MURU 21
“Akhala Mutthu Onrowa Okhwa, Miyo Nkirina Mulattu”
Paulo aahikhalela nthiti olaleerya ni aahaavaha miruku axitokweene
Enivarihana ni Miteko 20:1-38
1-3. a) Muhimye itthu siiraneyale ni okhwa wa Eutiko. b) Paulo aapanke exeeni ni eyo enooniherya exeeni voohimya sa yena?
PAULO aari esaala ya neeraru ya osulu oTrowade ni yaahikhala atthu anceene. Owo aahiviriha okathi munceene olavulaka ni anna, maana ele yaari ekwaha awe yookiserya okhala ni anna ale. Nto waahiphiya ohiyu eriyari. Esaala ele yaahisareya mwiixi, mwaha woowi saahikhala mithuko sinceene. Mmiravo mmosa, aihaniwa Eutiko aahikilaathi vaxanelani. Okathi Paulo aalavula awe, Eutiko aahivoliwa ikhove onapacerya orupa, mpakha omorela vathi!
2 Okhala wiira aari meetiku, woonasa wene Luka taapacenrye okhumela vate ni onweha mmiravo ole. Luka aahoona wiira mmiravo ole ‘aahikhwa’. (Mit. 20:9) Moohipisa waahipakiwa mwiiriirya. Paulo aahimumpaathela mmiravo ole aaleela atthu ale wiira: “Muhixanke, mmiravo ola mukumi”. Nto Paulo aahimuhihimuxa mmiravo ole! — Mit. 20:10.
3 Yoowiiraneya ele yaahooniherya owerya wuulupale wa munepa woowaarya wa Muluku. Paulo khaarowa ovahiwa nthowa mwaha wa okhwa wa Eutiko. Hata vaari siiso, owo khaaphavela wiira okathi ole wa efaita yinceene owiirihe atthu akina otthikela ottuli aahiiso ohiya waamini. Mwaha wa omuhihimuxa Eutiko, Paulo aahaamaaliha anna a muloko ole ni aahaalipiha wiira ahihiye ovara muteko woolaleerya. Vannooneya oratteene wiira Paulo aanivaha efaita yinceene okumi wa atthu akina. Nto eyo enninuupuxerya moolumo awe ani: “Akhala mutthu onrowa okhwa, miyo nkirina mulattu”. (Mit. 20:26) Nrowe niwehe moota ntakiheryo na Paulo nikhanle aya oonikhaliherya.
Owo “Aahirowa oMasedonia” (Miteko 20:1, 2)
4. Muxankiho xeeni Paulo aarina awe wEefeso?
4 Ntoko niwenhe ahu muru ovinre, Paulo aaheehereriwa vanceene. Muteko awe woolaleerya wEefeso waahikumiherya onyakulihana vanceene. Maana atthu ale yaapaka ilatarato saakokhoreliwa, yaawo yaaphwanya itthu saathowa mwaha wa okokhoreliwa muluku muthiyana Arteemi, yaahipaceriha onyakulihana vanceene! “Okathi waavukunwe aya onyakulihana”, Miteko 20:1 onihimya wiira: “Paulo aahiruma wiihaniwa awiixutti, ni aahaalipiha ni aalaxerya. Nuumala-vo, aahirowa oMasedonia”.
5, 6. a) Paulo aavirinhe iyaakha ikavi ori ene oMasedonia ni etthu xeeni aapanke awe? b) Paulo aathokorerya sai anna ni arokora?
5 Orowaka oMasedonia, Paulo aaheemela epoortu ya oTrowade ni aahikhala esidade ele okathi vakhaani. Paulo uupuwela wiira Tito yoowo aari oKorinto aamumphwanya ori ene oTrowade. (2 aKor. 2:12, 13) Masi nuumala osuwela oratteene wiira Tito khaarowa orwa, Paulo aahirowa mpakha oMasedonia ni woonasa wene aahikhala oMasedonia mwaakha ntero “aahaalipiha vanceene awiixutti a weiwo”.a (Mit. 20:2) Nuuvira okathi, Tito aahimphwanya Paulo ori ene oMasedonia ni aahimuleela ihapari sooreera sa moota awiixutti a oKorinto yoonenle aya epaphelo awe yoopacerya ya Paulo. (2 aKor. 7:5-7) Eyo enooniherya wiira Paulo aahaalepela ekarta ekina, yeeyo olelo-va ninsuwela ahu okhala 2 aKorinto.
