Bài học 34

Ví dụ thích hợp

1, 2. Hãy giải thích vắn tắt ví dụ có tác dụng gì trong một bài giảng.

¹ Khi dùng ví dụ, diễn giả thật ra dùng những hình ảnh đầy ý nghĩa để in sâu vào trí của thính giả. Ví dụ có tác dụng gợi sự chú ý và nhấn mạnh những ý tưởng quan trọng. Ví dụ cũng khuyến khích người ta suy nghĩ và giúp hiểu được những ý tưởng mới cách dễ dàng hơn. Những ví dụ khéo lựa chọn khích động trí thông minh và đồng thời gợi tình cảm. Kết quả là thông điệp được truyền tới trí não với một sức mạnh mà thường những lời phát biểu giản dị với sự kiện mà thôi khó có thể đạt được. Nhưng điều này là đúng chỉ khi nào bạn dùng những ví dụ thích hợp. Các ví dụ phải hợp với tài liệu.

² Đôi khi người ta có thể dùng một ví dụ để vượt qua hay tránh né một thành kiến. Nó có thể phá tan những lời bác bẻ trước khi bạn bàn tới một giáo lý dễ gây tranh luận. Thí dụ, bạn có thể nói: “Không một người cha nào sẽ đốt tay con mình trong lò lửa để phạt nó”. Viện dẫn một ví dụ như thế trước khi thảo luận về giáo lý “địa ngục” sẽ tức khắc làm cho người ta cảm thấy gớm ghiếc cái quan niệm của tôn giáo giả về lửa “địa ngục”, và do đó sẽ giúp bạn bác bỏ nó dễ dàng hơn.

3-6. Chúng ta có thể lấy ra từ đâu những điều để làm ví dụ?

³ Những ví dụ có thể mang nhiều hình thức khác nhau: sự tương tự, so sánh, tương phản, tỷ dụ, kinh nghiệm bản thân, chuyện thí dụ, v.v... Ta có thể chọn những ví dụ từ nhiều nơi. Có thể là những ví dụ quan hệ tới các vật có tri giác hay vô tri trong thiên nhiên. Có thể căn cứ trên nghề nghiệp của những người trong cử tọa, trên cá tính hay đặc điểm của con người, trên những đồ vật trong nhà, hay trên những vật do con người làm ra như nhà cửa, tàu bè v.v... Nhưng khi dùng một ví dụ nào, diễn giả phải lựa chọn kỹ tùy theo hoàn cảnh và tùy theo tài liệu, chứ không phải vì là ví dụ mà mình ưa thích nhất.

⁴ Hãy cẩn thận! Đừng dùng quá nhiều ví dụ trong bài giảng của bạn. Hãy dùng ví dụ, nhưng đừng lạm dụng chúng.

⁵ Dùng ví dụ cách đúng đắn là cả một nghệ thuật, đòi hỏi phải khéo léo và nhiều kinh nghiệm. Các ví dụ là một phương pháp rất hữu hiệu. Muốn học cách dùng ví dụ, bạn phải tập cho trí óc luôn luôn nghĩ đến ví dụ. Khi bạn đọc, hãy ghi chú những ví dụ mà người ta dùng. Khi bạn nhìn những vật, hãy cố gắng rút tỉa những ví dụ liên quan đến đời sống và thánh chức của tín đồ đấng Christ. Thí dụ, nếu bạn nhìn thấy một cái hoa khô héo trong chậu, bạn có thể nghĩ: “Tình bạn giống như một cây bông; muốn cho nó nẩy nở, cần phải tưới nước”. Ngày nay, khi nhiều người nhìn mặt trăng, họ chỉ nghĩ đến du hành không gian. Người tín đồ đấng Christ thì xem mặt trăng như một công trình của Đức Chúa Trời, một vệ tinh do Ngài tạo ra, một thiên thể sẽ tồn tại mãi mãi, một vật có ảnh hưởng đến đời sống hàng ngày của chúng ta, làm cho nước thủy triều lên và xuống.

⁶ Khi sửa soạn một bài giảng, nếu bạn không nghĩ ra được một ví dụ giản dị để dùng, hãy tra cứu các sách báo của Hội Tháp Canh về đề tài liên hệ để tìm những ví dụ. Hãy nghĩ tới những chữ then chốt của bài giảng và những hình ảnh mà các chữ đó gợi ra trong trí bạn, rồi từ đó rút ra những ví dụ. Nhưng hãy nhớ rằng nếu một ví dụ không thích hợp với tài liệu thì thà không dùng còn hơn. Khi xem xét đề mục “Ví dụ hợp với tài liệu” trong Phiếu Khuyên Bảo, bạn nên lưu ý đến nhiều khía cạnh khác nhau của đề mục này.

