MURU 10
“Volempwa”
“Sihìraneya olelo solempwa iya”
1-3. Etthu xeeni Yesu oniphavela awe wira atthu ooNazarethi akupali, ni etthu xeeni oniwooniherya awe?
OLA okathi woopacerya wa muteko wa Yesu. Kristu ootthikela oNazarethi, elapo aayariwe awe. Yoolakela awe ori waakhaliherya atthu ale okupali wira, owo ti Mesiya yoole aahimmwale vahinatthi, okhuma khalai! Ethoonyeryo xeeni onooniherya awe wira tthiri Mesiya?
2 Moohaaniherya, atthu anceene yaaniwehererya mwiiriirya. Awo yaahiiwa mihupi saahimya miteko sootikiniha Yesu aapanke awe. Hata vari siiso owo khompaka mwiiriirya. Ohiya vo, Yesu onirowa musinagoga, ntoko aalimalenle awe. Onneemela wira osome, nto onnivahiwa eroolu ya Yesaya. Eroolu eyo ti yoorakama ni enivitikeeleliwa ikopo piili, vano Yesu onnitaphula oratteene eroolu ele mpakha ophwanya mpantta oniphavela awe. Nto owo onnisoma moowiiwanyeya, masu yaawo aniphwanyaneya vano mu Yesaya 61:1-3.—Luka 4:16-19.
3 Tthiri, atthu ale aninwiriyana annisuwela mpantta ole onisoma awe. Ela ti eprofesia enimuthoonya Mesiya. Atthu otheene ari musinagoga anninwehexexa Yesu, ni ari oomaala. Nto Yesu onnipacerya olavula, waaniheryasa otthokiheryaka itthu kamosa-kamosa oriki: “Sihìraneya olelo solempwa iya sìwalyanyu nanano va”. Alipa-oowiriyana annitikiniheya ni masu a miruku aarina awe, masi atthu akina woonasa wene, nlelo yaaphavela onweha opakaka mwiiriirya. Ohiya vo, moolipa murima, Yesu onirumeela matakiheryo a Soolempwa ophavelaka owooniherya othoiwa waya nroromelo. Moohipisa atthu ooNazarethi anneererya omwiiva!—Luka 4:20-30.
4. Ntakiheryo xeeni Yesu ovanhe awe mmuteko awe, ni exeeni enrowa ahu othokorerya mmuru ola?
4 Nto, Yesu aahivaha ntakiheryo nenno naarumenle awe mmuteko awe. Owo aaniroromela vanceene Nuulumo nowuupuxeriwa na Muluku. Ekeekhai wira miiriirya sawe saari sa efaita yuulupale, sooniheryaka wira munepa wa Muluku waari n’uwo. Hata vari siiso, khiivo yaari yootepexa otthuneya wa Yesu ovikana Soolempwa Sootteela. Nrowe niwehe ntakiheryo ovanhe awe mmwaha ola. Ninrowa othokorerya moota Pwiya ahu aaromola awe Nuulumo na Muluku, aakiherya awe, ni otthokiherya.
Oromolaka Nuulumo na Muluku
5. Etthu xeeni Yesu aalakenle awe waatthokiherya ale yanwiriyana, ni moota xeeni owo oonihenrye awe ekeekhai ya masu awe?
5 Yesu aaphavela wira atthu ale amusuwele ole aari mwaneene muhupi ole aalaleya awe. Owo aahimmye so: “Mwixuttiho aka khuhiyó wawaka: onkhuma wa Muluku òkirumme”. (Yohani 7:16) Okathi mukina, aahimmye wira: “Miyo nkinìra etthu mekhaka: miyo kinnilaleya itthu sikixuttihalyaya Atithi”. (Yohani 8:28) Moowuncererya, owo aahihimya wira: “Molumo kinohimeryakani khahiyó awaka: Atithi, ankhala mwa miyo, t’anvara miteko saya mwa miyo”. (Yohani 14:10) Moota mmosa Yesu oonihenrye awe wira ele yaahimya awe yaari ekeekhai, waari oromolaka khuta ekwaha soolempwa sa Nuulumo na Muluku.