6 Ti vooloka woona wiira Luka aahirumeela moolumo oowi “aahaalipiha” ni “olipiha” ophavelaka ohimya moota Paulo aaxukunrye awe anna a wEefeso ni a oMasedonia. Moolumo ala annooniherya moota Paulo aawoonela awe axinnawe. Moovirikana ni afarisi yaawo yaahaathokorerya saana atthu, Paulo aanaathokorerya anna ni arokora ntoko atthu aavarana awe muteko. (Yoh. 7:47-49; 1 aKor. 3:9) Paulo aanikhalana moonelo owo hata okathi yoole aavaha awe miruku aahiiso waapwapwela. — 2 aKor. 2:4.
7. Olelo-va, axitokweene anitthara sai ntakiheryo na Paulo?
7 Olelo-va, axitokweene a esirkwiitu ni axitokweene a mmulokoni anniimananiha otthara ntakiheryo na Paulo. Hata okathi yoole animpwapwela aya munna aahiiso murokora, yoolakela aya ori omukhaliherya mutthu ole onireerela okhaliheriwa. Axitokweene anniimananiha omoonela othunku ni omulipiha ohiya omphukela. Mutokweene mmosa a esirkwiitu orina sookumanana sinceene ohimmye so: “Anna ni arokora anceene anniphavela opaka itthu sooloka, masi ikwaha sinceene anniwanana onyoonyiheya ni moonelo woowi khaniwerya owanana mixankiho saya mekhaya”. Axitokweene anoowerya waalipiha vanceene anna ni arokora. — aHeeb. 12:12, 13.
“Yaahiiwanana Omwiiva” (Miteko 20:3, 4)
8, 9. a) Etthu xeeni yaamwiirinhe Paulo omuturuka palano awe a owela ekalawa wiira orowe oSiria? b) Etthu xeeni yaawiiriha ayuda omunyokha Paulo?
8 Nuumala okhuma oMasedonia, Paulo aaronwe oKorinto.b Nto nuumala oviriha myeeri miraru ori ene oKorinto, Paulo aaniphavela vanceene orowa oKenkhere, nave ori ene esidade ele Paulo aahimpaka palano a owela ekalawa orowaka oSiria. Ori ene oSiria anwerya orowa oYerusalemu ni ovahererya musurukhu wiira akhaliheriwe anna yaarina mixankiho.c (Mit. 24:17; aRom. 15:25, 26) Masi itthu saakhumelenle, saahimwiiriha Paulo waaturuka apalano awe. Miteko 20:3 onihimya so: “Ayuda yaahiiwanana omwiiva”.
9 Khanintikinihiwa woona wiira ayuda yaanimunyokha vanceene Paulo, maana yaamuthokorerya ntoko namavirikanya. Iyaakha saavinre, muteko woolaleerya wa Paulo waahimwiiriha Krispo okhala mukristau, yoowo aattittimihiwa vanceene esinagoga ya oKorinto. (Mit. 18:7, 8; 1 aKor. 1:14) Okathi mukina, ayuda a oKorinto yaahimootherya Paulo ohoolo wa Gaalio, yoowo aari mukhulupale a wAkhaya. Masi Gaalio aahimaliha mwaha ole, ohimyaka wiira khiyaarina mathowa oomootherya Paulo, nto yoothanla eyo yaahiwiiriha awanani a Paulo onanariwa vanceene. (Mit. 18:12-17) Woonasa wene ayuda a oKorinto yaanisuwela aahiiso yaanaanyiherya wiira moohipisa Paulo aarowa owela ekalawa oKenkhere. Nto yaahimpaka palano wiira amwiive. Vano Paulo aarowa opaka exeeni?
