“Ola Yaye ka Yeyile Handi”

“Lomue wa wimba eka, momo o[wo]la yaye ka yeyile handi.”−YOANO 7:30.

1. Ovina vipi vivali via vialele ovilinga via Yesu?

YESU Kristu wa sapuila olondonge viaye hati: Mõlomanu keyilile oku vumbiwa, te oku vumba, loku eca omuenyo waye ndocilumba coku yovola va lua.” (Mateo 20:28) Ku nguluvulu wo ko Roma Pondiu Pilatu wa popia hati: “Eci oco nda citiwila, haico ndeyilila voluali, okuti, njimbila Ocili uvangi. Vosi vakuacili va yeva ondaka yange.” (Yoano 18:37) Yesu wa kulihile ciwa esunga lieci a fila, kuenda wa kulihilevo upange a sukilile oku linga osimbu handi ka file. Eye wa kulihilevo otembo yiñami a sukilile oco a tẽlise ocikundi caye. Upange waye woku kunda palo posi nda Mesiya, wa pita lika ci soka anyamo atatu lolosãi epandu. Upange waco wa u fetika noke woku papatisiwa kuaye Volui Yordão (kunyamo wa 29 K.K.), okuti oco kua fetikiwa akui epanduvali kolosemana via tukuiwile vocitumasuku kuenda via sulila eci eye a fila kuti vokati kosemana ya tẽlisako akui epanduvali kolosemana (kunyamo wa 33 K.K.). (Daniele 9:24–27; Mateo 3:16,17; 20:17–19) Omo liaco, ovina viosi Yesu a linga palo posi via vialiwile vali enene lovina vivali ndeci: Esunga lieci eyilila palo posi, kuenda ocisimilo conjanga yotembo.

2. Ndamupi Yesu Kristu a lekisiwa vasapulo a sangiwa Vevanjeliu, kuenda eye wa lekisa ndati okuti wa kulihile ocikundi caye?

² Asapulo a sangiwa Vevanjeliu, a lekisa okuti Yesu kristu wa kala ulume umue ukuambili okuti wa linga ovongende alua kofeka yo Palestina, loku kunda olondaka viwa Viusoma wa Suku, kuenda oku linga ovopange alua a komohisa. Vokuenda kuonepa ya tete yupange wa Yesu wombili, kua lomboluiwa eci catiamẽla kokuaye okuti: “O[wo]la yaye ka yeyile handi.” Eye muẽle Yesu wa popia hati: “O[wo]la yange ka yeyile handi.” Eci a kala loku panda kesulilo liupange waye woku kunda, eye wa popia hati: ‘Owola yeya.’ (Yoano 7:8,30; 12:23) Omo okuti Yesu wa kulihile owola, ale otembo yoku linga upange vowihile, okuti mua kongelele olofa viaye vioku yovola omanu, cimõleha soketi ovina viosi a popia levi a linga viatiamẽlele kocikele caco eci. Oku limbuka ndomo eye a kapeleko ocikele caye, ci ka tu kuatisa oku kuata elomboloko liekalo liaye kuenda liovisimilo viaye, kuenje ci ka tu kuatisa oku “kuama [vali ciwa] volomãi viaye.”−1 Petulu 2:21.

Wa Kakatelele MuẽLe Koku Linga Ocipango Ca Suku

3. Vekalo lipi Kristu a lekisa okuti wa kakatelele muẽle koku linga ocipango ca Isiaye?

³ Ca kala kunyamo wa 29 K.K. Papita lika oloneke vimue tunde eci Yesu a nõla olondonge viaye via tete. Otembo yaco, vosi yavo va kala oku tundilila kimbo lio Kana, kolupale luo Galilea oku vaendele kocipito cimue cuvala. Maria ina ya Yesu, oko a kalavo. Ovinyu ya kala yitito. Loku eca ocisimilo oco eye a lingeko cimue, Maria wa vangula lomõla waye hati: “Ka va kuete ovinyu.” Pole, Yesu wo kumbulula hati: ‘Okãi, o kuete nye lame? Owola yange ka yeyile handi.’−Yoano 1:35–51; 2:1–4.

4. (a) Nye ca pita kocipito cuvala ko kana? (b) Momo lie Omõla wa Suku ka tavelele kocisimilo ca Maria cokuti eye nda wa lingile cimue catiamẽla kekambo liovinyu, kuenda elongiso lipi tu pondola okupako?

