Sowiiraneya Sa Mookumini
Nuumala Okhweliwa aPaapa Komphwanya Paapa Mukina
APAAPA yaayariwe oGraz, wAustria mwaakha wa 1899, nto awo yaari mmiravo okathi wa Ekhotto Yoopacerya ya Olumwenku. Awo yaahilempwa etoropa wAlemanha okathi yaapacenrye aya Ekhotto ya Nenli ya Olumwenku mwaakha wa 1939. Nto khwiiviwaka mwaakha wa 1943, okathi yaawana aya ekhotto oRussia. Mooripiha murima ela ti enamuna ekhweliwe aka apaapa kirineene iyaakha piili paahi. Miyo nkasuwenle apaapa, nto kaaniphavela okhalana paapa, vanceenexa okathi yoole waapacenrye aka orowa oxikola kinaweha wira khula mutthu aahikhalana apapawe. Nuuvira okathi, kaahiphwanya yoomaaliha, vaavo vaaxuttale aka wira ookhala Tiithi wiirimu, Muulupale waavikana apaapa yoowo ohinikhwa.—Hab. 1:12
ITTHU KIXUNTTE AKA OKATHI KIIRELA AKA MPANTTA MUTTHENKESO WA AMIRAVO
Okathi kaarina aka iyaakha 7, kaahikela Mutthenkeso wa Amiravo. Mutthenkeso wa Amiravo wa olumwenku wotheene, opakiwe mwaakha wa 1908, oGrã-Bretanha, ni generale a anakhotto oniireliwa Robert Stephenson Smyth Baden-Powell. Mwaakha wa 1916, owo aahipaka nikhuuru nniireliwa Wolf Cubs (Axaana a Mwiici) wa amiravo yaarina munnuwelo aka.
Vaanikisivela ikwaha naakhuma ahu wuumalani wa esumana nnarowa omathalani, khiyarupa muheemani, khiyawara ikuwo soolikana ni khiyeetta nrukureryaka mapuro ale soopiwaka ikoma. Vanceenexa waakisivela okathi yoole waavirihaaka ni amiravo ale, ohela muhina okathi wiipa ahu nirukureryaka mooro emakaaripi ni okathi naawiira ahu axooku mutakhwani. Hiyo naaniixutta itthu sinceene soopattuxiwa, nto eyo yaahikiiriha osiveliwa miteko sa Mpattuxa ahu.
Atthu aniirela mpantta Mutthenkeso wa Amiravo yaanitumereriwa waakhapelela saana akhwaaya khula nihiku. Eyo yaari yoolema aya yuulupale. Khula nihiku naahaana olavulihanaka so “Khula Okathi Niri Oolikaneene”. Eyo yaanikisivela. Muttitthi ole wa amiravo 100, nimeya yaari maKatoolika, akina yaari maPuristante mmosa aari mBudista.
Okhuma mwaakha wa 1920, saanipakiwa mithukumano sa Amiravo a ilapo sinceene, niire so ifesta, ikwaha sinceene. Miyo kaahirowa muthukumano wa neethanu nenli wa Mutthenkeso wa Amiravo yoowo waapakiwe oBad Ischl, wAustria, mweeri wa Agosto 1951, ni wa neethanu naxexe waapakiwe oSutton Park, waattamela Birmingham, wInglaterra, mweeri wa Agosto 1957. Mukwaha mukina, yaahirwa amiravo oowiiraka 33.000, yaakhuma ilapo wala mittetthe 85. Nave atthu oowiiraka 750.000 yaahinixukurya, omuhela muhina Pwiyamwene Elizabethi a wInglaterra. Miyo koona eyo okhala wiiraana wahu wa olumwenku wotheene. Nuuvira okathi vakhaani, kaahiiwa wira nookhala nikhuuru nikina nuulupale na anna a olumwenku wotheene ni wira nlo nnimurumeela Muluku.
