MURU 27
“Aalaleeryaka Oratteene Omwene wa Muluku”
Otthukweliwe ene mukhatteya oRoma, Paulo khaahiyale olaleerya
Enivarihana ni Miteko 28:11-31
1. Etthu xeeni Paulo ni apatthani awe yaasuwela aya ni mwaha wa xeeni?
WAARI mwaakha 59 nuumala Kristu orwa. Pakiti yoowo mpantta wa ohoolo waalempwale “anamwane axilopwana a Zeu”, woonasa wene aari pakiti muulupale aakuxa soolya, owo aahikhuma esisiro ya oMediteraaneo ya oMalta orowaka wItaalia. Pakiti ole aahikhala murummwa Paulo, yoowo aawehawehiwa ni atoropa, nave yaahikhala apatthani awe Paulo, Luka ni Aristarko. (Mit. 27:2) Moovirikana ni atthu yaamweettiha pakiti ole, anamalaleerya ale khahiyo yaaphavela okhapeleliwa ni muluku mukereku aihaniwa Zeu, maphapo aahiiso mampasa Castor ni Pólux. (Nwehee enoota ya yoosoma eri Biibiliya a estudo Miteko 28:11.) Ohiya-vo, Paulo ni apatthani awe yaanimukokhorela Yehova, Muluku yoole aamulenle Paulo wiira aamulaleya ekeekhai oRoma ni aamurowa ohoolo wa Seesari. — Mit. 23:11; 27:24.
2, 3. Pakiti Paulo anwenle awe eettale sai ni ti pani aamukhaliherya Paulo mukwaha ole wootheene?
2 Nuumala ovira mahiku mararu, awo yaahiphiya oSirakusa, esidade yooreera ya oSisiilia. Esidade ele yaahikhalana efaita yinceene ntoko esidade ya wAthena ni oRoma, nuumala-vo, pakiti ole aahirowa oReexio mpantta wa osuuli wa wItaalia. Nto okhaliheriwaka ni epheyo yaakhuma osuuli, pakiti ole aaheetta ikiloomo 320 mpakha ophiya eporto yiihaniwa Italiano ya oPotiyoli (waattamela mpantta olelo-va onisuweliwa okhala oNápoles), vannooneya wiira aaheetta moowaakuveya mpakha ophiya oporto nihiku na nenli. — Mit. 28:12, 13.
3 Vano Paulo aari mpantta wookiserya wa mukwaha awe aarowa awe oRoma, weiwo aarowa awe okhala ohoolo wa Mukhulupale Nero. Mukwaha ole wootheene, “Muluku onnimaaliha mwa mikhalelo sotheene” aanimukhaliherya murummwa Paulo. (2 aKor. 1:3) Ntoko ninrowa ahu woona, Yehova khaahiyale omukhaliherya, nave Paulo khaahiyale okhalela nthiti olaleerya.
“Paulo Aahimuxukhuru Muluku, ni Khulipihiwa Murima” (Miteko 28:14, 15)
4, 5. a) Paulo ni apatthani awe yaakheliwe sai oPotiyoli? Xeeni Paulo aavahiwe awe otaphuwa? b) Hata atthukweliwe ene mukhatteya, mweettelo wooloka onaakhaliherya sai makristau?
4 Ori ene oPotiyoli, Paulo ni apatthani awe ‘yaahaaphwanya weiwo axinna, nto yaahaaxonttela okhala naawo mahiku 7’. (Mit. 28:14) Anna ale aavaha ntakiheryo nooloka na owaakhela anna ni arokora! Ninnikupali ni murima wootheene wiira owaakhela waya axinnaya waahitthuveliwa vanceene, maana Paulo ni apatthani awe yaahaalipiha. Masi xeeni aavahiwe awe otaphuwa pereso yoowo aawehawehiwa ni atoropa? Mwaha woowi murummwa Paulo aaniroromeliwa vanceene ni atoropa a oRoma.