⁴ Etambululo lia Yesu liokuti, “okãi, o kuete nye lame?,” lia kala ocituwa cokosimbu coku linga epulilo lilekisa oku linga cimue ca simiwa ale ca imbiwa onumbi. Momo lie Yesu ka tavelele kolondaka via Maria? Eye, otembo yaco wa kuata ale eci cisoka akui atatu kanyamo. Papita lika olosemana vimue tunde eci a papatisiwa, okuti wa wavekiwa lespiritu sandu, kuenda wa tukuiwa la Yoano Upapatisi okuti, “Kameme ka Suku, u upa akandu oluali.” (Yoano 1:29–34; Luka 3:21–23) Tunde opo, eye wa kala lika loku pokola kolonumbi Viombiali Yavelapo una wotuma. (1 Va Korindo 11:3) Layumue, ndaño muẽle vakuepata liaye, ka ca tavele okuti va tatamisa upange Yesu eyilile oku linga palo posi. Hakukakatelakuoko kocipango ca Isiaye kua lekisiwa ketambululo Yesu aeca ku Maria! Tu kuami ocituwa cimuamue coku kakatela muẽle koku tẽlisa “ocikele” cetu kupange wa Suku.−Ukundi 12:13.

5. Ocikomo cipi Yesu Kristu a lingila ko Kana, kuenda ocikomo caco ca koka nye kuava va kalapo?

⁵ Loku limbuka etosi omõla waye a yonguile oku popia, Maria lonjanga yalua wa tundapo, kuenje wa popia lakuenje va kala loku kuatisa pocipito hati: “Cosi a popia lene ci lingi.” Noke, Yesu wa tetulula ocitangi caco. Eye wa pinga kakuenje va kala loku kuatisa pocipito oco va yukise asanga lovava, noke ovava aco wa a pongolola ovinyu yimue yiwa. Ocikomo eci oco ca kala ca tete kupange wa lua wa Yesu woku linga ovikomo, kuenda ca lekisa uvangi wokuti espiritu sandu lia Suku lia kala laye. Eci olondonge viaye via tete via mõla ocikomo caco, ekolelo liavo lia pamisiwa vali ca lua.−Yoano 2:5–11.

Ombili a kuatelele onjo ya Yehova

6. Momo lie Yesu atemelẽle omo lieci a mõla vonembele ko Yerusalãi, kuenda nye eye a linga?

⁶ Ca kala kotembo yonjovo, kunyamo wa 30 K.K., eci Yesu kumue lolondonge viaye va kala loku tundilila ko Yerusalãi, kocipito co Paskoa. Eci va kala oko, olondonge viaye via limbuka cimue Kusongui wavo okuti kotete lalimue eteke va ci muile. Va Yudea vakuamilu haivo vakuacipululu va kala loku landisila ovinyama, lolonjila vokati konembele oco vieciwe ndovilumba. Ovo va kala loku pinga olondando via tila calua ku va Yudea vana va kala afendeli vakuacili. Lonyeño ya lua, Yesu wa linga cimue. Eye wa iña osikote yolonjita, kuenje vosi vakala loku landisa wa va tundisila posamua. Wa pesela olombongo via vakuakutolokalisa kuenda wa leñulavo olomesa viavo. Noke wa popia lava va kala loku landisa olopomba hati: “Ovina evi, tundi lavio [palo].” Eci olondonge via Yesu via limbuka ombili yaco, va ivaluka ocitumasuku catiamẽla Komõla wa Suku ca popia hati: “Ombili ñuetele onjo yove yi ndia.” (Yoano 2:13–17; Osamo 69:9) Etu tu sukilavo oku kuata ombili koku lilava kovituwa violuali vina vi nyõla efendelo lietu.

7. (a) Nye ca vetiya Nikodemo oku pasuisa Mesiya? (b) Nye tu pondola oku lilongisa kuvangi Yesu aeca kukãi umue wo ko Samaria?