MUKWAHA WOOPACERYA WAAKUMAANALE AKA ANAMOONA A YEHOVA
Okathi wa ephovo ya mwaakha wa 1958, kiira kihalaka vakhaani ommaliha kursu a eservente oGrand Hotel Wiesler ya oGraz, wAustria. Nto Rudolf Tschiggerl, yoowo aavarana aka muteko ni aari xeefi oowooxa iphaawu, aahikilaleerya mohiilokiherya. Kiira kihinatoko wiiwa ekeekhai. Etthu yaapacenrye awe olavula waari mwaha wa Amuluku Araru, ohimyaka wira eyo khiyaakhumme mBiibiliyani. Miyo kaahinvanyiha okhala wira kaanikupali eyo ni kaaphavela omooniherya wira owo khaasuwela etthu. Miyo kaanimphentta mwaapara aka ole, ni kaanimutumererya wira otthikele Ekerexa Katoolika.
Rudolf, yoowo naamwiirela ahu Rudi, aahikaaverya Biibiliya. Kaahimuhimeerya wira Biibiliya ole ahaana okhala a ekerexa Katoolika. Kaahipacerya omusoma, masi moohipisa kaahiphwanya etratato emosa yaalempwale ni Watchtower Society. Miyo kaahikhotta osoma koonaka wira iliivuru iye pooti saalempwale saana masi sihikhanle sa ekeekhai. Hata vaari siiso, kaaneemererya ovaanela ni yena voohimya sa Biibiliya. Rudi, mwa miruku aahittharuwa okivaha iliivuru soolempwa. Muhina mwa myeeri miraru, hiyo naanivaanela voohimya sa Biibiliya okathi mukina mpakha ohiyu.
Nuumala Kursu ole a eservente ewateelo ya mmuttettheni wa oGraz, amaama yaahikiliverya kursu mukina a okhala xerenti a ewateelo. Nto kaahithaama kirowa muttetthe wa Bad Hofgastein empooma emosa eri mukhatoni mwa myaako sa Alpes nipuro eniphwanyaneya aya exikola eyo. Exikola eyo yaanivarihana ni Grand Hotel ya oBad Hofgastein, ni okathi mukina kaanivara muteko weiwo wira kivarihele muteko ele kaaxutta aka oxikola iwe.
OXEKURIWA WAKA NI AROKORA ANLI MAMISIONAARIA
Rudi aahiroiha enderesu aka ofiliyaali ya oVienna ni efiliyaali yaahaaroihela arokora anli Mamissionaaria Ilse Unterdörfer ni Elfriede Löhr.a Nihiku nimosa, namuteko awaakhela atthu owateelo, aahikilikarela ohimyaka wira yaahirwa athiyana anli yaakiwehererya mukaaroni yaaphavela olavula ni miyo. Nto kaahitikinihiwa okhala wira miyo nkaasuwela athiyana ale. Masi kaahirowa wira kawoone atthu ene. Nuuvira okathi kaahisuwela wira awo yaahirumeela ntoko ekureyu ya Anamoona okathi Alemanha aalamuleliwa awe ni Manazista yaawo yaakhoottiha muteko wa Anamoona ehinatthi Ekhotto ya Nenli ya Olumwenku. Nlelo ekhotto ehinatthi opacerya awo yaahivariwa ni mapulisia a wiiphiini a wAlemanha (Gestapo) ni khiroihiwa opuro waavariwa muteko wookhanyereriwa oLichtenburg. Nto okathi wa ekhotto awo yaahithamiheriwa opuro mukina wa ya muteko wookhanyereriwa Ravensbrück, waattamela oBerlim.
Arokora ale yaarina munnuwelo mmosaru ni amaama, nto miyo kanaattittimiha vanceene. Tivonto vahaaphavela aka ohonona okathi aya wira nivaanyihaneke, nto nuuvira isumana kiireke myeeri vakhaani kahaahimeerya wira nkaaphavela ovikaniha ovaanela naawo. Nto kaahaavekela wira akiruuhele elista ya masina a arummwa a Yesu yahoolela muloko wa eKristau moovarihana ni yoowiixuttiha ya maKatoolika. Kahaaleela wira kaarowa onvekela elista eyo paatiri a mapuro ale wira nivaanyihane. Miyo kaapuwela wira eyo yaamooniherya mpantta ori ekeekhai.
