October

Jihova yen Esiri rẹ aghwanre, ọ choma rọ vwọ vwẹ aghwanre kẹ kohwo kohwo rọ nọrọ miẹ. Idjerhe ọvo re se vwo vwo aghwanre rẹ Ọghẹnẹ, ọyen ra vwọ rhiabọreyọ ọghwọku rọ vwọ kẹ avwanre. Aghwanre tiọyena sa nẹrhẹ a kẹnoma kẹ obo re brare, ri se miovwo oyerinkugbe rẹ avwanre vẹ Jihova. (Isẹ 2:10-12) Ọ me je chọn avwanre uko vwọ “sẹro rẹ oma rẹ [avwanre] vwẹ evun rẹ ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ . . . hẹrhẹ arhọ rọye ri bẹdẹ na.” (Jude 21) Jẹgba, asan ra dia ghwanre, vẹ erọnvwọn efa sa nẹrhẹ ọ bẹn kẹ avwanre ra vwọ rhiabọreyọ ọghwọku, yẹrẹ vwẹ ẹro abavo vwo no. Ẹkẹvuọvo, siẹrẹ a da mrẹ erere norhe, ọ cha nẹrhẹ e vwo ọdavwaro kpahọn, ji vwo imuẹro nẹ ọyen odjephia rẹ ẹguọnọ rẹ Jihova vwo kpahen avwanre. Isẹ 3:11, 12, da ta: “Ọmọ mẹ, wọ jẹ uchebro rẹ Ọrovwohwo na fia-a, . . . kidie ohwo rẹ Ọrovwohwo guọnọre ọye ọ ghwọ kuẹ.” E ja karophiyọ nẹ Jihova vwo ọdavwẹ rẹ avwanre. (Hibru 12:5-11.) Kidie nẹ Jihova riẹn avwanre fiotọ, ọghwọku rọyen gan nọ-ọ, e vrẹka-a. w18.03 28 ¶1-2

Ọnana uchebro rẹ ọyinkọn Pita si vwo rhe iniọvo ri nẹ ẹkuotọ sansan rhe, rehẹ ikoko sansan vwẹ ubrotọ rẹ Asia Minor. Ayen hirharoku “odjadja rẹ erhanre.” Die yen cha vwẹ ukẹcha kẹ Inenikristi eje vwẹ ọke ọgangan yena? (1 Pita 1:1; 4:4, 7, 12) Noso nẹ Pita vuẹ iniọvo na nẹ ayen dede “ohwohwo” phiyọ oma. Erere vọ yen che te ayen obọ siẹrẹ ayen de vwo uruemu ra vwọ ghọ erhorha? Ọ cha nẹrhẹ ayen sikẹrẹ ohwohwo. Roro kpahen obo wo rhiẹromrẹ re. Ohwo durhie uwe kpo uwevwin rọyen obọ ọvo jovwo re? Oma vwerhen owẹ wọ vwọ ra? Wo vwo dede iniọvo rẹ ukoko wẹn evo ri bru we rhe, ọ nẹrhẹ oyerinkugbe rẹ ovwan kpẹkpẹ phiyọ? Idjerhe ro me yovwin ra vẹ iniọvo na vwọ nabọ vughe ohwohwo, ọyen re vwo dede ayen phiyọ oma. A guọnọre nẹ Inenikristi re herọ vwẹ ọke rẹ ọyinkọn Pita sikẹre ohwohwo phiyọ, fikirẹ eyeren rẹ ọke yena rọ bra phiyọ. Ọtiọyen o ji fo nẹ Inenikristi ri yeren vwẹ “oba rẹ ẹdẹ” ra hepha na ji ru.—2 Tim. 3:1. w18.03 14-15 ¶1-3

Baibol na ta omamọ ota kpahen ihwo ri vwo ẹwẹn rẹ Ọghẹnẹ. Rom 8:6 dje obo ro yovwin te re vwo mu ẹwẹn kpahen ẹga rẹ Ọghẹnẹ, ọ da ta: “Ra [vwọ] vwẹ iroro kpahe ugboma kẹ ughwu, ẹkẹvuọvo ra [vwọ] vwẹ iroro kpahe [“ẹwẹn,” NW ] hẹ arhọ vẹ ufuoma.” Avwanre de mu ẹwẹn kpahen ekuakua ri churobọ si ẹga rẹ Ọghẹnẹ, ọyena cha nẹrhẹ e vwo ẹwẹn re dọe, ji vwo ufuoma vẹ Ọghẹnẹ kugbe iphiẹrophiyọ rẹ arhọ rẹ bẹdẹ bẹdẹ. Ẹkẹvuọvo, akpọ re de yerẹn na pha brabra. Rọ vwọ dianẹ ihwo ri titi ojevwe rẹ ugboma yen riariẹ avwanre phiyọ na, ọ guọnọ ẹgbaẹdavwọn rẹ ọkieje e ki se mu ẹwẹn kpahen ẹga rẹ Ọghẹnẹ. A rha vwẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ vwọ ghẹrẹ oma rẹ ohwo-o, kọ cha lọhọ ra vwọ reyọ vwọ tua ojevwe rẹ ugboma rọ dia ẹbẹre ọvo rẹ ẹwẹn rẹ akpọ nana. Jud tobọ tanẹ obrabra rayen cha gan te ẹdia rẹ ayen rhe che “vwo [“ẹwẹn ọfuanfon,” NW ] na-a.”—Jude 18, 19. w18.02 19 ¶5, 7; 20 ¶8

Idọktọ buebun sivwin ihwo ri vwo ọga ri se pho muẹ ohwo. Ayen ruẹ ọnana kidie ayen guọnọ chọn ihwo uko. Jẹ, ofori nẹ ayen sẹro rẹ oma rayen, rere ega rẹ ayen sivwẹn na vwo jẹ ayen emuo. Ọtiọyen ọ je hepha kẹ avwanre. Buebun rẹ avwanre wian ji yerẹn vwẹ ohri rẹ ihwo ri vwo erharhe uruemu, ri se miovwo uruemu Onenikristi ro rhe avwanre. Ọnana imuoshọ rode kẹ avwanre. Vwẹ ẹdẹ re koba ra hepha na, ihwo buebun vwo ẹguọnọ rẹ umiovwo. Vwẹ ọbe rivẹ ro si vwo rhe Timoti, ọyinkọn Pọl djisẹ rẹ iruemu ebrabra ra cha mrẹ vwẹ oma rẹ ihwo ri vwo ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ-ẹ. (2 Tim. 3:1-5) Iruemu nana tuẹn avwanre oma. Jẹ, e rhe nomaso-o, ihwo sa riẹriẹ avwanre vwo vwobọ vwẹ ayen. (Isẹ 13:20) Ọtiọyena ofori nẹ a kẹnoma kẹ erharhe iruemu rẹ akpọ nana, ọke re de yono ayen kpahen Jihova. w18.01 27 ¶1-2

