Epantte 4
Amuhavinre Ahu Arii Wuuwi?
1, 2. Exeeni atthu anceene anikupali aya voohimya sa ale akhwiiye?
IMILYAU sinceene sa atthu a wÁfrica anikupali wi okhwa kahiyo wanikisa wa okumi, masi paahi othaama, ovira, orowaka elapo ekina. Anceene anikupali wira amuhavinre aya akhwiiye aavira elapo enooneya arowaka elapo ehinooneya, elapo yaapinaatamu erowaka elapo ya minepa.
2 Vannikupaliwa wi amuhavinre, aahiiso minepa sa amuhakhalai, anniroromeliha ovikaniha okhala akumi ni okhala saana wa imusi saya valaponi. Moovarihana ni mupuwelelo owo, minepa sa amuhavinre sirii apatthani oowerya, aniwerya oruuha sooruwerya sooloka, okumiherya okhala wa saana ni waakiha mwa sootakhala. Yaahithokoreriwe aahiiso oveehiwa, onihimmwa wi anniruuha otakhaliwa—iretta, ohaawa ni ihasara.
3. Mu inamuna xeeni atthu akina anaakokhorela aya amuhavinre aya?
3 Atthu akumi annipaka sowiira ni iyiirelo sa mihapo wi attittimihe minepa sa amuhavinre ni wi akhalane wataana wooloka ni awo. Sowiira iyo sinnooneya vanceene mu soolema sa naakhwa ni sa ovitha, ntoko olaxerya munepa wa murutthu ni omaliha iphuko. Okokhoreliwa wa amuhavinre onnooniheriwa mmikhalelo-tho sikina. Mwa ntakiheryo, atthu akina ahinatthi owurya soohapaliha, aniyiiherya vakhaani vatthayani yaavahaka amuhavinre. Nave-tho, nuumala oreherya yoolya, ennihiiwa yoolya mmwaapuni ahiyeriwaka amuhavinre, wi yarwa vale aphwanye etthu wira alye.
4. Exeeni atthu anceene enikupali aya voohimya sa erooho?
4 Atthu akina annikupali wi atthu akumi aakhalana erooho ehinikhwa enihala eri ni okumi nuumala okhwa erutthu. Vaavo mutthu oniira awe sooloka ori mukumi, vanihimmwa wi erooho enirowa wirimu, aahiiso oparayiisu, masi, vaavo oniira awe soonanara ori mukumi, vaneemereriwa wi erooho enniphukeliwa orowa omooroni. Ikwaha sinceene atthu annitakaaha mupuwelo owo ni sowaamini seephattu. Mwa ntakiheryo, soolaleiwa sa naakhwa mu ijornaali sinilaleya miteko sa nookhwa sa mukerexa ikwaha sikina sinnihimya-tho wi mutthu “oovira orowaka elapo ekina” aahiiso “ookumanasa ni amuhavinre.” Sookupali iyo sotheene sinikhuma mmupuwelelo a wi erooho, aahiiso munepa, enihala eri ni okumi nuumala okhwa erutthu. Exeeni Biibiliya onihimya awe sa yeeyo?
Erooho ni Munepa
5, 6. Moovarihana ni Biibiliya, erooho exeeni?
5 Biibiliya onooniherya wira erooho kahiyo etthu eri muhina mwa mutthu; erooho orii mutthu mwaneene. Mwa ntakiheryo, vaavo Muluku ampattunxa awe Adamu, ‘siso mutthu aahikhala mukumi.’ (Maphattuwelo 2:7) Adamu khaavahiwe erooho; owo aari erooho, mutthu oomalela.
6 Nna nrii nthowa naya a Biibiliya akina anivarihela aya moolumo a nttaava noopacerya ataphuleliwe “eroho” okhala “etthu ekumi,” “yoopattuxiwa,” aahiiso “mutthu.” Hiyo ninnisoma wi atthu anniyariwa. (Maphattuwelo 46:18) Awosa annoolya. (Onamukuttho 7:20) Awo annikhootta olya. (Esalimo 35:13) Irooho sinninla, sinnitteettheya, ni olupatthiwa. (Yeremiya 13:17; Yona 2:8; Esalimo 7:6) Atthu annivariwa ni otthukiwa ni onyoolo. (Otumererya 24:7; Esalimo 105:18) Moolumo a wi ‘eroho’ ni ‘mutthu’ avariheliwe mu iversiikulu iya otheene ataphuleliwee mu moolumo oopacerya antaphulela etthu emosaru.