5 Mwa enamuna emosaru, olelo-va, ikwaha sinceene arumeyi a Yehova atthukweliwe mukhatteya annihiiwa ootaphuwa ni annivahiwa iparakha sikina mwaha wa okhalana mweettelo wooloka. Mwa ntakiheryo, oRomênia, mulopwana mmosa aalamuliwe oviriha iyaakha 75 ori ene mukhatteya mwaha woowiiya, aahipacerya osomihiwa Biibiliya ni aahipaka marukunuxo manceene mookumini mwawe. Mwaha woopaka marukunuxo awo, makhulupale a ekhatteya yaahinvaha eparakha ya orowa othumaka yoolya para mapereso, eyo yaahela muhina orowa osidade ohiwehawehiwaka ni mapoliisia. Etthu ya efaita yinceene, okhala wiira mweettelo ahu wooloka onninvuwiha Yehova. — 1 Ped. 2:12.
6, 7. Anna a oRoma yoonihenrye sai ophenta wuulupale?
6 Nuumala okhuma oPotiyoli, Paulo ni apatthani awe yaaheetta ikiloomo 50 arowaka esidade ya oCápua, weiwo yaavinre aya Estaraata Apia, estaraata eyo yaarowa oRoma. Estaraata ele yaasuweliwa vanceene, yaapakiwe ni maluku ni mukerekhere saahiheliwa ipulooku. Okathi mutthu eetta awe aaniwerya oweha mapuro ooreera a wItaalia ni ikwaha sikina a ephareya ya oMediteraaneo. Nave estaraata ele yaanivira mapuro ootothowa a oPontino, opuro yoowo waarakamelanne ikiloomo 60 ni oRoma ni opuro wiihaniwa wApio. Luka olempe wiira okathi anna a oRoma ‘yaiwale aya wira yaanirwa’, akina a yaawo yaahirowa mpakha wApio, akina yaalipelela opuro wiihaniwa Ipa Tthaaru, opuro yoowo atthu yaaphumurya aya waarakamelanne ni oRoma ikiloomo 50. Anna ale yaahooniherya ophenta wuulupale!
7 Opuro wiihaniwa Apio, naari nipuro yaaphumurya aya atthu ale yaakhulumuwa nuumala weetta mukwaha woorakama. Mulipa-oolepa ipoesia a oRoma aihaniwa Horácio ohimmye wiira opuro ole “waanisareiwa vanceene ni atthu anceene yaanimaka vaavale”. Nave owo olempe wiira “maasi a opuro ole yaari oohiloka”. Owo aahikhootta olya opuro ole! Hata opuro ole waari woohiloka, anna yaarwiiye oRoma yaanimulipelela Paulo ni apatthani awe opuro ole wiira amuhoole mpantta waahala wa mukwaha awe.
8. Xeeni Paulo aamuxukhunru awe Muluku nuumala waaweha axinna?
8 Biibiliya onihimya wiira “vaawehale awe axinna ale, Paulo aahimuxukhuru Muluku, ni khulipihiwa murima”. (Mit. 28:15) Tthiri waaweha paahi anna ale, akina a yaawo aasuwela awe oratteene waahimmaaliha ni omulipiha vanceene Paulo. Xeeni Paulo aamuxukhunru awe Muluku? Owo aanisuwela wiira ophenta weekeekhai onikumiheriwa ni munepa wa Muluku. (aGal. 5:22) Olelo-va, ophenta wekeekhai onniwiiriha makristau okhaliheryana mukina ni mukhwaawe ni olipihana ni omaalihana vaareerelaka. — 1 aTes. 5:11, 14.
9. Ninrowa wooniherya sai moonelo mmosaru yaarina aya anna yamphwannye Paulo ni apatthani awe?
9 Mwa ntakiheryo, munepa woowaarya onniwiiriha anna ni arokora arina waamini woolipa owaakhela axitokweene a esirkwiitu, mamisionaario ni anna ni arokora akina anivara muteko wa Muluku wa okathi wootheene. Anamunceene a anna ni arokora awo, aahiimananiha vanceene wiira yincererye muteko aninvarela ya Yehova. Mwiikoheke so: ‘Kiireke kihaana wiimananiha okhaliherya vanceene okathi mutokweene a esirkwiitu onixukurya awe, woonasa wene kimwaakhelaka saana mwaarawe akhala wiira oothela? Kiireke kihaana orowa olaleerya hoothe naawo?’ Opaka eyo, pooti woophwanyihani mareeliho manceene. Mwa ntakiheryo, nkahaya muupuwele moota anna a oRoma yaalimpe aya okathi yaamwiiwa aya Paulo ni apatthani awe ahimyaka sookumanana soolipiha yaarina aya! — Mit. 15:3, 4.
