MURU 19
“Nlelo Mulaleyeke, Nnakhala Muhimaale”
Paulo aanivara muteko wiira ophwanyeke yoolya, masi khaahiya olaleerya
Enivarihana ni Miteko 18:1-22
1-3. Etthu xeeni yaamwiirinhe Paulo orowa oKorinto ni mixankiho xeeni aarina awe?
OHALAKA vakhaani omala mwaakha 50 nuumala Kristu orwa. Murummwa Paulo aari oKorinto, esidade yoothaaciri eettiwa nakoso ni yaahikhala akereku, aroma ni ayuda anceene.a Paulo khahiyo aaronwe esidade ele wiira athume etthu aahiiso otumiha, nnaakhala waavya muteko. Masi owo aahirowa oKorinto wiira avare muteko wa efaita yinceene, muteko ene tuula: Olaleya oratteene Omwene wa Muluku. Okathi omosaru, aaniphavela opuro woomaka ni khaaphavela waavaha muritti atthu akina. Owo khaaphavela owiiriha atthu akina wuupuwelaka wiira itthu aalya awe ni itthu sikina saamuthowa aaphwanya mwaha wa olaleya Nuulumo na Muluku. Nto etthu xeeni aarowa awe ovaraka?
2 Waahikhala muteko Paulo aasuwela awe ovara oratteene, muteko ene waari opaka itenta. Masi muteko ole waari woovila, nto waanixankiha ovara, hata vaari siiso, Paulo aaniphavela ni murima wootheene ovara muteko ole wiira ophwanyeke yoolya ni itthu saamuthowa. Niireke amphwanya muteko esidade ele yoowaatta atthu? Niireke amphwanya opuro woomaka? Hata aarina mixankiho iyo, Paulo khaahiyale muteko awe muulupale ni wa efaita yinceene, ori olaleerya.
3 Paulo aahiviriha okathi munceene ori ene oKorinto, nave muteko awe woolaleerya waahikumiherya mireerelo sinceene. Itthu xeeni nniixutta ahu? Miteko sa Paulo oKorinto, sinrowa onikhaliherya sai olaleya oratteene Omwene wa Muluku muttetthe ahu?
“Yaarina Muteko Mmosa-ru wa Opaka Iheema” (Miteko 18:1-4)
4, 5. a) Etthoko xeeni Paulo aamanke awe okathi aari awe oKorinto ni muteko xeeni aavara awe wiira ophwanyeke itthu saamuthowa? b) Woonasa wene, Paulo iixuntte sai muteko woopaka itenta?
4 Nuumala ovira okathi vakhaani Paulo ophiyale ene oKorinto, owo aahaasuwela anamathelana oosuwela owaakhela aletto, owo aari muyuda aihaniwa Aakila ni mwaarawe aihaniwa Prisila. Awo yaaronwe oKorinto mwaha woowi mwene Klaudio aahiruma wiira “ayuda otheene akhume oRoma”. (Mit. 18:1, 2) Ohiya paahi omwaakhela owannyawe, Aakila ni Prisila yaahimulattula Paulo wiira aavareke hoothe muteko. Biibiliya onihimya so: “Okhala wira otheene aya yaarina muteko mmosa-ru wa opaka iheema, Paulo aahikhala vatthokoni vaya, anavara muteko hoothe”. (Mit. 18:3) Paulo aahikhala etthoko ya anamathelana ale ooreera murima okathi aalaleerya awe oKorinto. Okathi aari awe ni anamathelana ale, woonasa wene Paulo aahilepa ikarta seiyo muhoolo mwaya siniirela mpantta Biibiliya kanoniko.b
5 Moota xeeni Paulo, yoowo iixuttihiwe “ni Gamaliyeli” aasuwela awe opaka iheema aahiiso itenta? (Mit. 22:3) Woonasa wene, ayuda a okathi wa arummwa khiyuupuwela wiira owiixuttiha anaaya ovara muteko yaari etthu yaahaarina efaita, hata mwaana owo aarowa osoma vanceene. Paulo aayariwe oTarso wa oSilisia, muttetthe yoowo waasuweliwa vanceene mwaha woowi yaanikhuma etesiitu eniihaniwa silisium, yeeyo yaarumeeliwa para opakiwa itenta. Nto akhala wiira ti siiso, woonasa wene Paulo aahiixutta opaka itenta ori ene mmiravo. Etthu xeeni yaahela muhina opaka itenta? Muteko ole waahela muhina otthava ikuwo aahiiso ipaano seiyo saapakaniwa aya itenta. Moohicikha makhalelo ene, muteko ole waari wooxankiha.
