Ireferensia sa Okumi ni Orummwa Ahu Ekaderno Enirumeeliwa Omuthukumanoni ya Outubro
1-7 ya Outubro
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | YOHANI 9-10
“Yesu Onnikhapelela Ipwittipwitthi Sawe”
nwtsty itthu sinooniheriwa
Nsisi
Nsisi yaakhala etthu yaatekeleliwa moophavela okhapeleliwa ipwittipwitthi wira sihikhuuriwe ni inama sootakhala ni miici. Wira eyo ehiiraneye, ohiyu amakampusi yaaniwalela ipwittipwitthi saya munsisini. Khalai, masisi khiyaatthunyeliwa ni yaakhala a munnuwelo woovirikana, nave ikwaha sinceene yaatekeleliwa ni maluku ni yaakhalana mukhura mmosa paahi. (Mot 32:16; 1 Sa 24:3; So 2:6) Yohani aahilavula sa okela munsisini oviriwaka “vamukhora”, vaavo aakhala awe “Mulipa a mukhora”. (Yoh 10:1, 3) Ohiyu masisi manceene yaanipwehiwa makoto manli wala manceene a ipwittipwitthi, wira kwaarda oweryeke okhapelela ipwittipwitthi iyo. Voosiisu, mulipa a mukhora wala kwaarda aanaahulela mukhora amakampusi. Khula makampusi aanithanlela nikoto nawe iitthanaka ipwittipwitthi, nto khula epwittipwitthi yaanisuwela nsu na makampusi aya ni yaanikhuma. (Yoh 10:3-5) Orumeelaka yoolema eyo, Yesu aahilikanyiherya enamuna onaakhapelela awe awiixutti awe.—Yoh 10:7-14.
w11 15/5 7-8 etti. 5
Imusi sa eKristau Sihaana Ovikaniha Okhala Oowehaweha
5 Wataana okhanle eriyari ya makampusi ni ipwittipwitthi, oniiraneya mwaha wa osuwelana ni ororomelana. Makampusi onnisuwela saana ipwittipwitthi sawe, nave ipwittipwitthi iyo sinnimusuwela ni sinnimuroromela. Iyo sinnisuwela nsu nawe ni sinnimwiiwelela. Yesu aahimmye wira: “Miyo kinnisuwela ipwittipwitthi saka, n’iyo sinnikisuwela miyo”. Owo khahiyo onoosuwela paahi muloko. Nuulumo na eGriki noowi “osuwela” ninhimya “omusuwela saana mutthu”. Tthiri, Makampusi Ooreera murima onnisuwela saana ipwittipwitthi sawe. Owo onnisuwela itthu siniphavela aya, sootteettheya saya ni itthu siniwerya aya opaka. Ole nimmutthara ahu onnisuwela saana ipwittipwitthi. Ipwittipwitthi sinnimusuwela makampusi aya ni sinnimuroromela.
“Khivo Yàhimeryawe Ehikhanle ni Malikanyiho”
17 Mulipa-oolepa mmosa oniihaniwa George Adam Smith, aahilepa mu eliivuru awe eniihaniwa The Historical Geography of the Holy Land, oriki: “Okathi mukina naahikhalana eparakha ya orumeela mahiku a omumula, khurowa ehime emosa ya oYudeya, weiwo amakampusi araru aahiiso axexe aniruuha aya makoto aya wira awurye maasi. Makoto ale a ipwittipwitthi yaahitakaaheryana, nto hiyo naahitikinihiwa moota khuta makampusi aarowa awe okuxa inama sawe. Masi okathi makoto ale yaamanle aya owurya ni othweela, vano-nto khuta makampusi aahivenya orowaka ephiro awe, khula mmosa aahilavula nuulumo ipwittipwitthi sawe nilimalenle aya; nto ipwittipwitthi sa khuta makampusi saahikhuma weehimeni iwe ni saahimutthara makampusi aya, vano makoto otheene yaahirowa ntoko siisaale saarwiiye aya”. Yesu aahiwerya ophwanya nlikanyiho nooreerela ni noovara murima, noowi: akhala wira hiyo nnimweemererya ni wiiwelela sowiixuttiha sawe, ni otthara ohoolela wawe, ninrowa okhapeleliwa ni “makampusi òrera murima”.