7. Iversiikulu xeeni sa Biibiliya, sinooniherya wira erooho enoowerya okhwa?
7 Wooneyaka wi erooho mutthu mwaneene, vaavo mutthu vankhw’awe, erooho ennookhwa. Ezekiyeli 18:20 onihimya so: “Ole otthenke ti yole ontthuna okhwa.” Nave-tho Miteko 3:23 onihimya so: “Mutthu ti mutthu [aahiiso erooho] ohintthuna omwiwelela profeta yowo onimomoliwa munlokoni mwa Muluku, apweteye.” Vanonto, erooho kahiyo etthu enivikaniha okhala ekumi nuumala okhwa erutthu.
8. Munepa exeeni mwa apinaatamu?
8 Munepa ni erooho kahiyo etthu emosaru. Wa apinaatamu, munepa orii ikuruu sa okumi sinaakhaliherya opaka miteko sa okumi. Munepa orii ntoko eletricidade. Eletricidade enoowerya ovariha muteko eventilador aahiiso egeleira masi mekhayaruu khenwerya ottikinyiha epheyo nnakhala oriiriha itthu. Moolikanasa, munepa ahu onninikhaliherya oweha, wiiwa, ni wupuwela. Masi munepa mekhayaruu khonwerya opaka etthu eri yotheene voohikhala maitho, voohikhala mayaruu, aahiiso oramattha. Tivonto Biibiliya olavulaka sa mutthu onihimya oriki: “Iphumu sàmalela, anotthikela vatthayani: nihiku nenlo sowupuwela saya sothene sinomala.”—Esalimo 146:4.
9. Exeeni ehimpaka aya erooho nnakhala munepa?
9 Vanonto, moovarihana ni Biibiliya, nnakhala erooho nnakhala munepa khisinkhuma mwerutthuni wira sakhaleke mmapuro ahinooneya.
Mukhalelo wa Alipa-Ookhwa
10. Exeeni Biibiliya onihimya awe sa mukhalelo wa alipa-ookhwa?
10 T’uvi, vano, mukhalelo wa alipa-ookhwa? Wooneyaka wi Yehova t’apattunxe apinaatamu, owo onnisuwela-tho ele enniiraneela naakhw’aka. Nuulumo Nawe nniixuttiha wira alipa-ookhwa kharina okumi, khanwerya wiiwa, khanwerya oweha, khanwerya olavula, nnakhala wupuwela etthu. Biibiliya onihimya so:
● “Alipa-òkhwa khansuwela-tho etthu.”—Musuweli 9:5.
● “Ophenta waya ni onyokha waya ni munkhelo aya womala vamosá n’awo.”—Musuweli 9:6.
● “Khuvo-vo muteko nnákhala osuwela walá otthokelela nnákhala ankhili. Ni ti weiwo [omahiye] ontthunanyu orowa.”—Musuweli 9:10.
11. Nuumala Adamu ottheka, exeeni Yehova aaleenlya awe?
11 Mupuwelele yeele Biibiliya enilavula awe voohimya sa amuhavinre ahu oopacerya, Adamu. Yehova aahimuupa Adamu ni “etthaya vakhani ya vathí.” (Maphattuwelo 2:7) Vaakhanleke wi Adamu yaahiiwelela nlamulo na Yehova, awo yaamutthikela okhala akumi oohakalala valaponi mahiku otheene. Masi, Adamu khayaiwelenle nlamulo na Yehova, nto ehukhumu aya yaari okhwa. Yaaronwe wuuwi Adamu vaavo yaakhw’iya aya? Muluku aahaaleela: “[Munotthikela] mutthayani, okhala wira mùpiwé ni etthaya yeyo. Tthiri nyuwo mwà etthayá, munotthikela-tho mutthayani memmo.”—Maphattuwelo 3:19.
12. Exeeni yiiranen’ye wa Adamu okathi w’okhwa?
12 Adamu aari wuuwi ohinatthi Yehova ompattuxa ni ntthupi na etthaya? Owo khaakhanle nipuro nikina. Khaakhanle ni okumi. Vanonto vaavo Yehova aamuhimenrya awe Adamu wi aarowa “otthikela mutthayani,” Owo aaphavela ohimya wi Adamu aarowa otthikela ohikhala ni okumi, ntoko ntthupi. Adamu khaathaamale wi akhaleke elapo ya minepa. Owo ‘khaaronwe elapo ekina’ elapo ya minepa sa amuhavinre. Owo khaaronwe wirimu nnakhala omooroni. Owo aatthikenle mukhalelo woohikhala ni okumi; aahikhwa.
13. Wukhwaani, exeeni eniiraneya waapinaatamu hataa wa inamaa?
13 Etthu emosaru eniiraneya wa apinaatamu otheene? Aayo, enniiraneya. Biibiliya onnitaphulela: “Atthu n’inama annitthimakela nipuro nimosaru: tthiri ntoko othene sinikumihiwaya muntthupini, siso-tho othene anrowa otthikela muntthupini memmo.”—Musuweli 3:19, 20.