6, 7. a) Paulo oonela sai muteko awe woopaka itenta ni etthu xeeni enooniherya wiira Aakila ni Prisila yaarina moonelo mmosaru ntoko wa Paulo? b) Makristau a olelo-va, anitthara sai ntakiheryo na Paulo, Aakila ni Prisila?
6 Paulo khuupuwela wiira muteko wa opaka itenta waari muteko awe wa okathi wootheene. Maana aanivara muteko ole wiira ophwanyeke itthu saamuthowa ovaraka muteko awe woolaleerya, olaleyaka ihapari sooreera ‘ohivekenle etthu’. (2 aKor. 11:7) Aakila ni Prisila, yoonela sai muteko aya? Okhala wiira yaari makristau, awo yaarina moonelo mmosaru Paulo aarina awe. Okathi murummwa Paulo aakhumme awe oKorinto mwaakha 52 nuumala Kristu orwa, Aakila ni Prisila yaahihiya empa aya ni muteko aya anamutthara Paulo wEefeso, weiwo empa aya yaarumeeliwa aya wiira sipakiweke mithukumano sa mmulokoni. (1 aKor. 16:19) Nuuvira okathi awo yaahitthikela oRoma, nuumala-vo atthikela-tho wEefeso. Anamathelana ala a nthiti yaahihela opuro woopacerya soophavela sa Omwene ohiya sawaya. Nave yaaniivahererya ni murima wootheene wiira yaakhaliheryeke atthu akina, nto yanixukhureliwa “ni miloko sotheene sa ale ahikhanle ayuda”. — aRom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19.
7 Olelo-va, makristau annitthara ntakiheryo na Paulo, Aakila ni Prisila. Anamalaleerya a nthiti annivara muteko ni murima wootheene wiira ‘ahaareye muritti’ atthu akina. (1 aTes. 2:9) Etthu yoovara murima woona wiira anna ni arokora anceene anivara muteko wa Muluku wa okathi wootheene, annivara muteko wa mulaponi okathi vakhaani wiira aphwanyeke itthu sinaathowa okathi omosaru avaraka muteko woolaleerya. Amutakihaka Aakila ni Prisila, arumeyi anceene a Yehova ooreera murima ni oovaha anniwaakhela vatthokoni vaya axitokweene a esirkwiitu. Anna ni arokora ale anipaka eyo, annisuwela wiira okhalana “yoolema ya owaakhela aletto” onnilipiha vanceene. — aRom. 12:13.
“Akorinto Anceene . . . Yaahaamini” (Miteko 18:5-8)
8, 9. Paulo oonenle sai nuumala ayuda olupattha muteko awe woolaleerya ni opuro xeeni aaronwe awe olaleerya?
8 Paulo aanivara muteko awe wa mulaponi wiira ophwanyeke itthu saamuthowa, ovaraka muteko awe muulupale, nto eyo yaahooneya oratteene okathi Siila ni Timootheyo yaaphiyale aya oMasedonia akunxe ene itthu yaarowa aya onvaha. (2 aKor. 11:9) Moohipisa, Paulo “aahikhalela nthiti wiixuttiha nuulumo na Muluku”. (Mit. 18:5) Masi okhalela wawe nthiti waalaleerya ayuda waahikumiherya olupatthiwa vanceene. Wiira ooniherye oratteene wiira khaarina nthowa mwaha wa ayuda okhootta muhupi onoopola wa Kristu, Paulo aahitatha ntthupi na malaya awe ni aahaaleela atthu ale yaamulupattha wiira: “Khula etthu enrowa wookhumelelani, ti nyuwo murina nthowa. Miyo nkirina nthowa na ephome anyu. Okhuma olelo orowa ohoolo, kinrowa waalaleeryaka atthu ahikhanle ayuda”. — Mit. 18:6; Ezek. 3:18, 19.
9 Nto opuro xeeni Paulo aarowa awe olaleerya? Woonasa wene, mulopwana iihaniwa Tiisio Naxariya aari mutthu aatthara soowiixuttiha sa ayuda ni aakhala waattamela osinagoga aahimwaakhela Paulo vatthokoni vawe. (Mit. 18:7) Nlelo Paulo aakhala ni Aakila ni Prisila okathi aari awe oKorinto, masi empa ya Tiisio ti yaari esenturu ya muteko woolaleerya wa Paulo.