Vwẹ ukpe 33 rẹ ọke rẹ avwanre na, Jesu ro vrẹnushi rhe da vwomaphia kẹ otu buebun. Ihwo rehẹ etiyin ẹdẹ yena da dia eshare re vrẹ 500, eriyin ji te eya, ọkiọvo ji te emọ dede. Ọ sa dianẹ ọke yena yen ọ vwọ vwẹ iji rọhẹ isese rẹ Baibol rẹ nonẹna vwọ phia. (1 Kọr. 15:6) Ọ sa dianẹ buebun rẹ idibo na hẹ etiyin ọke rẹ Jesu vwọ vwẹ iji na phia nẹ e re ru idibo rẹ ihwo. Jesu nabọ kanrunumu omaebrophiyame kerẹ emuọvo kiriguo ra guọnọ mie ihwo re guọnọ mu urhekpe rọyen je yan nene. (Mat. 11:29, 30) Kohwo kohwo rọ guọnọ ga Jihova vwẹ idjerhe ro shephiyọ, ko vwo ọmrẹvughe rẹ ẹdia rẹ Jesu kare vwẹ orugba rẹ ọhọre rẹ Ọghẹnẹ. O de vwo ọmrẹvughe yena nu, ke se bro phiyame. Ọnana yen omaebrophiyame ọvuọvo rẹ Jihova rhiabọreyọ. Ikuegbe rẹ Baibol sansan djerephia nẹ idibo kpokpọ re vwomaba ukoko na vwẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ, siomauko vwọ kẹ omaebrophiyame-e. Ayen je nabọ vwo ẹruọ rẹ obo ro mudiaphiyọ.—Iruo 2:41; 9:18; 16:14, 15, 32, 33. w18.03 5 ¶8

Nonẹna, avwanre yeren vwevunrẹ akpọ rọ vọnre vẹ erharhe iruemu kugbe iyono rẹ efian. Babilọn Rode rọ dia okugbe rẹ ẹga rẹ efian rẹ Baibol na tare nẹ “o rhi hirhe phihọ orere rẹ Idẹbono” na, phiẹn ihwo buebun ghwru. (Ẹvwọ. 18:2) Kẹ ayen reyọ avwanre vwọ jehwẹ, kidie nẹ avwanre fẹnẹre. (Mak 13:13) Dedena, avwanre vwẹrokere Daniẹl vwo siẹkẹrẹ Jihova. Avwanre da vwomakpotọ je vwẹroso Ọghẹnẹ, o che ni avwanre ghanghanre. (Heg. 2:7) Emiọvwọn sa vwẹrokere udje rẹ ọsẹ vẹ oni rẹ Daniẹl. Vwẹ idjerhe vọ? Daniẹl nabọ vwo ẹguọnọ rẹ Jihova, dede nẹ ihwo rẹ Ju muomaphiyọ umiovwo mamọ ọke rọ vwọ hẹ omotete. Ọnana phiare kidie ọsẹ vẹ oni rọyen nabọ ghwọrọ ọke vwo yono. (Isẹ 22:6) Odẹ na Daniẹl, mudiaphiyọ “Ọghẹnẹ Yen Oguẹdjọ Mẹ,” ro ghwe djephia nẹ ọsẹ vẹ oni rọyen idibo rẹ Jihova. (Dan. 1:6) Ọtiọyena, e jẹ esẹ vẹ ini vwẹ erhiorin vwo yono emọ rayen kpahen Jihova. (Ẹfe. 6:4) Nene emọ wẹn nẹrhovwo kugbe. Wọ me je nẹrhovwo kẹ ayen. Wọ da davwẹngba vwo yono ayen Ota rẹ Ọghẹnẹ, kẹ ayen sa mrẹ ebruphiyọ rẹ Jihova.—Une 37:5. w18.02 5 ¶12; 6 ¶14-15

Ẹse eruo ẹbẹre ọvo rẹ ẹga rẹ avwanre. Vwevunrẹ aroẹmrẹ, ọyinkọn Jọn de nyo idibo rẹ Jihova re ta: “Wọwẹ hẹ ohwo ro fori, Ọrovwavwanre kugbe Ọghẹnẹ, rọ reyọ urinrin kugbe ọghọ kugbe ogangan, kidie wọwẹ re mama emu ejobi, ọhọre wẹn ayen vwọ herọ kọye a vwọ mama ayen.” (Ẹvwọ. 4:11) Vwọrẹ uyota, Jihova ghini fo ohwo ra vwẹ urinrin vẹ ọghọ kẹ, womarẹ itetoro rẹ obo ri me yovwin rẹ avwanre vwori. Jihova vwẹ iji kẹ ihwo rẹ Izrẹl womarẹ Mosis, nẹ ayen ru orẹ kẹ ọyen abọ erha kukpe kukpe. Kerẹ ẹbẹre ọvo rẹ ẹga rayen vwẹ ọke rẹ orẹ na, Mosis da vuẹ ayen nẹ ayen “vwẹ abọ ofefe phia vwẹ obaro rẹ Ọrovwohwo-o.” (Urhi 16:16) Ọyena jẹ ẹbẹre ọvo rẹ ẹga rẹ avwanre nonẹna, re vwo toro itetoro fikirẹ ọdavwaro re vwo kpahen iruo sansan rẹ ukoko na ruẹ. w18.01 18 ¶4-5