7-9. Tại sao những ví dụ giản dị lại hữu hiệu đến thế?

⁷ Giản dị. Một ví dụ càng giản dị thì càng dễ nhớ. Nó góp phần làm sáng tỏ lý lẽ của bạn, chứ không làm tối nghĩa vì quá phức tạp. Những ví dụ của Giê-su thường rất ngắn, chỉ dùng ít chữ mà thôi. (Thí dụ, hãy xem Ma-thi-ơ 13:31-33; 24:32, 33). Muốn cho ví dụ được giản dị thì phải dùng những chữ thật dễ hiểu. Nếu một ví dụ mà lại cần phải giải thích nhiều, thì ví dụ đó mất hết lợi ích. Vậy nên loại bỏ ví dụ đó hoặc làm cho nó thật giản dị.

⁸ Chúa Giê-su lấy những điều đơn giản để giải thích những điều quan trọng, lấy những điều dễ hiểu để cắt nghĩa những điều phức tạp. Hình ảnh trong ví dụ phải dễ hiện ra trong trí thính giả và không nên gồm quá nhiều chi tiết. Ví dụ phải rõ ràng và cụ thể. Thính giả khó áp dụng sai những ví dụ như thế.

⁹ Một ví dụ tốt nhất là khi tương ứng hoàn toàn với tài liệu trình bày. Nếu bạn thấy một khía cạnh nào đó của ví dụ không thích hợp, thì tốt hơn không nên dùng ví dụ đó. Có người trong cử tọa sẽ nghĩ đến khía cạnh không thích hợp đó, và ví dụ sẽ mất đi hiệu quả.

10, 11. Hãy cho biết tại sao cần phải giải thích cách áp dụng của những ví dụ.

¹⁰ Làm rõ sự áp dụng. Nếu bạn không giải thích cách áp dụng của một ví dụ, thì có lẽ một số thính giả hiểu được điểm bạn muốn nói nhưng nhiều người sẽ không hiểu. Vậy diễn giả phải hiểu rõ chuyện ví dụ và biết rõ mục đích của ví dụ đó. Diễn giả nên giản dị nêu lên giá trị của chuyện ví dụ đã dùng. (Xem Ma-thi-ơ 12:10-12).

¹¹ Một ví dụ có thể áp dụng bằng nhiều cách khác nhau. Có thể dùng để định rõ một nguyên tắc được phát biểu cách giản dị trước hay sau ví dụ. Có thể áp dụng bằng cách nhấn mạnh hậu quả của lý lẽ mà ví dụ giúp chứng minh. Hoặc có thể áp dụng bằng cách lưu ý đến các sự tương đồng giữa các điểm của ví dụ và lý lẽ trình bày.

12-14. Cái gì sẽ giúp chúng ta xác định xem một ví dụ có thích hợp hay không?

¹² Nhấn mạnh các điểm quan trọng. Đừng dùng một ví dụ chỉ vì bạn chợt nghĩ ra nó. Hãy phân tích bài giảng của bạn để xác định những điểm chính là gì, rồi chọn vài ví dụ để làm rõ nghĩa những điểm ấy. Nếu bạn dùng những ví dụ mạnh mẽ để làm rõ nghĩa những điểm phụ, thì cử tọa có lẽ sẽ nhớ các điểm phụ hơn là nhớ những điểm chính. (Xem Ma-thi-ơ 18:21-35; 7:24-27).

¹³ Ví dụ không được làm lu mờ điểm chính. Có lẽ cử tọa sẽ nhớ chuyện ví dụ dễ dàng hơn, nhưng khi nhớ đến ví dụ thì người ta cũng phải nhớ đến ý tưởng mà ví dụ đã được dùng để nhấn mạnh. Nếu không, thì ví dụ đã chiếm chỗ quá quan trọng.

¹⁴ Trong lúc soạn bài giảng và chọn những ví dụ, hãy cân nhắc giá trị của ví dụ so với các điểm cần được nhấn mạnh. Ví dụ có làm mạnh thêm các điểm chính không? Có làm chúng nổi bật không? Có làm cho các điểm rõ ràng hơn và dễ nhớ hơn không? Nếu không, thì ví dụ đó chẳng phải là một ví dụ thích hợp.

**********

15, 16. Hãy giải thích tại sao ví dụ cần phải hợp với thính giả.