“Ennivaanyihiwa Mapuro Otheene” (Miteko 28:16-22)
10. Makhalelo a Paulo oRoma yaari sai? Etthu xeeni aapanke awe nuumala ophiya oRoma?
10 Nuumala ekurupu ele ophiya oRoma, “Paulo aaheemereriwa okhala mekhawe, masi owehawehiwaka ni toropa”. (Mit. 28:16) Okhala wene, mapereso ale yaakhala owaani yaanitthukiwa ni ikwirinti anawehawehiwa ni toropa wiira ahitthyawe. Hata atthukweliwe ni aawehawehiwa ni toropa, Paulo aanilaleya Omwene, tthiri hata ikwirinti khisaarowa omukhoottiherya olaleerya. Tivonto, nuumala ophumurya mahiku mararu mwaha wa mukwaha eettale awe, Paulo aahiwiihana alopwana oottittimiheya a ayuda oRoma wiira aaleele mulattu awe ni waalaleerya.
11, 12. Okathi Paulo aalavula awe ni ayuda a oRoma, aamalinhe sai moonelo aya woohiloka woonasa wene yaarina aya?
11 Paulo aahimmye so: “Axinnaka, miyo nkipanke etthu enaavirikanya atthu ahu, aahiiso enivirikanya soolema sa amuhavinre ahu. Kirwiiye ntoko mulipa-ootthukiwa, kikhumaka oYerusalemu, khuvahereriwa mmatatani mwa aroma. Nuumala okikoha, aroma yaahoona wira nkaarina mulattu wira akiive, nto, yaaniphavela okitaphula. Masi ayuda yaahikhootta, tivo kaavekenle aka wira mwaha aka waphukiwe ni Seesari. Hata vari siiso, nkaarina mulattu woowaahimyana atthu a nloko naka”. — Mit. 28:17-19.
12 Mwaha woowaahimya ayuda ale okhala ‘axinnawe’, Paulo aahihimya etthu ootheene aya yaalikana aya ni aahimaliha moonelo woohiloka woonasa wene yaarina aya. (1 aKor. 9:20) Nave Paulo aahiwooniherya wiira aari opuro ole ohiya para waakaxari ayuda, masi para ovekela ophukeliwa ni Seesari. Masi ayuda yaakhala oRoma, khiyaasuwela wiira Paulo aahivekela ophukeliwa ni Seesari. (Mit. 28:21) Xeeni ayuda ale a oYudeya yaahaahimmye aya etthu? Eliivuru emosa ehimmye so: “Vanikhala ntoko wiira pakiti Paulo anwenle awe taapacenrye ophiya wItalia nuumala ovira eyiita, nto khivaaweryaneya ophiya mutthu aarummwale ni makhulupale a ayuda a oYerusalemu aahiiso oroihiwa ekarta [Paulo] ohinatthi ophiya”.
13, 14. Paulo aapacerinhe sai olavula muhupi wa Omwene ni ninrowa otthara sai ntakiheryo nawe?
13 Vano Paulo aahipacerya waaleela muhupi wa Omwene, yoowo waawiirinhe ayuda ale aalattunle awe ophavela osuwela itthu sikina. Owo aahimmye so: “Siiso, koovekela wira kooweheeni ni koolavuliheni, okhala wira miyo kootthukiwa ni ikwirinti iya mwaha wa ole aisarayeli animulipelela aya”. (Mit. 28:20) Ekeekhai wiira nlipelelo nlo naavarihana ni Mesiya vamosa ni Omwene awe, ntoko makristau yaalaleya aya. Vano alopwana ale oottittimiheya a ayuda yaahihimya wiira: “Masi vannireerela wiiwa muupuwelo anyu, maana noosuwela wira etiini ela esya, ennivaanyihiwa mapuro otheene”. — Mit. 28:22.