10. Etthu xeeni enooniherya wiira Paulo aahilakela waalaleerya atthu yahaakhanle ayuda?
10 Niireke moolumo a Paulo yooniherya wiira aahihiya waalaleerya ayuda ni atthu ale yaatthara soowiixuttiha sa ayuda, yaawo yaaphavela ihapari sooreera ni murima aya wootheene? Nnaari. Mwa ntakiheryo, Biibiliya onihimya wiira “Krispo, mukhulupale aahoolela musinagoga, aahiwaamini Apwiya, vamosa ni atthu otheene a vatthokoni vawe”. Woonasa wene, atthu anceene yeetta esinagoga ele yaahipaka etthu emosaru Krispo aapanke awe, maana Biibiliya onihimya wiira: “Nave akorinto anceene yaiwale ihapari sooreera, yaahaamini, ni yaahipatisiwa”. (Mit. 18:8) Nto etthoko ya Tiisio Naxariya naahikhala nipuro yaathukumana aya atthu a muloko ole waapakiwe niinaano oKorinto. Vakhala wiira itthu silempwale ntoko siiraneyale aya, xeeni mulipa-oolepa eliivuru ya Miteko, Luka, onihimya awe wiira ayuda ni ale yaatthara soowiixuttiha sa ayuda yaahikhala makristau nuumala Paulo otatha ntthupi na malaya awe? Akhala wiira ti siiso, onnooneya oratteene wiira murummwa Paulo aanipaka marukunuxo moovarihana ni makhalelo a okathi owo.
11. Olelo-va, Anamoona a Yehova anitthara sai ntakiheryo na Paulo okathi anaalaleerya aya atthu aniihimya okhala makristau?
11 Olelo-va, ilapo sinceene ikerexa sa itiini soowootha khasireere ni sinniweettiha atthu aya. Ilapo sikina ni isisiro sikina, mamisionaario a itiini sowootha sinniwiiriha atthu anceene okela mukerexa mwaya. Atthu anceene aniihimya okhala makristau annivarexexa soolema, ntoko siisaale atthu a oKorinto okathi wa arummwa. Masi, nimutakihaka Paulo, hiyo Anamoona a Yehova ninnaalaleerya atthu awo, nittottelaka mureerelo omusuwela waya vakhaani Biibiliya wiira naalaleerye ikeekhai sa mbiibiliyani. Hata atthu awo anilupatthaka aahiiso ahooleli a itiini aninyokhaka, khaninhiya okupali wiira anookhala atthu anrowa weemererya ekeekhai. Eriyari ya atthu ale ‘aniimananiha vanceene omurumeela Muluku, masi anipaka eyo ahimusuwelaka saana Muluku’, pooti wiira aakhala atthu anceene arina Murima wooloka ninreerela ahu waakhaliherya. — aRom. 10:2.
“Aakhala Atthu Anceene Epooma Ela Anrowa Okaamini” (Miteko 18:9-17)
12. Yoowoonihiwa ya Paulo, etthu xeeni aalipiheriwe awe?
12 Akhala wiira Paulo aaniikoha akhala wiira ahaana othipelela olaleerya oKorinto aahiiso nnaari, moohipisa aahaakhuliwa okathi Pwiya Yesu aamukhumelenle awe moolohani omuleela wiira: “Muhoove etthu, masi nlelo mulaleyeke, nnakhala muhimaale, okhala wira miyo kiri ni nyuwo, nave khuuvo onrowa wootuphelani wira ookumiheryeni ehasara. Mweekeekhai, aakhala atthu anceene epooma ela anrowa okaamini”. (Mit. 18:9, 10) Tthiri yoowoonihiwa ele yaari yoolipiha vanceene! Pwiya Yesu aahimulipiherya wiira ammukhaliherya ni esidade ele yaahikhala atthu anceene yaarowa omwaamini. Paulo oonenle sai yoowoonihiwa ele? Biibiliya onihimya so: “Siiso, Paulo aahikhala weiwo eyaakha emosa ni miyeeri 6, owiixuttihaka nuulumo na Muluku atthu a epooma ele”. — Mit. 18:11.
13. Etthu xeeni woonasa wene Paulo uupuwenle awe okathi aattamela awe opuro waaphukiwa milattu ni xeeni aareerela awe okupali wiira itthu saamweetta saana?
13 Nuumala Paulo oviriha eyaakha ntero ori ene oKorinto, yaahikhala etthu ekina yaamukupaliha wiira aanikhaliheriwa ni Pwiya Yesu. Maana “ayuda yaahiiwanana, amutuphela Paulo, anamuroiha opuro waaphukiwa milattu”, wiihaniwa beʹma. (Mit. 18:12) Atthu akina yoona okhala nipuro na efaita yinceene, maana opuro ole waapakiwe ni maluku aniihaniwa mármore ooripelela ni ootteela, nave saahikhala ilatarato sooreera. Woonasa wene beʹma naari nipuro nuulupale naaphiyerya aya okela atthu anceene. Okathi aatthamela awe obeʹma, pooti wiira Paulo aanuupuwela wiiviwa wa Siteefano, yoowo aari mukristau oopacerya wiiviwa. Paulo, yoowo okathi ole aasuweliwa okhala Saulo, “aaheemererya wiiviwa Siteefano”. (Mit. 8:1) Niireke etthu emosaru yammwiiraneela Paulo? Nnaari, maana Yesu aahimuleiherya wiira “khuuvo onrowa wootuphelani wira ookumiheryeni ehasara”. — Mit. 18:10.