6, 7. (a) Ikwaha kavi Yesu aaromonle awe Soolempwa sa eHeeberi, ni nthowa xeeni vary’aya vootikiniha? (b) Moota xeeni wiixuttiha wa Yesu waavirikanne aya ni wa alipa-oolepa?
6 Osoma oratteene masu Yesu aaromonle awe anooniherya wira owo aahiromola mooluluwanya aahiiso moohiluluwanya, etthu yowiiraka 50 pursento sa iliivuru soweemereriwa mu Soolempwa sa eHeeberi. Wanipacerya nyuwo pooti ohoona okhala etthu yootikiniha. Waaniheryasa, nyuwo pooti okohaka nthowa naya Yesu ahaaromonle awe iliivuru sotheene sowuupuxeriwa saakhanle, mu iyaakha tthaaru nnimeya sa olaleerya ni wiixuttiha wawe. Mwekeekhai, owo anwerya opaka eyo oratteene. Muupuweleke wira khalempwale moolumo ni miteko sotheene Yesu aapanke awe. (Yohani 21:25) Mwekeekhai, nyuwo pooti owerya osoma mowiiwanyeya mu okathi vakhaani masu otheene a Yesu alempwe. Vano, ikwaha sinceene Yesu aahiromola soolempwa okathi aalavula awe! Moowuncererya, ikwaha sikina Yesu khaarina iroolu saalempwale. Okathi Yesu aalavula awe Omwaako Mwaha awe woosuweliwa, owo aahiromola mooluluwanya aahiiso moohiluluwanya Soolempwa sinceene sa eHeeberi, ohiwehaka valempwale aya!
7 Mwaha wa oromolaka Soolempwa, owo ooniherya nttittimiho nuulupale aarina awe wa Nuulumo na Muluku. Nto, atthu yanwiriyana ‘yantikiniheya [ni] mwixuttiho awe, mana axuttiha ntoko mwanene, khahiyó ntoko awixuttihi a ikano’. (Marko 1:22) Okathi alipa-oolepa yiixuttiha aya, yaanisiveliwa olavula nlamulo noohimmwa vayanoni, aromolaka itthu saasomihiwa ni alipa-oowiixuttiha a okathi wa khalai. Yesu khotonko oromola malamulo oohimmwa vayanoni aahiiso okupali malamulo a alipa-oowiixuttiha ikano. Ohiya vo, owo aanithokorerya Nuulumo na Muluku okhala mathipelo a wiixuttiha wawe. Ikwaha sinceene, hiyo ninniweha mapuro onilavula awe oriki: “Volempwa”. Ikwaha sinceene Yesu aahirumeela masu ale oowi voolempwa, aahiiso masu oolikana, aphavelaka owiixuttiha atthareli awe, ni wira olokiherye muupuwelelo woohiloka.
8, 9. (a) Yesu aakhalihenrye sai owerya wa Nuulumo na Muluku, okathi aawoomonle awe ale yaananariha empa ya Muluku? (b) Moota xeeni ahooleli a itiini yahaattittimihaya-tho Nuulumo na Muluku?
8 Okathi Yesu aawomonle awe ale yaananariha empa ya Muluku oYerusalemu, owo aahimmye so: “Volempwa wira: ‘Emp’aka yihaniweke empa y’olompa’. Nto nyuwo mokhaliha nikhuku n’anawĩye”. (Matheyo 21:12, 13; Yesaya 56:7; Yeremiya 7:11) Nuumala olokiherya empa ya Muluku, owo aahipaka miteko sinceene sootikiniha nipuro nne. Amiravo ooyeveela, yaahitikiniheya vanceene, khipacerya onvuwiha. Masi, moonanariwa ahooleli a itiini yaahimukoha Yesu akhala wira aaniiwa ele anamwane ale yaahimya aya. Owo aahiwaakhula oriki: “Ayo! Khamunasome silempwaya wira: ‘Ni masu ànamwane, ale anetta n’ale a mmatatani, muhìlikanyiherya ovuwa’?” (Matheyo 21:16; Esalimo 8:3) Yesu aaphavela wira atthu ale asuwele wira Nuulumo na Muluku naaneemererya ele yiiraneya nipuro nne.