14 Nimutakihaka Paulo, okathi ninkhalana ahu eparakha ya olaleya ihapari sooreera, nihaana olavula mwa enamuna eniwiiriha atthu akina ophavela osuwela itthu sikina aahiiso opaka nikoho ninrowa owiiriha ophavela oniwiriyana. Pooti ophwanya malakiheryo iliivuru ntoko, Raciocínios à Base das Escrituras, Beneficie-se da Escola do Ministério Teocrático ni Mwiilipiheryeke Osoma ni Wiixuttiha. Niireke munnirumeela oratteene iliivuru iyo?
Noovahiwa Ntakiheryo na ‘Olaleya Oratteene Omwene’ (Miteko 28:23-29)
15. Okathi Paulo aalaleerya awe itthu xeeni xexe aattittimihenrye awe?
15 Nihiku naathanliwe, “yaahirwa atthu anceene okumana ni Paulo opuro aamanke awe”, eyo piiyo, empa aatthukweliwa awe. Nto okhuma “voosiisu mpakha ohiyu, [Paulo] aahaatthokiherya itthu, aalaleeryaka oratteene Omwene wa Muluku, ni eereryaka owiiriha omukupali Yesu. Owo aarumenle nlamulo na Moise ni soolempwa sa Maprofeta”. (Mit. 28:23) Okathi Paulo aalaleerya awe aahittittimiherya itthu xexe. Yoopacerya, owo aahittittimiherya Omwene wa Muluku. Ya nenli, owo aaheererya owiiriha atthu ale yaanwiriyana okupali itthu aahimya awe aatthokiheryaka oratteene. Ya neeraru, Paulo aahirumeela Soolempwa. Ya neexexe, owo aahiivahererya olaleeryaka “okhuma voosiiso mpakha ohiyu”. Tthiri, Paulo oonivaha ntakiheryo nooloka! Etthu xeeni yaakhumelenle? Atthu akina “yaahikupali moolumo a Paulo”, masi akina khiyaakupanli. Waahikhumelela ohiiwanana mwaha woowi yaahikhalana miyoonelo soovirikana, nto Luka olempe wiira akina “yaahipacerya okhuma”. — Mit. 28:24, 25a.
16-18. Xeeni Paulo ahaatikinihinwe awe ni moonelo woohiloka wa ayuda oRoma? Nooneleke sai okathi atthu akina anikhootta aya ihapari sooreera?
16 Moonelo ole, khiwaamutikininhe Paulo, maana waanivarihana ni eprofesia ya mbiibiliyani, nave khalai atthu akina yaahikhalana moonelo mmosaru yaarina aya atthu ale. (Mit. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Nto Paulo ahaaleela atthu ale aalattunle awe, yaawo yahaakupali wiira: “Munepa woowaarya woomukhaliherya Yesaya olavula moolumo ala eekeekhai, aahimyaka amuhavinre anyu, oriki: ‘Murowe mwaahimeerye atthu ala wira: “Nyuwo munimwiiwa oratteene, masi khamunrowa osuwelaka etthu ene. Nave munrowa owehaka oratteene, masi khamunrowa woonaka etthu. Mirima sa atthu ala soowaleya. Awo anniiwa, masi khanitthara, nave anniwala maitho aya ni maaru aya wira ahooneke nnakhala ahiiweke. Nave-tho, murima aya khoniiwexexa etthu, hata khaniwerya okitthikela wira kaapenuxe”’”. (Mit. 28:25b-27) Nttaava noopacerya, nuulumo nitaphuleliwe wiira “soowaleya”, onihimmwa murima “woolipa” aahiiso “muulupale”, vahinaweryaneya muhupi wa Omwene okela murima owo. (Mit. 28:27) Tthiri ele yaari etthu yooriipiha murima!
17 Okathi aamaliha awe, Paulo aahihimya wiira moovirikana ni ayuda ale, atthu yaahaakhanle ayuda ‘yaamwiiwelela’. (Mit. 28:28; Esal. 67:2; Yes. 11:10) Murummwa Paulo aanisuwela etthu aahimya awe, maana aahaaweha atthu anceene yahaakhanle ayuda, yiiwelelaka muhupi wa Omwene. — Mit. 13:48; 14:27.