nwtsty enoota yoosoma Yoh 10:16
othukumanya: Wala “ohoolela”. Verbo a eGriki orumeeliwe eveersu ela pooti otaphulela “oruuha” wala “ohoolela”, moovarihana ni etthu enittittimiheriwa. Eliivuru emosa ya eGriki yaalempwale eyaakha ya 200 Nuumala Kristu Orwa ennirumeela nuulumo na eGriki noowi (sy·naʹgo) ephavelaka ohimya “othukumanya”. Ntoko Makampusi Ooreera murima, Yesu onnithukumanya, weettiha, okhapelela ni olyiha ipwittipwitthi sawe sa nikoto naamukhaani nenlo ninromoliwa Luk 12:32, ni ipwittipwitthi sikina. Igrupu iyo soopiili sa maKristau sirina makampusi mmosaru. Nlikanyiho nlo ninnittittimiherya moota atthareli a Yesu ari aya oowiiraana.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
nwtsty enoota yoosoma ya Yoh 9:38
ahimukokhorela Yesu: Wala “aahuuramela vathi; aahikokhora”. Vakhala wira onnirumeeliwa verbo a eGriki oowi pro·sky·neʹo, ophavelaka ohimmwa omukokhorela muluku wala etthu ekina enikupaliwa okhalana owerya, nuulumo nla nintaphuleliwa so: “okokhorela”. (Mat 4:10; Luk 4:8) Ti maana aya mulopwana aapenuxiwe, yoowo aayariwe ohoonaka, eemerenrye awe wira Yesu aarummwale ni Muluku, nto khumukokhorela. Owo khaamuthokorenrye Yesu ntoko Muluku, masi aanimuttittimiha okhala wira aari “Mwana a Mutthu” aaleiheriwe, aahiiso Mesiya yoowo orina owerya wa omuluku. (Yoh 9:35) Vaavo aamukokhorenle awe Yesu, waaniheryasa mulopwana ole aapaka etthu emosaru yaapakiwa ni atthu aniromoliwa Soolempwa sa eHeeberi. Atthu awo yaanikokhora okathi yaakumana aya ni maprofeta, mamwene, aahiiso arumeyi akina a Muluku. (1 Sa 25:23, 24; 2 Sa 14:4-7; 1 Ma 1:16; 2 Ma 4:36, 37) Ikwaha sinceene atthu yaanimukokhorela Yesu ephavelaka omuxukhurela Muluku mwaha wa itthu aasuweliha awe aahiiso mwaha wa ophenta wawe.—Nwehe inoota soosoma sa Mat 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
nwtsty enoota yoosoma Yoh 10:22
nìra n’otthapeliwa empa ya Muluku: Nttaava na eHeeberi niira nla nniitthaniwa Hanucá (chanuk·kahʹ), nenlo nintaphulela “Otthapeliwa; Ovahereriwa”. Niira nlo naaniviriha mahiku 8 nipakiwaka. Naapacerya nihiku 25 mweeri wa Kisilevi, ehalaka vakhaani solstício ya eyiita, (nwehe enoota yoosoma eni eyita eveersu yeela ni Apendise B15), wira etthapeliwe otekiwa-tho vasya etemplo ya oYerusalemu mwaakha wa 165 Ohinatthi Kristu Orwa. Mwene a wAsiria Antíoco IV Epifânio aahinveeha Yehova, Muluku a aYuda, onanarihaka etemplo Awe. Mwa ntakiheryo, owo aahimuteka altari vasulu va altari muulupale, vaavo khalai saapahiwa aya mikuttho saavahiwa Yehova. Nihiku 25 na mweeri wa Kisilevi, mwaakha wa 168 Ohinatthi Kristu Orwa, wira onanarihe moomalela etemplo ya Yehova, Antíoco aahipaha mukuttho wa ekuluwe valtari wa Yehova ni aahoottowiherya enama aya etemplo yotheene. Owo aahipaha mikhora sa etemplo, aahipwexakasa ipa sa alipa a mukuttho, aahikuxa eweero yaakhala valtari, aahikuxa meesa a iphaawu saarumeeliwa mpaani mwa Muluku, ni ekaaxa ya nivarihano yaapakiwe ni eweero. Nuumala-vo aahinvahererya etemplo ya Yehova muluku a ethiru iitthaniwa Zeus do Olimpo. Nuuvira