Bài học 32

Nhấn mạnh để làm rõ nghĩa và thay đổi giọng nói

1, 2. Nhấn mạnh để làm rõ nghĩa sẽ giúp ích gì cho bài giảng?

¹ Nhấn mạnh để làm rõ nghĩa và thay đổi giọng nói là hai cách nếu hợp lại sẽ làm cho bài giảng đầy ý nghĩa và thú vị. Nếu không thì các ý tưởng sẽ bị lệch lạc và sự chú ý sẽ giảm đi. Trước hết chúng ta hãy xem xét việc nhấn mạnh để làm rõ nghĩa, vì điều này dễ thực hành hơn là việc thay đổi giọng nói.

² Ta nên luôn luôn nhớ mục đích của việc nhấn mạnh để làm rõ nghĩa. Đó là để nhấn mạnh những chữ hay ý hầu giúp thính giả nhận biết ý nghĩa chính xác và tầm mức quan trọng của các chữ hay ý đó. Đôi khi chỉ cần nhấn mạnh nhiều hay ít, nhưng cũng có lúc việc nhấn mạnh cần có nhiều sắc thái khác nhau.

3-7. Hãy cho biết làm sao ta có thể học cách nhấn mạnh để làm rõ nghĩa.

³ Nhấn mạnh những chữ quan trọng trong câu. Vấn đề căn bản ở đây là chọn những chữ nào ta muốn nhấn mạnh. Trước hết ta phải nhận biết những chữ nào diễn tả ý tưởng, rồi nhấn mạnh đúng cách để làm cho các chữ ấy nổi bật lên so với những chữ khác chung quanh. Nếu ta lại đi nhấn mạnh những chữ không diễn tả ý tưởng, thì ý tưởng sẽ bị lu mờ đi hay lệch lạc.

⁴ Phần đông người ta trong lời nói chuyện hằng ngày đều làm cho người khác hiểu rõ ý mình. Trừ khi bạn có một kiểu cách đặc biệt nào đó, chẳng hạn như quen nhấn mạnh những giới từ, bạn chắc sẽ không thấy khó khăn gì để nhấn mạnh đúng chữ. Thường thì một khuyết điểm rõ rệt trong lãnh vực này chứng tỏ người ta có một kiểu cách đặc biệt nào đó. Nếu đó là trường hợp của bạn, bạn nên mau mau cố gắng loại bỏ kiểu cách ấy đi. Thông thường người ta khó bỏ những kiểu cách như thế trong một hay hai bài giảng, anh phụ trách khuyên bảo có thể sẽ không giữ bạn ở lại điểm này, trừ khi bạn nhấn mạnh quá sai đến nỗi cử tọa hiểu lệch lạc ý nghĩa. Tuy nhiên, để nói bài giảng cho được mạnh mẽ và hữu hiệu, thì bạn cần phải luyện tập cho đến chừng bạn biết rõ việc nhấn mạnh đúng chỗ.

⁵ Thường thì chúng ta chú ý nhiều đến việc nhấn mạnh để làm rõ nghĩa khi sửa soạn để đọc trước công chúng hơn là khi nói bài giảng không cần nhìn giấy. Điều này là đúng khi đọc các câu Kinh-thánh trong một bài giảng, và cũng đúng khi đọc các đoạn trong tạp chí tại Buổi học Tháp Canh của hội thánh. Lý do phải chú ý nhiều hơn đến việc nhấn mạnh để làm rõ nghĩa khi đọc trước công chúng là vì tài liệu chúng ta đọc thường là do người khác viết ra. Bởi vậy, chúng ta cần phải nghiên cứu kỹ càng, phân tích các ý tưởng và lặp lại chính các câu văn cho đến khi ta quen thuộc với các câu ấy.

⁶ Làm sao nhấn mạnh để làm rõ nghĩa? Có nhiều cách khác nhau mà chúng ta có thể dùng riêng rẽ hay phối hợp cùng một lúc: bằng giọng nói lớn hơn, giọng nói mạnh hơn hoặc tình cảm hơn, bằng cách đổi giọng cho trầm hơn hay cao hơn, bằng cách cố ý nói chậm lại hoặc nhanh hơn, bằng cách tạm ngừng trước hay sau lời phát biểu (đôi khi cả trước và sau), bằng những điệu bộ và nét mặt.