Jesu da je ta vwọba nẹ, “Mu urhekpe mẹ . . . Kidie urhekpe mẹ pha frae, oghwa mẹ ọ phapharhe.” (Mat. 11:29, 30) Eta yena ghini uyota! Ọkiọvo, oma sa ghwọrọ ohwo kpo uyono yẹrẹ aghwoghwo. Jẹ, e de rhivwin rhe, oma rẹ ohwo kọ sasa. Irueru tiọyena kẹ avwanre ẹgba re se vwo chirakon rẹ ebẹnbẹn rẹ akpeyeren. Urhekpe rẹ Jesu ghene pharhe! Roro kpahen udje rẹ oniọvo aye ọvo rẹ avwanre che se Kayla. Kayla rioja rẹ omaemuophiyọ ọgangan, uyovwin miavwọn mamọ, oma je ghwọrọ. Fikirẹ ẹdia rọ hepha na, ọ pha bẹnbẹn ro vwo kpo uyono ọkieje. Vwọ kpahen uyono rọ rare ẹdẹ ọvo, o de si: “Ota rotu na shekpahen ofudjevwe. Kidie nẹ ọtota na nabọ phi oma rọyen phiyọ ẹdia mẹ, me rha riẹn ọke ẹro mẹ vwo sun ame-e. Ọ nẹrhẹ ovwẹ karophiyọ obo rọ ghanre te mi vwo kpo uyono.” Oma vwerhen Kayla nẹ, o se kpo uyono ẹdẹ yena! w18.01 8-9 ¶6-7

Ọmọ wẹn ro bromaphiyame nure de vwo ẹwẹn ivivẹ kpahen esegbuyota rọyen vwo? Kerẹ udje, eghene ro bromaphiyame nure se rhi vwo ẹguọnọ rẹ ekuakua rẹ akpọ na, yẹrẹ ọ sa nọ enọ kpahen aghwanre rọ herọ ra vwọ vwẹ irhi rẹ Baibol vwọba akpọ yerin. (Une 73:1, 3, 12, 13) Kerẹ ọmiọvwọn, noso nẹ oka rẹ ọkpọvi ru wọ cha vwọ kẹ ọmọ na sa nẹrhẹ ọ ga Jihova yẹrẹ vrẹn nẹ ukoko na. Ọmọ na da tobọ dia omotete yẹrẹ emeghene, wo nene kunu-u. Ukperẹ ọtiọyen, jẹ ọmọ na vwo imuẹro nẹ wo vwo ẹguọnọ rọyen, wọ je guọnọ vwẹ ukẹcha kẹ. Vwọrẹ uyota, eghene ro bromaphiyame nure, vwomakpahotọ kẹ Jihova. Omaẹvwọkpahotọ, ọyen ive rẹ avwanre veri nẹ e che vwo ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ, je vwẹ ọhọre rọyen vwọ kobaro ọkieje. (Mak 12:30) Jihova vwẹ ẹro okueku vwo nẹ ive tiọye-en, ọtiọyena ofori nẹ avwanre no ghanghanre.—Aghwo. 5:4, 5. w17.12 22 ¶16-17

Kerẹ Mata, idibo rẹ Ọghẹnẹ ri fuevun vwo imuẹro kpahen evrẹnushi rọ cha vwẹ obaro. Roro kpahen oborẹ Ọghẹnẹ vuẹ Ebraham nẹ o ru Aizik, rọ dia ọmọ ro vwiẹre vwẹ ọke rẹ ọghwo rọyen. Jihova da ta: “Reyọ . . . ọmọ wẹn ọvuọvo na Aizik, . . . vwo ze izobo rẹ ẹtorhẹ.” (Jẹn. 22:2) Mavọ wo rorori nẹ oma ru Ebraham ọke ro vwo nyo eta yena. Jihova veri jovwo nẹ, womarẹ ọmọ rẹ Ebraham yen ẹgborho na eje che vwo vwo ebruphiyọ. (Jẹn. 13:14-16; 18:18; Rom 4:17, 18) Vwọba, Jihova je tanẹ “vwẹ oma rẹ Aizik” yen ebruphiyọ na cha vwọ rhe. (Jẹn. 21:12) Ebraham da vwẹ Aizik vwo ze izobo, mavọ kọyen ivẹ nana se vwo rugba? Ẹwẹn ọfuanfon rẹ Ọghẹnẹ mu Pọl vwọ tanẹ Ebraham vwo imuẹro nẹ Ọghẹnẹ sa kpare Aizik nẹ ughwu. (Hib. 11:17-19) Ẹkẹvuọvo, Ebraham vwo imuẹro nẹ Jihova cha rhọvwọn Aizik nẹ ughwu, dede nẹ ọ riẹn ọke ro che vwo ruo-o. w17.12 5-6 ¶12-14

Kerẹ Pọl, ofori nẹ avwanre vwẹ ẹro rẹ Ọghẹnẹ vwo ni arhọ vwo no. Jihova guọnọre “nẹ ihwo ejobi kurhẹriẹ.” (2 Pita 3:9) Kẹ owẹ vwo? Uruemu rẹ erorokẹ vẹ arodọnvwẹ che mu we vwo ruiruo rẹ aghwoghwo na vẹ oruru, wọ je cha mrẹ aghọghọ vwẹ iruo na. Uruemu rẹ omaẹkẹnẹ, ọyen idjerhe ọfa re se vwo djephia nẹ ẹro rẹ Ọghẹnẹ vwo ni arhọ yen avwanre ji vwo no. E jẹ avwanre kẹnoma kẹ omaẹwan ọke ra da djẹ imotọ, ruiruo rẹ ebanbọn vẹ ẹrhuẹrẹ, yẹrẹ kpo emẹvwa. Wọ vwẹ okpakpa, igho, yẹrẹ ọke, vwọ kobaro kẹ omakpokpọ wẹ-ẹn. E jẹ avwanre vwẹrokere Ọsẹ rẹ avwanre rọ ruẹ obo re gbare ọkieje. E jẹ ekpako rẹ ukoko nabọ nomaso kpahen omakpokpọ rayen kugbe ọ rẹ ihwo efa re vẹ ayen gba wian. (Isẹ 22:3) Siẹrẹ ọkpako de bru we uche kpahen omaẹkẹnẹ rhiabọreyọ uchebro na. (Gal. 6:1) Ni arhọ ghanghanre kerẹ Jihova, “abe rẹ ọbara rẹ eku da rhe dia uyovwi wẹn.”—Urhi 19:10. w17.11 16 ¶11-12