iyaakha piili, Yuda Makabeyo aahituphela epooma ele ni etemplo ni aahikuxa. Nuumala oreerihiwa, ovahereriwa vasya wa etemplo wiiraneyale nihiku 25 na mweeri wa Kisilevi, mwakha wa 165 Ohinatthi Kristu Orwa, saahivira iyaakha tthaaru okhuma vaavo Antíoco aamurumenle awe altari a Yehova wira ompaherye mukuttho muluku Zeus. Nto waahitthikeliwa opahiwa mukuttho ovahereriwaka Yehova. Biibiliya khonihimya mooluluwanya wira Yehova aahinvaha owerya Yuda Makabeyo wira oxintte ekhotto ni olokiherye etemplo. Masi, Yehova aahaarumeela alopwana a maloko makina, ntoko Kiro a oPersia, wira apake etthu akhaliheryaka okokhorela Wawe. (Yes 45:1) Nto ti vookhalela ohimya wira eriyari ya arumeyi awe oowiivahererya, Yehova onnimuthanla mutthu, wira omalelihe opaka yootthuna awe. Soolempwa sooniherya wira etemplo yaahaana otekiwa ni ovaraka muteko wira siiraneye iprofesia saamuhimya Mesiya, muteko awe, ni moota waarowa aya wiiraneya mukuttho awe. Nave, mikuttho sa aLevi saahaana ovahiwaka mpakha Mesiya orwa ovaha mukuttho muulupale, eyo piiyo, ekumi awe wa mureerelo wa apinaatamu. (Dan 9:27; Yoh 2:17; aHé 9:11-14) Atthareli a Yesu khanikhanyereriwa opaka Niira na Otthapeliwa Empa ya Muluku. (aKol 2:16, 17) Nave, Biiibiliya khonooniherya wira Yesu wala awiixutti awe yaahipaka niira nlo.
8-14 ya Outubro
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | YOHANI 11-12
“Mutakiheke Omoriwa Ikharari wa Yesu”
“Miyo Kosuwela Wira Onohihimuwa”
1 Martha, yoowo aari mpatthani ni mutthareli awe Yesu, aaninla mwaha wa okhwa wa murokora awe, Laazaro. Niireke yaahikhala etthu yaakhanle ommaaliha? Aayo, Yesu aahimuleiherya wira: “Murokor’inyu onohihimuwa”. Tthiri, moolumo ale yaahimulipiha Martha. Ti maana aya aahiroromela yooleiherya ya Yesu, ni aahihimya so: “Miyo kosuwela wira onohihimuwa nihiku nokiserya”. (Yohani 11:20-24) Martha aanikupali wira waamukhala ohihimuwa muhoolo. Masi moohipisa Yesu aahipaka mwiiriirya. Owo aahimuhihimuxa Laazaro nihiku nenle.
nwtsty inoota soosoma sa Yoh 11:33-35
anlaka: Wala “yinlaka”. Nuulumo na eGriki noowi “anlaka” ikwaha sinceene onihimmwa wunla mowiiwanyeya aahiiso mowiituperya. Verbo mmosaru onnirumeeliwa okathi onitthokiheriwa aya etthu Yesu aapanke awe vaavo alavunle awe eprofesia ya opwetexiwa oYerusalemu.—Luk 19:41.
aahiriipiwa murima ni winiwa: Okathi onirumeeliwa aya moolumo ala oomanli, anooniherya wira Yesu aahiriipiwa murima vanceene okathi ole. Nuulumo na eGriki noowi “aahiriipiwa murima” (em·bri·maʹo·mai) okhala wene nnooniherya woona othunku vaalupale, masi yowiiraneya ela enittittimiherya wira Yesu aahitepa oriipiwa murima mwaha wa wunla wa atthu ale. Mwa nttaava na eGriki “winiwa murima” (ta·rasʹso) onitaphulela othukumela wala ohimaaleleya mmuupuweloni. Moovarihana ni musomi mmosa, masu ala anittittimiherya “omwiiriha mutthu oxankiheya vamurimani; owereya aahiiso woona othunku wuulupale”. Masu mamosaru annirumeeliwa yoolepa ya Yoh 13:21 ophavelaka ohimmwa muupuwelo wa Yesu nuumala ovarihiwa ni Yuda.—Nwehe enoota yoosoma ya Yoh 11:35.