9 Okathi mukina, ahooleli ale a itiini yaahithukumana poromosa wira anvaanyihe Yesu, khiyamukoha ariki: “Owerya xeni onìrananyu itthu iya”? (Matheyo 21:23) Ikwaha sinceene Yesu aahimusuwanyeiha oratteene Ole anvaha owerya. Owo khotonko opaka malamulo aahiiso sowiixuttiha sikina. Yesu aanivarihela muteko mmukhalelo wookhweya ele Nuulumo nowuupuxeriwa na Tiithi awe naahimya aya. Nto ekeekhai wira, alipa a mukuttho ni alipa-oolepa khiyaamuttittimiha-tho Yehova ni Nuulumo nawe. Mwekeekhai yaahiphwanela opwapweliwa ni Yesu, ntoko oonihenrye awe wira awo yaari atthu a miyuupuwelelo sootakhala.—Matheyo 21:23-46.
10. Ninrowa omutakiha sai Yesu mmoota onirumeela ahu Nuulumo na Muluku, ni sookhaliherya xeeni sirina ahu seiyo sahaakhanle okathi wa Yesu?
10 Ntoko Yesu, maKristau eekeekhai olelo va, anniroromela Nuulumo na Muluku mmuteko aya woolaleerya. Anamoona a Yehova annisuweliwa mulaponi motheene okhala atthu anisiveliwa olaleerya mihupi seiyo sinkhuma mBiibiliyani. Iliivuru sahu sinnimuromola ni omuthoonya vanceene Biibiliya. Mmuteko ahu woolaleerya ninnipaka etthu emosaru, niimananihaka orumeela Soolempwa khuta okathi onaalaleerya ahu atthu. (2 Timótheyo 3:16) Tthiri ninnihakalala okathi nnaaphwanya ahu atthu aneemererya wira nimusome Biibiliya ni othokorerya yootaphulela ni efaita erina aya Nuulumo na Muluku! Hiyo khanrina muupuwelelo woomalela ntoko Yesu, masi nookhalana sookhaliherya sinceene seiyo sahaakhanle okathi wa Yesu. Ohiya paahi Biibiliya okhanle mmattaava manceene, hiyo nookhalana-tho iliivuru sinceene sinnikhaliherya ophwanya khuta eversiikulu eniphavela ahu. Nto nlakeleke ovikaniha oromola masu a mBiibiliyani, ni okathi wotheene niwooniheryeke atthu ele eri mBiibiliyani!
Aakiheryaka Nuulumo na Muluku
11. Nthowa xeeni ikwaha sinceene Yesu aakiherya awe Nuulumo na Muluku?
11 Yesu aaniweha wira Nuulumo na Muluku naanivaanyihiwa ikwaha sinceene, masi eyo tthiri khiyaamutikininhe. Okathi Yesu aavekela awe wa Tiithi awe aahimmye so: ‘Nulumo nanyu ti ekekhai’. (Yohani 17:17) Nto Yesu aanisuwela oratteene wira Satana ti “mulupale òlumwenk’ula”, ni “mulipa-òwotha ni tithi a wothá”. (Yohani 8:44; 14:30) Akhoottaka soweeha sa Satana, Yesu aahiromola Soolempwa ikwaha tthaaru. Moohiloka, Satana aahirumeela eversiikulu emosa ya Esalimo, nto Yesu aahimwaakhula aakiheryaka Nuulumo na Muluku, nenno naarumeeliwa moohiloka ni Satana.—Matheyo 4:6, 7.
12-14. (a) Moota xeeni ahooleli a itiini yahaattittimiha aya Nlamulo na Moise? (b) Moota xeeni Yesu aakihenrye awe Nuulumo na Muluku?
12 Ikwaha sinceene, Yesu aanaakiherya Soolempwa Sowaarya seiyo saarumeeliwa moohiloka. Ahooleli a itiini a okathi wa Yesu, yaanirumeela moohiloka Nuulumo na Muluku. Awo yaatumererya vanceene mipantta saamukhaani sa Nlamulo na Moise, masi yaatumererya vakhaani ele malamulo yaahimya aya. Ahooleli awo, yaanaatumererya atthu okokhorela woophavela wooniherya paahi, nto khuhiyaka itthu saari sootthuneya, ntoko exariya, omoriwa ikharari, ni ororomeleya. (Matheyo 23:23) Moota xeeni Yesu aakiherya awe Nlamulo na Muluku?