18 Nimutakihaka Paulo, khanikhanle oonyoonyiwa aahiiso oveeheya okathi atthu akina anikhootta aya ihapari sooreera. Maana noosuwela wiira atthu anceene khanrowa ophwanya estaraata eniphwanyiha okumi woohimala. (Math. 7:13, 14) Masi okathi atthu a murima saana aneemererya aya okokhorela wekeekhai nihaana owaakhela saana, ni murima wootheene. — Luka 15:7.
“Aanaalaleerya Atthu Awo Omwene wa Muluku” (Miteko 28:30, 31)
19. Okathi aatthukweliwe awe, Paulo aarumenle sai oratteene okathi awe?
19 Luka onnimaliha itthu olempe awe mwa enamuna yooloka ni yooreerela murima oriki: “Paulo aahikhala iyaakha piili soomalela, empa ele aalukanri awe. Owo aaniwaakhela saana otheene ale yaarowa onweha. Nave aanaalaleerya atthu awo Omwene wa Muluku, ni aaniwiixuttiha itthu saamuhimya Pwiya Yesu Kristu, ohoovaka etthu, ni ohikhoottiheriwaka ni mutthu”. (Mit. 28:30, 31) Tthiri Paulo oovaha ntakiheryo na owaakhela atthu, waamini ni okhalela nthiti ovara muteko!
20, 21. Muhimye moota muteko woolaleerya wa Paulo oRoma waaphwanyihale aya mireerelo atthu akina.
20 Mutthu mukina Paulo aamwaakhenle awe oratteene aari mulopwana aihaniwa Oneesimo, mulopwana owo aari epottha aatthyanwe etthoko ya pwiya awe oKolosi. Paulo aahimukhaliherya Oneesimo okhala mukristau, nave Oneesimo aahikhala ‘munna oophentiwa ni oororomeleya’ para Paulo. Tthiri, Paulo onnimuhimya okhala “mwanaka Oneesimo, yoowo kikhanle aka paapa awe”. (aKol. 4:9; Fil. 10-12) Tthiri Oneesimo aahimulipiha vanceene murummwa Paulo!a
21 Ntakiheryo nooloka na Paulo, naahaaphwanyiha mireerelo atthu akina. Owo aahaalepela aFilipi wiira: “Axinnaka, kiniphavela wira musuwele wira mukhalelo aka, wookhaliherya tthiri olaleiwa ihapari sooreera; tivonto, otthukweliwa waka mwaha wa Kristu, woosuweliwa ni makwarta otheene a Mwene, vamosa ni atthu otheene. Vano, anna anceene mwa Apwiya, aalipihiwa murima mwaha wa otthukweliwa waka, ni annitepa wooniherya olipa murima alaleyaka masu a Muluku, ahoovaka etthu”. — aFil. 1:12-14.
22. Paulo aattottenle sai mureerelo okathi aatthukweliwe awe mukhatteya oRoma?
22 Okathi Paulo aatthukweliwe awe oRoma, aahittottela mureerelo okathi ole wiira olepe ikarta sa efaita yinceene, seiyo siniirela mpantta Soolempwa sa Ekereku sa Ekristau.b Ikarta iyo, saahaakhaliherya vanceene makristau a okathi wa arummwa, yaawo Paulo aalepenle awe. Nave ikarta iyo sa Paulo, pooti onikhaliherya vanceene hiyo olelo-va, maana sinikhuma wa Muluku ni miruku aavanhe awe sinnivareleya muteko olelo ntoko siisaale okathi saalempwale aya. — 2 Tim. 3:16, 17.
23, 24. Amutakihaka Paulo, makristau manceene a olelo-va anikhalana sai moonelo wooloka hata atthukweliwe ene mukhatteya moohixariya?