ahinla (aahimoroxa maithori): Nuulumo nirumeeliwe eveersu ela (da·kryʹo) verbo mmosaru a eGriki oowi “omoroxa maithori” ninniphwanyaneya soolepa sa Luk 7:38; Mit 20:19, 31; aHé 5:7; Wis 7:17; 21:4. Nto eyo enruuha muupuwelo wa omoroxa maithori manceene ovikana wunla mowiiwanyeya. Mwa Soolempwa sa eGriki sa eKristau, verbo ola a eGriki onirumeeliwa eveersu yeela paahi, nave toovirikana ni ole onirumeeliwa yoolepa ya Yoh 11:33 (nwehe enoota yoosoma) ephavelaka ohimmwa wunla wa Maria ni wa aYuda. Yesu aanisuwela wira anwerya omuhihimuxa Laazaro, masi aahiriipiwa murima vanceene vaavo aawenhe awe apatthani aaphenta awe eriipiwe ene murima. Mwaha wa waaphenta ni waamorela ikharari atthu awo, Yesu aahimoroxa maithori ni aahinla. Yowiiraneya ela ennooniherya wira Yesu onniwoonela othunku atthu yaale anikhweliwa amusi aya ni apatthani mwaha wa yoottheka ya Adamu.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
nwtsty enoota yoosoma ya Yoh 11:49
mulupale ànamukuttho: Okathi aIsarayeli yaahaalamuleliwa aya ni amalapo, muritti wa muulupale aanamukuttho waakhala wa mahiku otheene. (Mot 35:25) Masi, nuumala aRoma opacerya waalamulela aIsarayeli, makhulupale yaawo yaathanliwa ni aRoma yaanikhalana owerya woomuthanla wala omwaakha muritti muulupale aanamukuttho. (Munwehe Glossário, “Sumo sacerdote.”) Kaifa, yoowo aathanliwe ni aRoma, aari mutthu aasomme ni aavanre muteko wa onamukuttho mwa okathi munceene waavikana atthu otheene aaranttenle awe. Owo aathanliwe eyaakha ya 18 Nuumala Kristu Orwa ni aahivara muteko owo mpakha 36 Nuumala Kristu Orwa. Mwaha wa ohimya wira Kaifa aari muulupale aanamukuttho eyaakha ya 33 Nuumala Kristu Orwa, Yohani aaphavela ohimya wira mwaha wa Kaifa wiitthaniwa okhala muulupale aanamukuttho onniiriha ohiliyala eyaakha Yesu aiviwe awe.—Munwehe Apendise B12 opuro onikupaliwa aya wira ti yaaphwanyaneya aya empa ya Kaifa.
nwtsty inoota soosoma ya Yoh 12:42
makhulupale: Eveersu ela nuulumo na eGriki noowi “makhulupale” waaniheryasa anihimmwa atthu yiirela mpantta nikhuuru na makhulupale a aYuda, eSineedrio. Nuulumo nla ninnirumeeliwa Yoh 3:1 ohimmwaka Nikodemo, yoowo iirela mpantta nikhuuru na makhulupale aaYuda.—Nwehe enoota yoosoma ya Yoh 3:1.