Kerẹ ọyinkọn Pọl, Inenikristi ra vwẹ ẹwẹn ọfuanfon jẹreyọ vwo iphiẹrophiyọ rẹ ayen che vwo vwo “osa rọ hẹ use na vwẹ obenu.” (Fil. 3:14) Ayen rhẹro rẹ ọke rẹ ayen che vwo nene Jesu sun vwẹ obo odjuvwu, ji ru ihworakpọ phiyọ ihwo egbagba. (Ẹvwọ. 20:6) Ghini okpuphẹn rode yen Ọghẹnẹ rhiephiyọ kẹ ayen! Igegede efa na vwo iphiẹrophiyọ rọ fẹnẹre. Ayen rhẹro rẹ ọke rẹ ayen cha vwọ dia otọrakpọ na bẹdẹ bẹdẹ. Iphiẹrophiyọ nana kẹ ayen omavwerhovwẹn! (2 Pita 3:13) Kidie nẹ Pọl guọnọre nẹ Inenikristi ra jẹreyọ na fuevun rere osa na se vwo te ayen obọ, o de bru ayen uche nẹ, “We gbe ni emu rọ hẹ obenu.” (Kọl. 3:2) Ofori nẹ ayen vwẹ ọkieje vwọ tẹnrovi use rẹ obo djuvwu na. (Kọl. 1:4, 5) Vwọrẹ uyota, siẹrẹ a da vwẹ ọkieje vwo roro kpahen ebruphiyọ rehẹ obaro hẹrhẹ avwanre, ka sa tẹnrovi osa na.—1 Kọr. 9:24. w17.11 25 ¶1-2

Buebun rẹ ine rehẹ ọbe une rẹ Suine kẹ Jihova vẹ Aghọghọ na, e si ayen kerẹ ẹrhovwo. Womarẹ ine nana, wọ sa ta ọdavwẹ wẹn kẹ Jihova. Ine efa che mu iniọvo avwanre vwo vwo “ẹguọnọ [ji ruiruo] esiri.” (Hib. 10:24) O muẹro nẹ avwanre guọnọ yono eta rẹ ine na kugbe obo ra sua ayen wan. Wo se ru ọtiọyen siẹrẹ wọ da nabọ kerhọ kẹ e ra vwẹ unu so vwẹ jw.org. Wọ da nabọ yono ayen vwẹ uwevwin, kẹ wọ sa so ayen phia gorigori nẹ otọ rẹ ubiudu rhe. Karophiyọ nẹ une ẹsuọ pha ghanghanre vwẹ ẹga rẹ avwanre. Ọyen idjerhe ọvo kiriguo re vwo dje ẹguọnọ vẹ ọdavwaro phia kẹ Jihova. (Aiz. 12:5) Wọ da so une phia vẹ aghọghọ, ọyena che phiuduphiyọ ihwo efa awọ rẹ ayen ji vwo ru ọtiọyen. Ihwo eje sa vwẹ ẹga kẹ Jihova womarẹ une ẹsuọ, te ighene, te emare, kugbe ihwo kpokpọ. Ọtiọyena, wo siomauko wọ vwọ so une phia-a. E, so une vẹ aghọghọ! w17.11 7 ¶18-19

Nonẹna, ihwo buebun djẹ nẹ ẹkuotọ ra da dobọ rẹ iruo avwanre ji. Womarẹ ukẹcha rẹ Iseri rẹ Jihova rehẹ ẹkuotọ rẹ ayen djẹ ra na, uriorin buebun vwẹ usun rayen ki se “nyo ikun rẹ uvie” na vwẹ obọ ẹsosuọ. (Mat. 13:19, 23) Ihwo buebun rẹ “oghwa bẹn” rhe mrẹ urovwoma vwẹ emẹvwa avwanre, ọtiọyena kẹ ayen ta: “Ọghẹnẹ ghine hẹ ohri rẹ ovwan.” (Mat. 11:28-30; 1 Kọr. 14:25) Kohwo kohwo ro ghwoghwo kẹ ihwo nana me “ghwanre,” ọ me je dia “ọvwiroro.” (Isẹ 22:3) Nabọ kerhọ rẹ ayen, ẹkẹvuọvo wo nene ayen ta ota rẹ oseghe rẹ usuo-on. Nene odjekẹ ro nẹ obọ rẹ oghọn ukoko vẹ usuon rẹ ẹkuotọ na rhe; vwo phiẹ arhọ wẹn vẹ ọ rẹ ihwo efa phiyọ imuoshọ-ọ. Muọghọ kẹ esegbuyota vẹ ẹkuruemu rayen. Kerẹ udje, o vwo iwun evo rẹ eya kuẹphiyọ rẹ ihwo rẹ ẹkuotọ evo gha. Ọtiọyena, ọke wo de ghwoghwo kẹ ihwo re djẹ nẹ ẹkuotọ efa rhe, wọ sẹn osẹnvwe rẹ ayen gha-a. w17.05 7 ¶17-18

Avwanre sa nẹrhovwo kẹ Jihova nẹ ọ kẹ avwanre ẹwẹn ọfuanfon rọyen rere e se vwo dje omamọ rọyen phia ọke rẹ avwanre vẹ ihwo orua avwanre rehẹ ukoko na-a, da ta ota. E nene phraphro kpahen iyono rẹ ẹga raye-en. Ayen da hanrhe yẹrẹ ru obo ri miovwin avwanre ivun dede, avwanre sa vwẹrokere udje rẹ iyinkọn na. Pọl de si: “A harha, yẹ avwanre nẹ ẹrhovwo; e de kpokpo avwanre, yẹ avwanre chiro; re de gbe odẹ rẹ avwanre kuẹ, yẹ avwanre guọnọ arhuẹrẹ.” (1 Kọr. 4:12, 13) Dede nẹ ofori ra vwọ ta ota dẹndẹn kẹ ihwo rẹ orua re vwọsua avwanre, omamọ rẹ uruemu yen me yovwin. (1 Pita 3:1, 2, 16) Womarẹ udje wẹn, jẹ ihwo rẹ orua wẹn mrẹvughe nẹ orọnvwe rẹ Iseri rẹ Jihova vọnre vẹ omavwerhovwẹn, ayen nabọ vwẹrote emọ, yeren omamọ rẹ akpọ, je kẹnoma kẹ obo re brare. Ihwo orua rẹ avwanre rha tobọ kurhẹriẹ dede-e, oma sa vwerhen avwanre nẹ avwanre fuevun ru oborẹ Jihova guọnọre. w17.10 15 ¶13-14

