua ka va kuatele epondolo lioku kuata Embimbiliya?

¹⁰ Vokuenda kuanyamo alua, a songui vatavo va seteka oku tateka omanu oku kuata Embimbiliya. Pole, omanu vamue va sumbila Suku ka va kuatele usumba woku talavaya oco Embimbiliya li sandekiwe komanu vosi. Tu kũlĩhĩsi ulandu wa John Wycliffe wa kala kofeka yo Inglaterra vokuenda 1300 kanyamo. Eye wa simĩle okuti omanu vosi va sukilile oku tanga Embimbiliya. Kotembo yaco, omanu valua olohũkui kofeka yo Inglaterra ka va kuatele Embimbiliya kelimi liavo muẽle. Momo Ambimbiliya a tĩlile calua kuenda a enda oku sonehĩwa peka. Handi vali, omanu valua ka va tẽlele oku tanga. Omanu va endaile konembele va enda oku yevelela oku tangiwa Kuembimbiliya lolukandi kelimi lio Latim. Pole, kotembo yaco omanu ka va tẽlele oku vangula elimi lio Latim. Nye Yehova a linga oco omanu va kuate Embimbiliya kelimi liavo?—Olosapo 2:1-5.

11. Embimbiliya lia Wycliffe lia vetiya ndati omanu?

¹¹ Kunyamo wo 1382, kua pongoluiwa Embimbiliya limue Liongelesi lia kũlĩhĩwile okuti, Embimbiliya lia Wycliff. Embimbiliya liaco lia kũlĩhĩwile calua loloñame via John Wycliffe. Ocimunga cimue comanu ci tukuiwa hati, Lolardos okuti va enda oku linga ovongende kalupale osi o ko Inglaterrava, va talavayavo Lembimbiliya liaco. Ovo va yonguile okuti Ondaka ya Suku yi vetiya ovitima viomanu olohũkui. Omo liaco, va Lolardos va enda oku tangela omanu ovisonehua vimue Viembimbiliya lia Wycliffe loku eca kokuavo olonepa vimue viovisonehua via sonehiwa peka. Upange wavo wa kuatisavo okuti Ondaka ya Suku yi vetiya onjongole yomanu.

12. Nye ci lekisa okuti asongui vatavo va suvukile Wycliffe kumue la va lolardos?

¹² Ovitunda viatavo via suvukile Embimbiliya lia Wycliffe. Va lambalalavo va lolardos kuenda va nyõla Ambimbiliya osi a Wycliffe. Ndaño okuti kotembo yaco Wycliffe wa file ale, ovitunda viatavo vo tendele okuti unyãli Wetavo. Va lembulula akepa aye, va ayoka kuenda etiko liaco va limba volui. Ndaño lalambalalo aco, atavo ka va tẽlele oku imula onjongole yomanu Kondaka ya Suku. Vokuenda kuanyamo akuamamo, omanu valua vo ko Europa kuenda kolonepa vikuavo violuali, va fetika oku pongolola Ambimbiliya loku a sandeka komanu olohũkui.

“HU LONGISA ECI CU KU KUATISA”

13. Nye tu lilongisa kulandu woku pongoluiwa Kuembimbiliya? Ekolelo lipi tu kuete?

¹³ Embimbiliya lia sonehiwa lekuatiso liespiritu sandu lia Suku. Pole, eci ka ci lomboloka okuti vana va pongolola o Septuaginta, Embimbiliya lia Wycliffe, o Versão Rei Jaime, ale Ambimbiliya akuavo va vetiyiwavo lespiritu sandu lia Suku. Pole, eci tu konomuisa ovolandu aco lovolandu Ambimbiliya akuavo ceca uvangi wokuti, Ondaka ya Suku ya pandikisa ndomo Eye a likuminyile. Eci ci pamisa ekolelo lietu liokuti cosi Yehova a likuminya ci ka tẽlisiwa muẽle.—Yehosua 23:14.

14. Ulandu tua lilongisa watiamẽle Kembimbiliya u vokiya ndati ocisola cetu ku Suku?

¹⁴ Eci tu lilongisa ndomo Yehova a teyuila Ondaka yaye, ekolelo lietu kokuaye lipamisiwa kuenda ocisola cetu kokuaye ci livokiya.c (Tala etosi pombuelo yemẽla.) Momo lie Yehova a tu ĩhila Embimbiliya mu sangiwa esapulo limue likuete unene kuenda oku likuminya oku liteyuila? Momo o tu sole kuenda o yongola eci ciwa kokuetu. (Tanga Isaya 48:17, 18.) Omo liaco, tu vetiyiwa oku u sola kuenda oku pokola ku Yehova.—1 Yoano 4:19; 5:3.

15. Nye tu ka lilongisa vocipama ci kuãimo?

¹⁵ Ocili okuti tu sole calua Embimbiliya. Oco hẽ nye tu sukila oku linga oco tu kuatisiwe lalio poku litanga? Tu kuatisa ndati omanu tu sanga kupange woku kunda oku sola Embimbiliya? Vana va kuete ocikele coku longisa vekongelo va kũlĩha ndati okuti ovina va longisa via kunamẽla Vembimbiliya? Apulilo aco tu ka a konumuisa vocipama ci kuãimo.