woomoliwa mpani mwa muthukumano wala musinagoga: Aahiiso “Okhoottihiwa; okumihiwa musinagoga”. Nuulumo na eGriki noowi a·po·sy·naʹgo·gos ninrumeeliwa paahi yoolepa ela ni soolepa sa Yoh 12:42 ni 16:2. Mutthu oomoliwa aanikhoottiheriwa waataana ni atthu akina. Mutthu yoole oomoliwa oSinagoga, kheemereriwa omweetta nakoso ni aYuda akina, nto eyo yaaniiriha emusi awe ohikhalana musurukhu. Okhala wene isinagoga saarumeeliwa wira yiixuttihiweke atthu, nave ikwaha sikina saanirumeeliwa ntoko opuro yaalamuliwa atthu omaniwa ni okhoottiheriwa waataana ni atthu akina.—Nwehe enoota yoosoma ya Mat 10:17
15-21 ya Outubro
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | YOHANI 13-14
“Miyo Kihovahani Nthonyeryo”
nwtsty enoota yoosoma ya Yoh 13:5
orapiha inawu s’awixutti: WIsarayeli wa khalai, atthu yahilimalela owara isantaalya. Isantaalya iyo saakhala ixapattho saamukhaani saatthukeleliwa munawuni ni mmettoni, nto okathi atthu yeetta aya mikwaha inawu saya saanittweelela mwaha wa ntthupi aahiiso mattophe yaanyakela aya mphironi. Nave, yaari yoolema mutthu orula isantaalya ohinatthi okela mpaani. Nto mulipa owaakhela aletto aahaana oweha vakhala wira inawu sa aletto awe saahirapihiwa. Biibiliya onnooniherya soolepa sinitthokiherya yoolema eyo. (Map 18:4, 5; 24:32; 1 Sa 25:41; Luk 7:37, 38, 44) Okathi Yesu aarapinhe awe inawu sa awiixutti awe, aahirumeela yoolema eyo wira owiixuttihe otthuneya waya wiiyeviha ni waarumeela akhwaaya.
nwtsty enoota yoosoma ya Yoh 13:12-14
muhana: Wala “okhalana muritti”. Verbo a eGriki orumeeliwe eveersu ela ikwaha sinceene onnirumeeliwa ophavelaka ohimmwa oliverya etthu, okhala wene onitaphulela “olokihiwa ni mutthu mukina; okopha etthu”. (Mat 18:28, 30, 34; Luk 16:5, 7) Eveersu ela ni sikina, nuulumo nla ninnirumeeliwa mwa enamuna yooreerela ehimmwaka okhalana muritti wa opaka etthu.—1 Yoh 3:16; 4:11; 3 Yoh 8.
w99 1/3 31 etti. 1
Mulopwana Muulupalexa Yoowo Aavanre Muteko Wahooneliwa Vatthu
Okathi Yesu aarapinhe awe inawu sa arummwa awe, owo aahiixuttiha otthuneya waya wiiyeviha. Tthiri, maKristau ahaana osyaka wuupuwela wira awo tootepaxa otthuneya waavikana akina ni ahuupuweleke wira awo taniphwanelela orumeeliwa, nave ahiphaveleke mapuro oovuwa. Ohiya-vo, awo ahaana otthara ntakiheryo na Yesu, yoowo ‘arwenlé warumela atthu n’uleva ekumi awe, wira awopole atthu othene’. (Matheyo 20:28) Mwekeekhai, atthareli a Yesu ahaana waakhaliherya axinnaya awiirelaka itthu seiye sihinooneliwa vatthu.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
nwtsty enoota yoosoma ya Yoh 14:6
Miyo k’ephiró. Miyo k’ekekhayí. Miyo k’ekumí: Yesu ti ephiro mwaha woowi khuuvo onwerya omwaattamela Muluku ohivekelaka mwa nsina na Yesu. Nave owo ti “ephiro” wira apinaatamu awerye otthikela waataana ni Muluku. (Yoh 16:23; aRo 5:8) Yesu ti ekeekhai mwaha woowi moolumo awe ni mweettelo awe waanivarihana ni ekeekhai. Nave-tho owo aahaakhwaniherya iprofesia sooniherya wira muteko aavara awe waavarihana ni yootthuna ya Muluku. (Yoh 1:14; Wis 19:10) Iprofesia iyo sotheene “sihakhuleliwa [wala sihiiraneya] ni Yesu wira ‘Ayo’”. (2 aKor 1:20) Yesu ti ekumi mwaha woowi mukuttho ovanhe awe, ohiiriha oweryaneya apinaatamu ophwanya “ekumi yohimala”. (1 Ti 6:12, 19; aÉf 1:7; 1 Yoh 1:7) Nave muhoolo owo onimooniherya okhala “ekumi” vaavo onrowa awe waahihimuxa atthu anceene wira akhaleke mahiku otheene mParayiisu.—Yoh 5:28, 29.