Siẹrẹ a da mrẹ ihwo rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ wene akpeyeren rayen, o gbe avwanre unu-u. Ikuegbe rẹ ihwo tiọyena nẹrhẹ a karophiyọ Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ ri vwo iphiẹrophiyọ rẹ obo odjuvwu. (1 Kọr. 6:9-11) Ọyinkọn Pọl vwo djunute ihwo re cha sa riuku rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ-ẹ nu, ọ da ta: “Ọtiọye evo vwẹ usun rẹ ovwan na epha jovwo.” Ẹkẹvuọvo, Ota rẹ Ọghẹnẹ kugbe ẹwẹn ọfuanfon rọyen chọn ayen uko vwo wene. Evo re tobọ mrẹ uyota na vughe nu, ji ru umwemwu. Kerẹ udje, Baibol na djunute Onenikristi ọvo ra jẹreyọ, ra djẹ nẹ Ukoko. Ukuko na, a da reyọ rhivwin. (1 Kọr. 5:1-5; 2 Kọr. 2:5-8) Ọ kẹ avwanre omavwerhovwẹn ra vwọ riẹn nẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ chọn iniọvo rẹ avwanre uko vwo siobọnu erharhe iruemu. Avwanre guọnọ reyọ vwo ruiruo vwẹ idjerhe ro me yovwin. w17.09 23-24 ¶2-3

Ẹguọnọ rẹ a·gaʹpe rọ dia ẹguọnọ re mu kpahen urhi, ọyen okẹ ro nẹ obọ rẹ Jihova rhe. (1 Jọn 4:7) Ẹguọnọ nana yen ma kenu. O churobọ si ọdavwẹ ọgangan re vwo kpahen ohwo. Oka rẹ ẹguọnọ nana se mu ohwo vwo ru emu esiri kẹ ihwo efa. Ehiahiẹ ọvo djerephia nẹ ẹguọnọ re se a·gaʹpe na, “e se vughe womarẹ uruemu re djephia.” Siẹrẹ e de dje ẹguọnọ tiọna kẹ avwanre yẹrẹ avwanre de dje kẹ ihwo efa, ọ cha nẹrhẹ e yeren uvi rẹ akpọ. Jihova dje ẹguọnọ kẹ ihworakpọ tavwen ọ ke tobọ ma Adam vẹ Ivi. Ọ ma akpọ na rere ihworakpọ sa vwọ dia evun rọyen bẹdẹ bẹdẹ. Ọ guọnọre nẹ ihworakpọ riavwerhen rẹ akpeyeren rayen vọnvọn vwẹ otọrakpọ na. Jihova ma akpọ na vwọ kẹ erhuvwu rẹ avwanre, ọ dia fikirẹ ojevwe romobọ rọye-en. O ji dje uvi rẹ ẹguọnọ phia, rọ vwọ kẹ avwanre iphiẹrophiyọ ra vwọ dia bẹdẹ bẹdẹ vwẹ Iparadaisi. w17.10 7 ¶1-2

Jems da ta: “Wo de nẹ ẹro kẹ ohwo ọvo jẹ ọvo vwo, yu wo ru umwemwu.” (Jems 2:9) Ukperẹ uruemu tiọyen, ẹguọnọ che mu avwanre vwọ kẹnoma kẹ uruemu ra vwọ fẹnẹ ihwo fikirẹ asan rẹ ayen yono ẹbe te, ohọroma rayen, yẹrẹ ẹdia rayen. Ofori nẹ a kẹnoma kẹ ẹguọnọ rẹ omeru. E jẹ a vwẹ ẹro abavo vwo ni kohwo kohwo. Ẹguọnọ vwo “odiri kugbe aruẹdọ,” ẹguọnọ “yan eya-an.” (1 Kọr. 13:4) A guọnọ edirin, ẹse eruo, kugbe omaevwokpotọ, e ki se ruiruo aghwoghwo na ọkieje. (Mat. 28:19) Iruemu nana je cha nẹrhẹ avwanre vẹ iniọvo rẹ ukoko na eje se yerin kugbe. Erere vọ yen che norhe siẹrẹ e de dje ẹguọnọ phia? Ọ cha nẹrhẹ omamọ oyerinkugbe dia evun rẹ ukoko na, ọ cha nẹrhẹ e jiri Jihova, o ji che si ihwo rhe ukoko na. Kọyensorọ Baibol na vwọ vwẹ eta nana vwo ku idjedje rẹ iruemu rẹ ohwo ọkpokpọ na phiyọ: “Ọ rọ marho ejobi, ovwan gbe ku ẹguọnọ phihọ, kọye ufi ro churu ihwo kugbe.”—Kọl. 3:14. w17.08 26 ¶18-19

O ji fo nẹ avwanre gbe arodọvwẹ kẹ ihwo ri ru umwemwu, kidie ayen se kurhẹriẹ rhe dia igbeyan rẹ Ọghẹnẹ. Jihova guọnọre nẹ ohwo vuọvo ghwọrọ-ọ. (2 Pita 3:9) Ọtiọyena, e gbe jẹ avwanre ghwoghwo ovuẹ rẹ orhọn-esio rọyen, tavwen ẹdẹ rẹ ghwọrọ na ki te. E se yono emuọvo mie Jesu. O gbe arodọvwẹ kẹ otu buebun rọ mrẹre, “fikiridie ayen da hra ke ro ẹnwan kerẹ igegede ri vwo osu-un.” Kẹ die yen o ruru? “O de yono ayen emu buebu.” (Mat. 9:36; Mak 6:34) Uruemu rọyen fẹnẹ ọ rẹ ihwo rẹ Farisi ri chukoku ihwo na. (Mat. 12:9-14; 23:4; Jọn 7:49) Wọ guọnọ vwẹrokere Jesu vwo yono ihwo Ota rẹ Ọghẹnẹ? w17.09 9 ¶6; 10 ¶9