13 Mmwaha awe ole wa Omwaako, Yesu ikwaha sinceene aanirumeela masu oowi: ‘Muhìwa ele ehimmwe wira’, ophavelaka ohimya masu a Nlamulo na Moise. Moottharelana aanirumeela masu oowi: “nto miyo kinolèlani wira”, aphavelaka wooniherya wira Nlamulo naavekela wiiwelela wekeekhai, ohiya wiiwelela moophavela wooniherya. Niireke wira Yesu aavaanyiha Nlamulo? Nnaari, owo aamwaakiherya. Mwa ntakiheryo, atthu ale yaanisuwela oratteene nlamulo nne naahimya so: “Muhìvé”. Masi Yesu aahaaleela wira mutthu onimunyokha mukhw’awe onnitthekela yoohimya ya nlamulo nno. Moolikanasa, ole onimphavela mulopwana aahiiso muthiyana mukina ohiya ole othelanne awe, onnitthekela nlamulo na Muluku, nenno nnikhoottiha oraruwa.—Matheyo 5:17, 18, 21, 22, 27-39.
14 Ovahaka ntakiheryo nookiserya nooniherya moota Yesu aakiherya awe Nuulumo na Muluku, owo aahimmye so: “Muhìwa ele ehimmwe wira: ‘Mumphenteke mukhw’inyu, mmunyokheke nwanan’inyu’. Nto miyo kinolèlani wira: Mwaphenteke awanan’inyu. Mwavekeleleke ale anolupatthani”. (Matheyo 5:43, 44) Niireke wira yooruma ela yoowi “mmunyokheke nwanan’inyu”, yaakhuma mBiibiliyani? Nnaari, omunyokha mutthu nwanani awe yaari yowiixuttiha ahooleli a itiini yaakumihenrya aya. Awo yaanilamwiha Nlamulo neekeekhai na Muluku mwaha wa otakaaha ni muupuwelo wa atthu. Mohoova, Yesu aahaakiherya Nuulumo na Muluku okathi naavaanyihiwa aya mootakhala ni soolema sa opinaatamu.—Marko 7:9-13.
15. Moota xeeni Yesu aakihenrye awe Nlamulo na Muluku okathi naavaanyihiwa aya ni naakhalihiwa aya noorika weettela?
15 Nave-tho ahooleli a itiini yaaniveeha Nlamulo na Muluku mwaha woowi yaaniiriha okhala noorika weettela. Okathi awiixutti a Yesu yaavurunle aya etrigu vakhaani mmatta, aFarisi akina yaahihimya wira ale yaatthekela nlamulo na eSaabadu. Yesu aahirumeela ntakiheryo nimphwanyaneya mu Soolempwa, wira aakiherye Nuulumo na Muluku wa ale yaarina moonelo ola woohiloka. Yesu aahiromola Yoolempwa yeeyo yaalavula sa iphaawu saarumeeliwa mpaani mwa Muluku, ota wa altari, seiyo Davidi ni atthu awe yaakhunre aya okathi yaavoliwe aya. Yesu aahiwooniherya aFarisi ale wira awo khiyaasuwela etthu yaari yuulupale, eyo piiyo, omoriwa ikharari wa Yehova.—Marko 2:23-27.
16. Ahooleli a itiini yaarukununxe sai yooruma ya nlamulo na Moise voohimya sa omwalana, ni Yesu aakhunle sai?
16 Nave-tho ahooleli a itiini yaanipaka malamulo aya yaawo yaatteettheiha Malamulo a Muluku. Mwa ntakiheryo, Nlamulo naanimweemererya mulopwana omwalana ni mwaarawe akhala wira owo oomoonana “etthu enimùliha muru”, waaniheryasa muxankiho muulupale yoowo waakumiherya wuuliheya muru vatthokoni. (Otumererya 24:1) Nto, okathi ole wa Yesu, ahooleli a itiini yaanirumeela yoohimmwa ele mmukhalelo woohiloka, aphavelaka wira mulopwana omwalaneke ni mwaarawe wa khuta nthowa, ntoko opaha yoolya!a Yesu aahiwooniherya wira awo yaanitthekela vanceene ni ohonona masu oowuupuxeriwa a Moise. Owo aahittikiherya nlamulo noopacerya na Yehova voohimya sa othela, nenno naahimya wira mulopwana omutheleke muthiyana mmosa paahi, ni aahihimya wira oraruwa paahi ti mathipelo animwiiriha mutthu omwalana.—Matheyo 19:3-12.