10. Niireke Paulo khaavinre oKenkhere mwaha wa ohilipa murima? Mutthokiherye.
10 Uupuwelaka ovareleleya wawe ni wiira okhapelele musurukhu aavahiwe awe, Paulo khaaronwe oKenkhere, aahitthikela ephiro aarwiiye awe oviraka oMasedonia. Ekeekhai wiira weetta mukwaha mutthu ohiviraka mphareya waahikhalana mixankiho ni itthu sinceene soowoopiha. Okathi ole mapantiitu yaamakela owiipithela atthu mustaraatani. Nave mapuro yaamaka aya atthu, yaari mapuro oowoopiha. Hata vaari siiso, Paulo aahilakela ovira mustaraatani ohiya ovira mphareya, maana wammukhumelela muxankiho oKenkhere. Vano Paulo khaarowa weetta mukwaha ole mekhawe. Okathi ole, atthu Paulo eettana awe mukwaha wa omisionaario yaahela muhina, Aristarko, Gaio, Segundo, Sopaatoro, Timootheyo, Tiikhiko ni Troofimo. — Mit. 20:3, 4.
11. Makristau a olelo-va anipaka exeeni wiira yiikhapelele ni ntakiheryo xeeni Yesu onivanhe awe?
11 Amutakihaka Paulo, makristau a olelo-va annipaka sootheene aniwerya aya wiira yiikhapelele okathi anilaleerya aya. Mittetthe sikina, awo khanilaleerya mekhaya, aneetta ari ene ni ikurupu aahiiso anli-anli. Nto anipaka exeeni okathi anilupatthiwa aya? Makristau annisuwela wiira anoolupatthiwaka. (Yoh. 15:20; 2 Tim. 3:12) Hata vari siiso, awo khanipaka itthu saarowa owiiriha okhalana mixankiho aahiiso otepexa olupatthiwa. Nwehe ntakiheryo na Yesu. Okathi omosa, vaavo atthu yaamulupattha oYerusalemu yaattotta aya maluku wiira anvonyakase, Yesu “aahiipitha, khikhuma mutemplo”. (Yoh. 8:59) Muhoolo mwaya, okathi ayuda yaaphavela aya omwiiva, “Yesu kheetteetta ooniwaka ni ayuda. Masi aahikhuma muttetthe ole aari awe, onarowa muttetthe waattamenle moothakoni”. (Yoh. 11:54) Yesu aahipaka etthu wiira iikhapelele okathi oona awe wiira opaka eyo yaanivarihana ni ele Muluku oniphavela awe. Olelo-va makristau annipaka etthu emosaru. — Math. 10:16.
Awo “Yaahihakalala Vanceene” (Miteko 20:5-12)
12, 13. a) Ohihimuxiwa wa Eutiko waakhalihenrye sai anna ni arokora a muloko ole? b) Nlipelelo xeeni nnaalipiha ni waamaaliha ale akhweliwe ni atthu yaaphenta aya?
12 Paulo ni apatthani awe yaahirowa hoothe oMasedonia woonasa wene aviraka ephiro ekina ni muhoolo mwaya yaahikumana oTrowade.d Biibiliya onihimya so: “Naahiviriha mahiku mathanu neettaka. Nto, naahiphiya oTrowade”.e (Mit. 20:6) Ntoko niwenhe ahu wanipacerya wa muru ola, esidade ele aahihihimuxiwa mmiravo aihaniwa Eutiko. Nkahaya muupuwele moota anna yoonenle aya nuumala otthikela onweha mpatthani aya aihaniwa Eutiko ohihimuxiwe ene. Ntoko enihimya aya yoowiiraneya, awo “yaahihakalala vanceene”. — Mit. 20:12.