Ọke rọ vwọ hẹ uwodi vwẹ Ijipt, wo rorori nẹ Josẹf riẹnre nẹ e che phio phiyọ ẹdia rẹ ohwo rọ vwọ kpahen Fero? Ọ riẹnre nẹ Jihova cha vwẹ ọyen vwo sivwin orua rọyen vwẹ ọke rẹ owẹvwe? (Jẹn. 40:15; 41:39-43; 50:20) Josẹf nama rhẹro rẹ oborẹ Jihova ru kẹ ukuko na-a. Sera riẹnre jovwo nẹ Jihova sa kẹ ọyen ọmọ vwẹ ọke ọghwo ? Aphro herọ-ọ, igbevwunu rẹ evwiẹ rẹ Aizik, vrẹ oborẹ Sera rhẹro rọyen. (Gen. 21:1-3, 6, 7) Vwọrẹ uyota, avwanre cha sa rhẹro rọyen nẹ Jihova che si ebẹnbẹn rẹ avwanre eje no vwẹ idjerhe rẹ igbevwunu vwẹ akpọ nana-a; avwanre je rhẹro rẹ igbevwunu ro che ru vwẹ akpeyeren avwanre-e. Ẹkẹvuọvo, avwanre riẹnre dẹn nẹ Ọghẹnẹ rẹ avwanre ga na, vwẹ ukẹcha kẹ idibọ rọyen vwẹ idjerhe rẹ igbevwunu vwẹ ọke awanre. (Aiz. 43:10-12) Ọnana ru esegbuyota rẹ avwanre gan. Avwanre riẹnre nẹ o se ru kemu kemu rọ cha chọn avwanre uko vwo ru ọhọre rọyen. (2 Kọr. 4:7-9) Avwanre da fuevun ga Jihova, ọ sa chọn avwanre uko vwo phi egbabọse ride kparobọ. w17.08 11-12 ¶13-14

Ẹga ọkieje cha nẹrhẹ wo sikẹrẹ iniọvo na, ọ je cha nẹrhẹ wọ dia Onenikristi ro tedje. Iniọvo buebun rhe mrẹvughe nẹ, omavwerhovwẹn hẹ evunrẹ orọnvwe rayen asaọkiephana kidie ayen nabọ ga Jihova sasasa vwẹ ọke eghene. Buebun rẹ eya vẹ eshare rehẹ evunrẹ iruo ọkobaro na tavwen ayen ke rọvwọn, ji ruiruo na rhi te nonẹna. (Rom 16:3, 4) Ubiudu yen iroro nẹ cha. Vwọ kpahen Jihova, Une Rẹ Ejiro 20:4 da ta: “E jọ vwẹ obo rẹ udu wẹn guọnọre kẹ wẹ, ro ru iroro wẹn ejobi gba kẹ we!” Ọtiọyena, gbe roro kpahen oborẹ wọ cha vwẹ akpeyeren wẹn ru. Roro kpahen oborẹ Jihova ruẹ vwẹ ọke avwanre nana, kugbe obo wo se ru vwẹ ẹga rọyen, rọ cha nẹrhẹ oma vwerhọn.Wọ da ga Jihova vọnvọn, kẹ wọ cha mrẹ uvi rẹ omavwerhovwẹn. Akpeyeren tiọyena ghwa ujiri vwo rhe Ọghẹnẹ. Eriyina, gbe jẹ “oma rẹ Ọrovwohwo vwerhe owẹ, kọ vwẹ obo rẹ udu wẹn guọnọre kẹ wẹ.”—Une 37:4. w17.07 26 ¶15-18

Ohwo da nabọ ruiruo ra vwọ kẹ, yẹrẹ o de dje uruemu oyoyovwin ọvo phia kerẹ Onenikristi, ke jiro. E de se jiri ohworakpọ fikirẹ obo ro ruru, kọyen ofori dẹn re vwo jiri Jihova Ọghẹnẹ! Avwanre se jiro fikirẹ ẹgba rọyen rọ basa-an, ra sa mrẹ womarẹ obo rọ mare; e ji se jiro fikirẹ ẹguọnọ ro dje kẹ ihworakpọ, rọ nabọ teyenphia womarẹ izobo ọtanhirhe rẹ Ọmọ rọyen. Ohwo ro si Une Rẹ Ejiro 147 na, nabọ jiri Jihova. O de ji durhie ihwo efa nẹ, e rhi nene ọyen jiro. (Une 147:7, 12) Avwanre ghwe vughe ohwo ro si une nana-a, ẹkẹvuọvo ọ họhọre nẹ ohwo ro siro, diarọ ọke rẹ ihwo rẹ Izrẹl vwo rhivwin rhe Jesusalẹm vwo nẹ ẹdia rẹ eviẹn vwẹ Babilọn. (Une 147:2) Ọ sa dianẹ aghọghọ ro rhere ọke rẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwọ rhoma rhivwin rhe asan rẹ ayen da sa nabọ ga Ọghẹnẹ, yen muro vwo jiri Jihova. Die yen se mu we vwo kperi phia nẹ “jiri Ọrovwohwo”?—Une 147:1. w17.07 17 ¶1-3

Jesu riẹnre nẹ idibo rọyen cha davwẹngba mamọ vwọ guọnọ oborẹ ayen vwọ ghẹrẹ oma rayen, vwẹ akpọ nana rẹ ihwo evo da mrẹ ria, jẹ efa rioja. Jesu se efe rẹ akpọ na efe rẹ “okpakpa,” jẹ o ghwe dje oboresorọ o vwo se ọtiọye-en, ẹkẹvuọvo Baibol na djere phephẹn nẹ ẹvwọtua rẹ efe dia ẹbẹre ọvo rẹ ọhọre rẹ Ọghẹnẹ-ẹ. Adam vẹ Ivi vwọ hẹ ogba rẹ Idẹn, Jihova kẹ ayen oborẹ ayen guọnọre eje. (Jẹn. 2:15, 16) Ọke re vwo ku ẹwẹn ọfuanfon ku idibo na vwẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ, ohwo vuọvo rọ tare nẹ “obo rẹ ọye vwori na kẹ ọ rọye ọvo herọ-ọ, ẹkẹvuọvo ayen de vwo kemu kemu kugbe.” (Iruo 4:32) Aizaya mraro kpahen ọke rẹ ihwo eje cha vwọ riavwerhen rẹ ekuakua rẹ Ọghẹnẹ ma phiyọ akpọ na. (Aiz. 25:6-9; 65:21, 22) Jẹ enẹna, ofori nẹ idibo rẹ Jesu vwẹ “aghwanre” vwo yerin, rere ayen sa vwẹ “efe” rẹ akpọ na vwo ru ọhọre rẹ Ọghẹnẹ.—Luk 16:8. w17.07 8 ¶4-6