17. Amutakihaka Yesu, maKristau a olelo va anwerya sai waakiherya Nuulumo na Muluku?
17 Moolikanasa, atthareli a Kristu olelo va anniphavela waakiherya Soolempwa Sowaarya okathi sinivaanyihiwa aya. Vaavo ahooleli a itiini anihimya aya wira malamulo a mBiibiliyani anilavula sa mweettelo wooloka khanivareleya-tho muteko, tthiri awo aninvaanyiha Biibiliya. Okathi itiini sinisomiha aya ithiru ntoko sowiixuttiha sa Biibiliya, iyo sininvaanyiha Biibiliya. Hiyo nthokoreryeke okhala eparakha waakiherya ikeekhai sooloka siri mu Nuulumo na Muluku, mwa ntakiheryo, niwooniheryaka atthu wira Muluku khahiyo atthu araru mMuluku mmosa. (Otumererya 4:39) Okathi omosaru, nohaana waakiheryaka Nuulumo na Muluku mooreerela, ni opixa murima, ni nttittimiho nuulupale.—1 Pedru 3:15.
Atthokiheryaka Nuulumo na Muluku
18, 19. Matakiheryo xeeni anooniherya wira Yesu aahikhalana osuwela wuulupale wa otthokiherya Nuulumo na Muluku?
18 Okathi saalempwa aya Soolempwa sa eHeeberi, Yesu iira okhalaka wiirimu. Tthiri aahitteeliwa murima orwa vathi-va ni wiirela mpantta otthokiherya Nuulumo na Muluku! Mwa ntakiheryo, nkahaya muupuwele nihiku nenne noohiliyaleya nuumala Yesu ohihimuwa, vaavo aakumanne awe awiixutti awe anli yaatthara ephiro yaarowa muttetthe wa Emawuusi. Ahinatthi omusuwela wira aari Yesu, awo yaahimuleela wira yaari ooriipiwa murima ni ooxankiheya mwaha wa okhwa wa Pwiya aya yamphenta aya. Yesu aakhunle sai? “Vano ahataphulela itthu samuhimya yowo mwa Solempwa sothene, okhuma ilívuru sa Moise ni sa Maprofeta othene”. Nto awiixutti ale yoonenle sai? Okathi mukina, awo yaahihimeeryana yaaworu ariki: “Khinòna murim’ahu oviha, vanilavulihawe mphironi, antaphulelaka Solempwa?”—Luka 24:15-32.
19 Muhoolo mwaya masi nihiku nenne, Yesu aahikumana awiixutti awe ni atthu akina. Nkahaya moone etthu aapanke awe mmureerelo aya: “Vano ahitthukula osuwela waya, wira esuwelexe Solempwa”. (Luka 24:45) Moohaaniherya, okathi ole wootteeliha murima waahiiriha muupuwelo aya otthokelela ikwaha sinceene Yesu aapanka awe etthu emosaru wa awo ni wa khuta mutthu aaphavela onwiriyana. Ikwaha sinceene, owo aanisuwela otthokiherya soolempwa soosuwelexiwa, nto ale yanwiriyana yaanipacerya wiiwexexa itthu sotheene saari isya ni sowiixerya sa Nuulumo na Muluku.
20, 21. Yesu aatthokihenrye sai masu Yehova aamulenle awe Moise vakhiviru va mwiri ole waavarela?