13 Ekeekhai wiira olelo-va, khasiniiraneya itthu sootikiniha ntoko iyo. Hata vari siiso, ale akhweliwe atthu yaaphenta aya annimaalihiwa ni olipihiwa vanceene ni nlipelelo na mbiibiliyani na ohihimuxiwa. (Yoh. 5:28, 29) Nkahaya muupuwele ela: Mwaha wooyariwa ni etampi, Eutiko aahitthikela okhwa. (aRom. 6:23) Masi atthu anrowa ohihimuxiwa elapo esya, khanrowa otthikela-tho okhwa! Nave ale anrowa ohihimuxiwa wiira yalamuleleke ni Yesu, anrowa ovahiwa irutthu sihinikhwa. (1 aKor. 15:51-53) Makristau a olelo-va, akhale ale oothanliwa ni a “ipwittipwitthi sikina”, aakhalana mathowa ooloka a ‘ohakalala vanceene’. — Yoh. 10:16.
“Ohoolo wa Atthu Otheene ni Mmaitthokoni” (Miteko 20:13-24)
14. Paulo aalenle exeeni axitokweene nuumala ophiya oMitilene?
14 Paulo ni apatthani awe yaahikhuma oTrowade arowaka wAso, nuumala-vo yaahirowa oMitilene, oKhiyo, oSaamo ni oMileto. Paulo aaphavela ophiya oYerusalemu okathi wa Efesta ya Pentekoositi. Okhala wiira aathanlale ekalawa yaahaarowa weemela wEefeso okathi aatthika awe, vannooneya wiira Paulo aaphavela ophiya moowaakuveya oYerusalemu. Masi okhala wiira Paulo aaphavela ovaanela ni axitokweene a wEefeso, owo aahaavekela wiira amphwanye oMitilene. (Mit. 20:13-17) Okathi axitokweene awo yaaphiyale aya, Paulo aahaaleela wiira: “Nyuwo moosuwela oratteene mweettelo aka eriyari anyu, okhuma nihiku noopacerya kaaphiyale aka eprovinsia ya wAsia. Nto, kihaavarela muteko Apwiya ni wiiyeviha wotheene, kinlaka ni kihaawaka mwaha wa ayuda yaaphavela okiiva. Nave-tho, moosuwela wira kihoolaleeryani kihivithaka etthu wira mphwanye mureerelo, kiwiixuttihakani ohoolo wa atthu otheene ni mmaitthokoni. Masi kihaalaleerya atthu otheene, eyo piiyo, ayuda ni akereku, wira erukunuxe murima ni emukokhoreleke Muluku, ni amwaaminiki Pwiya ahu Yesu”. — Mit. 20:18-21.
15. Mireerelo xeeni sinikhumelela mwaha woolaleerya mmaitthokoni?
15 Olelo-va, sookhala inamuna soovirikana sa waalaleerya atthu. Nimutakihaka Paulo ninnirowa opuro nikhanle ahu oowaaphwanya atthu, okhale muxaapani, iphiro anivira atthu anceene aahiiso mmerkaatu. Masi enamuna yuulupale Anamoona a Yehova anirumeela aya, ori waalaleerya atthu mmaitthokoni. Mwaha wa xeeni? Mwaha woowi, olaleerya mmaitthokoni onnaavaha eparakha atthu wiiwa muhupi wa Omwene ikwaha sinceene ni waakhaliherya ale aniphavela moovarihana ni makhalelo aya. Nave, olaleerya mmaitthokoni onnilipiha waamini ni ovilela wa atthu ale anivara muteko owo. Tthiri etthu ekina yuulupale enaasuwanyeiha makristau eekeekhai ori waalaleerya “atthu otheene ni mmaitthokoni”.
16, 17. Paulo oonihenrye sai wiira aari mutthu oolipa murima? Olelo-va, makristau anitthara sai ntakiheryo nawe?