Ọbe rẹ Job rọ dia ọvo usun rẹ ẹbe re ke si vwẹ Baibol na, nẹrhẹ a riẹn oboresorọ o vwo fo nẹ e vwo ẹro abavo. Ọbe na ta ota kpahen aphro rẹ Eshu vwọphia nẹ Job cha sen Ọghẹnẹ siẹrẹ o de rhiẹromrẹ ojaẹriọ ọgangan. Idẹbono da vuẹ Ọghẹnẹ nẹ ọ vwẹ oja re Job. Ẹkẹvuọvo, Ọghẹnẹ rhọnvwere-e, ọ da vwẹ uphẹn kẹ nẹ ọyen ọvo davwen Job ni O kriri-i, Eshu de hwe idibo rẹ Job, ichuru rọyen, vẹ emọ ihwe ro vwiẹre. Eshu ru ọnana vwẹ idjerhe rọ vwọ họhọ nẹ Ọghẹnẹ komobọ yen ruro. (Job 1:13-19) Eshu da vwẹ orharhe ọga ọvo vwo mu Job. (Job 2:7) Oborẹ aye rọyen vẹ igbeyan erha rọyen tare da rhoma toroba ọmiaovwẹ rẹ Job. (Job 2:9; 3:11; 16:2) Kẹ die yen nẹ obuko rọyen rhe? Job dje Eshu phiyọ ọvwọnrefian, kidie o chukoku Ọghẹnẹ-ẹ.—Job 27:5. w17.06 24 ¶9-10

Igbuyovwin erua nonẹna riẹnre nẹ Baibol na tare nẹ ayen vwẹrote erua rayen. Ayen cha wian gangan tavwen ayen ki se mu oghwa nana. Ẹkẹvuọvo, ọlọhọre a sa vwọ mrẹ omamọ iruo vwẹ ẹdẹ re koba nana-a. Rọ vwọ dianẹ ihwo buebun yen sivwin imiruo re herọ na, ihwo buebun ke wian ọke vrẹ dede nẹ a hwa omamọ osa kẹ aye-en. Vwọba, ọke buebun rẹ ayen ghwọrọ vwo ruiruo na je nẹrhẹ oma ghwọrọ ayen, ọnana kọ je sua ẹnwan vwọ kẹ ayen. Ohwo rọ rhọnvwe ru ọnana-a, a sa djẹ nẹ iruo. Jihova yen ohwo ẹsosuọ rẹ avwanrẹ fuevun kẹ, tavwen a ke mrẹ ihwo rẹ avwanre wiowian kẹ. (Luk 10:27) Iruo de kẹ avwanre igho. Avwanre wiowian rere a sa vwọ ghẹrẹ oma, ji bicha iruo aghwoghwo na. Jẹ, e rhe nomaso-o iruo na se gbowọphiyọ ẹga avwanre. w17.05 23 ¶5-7

Ọkiọvo ihwo kpokpọ sa vuẹ iniọvo ri tedje vwẹ ukoko na nẹ ayen yono emọ rayen. Ọsẹ vẹ oni na da tanẹ ohwo ọfa chọn ayen uko vwo yono emọ na, e jẹ ohwo na davwẹngba rọ vwọ reyọ ẹdia rẹ ọsẹ vẹ oni na-a. (Ẹfe. 6:1-4) Ọkiọvo a sa vuẹ oniọvo ọvo nẹ o yono emọ, rẹ ọsẹ vẹ oni rayen hẹ ukoko na-a. E jẹ oniọvo tiọyena karophiyọ nẹ ọyen dia ọsẹ yẹrẹ oni rẹ ọmọ na-a, uyono ọvo yen owian ra vwọ kẹ. O ji fo nẹ o ru uyono na vwẹ uwevwin rẹ emọ na vwẹ irharo rẹ ọsẹ vẹ oni na yẹrẹ oniọvo ọfa ro tedje, yẹrẹ o se ruo vwẹ asan rọ nabọ rhiephiyọ. Ọtiọyena, ihwo rhe che vwo iroro ivivẹ kpahen obo ro ruẹ-ẹ. A je rhẹro rẹ ọke rẹ ọsẹ vẹ oni na che vwo muwan rẹ ayen vwo yono emọ na, kidie ọyen iruo rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ ayen. w17.06 8 ¶15-16

Ọtiọyena, ẹkuruemu na rhe ghwe jẹ aye-en, kẹ ayen je ghwa kpairoro vrẹ ephẹrẹ vẹ ẹga rẹ esẹ vẹ ini rayen. E jẹ emiọvwọn vwẹ ọdavwẹ rẹ emọ na vwọ kobaro rẹ ọ rayen. (1 Kọr. 10:24) Oniọvo ọvo re se Samuel da ta: “Mẹvwẹ vẹ aye mẹ nabọ vwo oniso rẹ ephẹrẹ rọ cha dia erere vwọ kẹ emọ na rere ayen sa vwọ sasa vwẹ ukoko na, avwanre da je nẹrhovwo kpahọn. . . . Ẹkẹvuọvo, avwanre vwo noso nẹ ayen ghwa mrẹ erere vwo nẹ uyono rẹ ephẹrẹ avwanre-e, avwanre de kpo ukoko rẹ ejajẹ rẹ asan na. Avwanre vẹ ayen ke nabọ kpo uyono ji vwobọ vwẹ iruo aghwoghwo na. Avwanre ji durhie igbeyan vwọ kẹ emuọre vẹ akpọẹriọ. Enana eje chọn emọ avwanre uko vwọ riẹn iniọvo na, kẹ ayen je rhe riẹn Jihova kerẹ Ọsẹ vẹ Ugbeyan. Ọnana ghanre vrẹ eyono rẹ ephẹrẹ avwanre.” w17.05 10 ¶11-13