nwtsty enoota yoosoma ya Yoh 14:12
onovara sulupalexa ovikana iya: Yesu khahiyo aaphavela ohimya wira miiriirya awiixutti awe yaarowa aya opaka saarowa okhala suulupalexa ovikana iye aapanke awe. Ohiya-vo, mowiiyeviha Yesu aaheemererya wira muteko wa olaleerya ni wiixuttiha atthareli awe yaarowa aya ovara, waarowa okhala muulupale ovikana ole aavanre awe. Atthareli awe yaamulaleerya mittetthe sinceene, owiixuttiha atthu anceene ni oviriha okathi munceene alaleeryaka onvikana yena. Moolumo ala a Yesu annooniherya wira owo anikupali wira atthareli awe yanvikaniha ovara muteko aapacerinhe awe.
22-28 ya Outubro
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | YOHANI 15-17
“Nyuwo Khamuniirela Mpantta Olumwenku”
nwtsty enoota yoosoma ya Yoh 15:19
olumwenku: Moovarihana ni mwaha oniromoliwa eveersu ela, nuulumo na eGriki noowi koʹsmos onihimmwa apinaatamu ahimmurumeela Muluku, atthu avalanle ni Muluku. Evangelyo ya Yohani paahi tenooniherya wira Yesu aahihimya wira atthareli awe khaniirela mpantta olumwenku wala khahiyo atthu a olumwenku. Nivekelo nookiserya Yesu aapanke awe ni arummwa awe aahiromola moolumo ala ikwaha sinivikana piili.—Yoh 17:14, 16.
nwtsty enoota yoosoma ya Yoh 15:21
mwaha wa nsina naka: MBiibiliyani, nuulumo noowi “nsina” ikwaha sikina onihimmwa mutthu onilaleiwa mwa nsina nawe, mweettelo awe, ni makhalelo awe otheene. (Nwehe enoota yoosoma ya Mat 6:9.) Nave nsina na Yesu, ninthoonyerya okhulupale ni ovuwa ovahiwe awe ni Tiithi awe. (Mat 28:18; aFi 2:9, 10; aHé 1:3, 4) Eveersu ela Yesu onnitthokiherya nthowa naya atthu a moolumwenkuni aniwiirela aya itthu soohiloka atthareli awe ohimyaka so: okhala wira khanasuwela Atithi akirumme. Omusuwela Muluku pooti waakhaliherya atthu awo wiiwexexa ni osuwela yootaphulela na nsina na Yesu. (Mit 4:12) Eyo enihela muhina osuwela okhulupale wa Yesu sintoko mwene othanliwe ni Muluku, Mwene a mamwene, yoowo onitthuneya wiiweleliwa wira atthu aphwanye ekumi.—Yoh 17:3; Wis 19:11-16; mulikanyiherye ni Esa 2:7-12.
it-1 557
Olipa murima
MaKristau ahaana olipa murima wira avikanihe osyaka mweettelo ni itthu sinipakiwa molumwenkuni seiyo sihinimusivela Yehova. Nto eyo enimwaakhaliherya ovikaniha okhala oororomeleya wa Muluku, nnaamwi alupatthiwaka ni atthu a moolumwenkuni. Yesu Kristu aahaaleela awiixutti awe wira: “Nyuwo munimona masoso vathí-va. Vano mulipihe murima: miyo koxintta elapo ela ya vathí”. (Yoh 16:33) Mwaana a Muluku khaatthara mweettelo wa olumwenku, masi aahixintta osyakaka otakiha itthu saapakiwa moolumwenkuni. Ntakiheryo nooloka na Yesu Kristu, ntoko mutthu oxinttale, ni mwaha wa mweettelo awe wooloka pooti omukhaliherya mutthu okhala oolipa murima wira owerye osyaka ni otthara mweettelo wa olumwenku.—Yoh 17:16.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
nwtsty inoota soosoma sa Yon 17:21-23
mmosáru: Wala “oowiiraana”. Yesu aahaavekelela awiixutti awe eekeekhai wira ekhale “mmosáru”, avareke mowiiraana ni yoolakela emosaru, sintoko owo ni Tiithi awe ari aya “mmosáru”, yooniheryaka wiiwanana ni wiiraana. (Yoh 17:22) Yoolepa ya 1 aKor 3:6-9, Paulo onnitthokiherya wiiraana wa maKristau vaavo anivara aya muteko mukina ni mukhwaawe vamosa ni Muluku.—Munwehe 1 aKor 3:8 ni inoota soosoma sa Yoh 10:30; 17:11.