14. Nlipelelo xeeni nikhanle wa alipa-ookhwa?
14 Biibiliya onnimutthukwa natiri wi Muluku onimwaavenxa alipa-ookhwa wi akhalee akumi valaponi mparayiisu. ( Yohani 5:28, 29; Miteko 24:15) Masi okathi owo nlelo orii muhoolo. Ninano va, awosa anoorupa wukhwaani. (Yohani 11:11-14) Khinintthuneya owoovaka nnakhala wakokhorela, okhala wira khannikhaliherya nnakhala onihaaxa.
15, 16. Oneererya sai Satana owiiriha atthu okupali wi alipa-ookhwa kakhwiiye tthiri?
15 Mupuwelo a wi mwekeekhai hiyo khannikhwa wootha omwarexiwe ni Satana Diabo. Wira aakupalihe atthu wootha nno, owo ni axetwani awe anihaayasa owiiriha atthu wupuwelaka wi iretta ni mixankiho sikina sinikumiheriwa ni minepa sa alipa-ookhwa. Ekeekhai wi mixankiho sikina sinikumiheriwa ni axetwani. Ekeekhai-tho wi mixankiho sikina khisinikumiheriwa ni owerya woohikhala wa omutthu. Masi kahiyo ekeekhai wi ale anirupa wukhwaani anoowerya onikumiherya yoonanara.
16 Nlelo yookhala ephiro ekina axetwani aneerery’aya owiiriha atthu wupuwelaka wi yeele Biibiliya onihimya awe voohimya sa okhwa ti yoohikhalela. Awosa anaawoka atthu awiirihaka okupali wi aawoona atthu akhwiiye aahiiso aalavulana. Axetwani anipaka eyo arumeelaka sowoonihiwa, oloha, waakoha anamaciini aahiiso iphiro sikina. Masi-nto, kahiyo ni alipa-ookhwa, atthu anilavulana aya, masi aayo ni axetwani aniipaka okhala atthu akhwiiye. Tivonto wi Yehova onnikhoottiha vaalupalexa waakoha anamaciini ni waakoha alipa-ookhwa.—Otumererya 18:10-12; Zakariya 10:2.
Alipa-Ookhwa Khanwerya Onikhaliherya
Mu 1990 aahikhwa muhooleli mmosaa mulupale a wÁfrica Onikela Nsuwa. Owo aarina athiyana athanu ni anamwane anceene. Aari mwaneene a impresa piili saamukumiherya saana nakoso.
Vaavo muhooleli vaakhwiiya awe, emusi yaahittharelela saana miirelo sa mihapo ekupaliki wira yaamuttittimiha minepa sawe. Axaarawe yaahiwara ikuwo sooriipa, yaahitaphula ikharari ni yaahihiya soohivaseya, yaalya vakhaani ni khiyaarapa. Yaahinla ni wiikhupanyerya mahiku oowiiraka mathanu ni manli nuumala ovithiwa. Vattuli vaya, moovarihana ni yoolema ya mapuro ale, itthoko sotheene saahithukumana ni amusi wira yupuwelele, aphavelaka omaliha miirelo sa ovitha—efesta ya olya ni owurya vamosaa ni wiina.
Mwekeekhai, vaakhanleke wi muhooleli aaniwerya, aamukhapelela ni aamwareeliha vanceene amusi awe ale yaaphenta awe! Masi eyo khayiiranen’ye. Anakoso awe yaahimora. Atthu a emusi awe yaahiwana mwaha wa soohiyeriwa ni vattuli waya yaahimwalanasa. Vano empresa ele yulupale ya muhooleli yahaareere atthu ahanle paahi atthu vakhaani.
Alipa-Ookhwa Khanwerya Onihaaxa
Muttetthe mmosaa ooNigéria, mulopwana mmosaa aahikhwa ni khuvithiwa. Vattuli vaya, amwaarawe mulopwana ole yaakupanli wi mwaha wooloha iyawe aaphavela eroroce. Tivonto wi ala yaahikuxa eroroce ele khirowa omahiye ottukuttherya mpantta wa murutthu awe.
Mmiravo mmosaa oniihaniwa Dunikan mwawiiphiini aahuuhula eroroce ele ni aahiwara iyaakha sinceene mpakha eroroce okutthuvala. Owo khaahaawale mwaha wa eroroce ele. Vaakhanleke wi mulipa-ookhwa aahikhalana owerya wa akumi, mwekeekhai ammuhukhumu ole aiyale eroroce awe ori mmahiye memme!
[Makoho a Yoosoma]
Ekaaxa: Itthu xeeni sekeekhai sinooniherya wi alipa-ookhwa khanwerya onikhaliherya nnakhala onihaaxa?