16 Paulo aahaaleela axitokweene a wEefeso wiira khaasuwela etthu yaarowa omukhumelela oYerusalemu. Masi aahaaleela wiira: “Okumi aka nkinoona okhala etthu. Kiniphavela aka, ori omaliherya ele erina aka opaka, ni muteko kivahiwa aka ni Pwiya Yesu. Muteko owo, ti olaleya voomalela ihapari sooreera sa oreera murima wuulupale wa Muluku”. (Mit. 20:24) Moolipa murima, Paulo kheemerenrye wiira oturukeya wa makhalelo awe, ntoko owereyasiwa aahiiso olupatthiwa vanceene omwiirihe ohiya ovara muteko aavahiwe awe.
17 Nave olelo-va, makristau manceene sinnaakhumelela itthu soohiloka. Makristau makina annikhoottihiwa ni kuvernu ovara muteko wa Muluku ni annilupatthiwa. Moolipa murima, akina anniwanana oretta wuulupale ni mixankiho sa mmuupuweloni. Amiravo annivilela olupatthiwa ni ale anisomana aya oxikola. Moohicikha muxankiho aya, Anamoona a Yehova annooniherya mukhalelo mmosaru Paulo oonihenrye awe. Awo aalakela ‘olaleya oratteene ihapari sooreera’.
“Mwiipasoope Mmansinyu ni Mukhapeleleke Muloko” (Miteko 20:25-38)
18. Paulo aawenrye sai ohikhalana mulattu? Axitokweene a wEefeso yaarowa owerya sai ohikhalana mulattu?
18 Moottharelana, Paulo aahaavaha miruku axitokweene a wEefeso, orumeelaka makhalelo awe ntoko ntakiheryo naya. Wanipacerya, Paulo aahaaleela wiira woonasa wene ele yaarowa okhala ekwaha yookiserya yaarowa aya onweha. Nuumala-vo aahaaleela wiira: “Akhala mutthu onrowa okhwa, miyo nkirina mulattu. Tthiri, kihoolaleeryani itthu sotheene Muluku oniphavela awe opaka”. Axitokweene a wEefeso yaarowa otthara sai ntakiheryo na Paulo wiira ahikhalane mulattu wa ephome? Paulo aahaaleela wiira: “Mwiipasoope mmansinyu ni mukhapeleleke muloko, maana munepa woowaarya ohoothanlani wira mukhale axitokweene anihoolela ni mweettiheke muloko wa Muluku, yoowo othumme awe ni ephome ya Mwanawe”. (Mit. 20:26-28) Paulo ahaalela wiira “anookhumelela atthu anlikana ni miici” eriyari anyu ni ‘yaarowa ovirikanyaka ekeekhai. Awo yaarowa opaka eyo aphavelaka waahapuxa awiixutti wira yaatthareke’. Nto axitokweene yaahaana opaka exeeni? Paulo aahaalopola oriki: “Nwehaweheke. Muupuweleke wira kookhala ni nyuwo iyaakha tthaaru, othana ni ohiyu, kihihiyaka onvaha miruku khula mmosa a nyuwo, kimoroxaka maithori”. — Mit. 20:29-31.
19. Wanikisa wa eseekulu yoopacerya, yaakhumenle sai anamavirikanya ni etthu xeeni yiiraneyale iseekulu saattharelana?
19 Atthu “anlikana ni miici” yaahikhumelela wanikisa wa eseekulu yoopacerya. Mwaakha 98 nuumala Kristu orwa, murummwa Yohani aalempe so: “Ntoko mwiiwale anyu wira nwanani a Kristu onnoorwa, . . . Tthiri, hiyo noosuwela wira ola okathi wookiserya. Awo akhumme eriyari ahu, masi khahiyo yaari awihu, maana vaakhanle wira tawihu, yaamukhala ni hiyo”. (1 Yoh. 2:18, 19) Eseekulu 3 nuumala Kristu orwa, anamavirikanya yaahikumiherya ekurupu ya makhulupale eriyari ya etiini yoowootha, vano eseekulu 4 Mukhulupale Constantino aahilepiha enamuna eyo yoohiloka ya “ekristau”. Mwaha wootthara itthu soohiloka sa mapakau, yaakhala ntoko wiira yaari “makristau”, ahooleli awo a etiini yaahipacerya olavula ni ovirikanya ekeekhai aphavelaka waahapuxa atthu. Mpakha olelo-va, vanniweryaneya woona sookhumelela sa soolema sa etiini yoowootha.