ekhaleke mmosáru vomalela: Wala “okhala oowiiraana voomalela”. Eveersu ela, Yesu onnooniherya wira wiiraana wekeekhai onoolikana ni omphenta Tiithi a wiirimu. Eyo ennivarihana ni aKol 3:14, yoowo onihimya wira: “Ophentana onnimaleliha wìwanana w’atthu”, Biblia Solempwa sa Muluku. Wiiraana ti wa atthu otheene. Masi eyo khentaphulela wira itthu ntoko ovirikana wa mahuweliwo, itthu mutthu oniwerya awe opaka, soolema, ni yowuupuxerya ya murima, sinnimala okathi omosaru. Masi entaphulela wira atthareli a Yesu annikhala oowiiraana mwaha wa muteko aya, waamini waya, ni soowiixuttiha saya.—aRo 15:5, 6; 1 aKor 1:10; aÉf 4:3; aFi 1:27.
nwtsty enoota yoosoma ya Yoh 17:24
opattuxiwa olumwenku: Nuulumo na eGriki noowi “opattuxiwa”, yoolepa ya aHé 11:11 enitaphulela “oyara”. Yoolepa ela nuulumo nla ennitaphulela okhala “osuulu”. Eveersu ela aarumeeliwa moolumo oowi “opattuxiwa olumwenku”, waaniheryasa ephavelaka ohimmwa anamwane yaayara aya Adamu ni Eva. Yesu aahilikanyiherya “opattuxiwa olumwenku” ni Abeli, waaniheryasa pinaatamu oopacerya woopoliwa ni naalempwale nsina nawe “mulivuruni mw’ekumi okhuma opattuxiwakaru olumwenku”. (Luk 11:50, 51; Wis 17:8) Nave masu Yesu aaromonle awe munivekeloni nawe, annooniherya wira hata okathi yiira aya Adamu ni Eva ehirina osuulu, Muluku aanimphenta Mwanawe mmoseene.
29 a Outubro–4 a Novembro
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | YOHANI 18-19
“Yesu Aari Namoona Eekeekhai”
nwtsty inoota soosoma sa Yoh 18:37
okhala namona: Sintoko ninrumeeliwa aya mwa Soolempwa sa Egriki sa eKristau, moolumo a eGriki oowi “okhala namona” (mar·ty·reʹo) ni “namoona” (mar·ty·riʹa; marʹtys) aakhalana sootaphulela soovirikana. Moolumo ala oomanli ikwaha sinceene annirumeeliwa wira mutthu ohimye wala ovahe enamona ya etthu enisuwela awo saana wala owenhe awe, masi anihela-tho muhina muupuwelo wa “weemererya etthu, okupali, olavula saana”. Khahiyo paahi Yesu aamukupali ni olaleya ekeekhai, masi-tho, mweettelo awe waanivarihana ni wiiraneya wa iprofesia sa Tiithi awe seiyo saalempwale mu nuulumoni nawe. (2 aKor 1:20) Okhuma khalai, Muluku aahimuhimya palano awe a moota waarowa aya okhala Omwene awe vamosa ni okhumelela wa Mwene a oMesia. Okumi wa Yesu valaponi yoowo wanikisa waya aakhwiiye sintoko mukuttho, ohaakhwaniherya iprofesiya sotheene saamuromola yena, ohela muhina itthu saari ntoko eruku ya iye saarowa wiiraneya seiyo saahimmwale ni Nlamulo na nivarihano. (aKol 2:16, 17; aHé 10:1) Nto pooti ohimya wira Yesu ‘aari namoona a ekeekhai’ ni moolumo awe vamosa ni miteko sawe.