Ọmọke krẹn, akpọ na kọ cha vọn vẹ ihwo re ka ẹbẹre rẹ usuon rẹ Jihova. Avwanre rhẹro rẹ ọke yena mamọ! Avwanre cha so une rẹ Dẹbora vẹ Barak soro nẹ, “Ivwighrẹn wẹn ejobi guọghọ kufia, E Ọrovwohwo! Ẹkẹvuọvo igbeyan wẹn ejobi dia kerẹ ọnre rọ vacha vwẹ evun rẹ ogangan rọye.” (Iguẹ. 5:31) A cha kpahen phiyọ oyare nana ọke rẹ Jihova da ghwọrọ akpọ rẹ Eshu nana nu! Ofovwin rẹ Amagidọn da tonphiyọ nu, a rha cha guọnọ ihworakpọ re cha vwomakpahotọ vwọ kẹ oghwọrọ rẹ ivwighrẹn na-a. Ọyena cha dia ọke wo che vwo “hwe oma nu, re wọ mrẹ ẹkparọ obọ rẹ Ọrovwohwo.” (2 Ikun 20:17) Bẹsiẹ ọke yena ki te, avwanre vwo uphẹn buebun re vwo fiudugberi vwo ru ọhọre rẹ Jihova vẹ oruru. Dẹbora vẹ Barak ton une rẹ ophikparobọ phiyọ rẹ ayen vwo jiri Ọromekpenu na, ọ dia ihworakpọ-ọ. Ayen da so: “Ihwo na da vwẹ ọhọrobọ rayen rhe vwene, ebruba kẹ Ọrovwohwo na!” (Iguẹ. 5:1, 2) Nonẹna, e jẹ ẹwẹn rẹ omaevwoze wẹn mu ihwo ejobi re mrẹ erere norhe vwọ vwẹ “ebruba kẹ Ọrovwohwo na!” w17.04 32 ¶17-18

Dede nẹ oja rẹ Josẹf rere chọrọ ẹro-o, jẹ, o muophu ọgangan fikirẹ oja rọ rere uvwre rẹ ẹgbukpe 13 na-a. (Jẹn. 45:5-8) Ọ rọ ma rho, ọ dobọ rẹ oyerinkugbe rọyen vẹ Jihova ji fikirẹ jẹgba rẹ ihwo efa-a. Evun-ẹfuọn rẹ Josẹf nẹrhẹ ọ sa mrẹ obọ rẹ Jihova ọke rọ vwọ rhuẹrẹ ẹdia na phiyọ je vwẹ ebruba kẹ vẹ orua rọyen. Vwẹ idjerhe vuọvo na, ofori nẹ e ni oyerinkugbe rẹ avwanre vẹ Jihova ghanghanre, je sẹro rọyen. E jẹ echobọ rẹ ihwo efa guọghọ oyerinkugbe rẹ avwanre vẹ Ọghẹnẹ rẹ avwanre ga na-a. (Rom 8:38, 39) Ukperẹ ọtiọyen, siẹrẹ oniọvo de gbe avwanre ku yẹrẹ shenyẹ avwanre, e jẹ a vwẹrokere Josẹf rere e sikẹrẹ Jihova vrẹ obo ri jovwo, a vwẹ ẹro rọyen vwo ni ẹdia na. Wọ da davwẹngba vwo ru oborẹ Baibol na tare nẹ e ru kpahen ẹdia na nu, gba yan jovwo kẹ Jihova, ọ cha rhuẹrẹ phiyọ vwẹ ọke vẹ idjerhe ro fori. w17.04 20 ¶12; 22 ¶15-16

Hanah de ru obo ro ve kẹ Ọghẹnẹ. Ọ tobọ vwo ẹwẹn ro vwo wene ive rọyen na-a. Ọ da reyọ Samuẹl bru Orherẹn Rode Eli ra, vwẹ uwevwin rẹ ẹga rọhẹ Shiloh, ọ da ta: “Fiki rẹ ọmọ nana me vwọ nẹ ẹrhovwo na; Ọrovwohwo da kẹ vwẹ obo re me yare mie. Fiki rẹ ọtiọye na mi siobọ no kẹ Ọrovwohwo; uchọke rọ dia akpọ na krite, mi siobọ no kẹ Ọrovwohwo.” (1 Sam. 1:24-28) “Ọmọ re se Samuẹl da rhe rho vwẹ obaro rẹ Ọrovwohwo.” (1 Sam. 2:21) Ẹkẹvuọvo, die yen ọyena mudiaphiyọ kẹ Hanah? O vwo ẹguọnọ rẹ ọmọ rọyen na mamọ, jẹ asaọkiephana ọ rha cha sa mrẹ ọmọ na kẹdẹ kẹdẹ rọ vwọ ghwanra cha-a. Ọ rha cha sa gbane ọmọ na, nene heha, vwẹrovwote, yẹrẹ nene ru erọnvwọn iyoyovwin efa rẹ oni vẹ ọmọ ruẹ kuẹgbe-e. Dedena, Hanah viẹ diekpọvwẹ kidie o ru obo ro ve kẹ Ọghẹnẹ-ẹ. Ubiudu rọyen ghọghọre fikirẹ Jihova.—1 Sam. 2:1, 2; Une 61:1, 5, 8. w17.04 4, 5 ¶7-8

Ẹwẹn ọfuanfon na vwo mu ọyinkọn Pọl vwo si nẹ avwanre che yerin vwẹ “ẹdẹ ebrabra” nu, o de ji si: “Ihwo umwemwu kugbe otu ri muẹ odẹ kẹ oma re miovwẹ phihọ.” (2 Tim. 3:2-5, 13) Wọ mrẹ orugba rẹ eta yena re? Buebun rẹ avwanre rhiẹromrẹ oja vwẹ abọ rẹ ihwo ri shenyẹ ihwo ekueku, ri vwo utuoma rẹ ihwo, vẹ inogbozighi ra ghẹmrẹ. Evo siomanẹ ruẹ umwemwu na-a; efa tobọ vwẹ odẹ rẹ ọvwata vwo rhurhu imwemwu rẹ ayen ruẹ. Ọ da tobọ dianẹ avwanre ji rhiẹromrẹ ẹdia nana komobọ-ọ, ihwo ebrabra tiọyen ji djobọte avwanre nonẹna. Ọ da ohwo mamọ siẹrẹ e de nyo kpahen erharhe erọnvwọn rẹ ayen ruẹ. Oborẹ ayen gboja kẹ emọ, ihwo re kpakore, vẹ ihwo efa ri vwo ọchuko-o, nẹrhẹ oshọ muẹ ohwo. Erharhe ihwo vwo uruemu rẹ eranvwe, ayen tobọ ruẹ kerẹ emekashe rẹ Idẹbono. (Jems 3:15) Oma vwerhen avwanre nẹ Baibol na vwẹ omamọ iyẹnrẹn vwo wene erharhe iyẹnrẹn tiọyena. w17.04 10 ¶4