20 Okathi omosa, Yesu aahilavula ni ekrupu emosa ya aSaduki. Awo yaari ekrupu ya aYuda yaawo yaarumeela ntoko anamukuttho aaYuda, ni khiyaakupali ohihimuwa. Yesu aahaaleela oriki: “Vano, mwaha w’ohihimuwa w’alipa-òkhwa, khamunasome sohimenryaweni Muluku ìraka: ‘Miyo ka Muluku Àbrahamu, Muluku a Isakhi, Muluku a Yakobe’? Owo khahiyó Muluku àtthu òkhwa: Muluku t’àtthu akumi”. (Matheyo 22:31, 32) Ela yaari yoolempwa yeeyo awo yaasuwela aya oratteene, yaalempwe khalai ni mulopwana yoowo aSaduki yaamuttittimiha aya, eyo piiyo, Moise. Vano, niireke wira nyuwo munniweha, ikuru saarina aya masu a Yesu mmoota owo aatthokiherya awe Nuulumo?
21 Moise aahilavula ni Yehova vakhiviru va mwiri waavarela, waattamela eyaakha ya 1514 Ahinatthi Kristu Orwa. (Okhuma 3:2, 6) Okathi ole, saahivira iyaakha 329 nuumala okhwa Abrahamu, 224 nuumala okhwa Isakhi, ni 197 nuumala okhwa Yakobe. Masi Yehova aahimmye wira: “Miyo ka” Muluku aya. ASaduki ale yaahisuwela wira Yehova khonlikana ni amuluku ookhwa akina aamalapo, hata khonilamulela elapo ya minepa sa alipa-ookhwa. Nnaari, Yesu aahimmye wira owo Muluku ‘àtthu akumi’. Masu ala yaataphulela-ni? Masu oomaliherya a Yesu yaari a ikuru vaavo aahimmye awe oriki: “Othene àkhalana ekumi mwa yowo”. (Luka 20:38) Arumeyi oophentiwa a Yehova yaale akhwiiye, ari oosukeya oratteene mmuupuweleloni ohinimala ni ohinihononeya wa Muluku. Ale akhwiiye anihimmwa wira akumi, moophavela wooniherya wira yoophavela ya Yehova ya waahihimuxa atthu, etthu yekeekhai. (aRoma 4:16, 17) Niireke wira ola khahiyo mukhalelo wootepa oreera Yesu aatthokiherya awe Nuulumo na Muluku? Tivonto nihintikhina ahu wira “atthu othene yamwiwa, yahitikinihiwa”!—Matheyo 22:33.
22, 23. (a) Ninrowa omutakiha sai Yesu mmoota wootthokiherya Nuulumo na Muluku? (b) Exeeni enrowa ahu othokorerya mmuru onittharelana?
22 Olelo va maKristau aakhalana eparakha yuulupale mu omutakiha Yesu moota wootthokiherya Nuulumo na Muluku. Ekeekhai wira, khinrina muupuwelelo woomalela ntoko Yesu. Hata vari siiso, ikwaha sinceene hiyo ninniwerya waatthokiherya atthu akina soolempwa seiyo awo anisuwela aya, masi yahaatonko aya othokorerya oratteene. Mwa ntakiheryo, awo annilavula ikwaha sinceene masu ala ani: “Nsina nanyu nivuwihiwe” ni “omwene anyu onrwele hiyo”, masi khansuwela nsina nno na Muluku aahiiso yootaphulela ya Omwene owo. (Matheyo 6:9, 10) Tthiri eri eparakha yuulupale wa hiyo, vaavo mutthu vaneemererya awe wira nimooniherye ikeekhai siri mBiibiliyani mmukhalelo wowiiwanyeya ni wookhweya!
23 Oromola Nuulumo na Muluku, waakiherya ni otthokiherya, ti ephiro yoomutakiha Yesu mmoota aatthokiherya awe ikeekhai. Moottharelana, nkahaya nthokorerye inamuna sooloka Yesu aarumeela awe wira ovare mirima sa ale yanwiriyana orumeelaka ikeekhai sa mBiibiliyani.
a Josefo, mulipa-oosoma sowiiraneya a eseekulu yoopacerya, aari nFarisi yoowo aamwalanne. Muhoolo mwaya aahihimya wira omwalana waneemereriwa wa khuta nthowa, (ni yaattela opacerya omwalana yaakhala alopwana).