⁷ Otembo Yesu a kala ko Yerusalãi, wa linga ovilimbu vi komohisa ca lua, kuenje omanu va lua veya oku lekisa ekolelo kokuaye. Ndaño muẽle Nikodemo watiamẽlele ku Vakuakusombisa, ale kombala yavelapo ya va Yudea, wa komoha ca lua Yesu, kuenje eye wa endele kokuaye kuteke, oco Yesu olongise vali. Noke, Yesu kumue lolondonge viaye, va kala ‘kolupale luo Yudea’ cisoka olosãi ecelãla, loku kunda kuenda oku longisa omanu oco va linge olondonge. Pole, eci va yeva okuti Yoano Upapatisi wa kapiwa vokayike, ovo va tunda ko Yudea, noke vaenda ko Galilea. Eci va kala loku linga ungende, va pita kolupale luo Samaria, kuenje Yesu wa sanga epuluvi lioku eca uvangi kukãi umue wo ko Samaria. Uvangi waco, wa yulula onjila ya ecelela okuti, omanu valua vo ko Samaria veya oku kala vakuetavo. Letuvo tu lavululi, oco okuti, eci tu sanga epuluvi tu imba uvangi watiamẽla Kusoma.−Yoano 2:23; 3:1–22; 4:1–42; Marko 1:14.

Wamisako Loku Longisa Ko Galilea

8. Upange upi Yesu a fetika ko Galilea?

⁸ Eci handi “o[wo]la” yo kufa kua Yesu ka ya pitililepo, eye wa kuata calua coku linga kupange wa Isiaye wokilu. Ko Galilea, Yesu wa fetika upange umue wa lua okuti owu a linga ko Yudea lo ko Yerusalãi cisule. Eye “wa ñuala ñuala vo Galilea yosi, wa longisa volosunangonga viavo. Wa kunda kunda ondaka yiwa yusoma. Wa sakula ovovei osi lafengi osi o pokati komanu.” (Mateo 4:23) Eye wa ñuala imbo liosi loku sapula komanu hati: “Likekembeli akandu ene, momo usoma wokilu u kasi ocipepi.” (Mateo 4:17) Eci papita olosãi vimue, olondonge vivali via Yoano Upapatisi via endele ku Yesu oku kopa esapulo lia tete liatiamẽla kokuaye, noke eye wa va kumbulula hati: “Kuendi, ka sapuili Yoano ovina wa moli levi wa yevi, okuti olomeke vi letuluka, ovilema vi enda, vakuavilundu va yelisua, ovisitatui vi yeva, lava va fa va pinduiwa, kuenje olosuke vi kundilua ondaka yiwa. Kuenje u ka natamisilua wa sumuluha.”−Luka 7:22,23.

9. Momo lie owiñi wakahandangala wa endele ku Yesu Kristu, kuenda elongiso lipi tupondola okupako?

⁹ Esapulo liwa liatiamẽla ku Yesu, lia li ‘sanduila kovambo osi alisungue, loku eye akala. Kuenje owiñi wakahandangala wa tunda ko Galilea, ko Dekápoli, ko Yerusalãi, ko Yudea, kuenda kolonepa vikuavo vio kesinya Liolui Yordão, wosi weya kokuaye. (Luka 4:14,15; Mateo 4:24,25) Owiñi ka wa endelele lika kokuaye omo liovikomo viaye vio ku sakula, puãi, wa endelevo kokuaye omo lio ku longisa kuaye kuwa. Eci eye a longisa ci vetiya kuenda ci kolisa. (Mateo 7:28,29; Luka 4:32) Omunu upi okuti ka kokiwila kulume waco? Etu tu sukilavo oku kuata uloño wo ku longisa oco okuti omanu vosi vakuotima wa sunguluka, va kokiwila kocili.

10. Momo lie omanu vo volupale luo Nasara va setekelele oku ponda Yesu, kuenda momo lie ka va ponduilile oku cilinga?

¹⁰ Pole, havosiko va endaele oku ka yevelela Yesu okuti va tavale muẽle kokuaye. Yesu, kefetikilo liupange waye woku kunda, eci a kala loku longisa kimbo liaye, vo sunangonga yo ko Nasara, mua kala vamue va yonguile oku u ponda. Ndaño okuti omanu vo vimbo liaye va komoha omo ‘liolondaka viaye viwa,’ puãi, va yonguile oku mõla ovikomo. Pole, Yesu ka lingililemo ovopange anene. Puãi, wa lekaisa ocipululu cavo kuenda ekambo liavo liekolelo. Lonyeño yalua ava va kala vo sungangonga va votoka, kuenje va kuata Yesu, kuenda va enda laye toke kongenge yomunda, oco vokunyuile vekungu. Puãi, eye wa ponyonyoha peka liavo, kuenda wa tilila ocipãla. “O[wo]la” yolofa viaye ka yeyile handi.−Luka 4:16–30.