⁷ Lúc đầu, bạn nên quan tâm trước hết đến việc nhấn mạnh cho đúng chỗ và với mức độ đầy đủ khiến cho những chữ then chốt nổi bật lên. Vậy khi sửa soạn tài liệu của bạn, hãy gạch dưới những chữ then chốt nếu là tài liệu bạn sẽ đọc. Còn nếu là bài giảng bạn sẽ nói không cần đọc giấy, thì bạn hãy nhớ những ý tưởng thật rõ ràng trong trí. Hãy dùng những chữ then chốt trong dàn bài của bạn và rồi nhấn mạnh những chữ ấy.

8, 9. Tại sao điều quan trọng là ta phải nhấn mạnh những ý chính trong bài giảng?

⁸ Nhấn mạnh những ý tưởng chính trong bài giảng. Đây là khía cạnh của việc nhấn mạnh để làm rõ nghĩa mà thường hay bị thiếu sót nhất. Trong trường hợp đó, bài giảng không có những điểm nổi bật, không có gì được nhấn mạnh để trổi hơn những gì ở chung quanh. Khi bài giảng kết thúc, cử tọa thường không thể nhớ được điều gì đặc sắc. Ngay khi các điểm chính đã được sửa soạn để làm cho nổi bật, nhưng khi nói ra mà không được nhấn mạnh đúng cách thì hiệu quả sẽ bị yếu bớt đi đến độ bị mất luôn đi nữa.

⁹ Để giải quyết vấn đề này, trước hết hãy phân tích kỹ lưỡng tài liệu của bạn. Điểm quan trọng nhất của bài giảng là gì? Điểm quan trọng thứ hai là gì? Nếu bạn phải tóm tắt bài giảng trong một hay hai câu, thì bạn sẽ nói gì? Đó là một trong những phương pháp tốt nhất để nhận ra các điểm chính. Sau khi bạn đã xác định các điểm chính rồi, hãy gạch dưới những điểm ấy trong dàn bài hoặc bài giảng được viết ra sẵn. Bây giờ bạn có thể làm cho các điểm chính ấy thành những cao điểm của bài giảng. Nếu bạn khéo sắp xếp tài liệu và trình bày các ý tưởng với sự nhấn mạnh đầy đủ, thì cử tọa sẽ nhớ được các điểm chính. Đó là mục tiêu của bài giảng.

**********

10-12. Hãy giải thích thay đổi giọng nói là gì.

¹⁰ Chỉ nhấn mạnh để làm rõ nghĩa cũng đủ giúp cử tọa hiểu những gì bạn nói, nhưng nếu thay đổi giọng nói thì có thể khiến cho cử tọa được thích thú hơn khi nghe bạn nói. Bạn có khéo dùng sự thay đổi giọng nói khi đi rao giảng hoặc khi bạn có đặc ân nói bài giảng trước hội thánh không?

¹¹ Thay đổi giọng nói là tùy theo từng lúc mà thay đổi độ cao thấp, độ nhanh chậm và độ mạnh nhẹ của giọng nói, hầu giữ được sự chú ý của cử tọa và giúp họ theo dõi diễn tiến từ từ của các ý tưởng và tình cảm của diễn giả. Để được hữu hiệu tối đa, diễn giả phải tận dụng mọi phương cách để thay đổi giọng nói tùy theo tài liệu của bài giảng cho phép. Nếu nói theo thứ tự từ cao xuống thấp, chúng ta có thể kể giọng nói bày tỏ những tình cảm như sự phấn khởi, sự nhiệt thành và sự chú ý sâu sắc; ở giữa là sự chú ý vừa vừa, và thấp hơn là sự nghiêm trang và trịnh trọng.