WIIXUTTA EKEEKHAI VOOHIMYA SA TIITHI AHU A WIIRIMU
Ekerexa Katoolika ya oRoma enixuttiha wira okhuma murummwa Pedru orwa nno atthu anihoolela muloko wa eKristau hata mapaapa anoolikana ni arummwa oopacerya. (Ekerexa enitaphuela moovonyeya masu a Yesu aniphwanyaneya va Matheyo 16:18, 19) MaKatoolika anikupali wira paapa khonivonya okathi oniixuttiha awe wala onilavula awe excathedra wala ahoolelaka miisa. Kaanikupali eyo okhala wira maKatoolika animuhimya paapa okhala Tiithi Owaarya, ni wira khonivonya okathi oniixuttiha awe, nto akhala wira owo tohimmye wira Amuluku Ari Araru, nto ekhaleke siiso. Masi akhala wira khonivonya, nto owo oniixuttiha itthu sowoothiwa. Nto khivanitikiniha woona wira maKatoolika manceene annoona yowiixuttiha ya ahooleli a ekerexa okhala yowiixuttiha yootepexa otthuneya, okhala wira oloka wala ohiloka wa sowiixuttiha sikina sa eKatoolika sinilipa ninyeeyo!
Vaavo kaaronwe aka owanyawe paatiri, owo khaawenrye waakhula makoho aka, masi aattholonle eliivuru emosa yaatthokiherya sookupali sa maKatoolika voohimya sa oranttelana wa arummwa. Miyo kaahikuxa eliivuru eyo, masi kaahitthika kirineene makoho manceene. Wuukiseryani okhala wira owo khaawerya waakhula makoho aka, aahimyale so: “Miyo nkiniwerya wootthokiheryani, ni nyuwo khamuniwerya okitthokiherya. . . . Kinoolompelani wira mphwanye etthu yooloka!”. Owo aahikileela wira khaaphavela-tho ovaanela ni miyo voohimya sa myaha iye.
Mwaha waivaavo, kaahoona wira vaanireerela orowa omusoma Biibiliya ni athiyana ale Ilse ni Elfriede. Awo yahiikixuttiha voohimya sa Tiithi oowaarya a wiirimu, Yehova Muluku. (Yoh 17:11) Okathi ole khiwakhanle muloko muttetthe ole, nto arokora ale yaapaka mithukumano vatthokoni va emusi emosa yaamusoma Biibiliya. Yaari atthu vakhaani yaarwa omuthukumanoni. Arokora ale yanitthokorerya myaha sinceene varyaayaru, okhala wira khiwaakhanle mulopwana obatiziwa wira ohooleleke. Okathi mukina, aanirwa munna okhumaka muloko mukina khiyalavula mwaha nipuro noowalukariwa.
OPACERYA WAKA OLALEERYA
Ilse ni Elfriede yaapacenrye okisomiha Biibiliya mweeri wa Outubro 1958, kaahipatiziwa nuuvira myeeri miraru wuukiseryani wa mweeri wa Janeiro 1959. Kihinatthi obatiziwa, kahaavekela arokora ale wira kaatthare muteko woolaleerya empa ni empa wira kawehe moota siniiriwa aya. (Mit. 20:20) Nuumala waatthara nihiku nimosa, kahaavekela wira kikaweliwe muttetthe wawaka wira kilaleeryeke. Awo yaahikivaha muttetthe mwaamukhaani, nto kahaana orowa meekhaaka, olaleerya empa ni empa ohela muhina waaxukurya ale yoonihenrye osiveliwa. Munna aapancerye aka orowana muteko woolaleerya empa ni empa waari mutokweene a esirkwiitu yoowo aanixukunrye.
Mwaakha wa 1960, nommaliha kursu aka, kaahitthikela owaani wira kamananihe waakhaliherya amusi aka wiixutta ekeekhai. Nnaamwi mpakha olelo-va ohikhanle eemerenrye ekeekhai, masi aakhala akina apacenrye wooniherya osiveliwa.