“Aahiwoomola opuro ole waaphukiwa milattu”. — Miteko 18:16
14, 15. a) Etthu xeeni ayuda yaamoothenrye aya Paulo ni xeeni Gaalio aamalinhe awe mwaha ole? b) Etthu xeeni yaamwiiranenle Soositene ni etthu xeeni yaakhumelenle?
14 Etthu xeeni yiiraneyale nuumala Paulo ophiya opuro ole saaphukiwa milattu? Mulipa aaphuka milattu aari Gaalio, yoowo aari mukhulupale a wAkhaya ni muulupale awe filoosofo a oRoma Seneka. Ayuda yaahimootherya Paulo wiira: “Mulopwana ola oniwiixuttiha atthu omukokhorela Muluku mwa enamuna enivirikanya nlamulo”. (Mit. 18:13) Ayuda ale yaaphavela ohimya wiira Paulo aaniwiiriha atthu akina okhala makristau mwa enamuna yoohiloka. Masi Gaalio aahoona wiira Paulo khaapanke “etthu yoohiloka” ni khaarina nthowa maana khaapanke etthu “yootakhala”. (Mit. 18:14) Gaalio khaaphavela nnakhala vakhaani wiihela muhina mwa ovaanyihana wa ayuda. Ohinatthi Paulo ohimya etthu wiira iixaakihe, Gaalio aahimaliha mwaha ole! Atthu ale yaamootherya Paulo yaahinanariwa vanceene. Nto yaahimwiitthelela onanariwa waya mulopwana ihaaniwa Soositene, yoowo woonasa wene aamuranttenle Krispo okhala mukhulupale onihoolela esinagoga. Nto yaahinvara Soositene “anapacerya ommana opuro ole waaphukiwa milattu”. — Mit. 18:17.
15 Xeeni Gaalio aahaakhoottihenrye awe muttitthi ole wa atthu ommana Soositene? Woonasa wene, Gaalio uupuwela wiira Soositene taahoolela muttitthi ole yoowo waaphavela omutuphela Paulo, nto aaliverya itthu aapanke awe. Moohicikha etthu yiirinhe, pooti wiira yoowiiraneya ele yaahikumiherya mireerelo. Ekarta awe yoopacerya aalepenle awe muloko wa oKorinto, yeeyo aalempe awe iyaakha sinceene muhoolo mwaya, Paulo onnimuhimya Soositene okhala munna. (1 aKor. 1:1, 2) Niireke aari Soositene mmosaru aamaniwe oKorinto? Akhala wiira ti yoole, yoowiiraneya ele yoohiloka yaahimukhaliherya Soositene okhala mukristau.
16. Moolumo ala ani: “Muhoove etthu, masi nlelo mulaleyeke, nnakhala muhimaale, okhala wira miyo kiri ni nyuwo”, annikhaliherya sai naalaleeryaka?
16 Muhiliyale wiira waari nuumala ayuda okhootta muhupi Paulo aalaleya awe, Pwiya Yesu aamulenle awe wiira: “Muhoove etthu, masi nlelo mulaleyeke, nnakhala muhimaale, okhala wira miyo kiri ni nyuwo”. (Mit. 18:9, 10) Ti vooloka ohiliyala moolumo ala, otepexa wene okathi atthu akina ahineemererya aya muhupi ninlaleya ahu. Muhikhala-khale muliyalaka wiira Yehova oniweha murima ni onniwiitthana atthu a murima wooloka. (1 Sam. 16:7; Yoh. 6:44) Eyo enninikhaliherya okhalela nthiti olaleerya! Maana khula mwaakha atthu imilyau sinceene annipatisiwa, eyo enooniherya wiira khula nihiku annipatisiwa atthu anceene. Atthu ale aneettela yooruma eni: “Murowe mwawiixuttiheke atthu a ilapo sotheene”, Yesu onnaalipiherya oriki: “Miyo kiri ni nyuwo mahiku otheene mpakha olumwenku ola omala”. — Math. 28:19, 20.