20, 21. Paulo oonihenrye sai wiira aarimwiivahererya? Olelo-va, axitokweene anitthara sai ntakiheryo nawe?
20 Makhalelo a Paulo yaahivirikana vanceene ni atthu ale muhoolo mwaya yaaphavela waattottela mureerelo anna ni arokora. Paulo aanivara muteko wiira ophwanyeke itthu saamuthowa ohiya waavaha muritti atthu a mmulokoni. Wiimananiha wawe okhaliherya muloko khahiyo aaphavela othaaciri. Paulo aahaatumererya axitokweene a wEefeso okhala atthu oowiivahererya ohiya ophavela ophwanya etthu. Owo aahaaleela wiira: ‘Mwaakhaliheryeke ale anireerela okhaliheriwa. Nave muupuweleke ele Pwiya Yesu aahimmye awe wira: “Ovaha onnitepa ohakalaliha ovikana ovahiwa’”. — Mit. 20:35.
21 Amutakihaka Paulo, makristau a olelo-va toowiivahererya. Moovirikana ni makhulupale a etiini yoowootha yaawo aniphavela waattottela mureerelo atthu aya, atthu ale anithanliwa wiira “akhapeleleke muloko” annivara miteko saya oratteene ohiya ophavela ophwanya etthu aahiiso oliviwa. Mmulokoni khokhanle opuro para wiixinnuwiha ni nrima, maana atthu ale ‘aniphavelexa ovuwihiwa’, nuuvira okathi anoomora. (Mir. 25:27) Mutthu oowiixinnuwiha onniphwanya wuuliwa muru. — Mir. 11:2.
“Otheene aya yaahipacerya wunla vanceene, enamukhupaarela”. — Miteko 20:37
22. Etthu xeeni yaamwiiriha Paulo ophentiwa vanceene ni axitokweene a wEefeso?
22 Paulo aaniphentiwa vanceene ni anna ni arokora mwaha woowi aanaaphenta ni murima awe wootheene. Nuumala ophiya okathi Paulo aarowa awe okhuma, “otheene aya yaahipacerya wunla vanceene, enamukhupaarela Paulo ni envahaka epeexo ya niphento”. (Mit. 20:37, 38) Makristau eekeekhai annisiveliwa ni waaphenta vanceene ale animutakiha Paulo yiivahereryaka waakhaliherya anna ni arokora. Nuumala othokorerya ntakiheryo na Paulo, khamunikupali wiira khahiyo aamutepiha okathi aahimmye awe wiira: “Akhala mutthu onrowa okhwa, miyo nkirina mulattu”? — Mit. 20:26.
a Nwehe ekaaxa eni: “Ipaphelo Paulo Aalempe Awe Ori Ene oMasedonia” eri epaaxina 190.
b Woonasa ene, okathi ole Paulo aaxukurya awe oKorinto taalempe awe epaphelo awe ya aRoma.
c Nwehe ekaaxa eni: “Paulo Onnivahererya Musurukhu Wiira Akhaliheriwe Anna Oothoiwa”, eri epaaxina 193.
d Okhala wiira Miteko 20:5, 6 mulipa oolepa onniihimya mmensawe, vanikhala ntoko wiira Luka aahikhala hoothe ni Paulo oFilipi nuumala Paulo omuhiya Luka elapo ele mwa okathi munceene. — Mit. 16:10-17, 40.
e Yaahiviriha mahiku 5 yeettaka okhuma oFilipi para oTrowade. Pooti wiira epheyo khiyakhaliherya vanceene, maana mukwaha mukina awo yeettale mahiku manli paahi. — Mit. 16:11.