EKUMI MMUTEKONI WA ORUMMWA WA OKATHI WOTHEENE
Mwaakha wa 1961 saahirwa ipaphelo saakhuma oFiliyaali saatumererya muteko wa opioneero saasommwale mmulokoni. Okathi ole kiira kihithele ni kaahikhala ikuru saakeemererya okela epioneero. Kaahilavulana mutokweene a esirkwiitu Kurt Kuhn voohimya sa moonelo awe wira kivare muteko myeeri vakhaani, kiphwanye musurukhu waaphiyerya othuma ekaaro, yeeyo yaarowa aka ovaranaka muteko wa opioneero. Owo aakhunle sai? “Niireke Yesu ni arummwa awe yaahikhalana ekaaro wira aweleke okathi waalaleerya aya”? Nto eyo yaahikikhaliherya! Naananoru kaahimpaka palano wira kikele muteko wa opioneero. Okhala wira kaahaana ovara iwoora 72 owaatelo, nto kaatthuneya opaka marukunuxo.
Kaahinvekela patarau aka akhala wira vanweryaneya ovaraka iwoora 60 paahi. Owo aaheemererya yoovekela aka eyo, ni aakiliva musurukhu mmosaru. Nuuvira okathi vakhaani, kaahinvekela wira kivareke iwoora 48 paahi vasumanani. Owo aaheemererya yoovekela aka eyo, ni aakiliva musurukhu mmosaru. Moottharelana kaahinvekela-tho wira kivareke muteko iwoora 36 paahi vasumanani, wala kiire so, iwoora 6, mahiku 6, khula esumana, ni eyo aaheemererya. Moone wira, nlelo kaaliviwa musurukhu mmosaru yoole! Eyo enooniherya wira patarau aka ole khaaphavela wira miyo kihiye muteko ole. Nto eprograma eyo yaahikhweiherya ovara muteko wa opioneero wookilaatheya. Okathi ole, pioneero aahaana ovahererya iwoora 100 khula mweeri.
Myeeri mixexe ohoolo waya, kaahithanliwa okhala pioneero a vameekhaaya ni murumeyi a muloko mwaamukhaani a eprovinsia ya Carinthia, muttetthe mwaamukhaani wa Spittal an der Drau. Okathi ole, mapioneero a vameekhaaya, yaahaana ovahereryaka iwoora 150 vamweerini. Miyo nkaarina mwaapara aka, masi kaahixukhurela nikhaliheryo na murokora Gertrude Lobner, yoowo aarumeela ntoko namakhaliherya murummwa ookhaliherya a mmulokoni.b
OTURUKEYA WOOWAAKUVEYA WA MITEKO SAAVAHIWA AKA
Mwaakha wa 1963, kaahilattuliwa wira kavare muteko wa esirkwiitu. Okathi mukina kaaneetta ni kampoi kirowaka muloko ti muloko kikuxaka maala oolemela vanceene. Anna anceene khiyaarina ikaaro, nto vannivila omphwanya mutthu aarowa okikuxa oskasawu. Wira “kihaakhumulihe” anna nkaaphavela owela etaakisi kirowaka opuro waarowa aka omaka, nto kaahaana weetta mwentto.
Mwaakha wa 1965, nlelo kiira kihithenle, kaahilattuliwa orowa eturma 41ya Exikola ya oGileadi. Anamunceene yaasomanaaka yaari oohithela wala oohitheliwa. Nuumala exikola, kaahithanleliwa orowa elapo aka wAustria wira katthikeleke ovara muteko wa esirkwiitu. Masi kihinatthi okhuma wEstados Unidos, kaahivekeliwa wira kimuhoole mutokweene a esirkwiitu isumana xexe. Vaahikisivela vanceene ovara muteko ni munna Anthony Conte, yoowo aari owaaphenta anna ni aasiveliwa vanceene muteko woolaleerya ni aakhumela saana. Hiyo naarumeela vamosa muttetthe wa Cornwall, oNova York.
Okathi waaphiyale aka wAustria, muttetthe kaavaraaka muteko wa esirkwiitu, kaahimphwanya Tove Merete, murokora mmosa oohitheliwa, ooreera yoowo. Owo ahuuwale mwekeekhaini okhuma okathi aarina awe iyaakha 5. Okathi anna anikikoha aya wira nisuwelanne sai, kinnaaveela kiiraka “Efiliyaali tenikumaninhe”. Hiyo naahithelana nuuvira eyaakha emosa nuuryanaka, mweeri wa Abril 1967, ni naaheemereriwa ovikaniha ovara muteko wa esirkwiitu hoothe.