¹² Nhưng bạn đừng bao giờ có vẻ như diễn kịch, bằng cách thay đổi giọng nói thái quá. Các bài giảng của chúng ta phải đượm màu sắc, nhưng không làm ra vẻ trịnh trọng mộ đạo như giới chức giáo phẩm của các tôn giáo chính thống, cũng không có vẻ dữ dằn hay cuồng loạn như một số nhà thuyết giáo lưu động nhóm họp trong lều. Thái độ nghiêm chỉnh và sự kính trọng của chúng ta đối với thông điệp Nước Trời sẽ ngăn cản chúng ta phô trương những cử chỉ không phù hợp với tín đồ đấng Christ giống như thế.

13, 14. Thay đổi độ mạnh nhẹ có nghĩa gì?

¹³ Thay đổi độ mạnh nhẹ. Thay đổi giọng nói cách dễ nhất có lẽ là thay đổi độ mạnh nhẹ. Đây là một cách để đánh dấu những cao điểm và nhấn mạnh những ý tưởng chính trong bài giảng. Tuy nhiên, chỉ nói lớn hơn không luôn luôn làm nổi bật một điểm. Trong nhiều trường hợp, nói lớn hơn có lẽ sẽ bắt buộc thính giả phải chú ý nhưng không nhất thiết đạt được kết quả mong muốn, vì một số điểm đòi hỏi sự nhiệt thành và tình cảm hơn là sức mạnh. Trong trường hợp này, bạn nên hạ độ lớn xuống và tăng cường độ của giọng nói. Bạn cũng nên làm thế khi muốn diễn tả nỗi lo lắng hay sợ hãi.

¹⁴ Trong khi việc thay đổi giọng nói cần phải có sự thay đổi độ manh nhẹ, bạn nên cẩn thận để không nói quá nhỏ đến nỗi một số thính giả không thể nghe bạn được. Ngược lại, nên tránh nói lớn quá làm cho cử tọa khó chịu.

15-17. Thay đổi độ nhanh chậm làm tăng giá trị một bài giảng như thế nào?

¹⁵ Thay đổi độ nhanh chậm. Các diễn giả mới ít khi thay đổi độ nhanh chậm khi nói bài giảng ở trên bục. Thế nhưng chúng ta lại rất thường làm điều này khi nói chuyện hằng ngày, vì các lời nói của chúng ta phát ra tự nhiên theo như chúng ta nghĩ và khi chúng ta cần. Nhưng diễn giả mới thường mất khả năng nói năng tự nhiên khi ở trên bục. Người ấy soạn các câu và chữ quá kỹ đến nỗi nói đều đều không thay đổi tốc độ. Nếu dùng một dàn bài để nói bài giảng thì ta có thể sửa chữa khuyết điểm này.

¹⁶ Phần lớn bài giảng của bạn nên có độ nhanh bình thường. Bạn có thể nói nhanh hơn khi đến các điểm ít quan trọng, sự tường thuật, các chuyện ví dụ, v.v... Nhưng khi trình bày các lý lẽ quan trọng, các cao điểm và các ý tưởng chính thì thường thường bạn nên nói chậm hơn. Trong vài trường hợp, để nhấn mạnh đặc biệt một điểm nào đó, bạn có thể cố ý nói chậm lại để nhấn mạnh điểm đó. Đôi khi bạn có thể ngay cả tạm ngừng một chút, như thế thay đổi hẳn độ nhanh chậm của giọng nói.

¹⁷ Nhưng hãy coi chừng: Đừng bao giờ nói nhanh quá đến độ bạn không phát âm rõ được. Một cách tập luyện tốt là đọc lớn tiếng càng nhanh càng tốt mà không vấp váp. Hãy đọc cùng một đoạn nhiều lần, mỗi lần cố đọc nhanh hơn mà không vấp váp hay phát âm thiếu rõ ràng. Rồi hãy tập đọc đoạn ấy càng chậm càng tốt, bằng cách k-é-o d-à-i các mẫu âm ra thay vì nuốt chữ. Sau đó hãy đọc lúc nhanh lúc chậm, cho đến chừng nào giọng của bạn được uyển chuyển và bạn có thể thay đổi độ nhanh chậm tùy theo ý muốn. Và bây giờ thì khi bạn nói bài giảng, bạn sẽ thay đổi độ nhanh chậm một cách tự động, tùy theo ý nghĩa các lời mình nói.

18-20. Hãy giải thích làm sao ta có thể học cách thay đổi độ cao thấp.