11. (a) Momo lie asongui vamue vetavo va endelele oku ka yevelela Yesu? (b) Momo lie Yesu volundilila hati ka kasi loku lava eteke Liesambata?

¹¹ Asongui vakuetavo, ndeci, vakuavisonehua, va Fariseo, va Sadukeo, kuenda vakuavo, va kalapovo eci Yesu a kala loku kunda. Va lua pokati kavo, ka va endeleleko oco va lilongiseko cimue, puãi va endeleleko oku tala nda eye o lueya oco vokuate. (Mateo 12:38; 16:1; Luka 5:17; 6:1,2) Ndeci, otembo va endele ko Yerusalãi kocipito co Paskoa kunyamo wa 31 K.K., Yesu wa sakula ulume umue wa kala loku vela vokuenda kueci cisoka akui atatu kanyamo lanyamo ecelãla. Asongui vetavo lia va Yudea, va lundila Yesu hati, ka kasi loku lava eteke Liesambata. Eye wa tambulula hati: “Toke cilo Tate o linga upange, lamevo ndinga upange.” Noke va Yudea va ñualapo vali oku lundila Yesu hati, wa popia etonãi omo wa li tukula hati, Omõla wa Suku poku tukula hati Tate. Ovo va kala loku sandiliya onjila yoku ponda Yesu, pole eye kumue lolondonge viaye va tunda ko Yerusalãi kuenje va enda ko Galilea. Cimuamue haicovo, etu tu sukila oku lunguka oco tu yuvule oku li hoyisa lovanyãli, osimbu tu litumbika longusu yosi kupange wetu woku kunda Usoma kuenda woku longisa omanu oco va linge olondonge.−Yoano 5:1–18; 6:1.

12. Yesu wa litumbikile ndati calua koku tokeka ocikanjo co ko Galilea?

¹² Cisoka unyamo umosi lolosãi epandu, Yesu wa litumbikile vali enene koku kundila ko Galilea, okuti ko Yerusalãi wa endalaileko ño omo liovipito vitatu via va Yudea viaenda loku lingiwa vunyamo lunyamo. Vocosi, eye wa linga ovongende atatu okuenda ko Galilea oku ka kunda: Onjanja ya tete wa endele lolondonge viaye via tete vikuãla. Ungende wa vali, waendele lolondonge viaye ekui la vivali, kuenda ukuavo ceci a longisa olondonge viaye loku vi tuma vivali vivali. Huvangikuowo wocili waeciwa ko Galilea!−Mateo 4:18–25; Luka 8:1–3; 9:1–6.

Waeca Uvangi Lutõi Ko Yudea Lo Ko Perea

13, 14. (a) Otembo yipi va Yudea va kala loku sandiliya Yesu oco vo kuate? (b) Momo lie akuenje ka va telẽlẽle oku nena Yesu?

¹³ Ca kala kotembo yokuene kunyamo wa 32 K.K., kuenda o “o[wo]la” ya Yesu ya kala handi kovaso. Ocipito Colosinge ca kala ocipepi. Va manji ya Yesu vokatumba va popia laye hati: “Kulo tundako, kuende ko Yudea.” Ovo va yonguile okuti Yesu o lekisa ovikomo viaye komanu vosi va kala pocipito ko Yerusalãi. Pole, Yesu wa limbuka ohenda ya kalako. Omo liaco, eye wa popia la vamanjaye hati: “Ame si endiko omo o[wo]la yange ka yeyile handi.”−Yoano 7:1–8.

¹⁴ Noke yoku kala otembo yimue ko Galilea, Yesu wa enda ko Yerusalãi, pole wa enda “uyombeki.” Va Yudea va kala loku u sandiliya pocipito, yu va popia hati: “O kasi pi?” Eci ocipito ca kala vokati lakati, Yesu wa enda vonembele kuenje, lutõi walua wa fetika oku longisa. Ovo va kala loku sandiliya oku u kuata, oco noke vokape vokayike ale oco voponde. Pole, ovo ka va tẽlele oku cilinga, momo “o[wo]la yaye ka yeyile handi.” Kuenje, va lua pokati komanu va fetika oku lekisa ekolelo kokuaye. Ndaño muẽle akuenje va tumiwile lovitunda vinene va Fariseo oco va ka kuate Yesu, va tiuka ovoko, loku popia hati: “Lomue omunu wa la popia ndomunu waco o–o.”−Yoano 7:9–14, 30–46.