Iyaakha soottharelana kaahoona wira Yehova mooreera murima aahikikhaliha mwanawe omunepani. Okhuma vaavale, kaahipacerya waataana mwa enamuna ya vameekhaya ni Tiithi aka a wiirimu vamosa ni yaale animukhuwelela Muluku wira “Abbá-Tithi”!, anihimmwa va aRoma 8:15.
Merete ni miyo naahivikaniha orumeela esirkwiitu ni muteko wa eDistrito mpakha mwaakha wa 1976. Okathi mukina, hiyo nanimmatthela ikhaama sooriirya saahala vakhaani oxelareya. Mukwaha mmosa, okathi naavenye ahu vaarupa ahu naahiphwanya manta ahu awepheelale mwaha wa iphumu sooriirya saamumula ahu! Okhuma vaavale orowa ohoolo naanikuxa maakina yaavara muteko ni energia wira nivihiheke mpaani ohiyu. Mapuro makina wira nirowe oxovoro ohiyu, nahaana okhuma nirowaka empa ekina ota, nto vaaniirya vanceene. Hiyo khinaarina empa yawihu, nto khula eSukunta naakhala empa yeele naamanke ahu nihinatthu orowa muloko mukina. Nto Namanli voosiiso naanivenya nrowaka muloko mukina.
Ti voohakalaliha ohimya wira iyaakha iya sotheene, mwaaraka onnikikhaliherya vanceene. Owo omusivela muteko woolaleerya, nto miyo nkinamutumererye wira okhaleleke nthiti muteko woolaleerya. Owo onnaaphenta apatthani ni onaakhapelela saana atthu akina. Nto nlo nikhaliherya nuulupale wa miyo.
Mwaakha wa 1976 naahilattuliwa wira narumeeleke eFiliyaali ya wAustria oVienna, ni kaahitthanliwa wiirela mpanta Ekomisau ya Efiliyale. Okathi ole, efiliyaali ya wAustria yaaniweherya muteko wa ilapo sinceene sa Onikhuma Nsuwa wa Europa, ni yaanilokiherya muteko wookawela ilapo iyo iliivuru vamwiittiho. Munna Jürgen Rundel, taahoolela muteko owo mwaha wa okhala mutthu oosuwela itthu. Miyo kaahivahiwa eparakha ya ovara muteko ni munna owo, ni muhoolo mwaya kaahivekeliwa orowa ohoolela muteko wootaphulela iliivuru sa mataava anilavuliwa mpantta Onikhuma Nsuwa wa Europa. Jürgen ni amwaarawe, Gertrude annivikaniha orumeela ntoko mapioneero avameekhaaya wAlemanha. Okhuma mwaakha wa 1978, efiliyaali ya wAustria yaanilokiherya irevista ni maakina wira siweryaneyeke wiipirimiriwa ni impresoora saamukhaani siniithaniwa offset. Nave naanaroihela anna a ilapo soovirikana yaanivekela ikoopiya iyo. Otto Kuglitsch, yoowo olelo-va onirumeela ni amwaarawe Ingrid, efeliyaali ya wAlemanha, taahoolela muteko owo.
Anna yaakhala mpantta wa Onikhuma Nsuwa wa Europa, yaanipaka iliivuru arumeelaka inamuna sikina soovirikana ntoko mimeógrafos ni wiiprimiri arumeelaka ifiita. Hata vari siiso, nlelo anna awo yaaniitthuneya okhaliheriwa ni ilapo sikina. Yehova aahikhaliherya muteko owo, ni efiliyaali yanaaphenta anna otheene yaale yaarumeela okathi ole wa mixankiho mwa iyaakha sinceene.