¹⁵ Ví dụ không những phải hợp với tài liệu, mà còn phải hợp với thính giả nữa. Điểm này được ghi riêng trong Phiếu Khuyên Bảo dưới đề mục “Ví dụ hợp với thính giả”. Khi Na-than được sai đi sửa trị Đa-vít vì tội lỗi của người với Bát-Sê-ba, ông đã chọn chuyện ví dụ về một người nghèo chỉ có một chiên con bé nhỏ (II Sa-mu-ên 12:1-6). Chuyện ví dụ này không những rất tế nhị, mà còn hợp với Đa-vít vốn là một người chăn chiên. Đa-vít hiểu ngay Na-than muốn nói gì.

¹⁶ Nếu phần lớn những người trong cử tọa là người lớn tuổi, thì bạn không nên dùng những ví dụ mà chỉ người trẻ mới hiểu hay ưa thích. Nhưng nếu bạn nói chuyện với một nhóm sinh viên, thì những ví dụ như thế có thể sẽ hoàn toàn thích hợp. Đôi khi, chúng ta có thể dùng những ví dụ dưới hai khía cạnh đối nhau để giúp những người trong cử tọa, chẳng hạn như theo quan điểm của người già và trẻ, của đàn ông và đàn bà.

17-19. Chúng ta phải lấy những điều gì mà làm ví dụ để được thính giả ưa thích?

¹⁷ Lấy từ những tình cảnh quen thuộc. Nếu bạn dùng những vật sẵn có để làm ví dụ, thì thính giả sẽ thấy những vật đó là quen thuộc. Giê-su đã làm thế. Khi ngài nói với người đàn bà ở giếng nước, ngài lấy nước làm ví dụ cho các đức tính ban sự sống của ngài. Giê-su lấy những vật nhỏ nhặt tầm thường trong đời sống mà làm ví dụ, không lấy những điều khác thường. Những lời minh họa của Giê-su gợi lên tức khắc một hình ảnh trong tâm trí của thính giả, hoặc làm họ nhớ ngay tới một kinh nghiệm đã thật sự xảy ra trong đời sống họ. Ngài đã dùng những ví dụ để dạy dỗ.

¹⁸ Ngày nay cũng thế. Các bà nội trợ có thể hiểu biết về giới kinh doanh, nhưng bạn sẽ thành công hơn nếu bạn lấy những sự việc trong đời sống hàng ngày của họ như con cái, công việc nội trợ và những vật dụng trong nhà mà dùng trong chuyện ví dụ của bạn.

¹⁹ Ngoài ra, những ví dụ cũng hữu hiệu khi căn cứ trên những điều thuần túy địa phương, những điều đặc biệt riêng cho nơi hay vùng đó. Bạn cũng có thể dùng những ví dụ căn cứ trên những biến cố xảy ra trong vùng mà ai ai trong cộng đồng cũng biết, nếu việc đó không khiếm nhã.

20-22. Hãy kể ra vài cạm bẫy phải tránh khi dùng những ví dụ.

²⁰ Trang nhã. Bất cứ ví dụ nào được dùng cũng phải thích hợp với một sự thảo luận về Kinh-thánh. Hiển nhiên phải tránh mọi ví dụ khiếm nhã về phương diện luân lý đạo đức, hoặc có hai nghĩa, nếu người ta có thể hiểu sai. Một qui tắc tốt nên theo là: Nếu không chắc thì đừng dùng.

²¹ Bạn không nên dùng các ví dụ có thể làm mếch lòng ai trong cử tọa, nhất là những người mới đến nhóm họp. Bởi thế nên chúng ta sẽ tránh nêu lên những vấn đề về giáo lý hay những vấn đề dễ gây tranh luận, nếu vấn đề ấy không có liên hệ trực tiếp với đề tài đang thảo luận. Chẳng hạn, chúng ta sẽ không dùng một thí dụ như việc tiếp máu hay chào cờ, nếu đó không phải là điểm chính của bài giảng. Vì làm như thế một người có thể cảm thấy bực mình hay có thể bị vấp phạm nữa. Nhưng nếu một điểm của bài giảng đòi hỏi bạn phải thảo luận về các vấn đề đó, thì lại là khác. Trong trường hợp này bạn có thể lý luận về các điểm ấy và thuyết phục cử tọa của bạn. Nhưng bạn đừng đi ngược lại mục đích của bài giảng bằng cách dùng những ví dụ khiến cho các thính giả chống lại những lẽ thật quan trọng mà bạn muốn trình bày cho họ.

²² Vậy bạn hãy tỏ ra khôn khéo khi chọn những ví dụ. Hãy làm cho chắc chắn các ví dụ đó là thích hợp. Nếu ví dụ vừa hợp với tài liệu vừa hợp với thính giả thì sẽ tỏ ra thích hợp.