“Yehova Aphavela Vale” (Miteko 18:18-22)
17, 18. Etthu xeeni woonasa wene Paulo uupuwela awe okathi aarowa awe wEefeso?
17 Khanikhanle oolipiherya ohimya wiira etthu Gaalio aapanke awe voohimya sa atthu ale yaamootherya Paulo yaahikhaliherya muloko ole wa oKorinto yoowo waapakiwe niinaano. Masi Paulo aahikhala oKorinto “mahiku manceene” ohinatthi waalaxerya axinna. Eriyari ya myeeri 6 soopacerya sa mwaakha 52 nuumala Kristu orwa, Paulo aahimpaka palano a orowa oSiiria ni ekalawa, okhumaka epoorto ya oKenkhere yeeyo yaarakamenle ikiloomo 11 ni oKorinto. Ohinatthi okhuma oKenkhere, Paulo “aahimettha ikharari sawe, okhala wira aahimmana natiri”.c (Mit. 18:18) Nuumala-vo aahimukuxa Aakila ni Prisila alapuwa ephareya Egeu anarowa wEefeso, wAsia Menor.
18 Okathi ekalawa yaakhuma aya oKenkhere, woonasa wene Paulo aanuupuwela okathi aavirinhe awe ori ene oKorinto. Owo aanuupuwela itthu sinceene sooloka aapanke awe ni aanoona wiira aahivara oratteene muteko awe. Muteko awe woolaleerya wa mwaakha mmosa ni myeeri 6 waahikumiherya mireerelo sinceene oKorinto. Waahipakiwa muloko woopacerya wa oKorinto ni yaathukumana etthoko ya Tiisio Naxariya. Eriyari ya atthu yaakhanle makristau aahikhala Tiisio Naxariya, Krispo ni atthu a etthoko awe ni atthu akina. Paulo aanaaphenta vanceene axinna ale, maana aahaakhaliherya okhala makristau. Muhoolo mwaya, Paulo aamwaalepela ekarta aahimyaka okhala ipaphelo sinittottopela saalempwale vamurimani vawe. Hiyo nave ninnihakalala vanceene ni ninnoona okhala eparakha waakhaliherya atthu akina weemererya okokhorela wekeekhai. Ti voohakalaliha woona “ipaphelo [iyo] sinnittottopela”. — 2 aKor. 3:1-3.
19, 20. Etthu xeeni Paulo aapanke awe nuumala ophiya wEefeso ni etthu xeeni nniixutta ahu voohimya sa soolukama sahu?
19 Nuumala ophiya wEefeso, Paulo aahipacerya niinaano-ru ovara muteko, maana “aahikela musinagoga, onawiixuttiha ayuda”. (Mit. 18:19) Ekwaha ela, Paulo aakhanle okathi vakhaani paahi wEefeso. Hata atthu ale yanvekenle wiira okhale okathi munceene, “Paulo kheemerenrye”. Okathi aalaxerya awe atthu a wEefeso aahaaleela wiira: “Yehova aphavela vale, kinootthikela wenno”. (Mit. 18:20, 21) Paulo aanisuwela wiira waahikhala muteko munceene woolaleerya waareerela ovariwa wEefeso. Murummwa ole aaniphavela otthikela wEefeso, masi aahihiya mwaha owo mmatatani mwa Yehova. Niireke nla khahiyo ntakiheryo nooloka ninreerela ahu ohiliyala? Okathi nimphavela ahu ophwanya soolukama sahu mmutthenkesoni mwa Yehova, nihaana opaka etthu. Masi okathi wootheene nihaana ororomela malakiheryo a Yehova ni opaka itthu ntoko oniphavela awe. — Yak. 4:15.
20 Nuumala omuhiya Aakila ni Prisila wEefeso, Paulo aahirowa ni ekalawa oKesareya. Woonasa wene, “aahikhuruwa” orowaka oYerusalemu ni aahaakhomasa anna a muloko ole. (Nwehe enoota ya Biibiliya a estudo eri Miteko 18:22.) Nto Paulo aahirowa wAntiyokiya wa oSiiria, opuro yoowo waari ntoko esenturu ya muteko awe wa omisionaario. Owo aahimaliha oratteene mukwaha awe wa nenli wa omisionaario. Etthu xeeni aalipelela awe mukwaha awe wookiserya wa omisionaario?
a Nwehe ekaaxa eni: “Korinto — Mwaneene Iphareya Piili”, eri epaaxina 169.
b Nwehe ekaaxa eni: “Ikarta Saalipinhe Atthu”, epaaxina 172.
c Nwehe ekaaxa eni: “Natiri a Paulo”, eri epaaxina 174.