ekekhai: Yesu khaahiyo aahimya ekeekhai yotheene, masi aahimya ekeekhai ya itthu Muluku oniphavela awe. Moohaanyiherya Yesu yoowo ori “osùlu wa Davidi” tootthuneya vanceene wira yiiraneye yoolakela ya Muluku maana owo onirumeela ntoko Muulupale Aanamukuttho ni Mwene a Omwene wa Muluku. (Mat 1:1) Yesu aahitthokiherya etthu yuulupalexa yaamwiirinhe orwa valaponi, ekumi awe valaponi, ni muteko awe woolaleerya ekeekhai ya Omwene. Malaikha yaahilaleya ehapari emosaru ohinatthi Yesu oyariwa ni okathi aayariwe awe oBethelehemu, oYudeya, epooma ayariwe awe Davidi.—Luk 1:32, 33; 2:10-14.
nwtsty enoota yoosoma ya Yoh 18:38a
Ekekhai, exeni?: Waaniheryasa nikoho na Pilato naahimya ekeekhai yotheene, ohiya paahi “ekekhai” Yesu aahimya awe. (Yoh 18:37) Vakhanle wira Pilato aakoha ni murima awe wotheene, voohaanyiherya Yesu aamwaakhula. Masi Pilato aapanke nikoho nle ohilipelelaka waakhuliwa, maana moota aalavunle awe ooniheryaka ohikupali wawe, waalikana ni ohimya so: “Ekeekhai exeeni? Ekeekhai khekhanle!” Tthiri, okhala wira Pilato aahisuwela wira nikoho nawe khuuvo aawerya waakhula aahikhumela ota khurowa olavula ni aYuda.
Otokosa Itthu sa Efaita sa Omunepani
nwtsty enoota yoosoma ya Yoh 19:30
khukumiha eroho: Wala “aahiittha iphumu; aahihiya omumula”. Nuulumo noowi “eroho [munepa]” (eGriki, pneuʹma) eveersu ela waaniheryasa sinihimmwa “iphumu” wala “ikuru sa okumi”. Ennikupaliha eyo mwaha wa verbo a eGriki oowi ek·pneʹo ( “wiittha iphumu”) orumeeliwe sowiiraneya simosaru siri soolepa sa Mar 15:37 ni Luk 23:46 (seiyo sintaphulela “wiittha iphumu” aahiiso, sintoko etaphuleliwe aya inoota soosoma sa iveersu iya, “omumula wookiserya”). Atthu akina anihimya wira mwaha wa orumeeliwa nuulumo na eGriki noowi “khukumiha” entaphulela wira Yesu aaroohiya wiilipiherya wira ovikanihe okhalana okumi, okhala wira iprofesia sotheene saahimalihereya. Owo moohakalala “ohìyeviha mmansawe mpakha okhwa”.—Yes 53:12; Yoh 10:11.
nwtsty enoota yoosoma ya Yoh 19:31
esábadu iyo nari nihiku nulupale: Nihiku naattharelana nuuvira Paasikha, 15 a Nisani, okhala wene yaakhala esaabadu, moohicikha nihiku na esumuna naarowa aya okhala nihiku nle. (Ona 23:5-7) Nto moovarihana ni kalendaario aaYuda, vakhala wira nihiku naatthapeliwa eSaabadu ya vameekhaaya, naakhala nihiku nimosaru na eSaabadu yaalimaleliwe niire so eSaabadu pure (nihiku na neethanu nenli na esumana, nenlo naapacerya Namathanu nsuwa nikelaka mpakha eSaabadu nsuwa nikelaka wala onaya), nihiku nlo naanithokoreriwa okhala “nihiku nulupale” wala eSaabadu yuulupale. Esaabadu ntoko eyo yaahikhumelela nihiku naattharelana nuumala Yesu okhwa, Namathanu. Okhuma eyaakha 29 mpakha 35 Nuumala Kristu Orwa, paahi eNamathanu ya 14 a Nisani, yaakhumelenle mwaakha wa 33. Nto eyo enooniherya wira tthiri Yesu aakhwiiye nihiku na 14 a Nisani, mwaakha wa 33 Nuumala Kristu Orwa.