15. Momo lie va Yudea va tikuila ovawe oco va vaimbe ku Yesu, kuenda, upange upi woku kunda Yesu a fetika noke yaco­­?

¹⁵ Onya ya va Yudea vana va kala anyali va Yesu, yamamako muẽle, osimbu eye a kala vonembele loku longisa catiamẽla ku Isiaye vokuenda kuocipito. Keteke lia sulako liocipito, lonyeño ya lua omo liolondaka via Yesu eci a popia hati, wa kala ale kilu, va Yudea va tikula ovawe kuenje va fetika oku wimbaimba. Pole, eye wa lisalamisa, kuenje wa tila, puãi lapamue a lipunyula. (Yoano 8:12–59) Loku kala ocipãla lo Yerusalãi, Yesu wa fetika oku linga upange walua woku kundila ko Yudea. Eye wa nõla eci cisoka akui epanduvali kolondonge, noke, wa vi longisa loku vi tuma vivali vivali oco vi talavaye vocikanjo. Ovio via pita kovaso noke vienda kovaimbo osi lo kalupale kuna Yesu a sokiyile okuenda kumue lolondonge viaye.−Luka 10:1–24.

16. Vekalo lipi lia tila Yesu a puluka vokuenda Kuocipito coku Tumbika, kuenda kupange u pi a litumbika noke yaco?

¹⁶ Kotembo yondombo, kunyamo wakui atatu la vali K.K., o “o[wo]la” ya Yesu ya kala ocipepi. Eye wa enda ko Yerusalãi, Kocipito co ku Tumbika. Va Yudea, lopo handi va kala loku endela vocindumba conembele, vo ñuala ocingonja. Volundila vali hati, wa popia etonãi, kuenje va tikula ovawe oco voponde. Pole, ndeci Yesu a lingile ale onjanja yapita, haico a linga vali, kuenje wa tila. Ka papitile otembo yalua, haico a enda vetapalo oku longisa, onjanja eyi waenda volupale lo vovambo o kofeka yo Perea, kuenje wa yoka Olui Yordão waenda ko Yudea, kuenje va lua va fetika oku tava kokuaye. Noke, wa tambula omunga yatunda kekamba liaye a solele calua Lasaru oco atiukile ko Yudea.−Luka 13:33; Yoano 10:20–42.

17. (a) Esapulo lipi lionjanga Yesu a tambula eci a kala loku kundila ko Perea? (b) Nye ca lekisa okuti Yesu wa kulihile ciwa eci ceya oku iyilila kelinga liaye otembo ya sokiyiwilile upange waco?

¹⁷ Kueya esapulo limue lionjanga, lia tundilila ku Marta la Maria, vamanji ya Lasaru, okuti va kala ko Betánia kimbo lio Yudea. Olomunga via popia hati: “A Ñala, u o sole o vela.” Yesu wa tambulula hati: “Okuvela oku hakuokufako puãi kulamba wa Suku okuti Mõla a Suku o muilako ulamba.” Oco ocipango eci citẽlisiwe, Yesu locipango caye muẽle, wamisako vali handi oloneke vivali. Noke wa popisa olondonge viaye hati: “Tu endi vali ko Yudea.” Omo okuti ka ca va lombolokele ciwa, ovo votambulula hati: “A Rambei, ndopuilo va Yudea va yonguile oku ku sosola lovawe, oco wendako vali?” Pole, Yesu wa kulihile okuti, ‘olowola viutanya,’ ale otembo Suku a sokiya oco eye atẽlise upange waye palo posi, ya kala yitito ca lua. Eye wa kulihile muẽle upange a sukilile oku linga kuenda esunga lieci a wu lingila.−Yoano 11:1–10.

