Bài học 30

Khai triển bài giảng cho có mạch lạc

1-3. Sự mạch lạc đóng vai trò gì trong một bài giảng, và làm sao ta có thể làm cho bài giảng có mạch lạc?

¹ Bài giảng có mạch lạc là bài giảng mà thính giả dễ dàng theo dõi. Mặt khác, nếu thiếu mạch lạc thì thính giả sẽ sớm mất sự chú ý. Hiển nhiên, đây là một vấn đề mà bạn cần để ý hết sức khi sửa soạn bài giảng; bởi thế đề mục “Mạch lạc nhờ các từ nối” ghi trong Phiếu Khuyên Bảo đáng được bạn xem xét kỹ.

² Sự mạch lạc là sự nối liền hay sự kết hợp chặt chẽ giữa các phần để làm thành một toàn thể hợp lý. Đôi khi, bài giảng có mạch lạc phần lớn chỉ vì các phần trong bài được sắp xếp theo thứ tự hợp lý. Nhưng trong đa số các bài giảng, sự sắp đặt các phần thường là chưa đủ để có mạch lạc, mà còn cần phải nối các phần lại với nhau. Trong trường hợp đó, sự mạch lạc đòi hỏi phải có một cái cầu nối liền một điểm với điểm kế tiếp. Những từ hay nhóm từ được dùng để chỉ sự tương quan giữa các ý tưởng mới và những điểm trước đó, để lấp lại kẽ hở vì có sự thay đổi về quan điểm hay thời gian. Đó là sự mạch lạc nhờ các từ nối.

³ Thí dụ, bài giảng của bạn có ba phần riêng rẽ: nhập đề, thân bài và kết luận; các phần này thật khác nhau, tuy thế phải được nối liền chặt chẽ với nhau bằng những câu chuyển tiếp. Ngoài ra, các điểm chính của bài giảng cũng phải được nối liền, nhất là khi các ý tưởng ấy không trực tiếp liên quan với nhau. Đôi khi, chỉ là những câu hay đoạn cần được nối liền với nhau bằng những từ nối.

4-7. Dùng những từ ngữ chuyển tiếp có nghĩa gì?

⁴ Dùng những từ ngữ chuyển tiếp. Để nối liền các ý với nhau, thường chỉ cần chọn đúng những từ hay nhóm từ chuyển tiếp như: cũng vậy, thêm nữa, ngoài ra, hơn nữa, giống thế, tương tự thế, do đó, vậy thì, vì các lý do đó, vì thế cho nên, cũng vì những lý do nêu trên, vì thế, thế thì, sau đó, tuy nhiên, mặt khác, ngược lại, trái lại, trước đây, cho đến nay, v.v... Những từ như thế rất có ích để nối liền hai câu hay hai đoạn với nhau.

⁵ Tuy nhiên, sự mạch lạc thường đòi hỏi nhiều hơn là chỉ dùng những từ nối. Khi một từ hay một nhóm từ không đủ, thì phải dùng sự chuyển tiếp để giúp thính giả chuyển từ ý này sang ý kia. Đây có thể là nguyên cả một câu hay ngay cả nhiều hơn nữa để tỏ rõ ý tưởng chuyển tiếp.

⁶ Một phương pháp để chuyển tiếp là dùng sự áp dụng của điểm vừa thảo luận để làm lời dẫn vào điểm kế tiếp. Chúng ta thường dùng phương pháp này khi đi rao giảng từ nhà này sang nhà kia.

⁷ Ngoài ra, không những phải nối liền các điểm kế tiếp nhau, mà đôi khi cũng phải nối liền hai điểm ở cách xa nhau trong bài giảng. Thí dụ, phần kết luận của bài giảng phải được liên kết với phần nhập đề. Có lẽ bạn áp dụng một ý tưởng hay chuyện ví dụ đã trình bày ở đầu bài giảng vào phần kết luận, làm cách nào để thúc đẩy thính giả hành động hay để cho thấy rõ thêm sự liên hệ với mục đích của bài giảng. Khi lặp lại phần nào ý tưởng đó hay chuyện ví dụ đó bạn nối liền phần nhập đề với kết luận và làm cho bài giảng có mạch lạc.