¹⁸ Thay đổi độ cao thấp. Thay đổi độ cao thấp có lẽ là cách khó nhất trong việc thay đổi giọng nói. Dĩ nhiên, chúng ta hay nhấn mạnh những chữ bằng cách nói giọng cao hơn một chút và đồng thời tăng thêm độ mạnh một chút. Có thể nói là chúng ta đọc dằn mỗi chữ ấy.

¹⁹ Nhưng chúng ta cần thay đổi độ cao thấp nhiều hơn thế nữa để được lợi ích nhiều nhất về cách thay đổi giọng nói này. Hãy thử đọc lớn tiếng Sáng-thế Ký 18:3-8 và 19:6-9. Bạn sẽ nhận thấy các câu này đòi hỏi phải thay đổi giọng nói rất nhiều cả về phương diện độ nhanh chậm và độ cao thấp. Sự phấn khởi và nhiệt thành luôn luôn được diễn tả với giọng nói cao hơn là sự buồn rầu và lo âu. Vậy, khi bài giảng của bạn có những chỗ đòi hỏi phải diễn tả tình cảm như thế, bạn hãy thay đổi giọng nói sao cho thích hợp.

²⁰ Một trong những lý do chính của sự yếu kém về phương diện này là vì giọng nói bị giới hạn, không lên cao nhiều hoặc xuống thấp nhiều được. Nếu bạn có vấn đề này, hãy gắng công sửa đổi. Hãy tập luyện như cách tập đề nghị ở trên đây; nhưng trong trường hợp này, hãy tập luyện thay đổi độ cao thấp thay vì độ nhanh chậm.

21-24. Tại sao phải thay đổi giọng nói để hợp với ý tưởng hay tình cảm?

²¹ Thay đổi giọng nói để hợp với ý tưởng hay tình cảm. Qua những điều đã bàn luận tới đây, ta thấy rõ rằng việc thay đổi giọng nói không phải chỉ cốt để cho bài giảng có nhiều màu sắc. Nhưng giọng nói của bạn phải hợp với những gì bạn nói. Vậy thì điều gì sẽ giúp bạn quyết định thay đổi giọng nói như thế nào? Hiển nhiên, đó là tài liệu mà bạn đã sửa soạn để trình bày. Nếu bài giảng của bạn chỉ toàn là những lý luận hay chỉ toàn là những lời khuyến khích, thì giọng nói của bạn sẽ không thay đổi nhiều. Bởi thế, bạn cần phải phân tích dàn bài sau khi làm xong, và bạn nên làm sao cho chắc chắn là bạn có mọi điều cần thiết để khi bạn trình bày, bài giảng sẽ có thêm màu sắc và đầy ý nghĩa.

²² Nhưng đôi khi đang ở giữa bài giảng, bạn cảm thấy cần phải thay đổi độ nhanh chậm vì bài giảng có vẻ tẻ nhạt. Bạn có thể làm gì? Ở đây ta lại một lần nữa nhận thấy lợi ích của việc nói bài giảng không cần đọc giấy. Bạn có thể thay đổi tính chất của tài liệu trong khi bạn nói. Làm thế nào? Một cách là ngừng nói và bắt đầu đọc một đoạn Kinh-thánh. Hay là bạn có thể biến một lời khẳng định thành một câu hỏi, rồi tạm ngừng sau câu hỏi để nhấn mạnh ý tưởng. Có lẽ bạn có thể đưa một thí dụ và làm cho nó thích nghi với một lý lẽ mà bạn có sẵn trong dàn bài của bạn.

²³ Tất nhiên, những diễn giả có kinh nghiệm mới có thể dùng những phương pháp này trong khi đang nói bài giảng. Nhưng bạn cũng có thể dùng các lời đề nghị này khi sửa soạn bài giảng học viên.

²⁴ Người ta nói việc thay đổi giọng nói làm cho bài giảng có thêm hương vị. Cũng như món ăn cần có gia vị đúng loại và đúng lượng, nếu bạn thay đổi giọng nói đúng cách và đúng mức thì bạn sẽ làm cho bài giảng có đầy hương vị và cử tọa sẽ nghe bạn cách thích thú.