Ocikomo Cimue Okuti Lomue O Pondola Oku Ci Tatãla

18. Eci Yesu a pitila ko Bétania, ocitangi cipi a sangako, kuenda nye ca pitako eci eye a pitilako?

¹⁸ Ko Betánia, Marta eye wa ñualehela tete la Yesu, kuenje wa popia laye hati: “A Ñala, nda wa kaile kulo, nda mume wange ka file.” Maria kumue lava veyile konjo yavo, noke vokuama. Vosi va kala loku lila. Yesu wa pula hati: “Wo langeki pi?” Ovo vokumbulula hati: “A Ñala, enju, ndo tale.” Eci va pitila peyambo, okuti va sitikilepo lewe oco eyambo ka li ka yuluke, Yesu wa popia hati: “Upiko ewe liaco.” Omo okuti eci Yesu ayonguile oku linga ka ca va lombolokele ciwa, Marta wa tambulula hati: “[A Ñala,] cilo wa futa ale momo ca linga ale oloneke vikuãla.” Pole, Yesu wo popisa hati: “Sia ku sapuilile hẽ okuti nda o kolela o mola ulamba wa Suku?”−Yoano 11:17–40.

19. Momo lie Yesu a likutililila powiñi lolukandi eci handi ka pinduile Lasaru?

¹⁹ Eci ewe va kundikile puvelo weyambo lia Lasaru liopiwako, Yesu wa likutilila lolukandi oco omanu va limbuke okuti eci eye a lunga loku linga, ci lingiwa lunene wa Suku. Noke, wa vilikiya lolukandi hati: “A Lasaru, tundamo.” Lasaru wa tundamo tupu ovoko aye lolomahi via iñiwa lolonanga vionjambo, kuenda ocipala caye ca futisua lelesu. Yesu wa popia hati: “U kutululi, oco a ende.”−Yoano 11:41–44.

20. Omanu vana va mõla eci Yesu a pindula Lasaru, va tambuluiya ndati?

²⁰ Eci va mõla ocikomo eci, va lua va Yudea veyile oku lembeleka Marta la Maria, va fetika oku kolela Yesu. Vakuavo, va lupukila ku va Fariseo oku ka va sapuileko eci ca pitako. Ovo va tambuluiya hẽ ndati? Lonjanga ya lua, ovo kumue lovitunda vinene, vongolola Onjango yavo. Eci va limbuka okuti leci va linga ka va ci lete va li yeya hati: “Tu linga nye? Momo omunu u o linga ovilimbu via lua.” Nda tu tava okuti o lingainga ño–o ndeci, omanu vosi va tava kokuaye, noke va Roma veya, va nyõla ocitungilo cetu ci kola, kuenda ofeka yetu.” Pole, Kayafa, Ocitunda Cinene, wa popia lavo hati: “Ene ka wa kulihili cimue. Ka co lombolokeli okuti kokuene hise nda omunu umosi o fila omanu, ofeka yosi oku nyõleha hacoko.” Omo liaco, okupisa eteke liaco va li tunga ongombo yoku ponda Yesu.−Yoano 11:45–53.

21. Ocikomo cepinduko lia Lasaru ca kala efetikilo lia nye?

²¹ Omo liaco, oku tumãla kua Yesu okuenda ko Betánia, kua ecelela okuti eye o linga ocikomo cimue okuti lomue o ci tatãla. Lunene wa Suku, Yesu wa pindula ulume wa file ale voloneke vikuãla. Ndaño muẽle vakuesombiso vakuakulitunula, veyavo oku limbuka ocikomo caco kuenda va pitisa ondaka yoku ponda Ukuakulinga Ovikomo viaco! Ocikomo caco eci, ca kala efetikilo liocina cimue cavelapo vupange wa Yesu, okuti oku tunda votembo eci “o[wo]la yaye ka yeyile handi,” lokuenda votembo okuti ‘owola yaye ya pitilapo.’

O Tambulula Ndati?

• Yesu wa lekisa ndati okuti wa kulihile ocikele cupange waye a tambuile ku Suku?

• Momo lie Yesu ka tavelele oku tẽlisa ocisimilo ca inaye?

• Nye tu pondola oku lilongisila ku Yesu, ndomo aenda loku tambula ovanyãli vaye?

• Momo lie Yesu a ciluila okuenda ku Lasaru wa kala loku vela?

[Elitalatu kemela 10]

Yesu wa litumbikile koku linga ocikele caye Suku o wihile