8. Làm sao mà cử tọa có thể ảnh hưởng việc dùng các sự chuyển tiếp cho có mạch lạc?

⁸ Mạch lạc hợp với cử tọa. Cần phải làm các sự chuyển tiếp nhiều đến mức nào là tùy thuộc vào cử tọa. Không phải là có những cử tọa không cần những sự chuyển tiếp. Đúng hơn, có cử tọa cần nhiều hơn, vì họ không quen với những ý tưởng được trình bày có liên hệ với nhau. Thí dụ, Nhân-chứng Giê-hô-va sẽ hiểu ngay sự liên hệ giữa một câu Kinh-thánh nói về sự kết liễu của hệ thống gian ác hiện tại và một câu nói về Nước Trời. Nhưng nếu người nào nghĩ Nước Trời là một trạng thái tinh thần hay một cái gì ở trong lòng, thì sẽ không dễ dàng thấy được sự liên quan; do đó diễn giả phải dùng một ý tưởng chuyển tiếp để cho thấy rõ ràng sự liên quan đó. Khi đi rao giảng từ nhà này sang nhà kia, chúng ta thường phải làm thế.

**********

9-13. Khai triển hợp lý là gì, và hai phương pháp căn bản để khai triển một lý lẽ là gì?

⁹ Đề mục “Khai triển hợp lý, có mạch lạc” ghi trong Phiếu Khuyên Bảo có liên quan chặt chẽ với việc dùng các sự chuyển tiếp. Đây cũng là một đòi hỏi cơ bản để làm cho bài giảng có sức thuyết phục.

¹⁰ Luận lý học là gì? Trong mục đích của chúng ta thì chỉ cần nói rằng đó là khoa học dạy cách suy nghĩ đúng đắn hay lý luận phải lẽ. Luận lý học giúp cho dễ hiểu, vì giải thích một đề tài bằng cách cho thấy các phần có quan hệ với nhau thế nào và tại sao chúng kết thành một toàn thể hợp nhất. Muốn khai triển bài giảng cho có mạch lạc thì sự lý luận phải tăng tiến dần dần, khiến cho tất cả các phần móc nối nhau theo thứ tự. Sự khai triển hợp lý có thể theo thứ tự quan trọng, thứ tự thời gian hay bằng cách đi từ vấn đề đến giải pháp, v.v...

¹¹ Có hai phương pháp căn bản để khai triển một lý lẽ: 1) Trình bày trực tiếp lẽ thật, và đưa ra những bằng cớ để chứng minh, 2) Bài bác một lập trường sai lầm, và khi sự sai lầm bị phá đổ thì lẽ thật tự nhiên được sáng tỏ. Diễn giả chỉ còn việc áp dụng các lẽ thật được thảo luận trong bài giảng mà thôi.

¹² Không có hai diễn giả nào lý luận hoàn toàn giống nhau. Ta thấy một thí dụ rất hay về các cách khác nhau để khai triển cùng một đề tài là trong bốn cuốn Phúc âm. Bốn môn đồ của Giê-su viết riêng rẽ những tường thuật khác nhau về thánh chức của ngài. Mỗi người có đặc tính khác nhau, nhưng tất cả đều trình bày các sự kiện cách hợp lý và phải lẽ. Mỗi người khai triển đề tài để đạt một mục đích đặc biệt, và họ đã thành công.

¹³ Do đó, anh giám thị trường học phải nhận biết mục đích của bài giảng và cố đánh giá xem lý luận của bạn có theo thứ tự hợp lý không, căn cứ theo sự kiện bài giảng có đạt mục đích hay không. Bạn có thể giúp anh, và giúp cả cử tọa, bằng cách cho thấy rõ mục đích của bạn, đặc biệt khi giới thiệu tài liệu trong phần nhập đề và rồi áp dụng trong phần kết luận.

14, 15. Hãy cho thấy tại sao sắp xếp tài liệu theo thứ tự hợp lý là rất quan trọng.

¹⁴ Tài liệu theo thứ tự hợp lý. Trước hết, khi sắp xếp các ý tưởng hay soạn dàn bài của bạn, hãy cẩn thận làm sao cho mỗi lời phát biểu hay ý tưởng đưa ra phải có một sự chuẩn bị đi trước. Hãy tự hỏi: Điều gì là tự nhiên nhất mà tôi có thể nói tiếp theo đây? Tôi đã khai triển đến giai đoạn này rồi, thì câu hỏi nào là hợp lý nhất mà người ta có thể đặt ra? Một khi bạn đã nhận ra câu hỏi này, thì bạn chỉ còn việc trả lời. Cử tọa nghe bạn phải luôn luôn có thể nói: “Qua những điều đã giải thích rồi, tôi dễ dàng hiểu được điểm này”. Nếu bạn không chuẩn bị đặt nền tảng trước, thì điểm bạn nói thường sẽ bị coi là không theo thứ tự hợp lý. Như thế là có một điều gì thiếu sót.