MUKWAHA WA VAMEEKHAAYA WA OXEKURYA OROMÊNIA
Mwaakha wa 1989, kaahikhalana eparakha ya omuhoola Munna Theodore Jaracz, oRomênia yoowo iirela mpantta Nikhuuru Noolamulela. Yoolakela ahu waari orowa waakhaliherya anna anceene otthikela waataana ni mulokokiheryo wa Yehova. Okhuma mwaakha wa 1949, atthu awo yaahivalaana ni mulokiheryo ahu mwaha wa mathowa manceene ni yaahipakasa miloko saya. Masi awo yaanivikaniha olaleerya ni waabatiza atthu. Akina yaahitthukiwa mwaha wa eKristau, etthu yaahalela waari wiirela mpantta mulokiheryo waathanliwe ni nikhuuru nootthokiheya na Yehova. Okathi ole muteko ahu weera okhoottihiwaka oRomênia, nto naahirowa mwa mwiitiho nirowa nathukumana vatthokoni va Munna Pamfil Albu, vamosa ni axitokweene aalupale axexe ni anna akina yiirela mpantta Ekomisau ya Elapo ya oRomênia. Naahimukuxa namataphulela ahu aakhuma wAustria, Rolf Kellner.
Nihiku nanenli na muthukumano ahu, Munna Albu aahaatumererya akwaawe ale axexe wira atthikele waataana ni hiyo vaavo aalavunle awe so: “naahakhulele naanano vaava, khinnirowa okhalana okathi mukina woolikana ni yoola”. Vakhaani-vakhaani anna owiiraka 5.000, yaahitthikela wataana ni nikhuuru nootthokiheya na Yehova. Tthiri nno waari omuxintta wuulupale Satana!
Wuukiseryani wa mwaakha wa 1989, ohinatthi omala Comunismo mpantta Onikhuma Nsuwa wa Europa, Nikhuuru Noolamulela naahinilattula wira nithaamele oSeedi Mundial oNova York. Nto eyo yaari etthu yooreera wa hiyo. Hiyo naahipacerya orumeela oBetheli ya oBrooklyn, Julyo 1990. Mwaakha wa 1992, kaahithanliwa orowa okhaliherya Ekomisau ya Muteko ya Nikhuuru Noolamulela, nto okhuma Julyo 1994, kaahikhalana eparakha ya orumeela vamosa ni Nikhuuru Noolamulela.
KINNUUPUWELA ITTHU SIVINRE KIWEHERERYAKA IYE SA MUHOOLO
Okathi kaavara aka muteko owateelo woovira khalai. Vano kinnihakalala wiirela mpantta olokiherya yoolya ya omunepani enivahiwa anna a olumwenku wotheene. (Math. 24:45-47) Vaavo vaniweha aka ottuli iyaakha 50 sivirinhe aka mmuteko wa okathi wotheene, kinniwerya omuxukhurela Yehova mwaha wa oreelihaka muttitthi wa anna ari olumwenku wotheene. Onnikisivela orowa waawiriyana akongresu ahu a ilapo sinceene, weiwo onittittimiheriwa ekeekhai voohimya sa Tiithi ahu a wiirimu, Yehova ni Nuulumo nawe. Okhala wira atthu anceene annipaka itthu sooloka khula nihiku ni omukupali Muluku, kinnaamini wira anamunceene anoopacerya omusoma Biibiliya ni omurumeela Yehova.
Kinnivekela wira imilyau sinceene sa atthu yaakhulele omusoma Biibiliya yeemererye ekeekhai, wira amurumeeleke Yehova mowiiraana ni maKristau aniphwanyaneya olumwenku wotheene (1 Ped. 2:17). Nave kinniwehererya okathi onikela aka wiiraka kiri wiirimu, kiwehaka elapo ya vathi kaawehaka atthu anirowa ohihimuxiwa, otthikela-tho owoona apaapa. Kinniwehererya-tho wira amaama ni amusi aka akina anaaphenta aka animwaakhulela ekeekhai ni omurumeela Yehova mParayiisu.
a Nwehe sookhumelela sa mookumini sa arokora awo mu A Sentinela a 1 ya Junyo 1980.
b Mahiku ala, ohiya othanliwaka murumeyi a muloko ni namakhaliherya awe, ninnikhala nikhuru na axitokweene, mutokweene onuuraaniha nikhuuru nno, ni mulipa oolepa.
Nave kinniwehererya okathi onikela aka wiiraka kiri wiirimu, kiwehaka elapo ya vathi kaawehaka atthu anirowa ohihimuxiwa, otthikela-tho owoona apaapa.