23 Okathi aataphuliwe awe mukhatteya, weiwo ohiniromoliwa eliivuru ya Miteko, Paulo aahiviriha iyaakha 4 otthukweliwe ene, iyaakha piili oKesareya ni iyaakha piili oRoma.c (Mit. 23:35; 24:27) Masi Paulo aahikhalana moonelo wooloka, ohihiyaka ovara muteko wa Muluku. Amutakihaka Paulo, arumeyi a Yehova a olelo-va, hata atthukweliwe ene mukhatteya moohixariya mwaha wa waamini waya, awo khanihiya ohakalala ni olaleerya. Nwehe ntakiheryo na Adolfo, yoowo aatthukweliwe mukhatteya wEspanha mwaha wa waamini wawe. Mukhulupale mmosa a ekhatteya aahimmye so: “Ninnitikinihiwa vanceene mwaha wa nyuwo. Ninniimananiha vanceene woohasulani, masi munnitheya ni munnilavula mooreerela murima”.
24 Nuuvira okathi, awo yaanimuroromela vanceene Adolfo mpakha ohiya mukhora wa ekhatteya awe ohiwaliwe. Mapoliisia manceene, yaanirowa ekhatteya aatthukweliwe awe wiira amukohe myaha sa mbiibiliyani. Poliisia mmosa aanirowa opuro Adolfo aatthukweliwe awe, onamusoma Biibiliya olipeleliwaka ni Adolfo. Nto okathi ole, “pereso” taamulipelela poliisia! Ntakiheryo nooloka ntoko nla na Anamoona a Yehova oororomeleya, ninnikhaliherya “olipa murima wiira nilaleeryeke nuulumo na Muluku nihoovaka etthu”, hata makhalelo ahu ari ene ooxankiha.
25, 26. Sihinatthi ovira iyaakha 30, eprofesia xeeni Paulo aawenhe awe yiiraneyaka, eyo eniiraneya sai olelo-va?
25 Murummwa a Kristu, yoowo aatthukweliwe mukhatteya vatthokoni, aanaalaleerya “oratteene Omwene wa Muluku” atthu ootheene yaamuxukurya, tthiri ela yoowiiraneya yoovara murima elempwale eliivuru ya Miteko! Ikapiitulu soopacerya, ninniweha muteko Yesu aavanhe awe awiixutti awe oriki: “Nyuwo munoophwanya ikuru okathi munrowa anyu waakhela munepa woowaarya. Nto munrowa okhala anamoona aka oYerusalemu, oYudeya ni oSamariya wotheene, ni elapo yotheene ya vathi”. (Mit. 1:8) Sihinatthi ovira iyaakha 30, muhupi wa Omwene ‘yaahilaleeriwa atthu otheene vathi-va’.d (aKol. 1:23) Tthiri munepa woowaarya wa Muluku, wookhalana owerya wuulupale! — Zak. 4:6.
26 Olelo-va, munepa woowaarya onnaakhaliherya vanceene axinnawe Kristu ni makristau makina a “ipwittipwitthi sikina”, ohihiya ‘olaleya oratteene Omwene wa Muluku’ ilapo sinivikana 240. (Yoh. 10:16; Mit. 28:23) Niireke munniimananiha okhaliherya muteko owo?
a Paulo aaphavela wiira Oneesimo okhaleke ni yena, masi eyo yaamutthekela malamulo a oRoma ni aamutthekela itireitu sa pwiyawe Oneesimo, yoowo aari mukristau aihaniwa Fileemoni. Tivonto, Oneesimo aahitthikela etthoko ya Fileemoni okunxe ene ekarta ya Paulo, yeeyo yaamutumererya Fileemoni omwaakhela saana Oneesimo ohiya paahi ntoko epottha awe, masi-tho ntoko munnawe. — Fil. 13-19.
b Nwehe ekaaxa eni: “Ipaphelo 5 Paulo Alempe awe Okathi Atthukweliwe Awe Ekwaha Yoopacerya Oroma”, eri epaaxina 242.
c Nwehe ekaaxa eni: “Makhalelo a Paulo Nuumala Mwaakha 61”, eri epaaxina 244.
d Nwehe ekaaxa eni: “Ihapari Sooreera ‘Annilaleeriwa Atthu Otheene Vathi-va’”, eri epaaxina 247.