¹⁵ Khi sắp xếp tài liệu của bạn, hãy xem xét những phần nào tự nhiên tùy thuộc lẫn nhau. Hãy cố tìm sự quan hệ giữa các phần đó, rồi hãy theo đó mà sắp xếp các phần ấy lại theo thứ tự. Điều này giống như việc xây cất một ngôi nhà. Không ai lại xây tường mà không lo đặt cái nền trước đã, hoặc đặt ống nước sau khi đã trát hết các tường. Sắp xếp một bài giảng cũng giống như thế. Mỗi phần của bài giảng phải đóng góp để xây dựng một toàn thể chặt chẽ và vững chắc, mỗi phần theo thứ tự, mỗi phần bổ sung cho phần trước và dọn đường cho phần sau. Bạn nên luôn luôn có lý do để sắp xếp các ý tưởng theo thứ tự mà bạn trình bày trong bài giảng của bạn.

16-20. Làm thế nào ta có thể biết chắc rằng mình chỉ dùng tài liệu thích đáng trong bài giảng?

¹⁶ Chỉ dùng tài liệu thích đáng. Mỗi điểm bạn dùng phải được nối liền chặt chẽ với bài giảng; nếu không nó sẽ có vẻ không liên quan, sẽ là ngoài đề, tức là không thích đáng hay không dính líu tới đề tài.

¹⁷ Tuy nhiên, anh phụ trách khuyên bảo sẽ không tự ý cho một điểm nào là ngoài đề chỉ vì điểm đó có vẻ như không liên quan đến đề tài, nhưng được móc nối tốt trong bài giảng. Có lẽ bạn đã chọn nói ý tưởng đó với mục đích đặc biệt nào, và nếu hợp với chủ đề và được trình bày theo thứ tự hợp lý, thì anh phụ trách khuyên bảo sẽ chấp nhận được.

¹⁸ Khi sửa soạn bài giảng, làm sao bạn có thể dễ dàng và nhanh chóng nhận ra một ý tưởng nào không liên quan? Một cách hữu hiệu là dùng một dàn bài gồm những ý tưởng then chốt, nó sẽ giúp bạn sắp xếp tài liệu. Hãy ghi các ý tưởng ấy trên những phiếu mà bạn sẽ sắp xếp sau đó theo thứ tự hợp lý, thứ tự mà bạn nghĩ chúng sẽ được trình bày cách tự nhiên. Điều này không những giúp bạn quyết định xem làm sao khai triển đề tài, mà còn giúp bạn nhận ra những ý nào là không liên quan đến chủ đề. Các ý nào có vẻ không thể sắp xếp được thì bạn hãy sửa đổi cho thích hợp với thứ tự bài giảng nếu xét thấy các ý đó cần thiết cho lý lẽ của bạn. Nhưng nếu chúng không cần thiết, thì hãy loại bỏ chúng đi, xem như không liên quan đến chủ đề.

¹⁹ Vậy chủ đề của bài giảng, mà bạn chọn tùy theo cử tọa và mục đích của bạn, sẽ xác định một điểm nào đó có quan hệ với đề tài hay không. Tùy theo hoàn cảnh và sự hiểu biết của cử tọa, một điểm có thể là rất cần thiết để đạt mục đích của bạn, trong khi đối với một cử tọa khác hay với một chủ đề khác, cùng điểm đó có thể là không cần thiết hay hoàn toàn ngoài đề.

²⁰ Thể theo những gì vừa nói trên, bạn phải trình bày bao nhiêu điểm trong phần tài liệu được chỉ định cho bạn? Không nên hy sinh một sự khai triển hợp lý và có mạch lạc chỉ cốt để trình bày tất cả những điểm trong phần tài liệu chỉ định. Tuy vậy, điều tốt nhất là nên chọn một bối cảnh nào cho phép bạn nói đến càng nhiều điểm càng tốt nếu có thể được, bởi vì các bài giảng học viên là một phần dạy dỗ của trường. Tuy nhiên, những ý tưởng tối cần thiết cho sự khai triển chủ đề là những điểm then chốt thì không thể bỏ sót được.

21. Tại sao không bỏ sót một ý tưởng then chốt nào là rất quan trọng?

²¹ Không bỏ sót ý tưởng then chốt. Làm sao bạn biết được một ý tưởng có phải là then chốt hay không? Nếu bạn không thể đạt mục đích của bài giảng mà không nói đến ý tưởng ấy, thì đó là ý tưởng rất quan trọng. Điều này đặc biệt đúng cho sự khai triển hợp lý và có mạch lạc. Thí dụ, bạn sẽ làm gì nếu một nhà thầu xây cho bạn một ngôi nhà hai tầng mà lại không có cầu thang? Cũng thế, một bài giảng mà thiếu mất một vài điểm chính yếu thì không thể nào khai triển cách hợp lý và có mạch lạc được. Bài ấy thiếu một cái gì đó, và một số thính giả sẽ không thể theo dõi diễn giả được. Nhưng điều ấy sẽ không xảy ra nếu bài giảng được khai triển hợp lý và có mạch lạc.