“Mukiwiriyane Wira Kitthokiherye Etthu Ekhumelenle”

1, 2. Etthu xeeni yaamwiirinhe Paulo otthikela oYerusalemu? Mixankiho xeeni saarowa omukhumelela?

OYERUSALEMU! Paulo aahitthikela weetta istaraata saamukhaani ni yaavira aya atthu anceene. Khiyaakhanle valaponi esidade ekina yaavarihana vanceene ni soowiiraneya sa moota Yehova onaathokorerya awe atthu awe. Atthu anceene yaanisiveliwa vanceene ni yoowiiraneya eyo yoovara murima yiiraneyale khalai. Paulo aanisuwela wiira makristau manceene a esidade ele yaaroromela soowiiraneya iyo sa khalai ohiya otthara moota eniiraneya aya ele Yehova oniphavela awe. Nto Paulo aanoona wiira axinnawe khiyaareere othoiwa, nto eyo ti etthu yaamwiirinhe okhuma wEefeso orowaka oYerusalemu, masi-tho aanoona wiira makristau ale khiyaarina waamini woolipa. (Mit. 19:21) Hata aasuwela itthu saarowa omwiiraneela, owo kaamuturunke palano awe a orowa oxukurya esidade ele.

² Mixankiho xeeni saarowa omukhumelela Paulo oYerusalemu? Muxankiho mmosa waarowa okumiheriwa ni atthareli a Kristu, akina a yaawo yaahixanka mwaha wa itthu yiiwale aya ohimmwaka Paulo. Masi mixankiho suulupale saarowa okumiheriwa ni awanani a Kristu. Awo yaarowa omootherya Paulo, ommana ni ophavela omwiiva. Okathi omosaru, mixankiho iyo saahimwiiriha Paulo okhalana eparakha ya wiixaakiha. Wiiyeviha wawe, olipa murima ni waamini aarina awe okathi wa mixankiho, onnaavaha ntakiheryo nooloka makristau eekeekhai a olelo-va. Nrowe niwehe moota onivanhe awe ntakiheryo nooloka.

“Yaahinvuwiha Muluku” (Miteko 21:18-20a)

3-5. a) Muthukumano xeeni Paulo aakhanle awe oYerusalemu ni etthu xeeni yaalavuliwe? b) Muthukumano Paulo aapanke awe ni axitokweene oYerusalemu, onniixuttiha exeeni?

³ Mmeeloni mwaya, nuumala ophiya oYerusalemu, Paulo ni apatthani awe yaahirowa waaweha axitokweene yaawo yaahoolela muloko okathi ole. Khuuvo murummwa aari mukumi oniromoliwa yoowiiraneya ela, pooti wiira okathi ole, ootheene aya yaahirowa orumeela ilapo sikina. Masi hata vaari siiso, Yakobo, munnawe Yesu aari oYerusalemu. (aGal. 2:9) Vanikhala ntoko wiira Yakobo taahoolenle muthukumano okathi “axitokweene otheene” yaathukumanne aya ni Paulo. — Mit. 21:18.

⁴ Paulo aahaakhomasa axitokweene ni “aatthokiherya itthu sotheene Muluku aapanke awe eriyari ya ale yahaakhanle ayuda, mwaha wa muteko woolaleerya aavanre awe”. (Mit. 21:19) Itthu aahimmye awe saahaalipiha vanceene! Olelo-va, hiyo nave ninnihakalala okathi nniiwa ahu moota muteko woolaleerya onikela awe vahoolo ilapo sikina. — Mir. 25:25.

⁵ Okathi aalavula awe, pooti wiira Paulo aahihimya musurukhu aaruuhale awe wEuropa. Moota anna a ilapo soorakamela yaaxankiheyale aya pooti wiira waahaalipiha atthu ale yiiwale erelatoorio ya Paulo, nto mwaha wa yeeyo, axitokweene “yaahinvuwiha Muluku”. (Mit. 21:20a) Mwa enamuna emosaru, ale olelo-va sinaaphwanya ihasara sa ephattu ni aniwereiwa iretta suulupale annilipa vanceene okathi anikhaliheriwa aya ni aniiwa aya moolumo oolipiha okathi wooreerela.

Anamunceene Yaanikhalela “Nthiti Weettela Nlamulo” (Miteko 21:20b, 21)

6. Muxankiho xeeni Paulo aaleeliwe awe?

⁶ Vano axitokweene yaahimuleela Paulo wiira oYudeya waahikhala muxankiho wanvara Paulo. Awo yaahimmye so: “Munna Paulo, moone wira wenno ahaavo ayuda oowaamini ikonto sinceene, nave otheene aya annikhalela nthiti weettela Nlamulo. Awo ahiiwa vahimmwaka wira: ‘Paulo oniwiixuttiha ayuda otheene anikhala eriyari ya ale ahikhanle ayuda, wira avirikanyeke malamulo a Moise. Nave owo onihimya wira ahiwinnuwiheke anaaya, aahiiso aheetteleke soolema saya”.a — Mit. 21:20b, 21.

7, 8. a) Muupuwelo xeeni woohiloka makristau makina a oyudeya yaarina aya? b) Xeeni muupuwelo woohiloka makristau makina ayuda yaarina aya waahooniherya aya wiira yaari anamavirikanya?

⁷ Xeeni nuuvira iyaakha 20 Nlamulo aavahiwe Moise nihiiwale ene weetteliwa, makristau makina yaathipelela aya ohimya wiira vaanireerela weettela? (aKol. 2:14) Mwaakha 49 nuumala Kristu orwa, arummwa ni axitokweene yaathukumanne oYerusalemu yaahilepa ekarta aroiha miloko sootheene atthokiheryaka wiira khivaareerela makristau ahikhanle ayuda winnuwihiwa ni weettela Nlamulo aavahiwe Moise. (Mit. 15:23-29) Masi ekarta ele khiyaahimya makristau ayuda, anamunceene a yaawo khiyaasuwela wiira nlamulo aavahiwe Moise khinaavara-tho muteko.

⁸ Niireke moonelo owo woohiloka wooniherya wiira awiixutti ale ayuda khiyaareerela okhala makristau? Nnaari. Khahiyo waari mwaha wowaakokhorela amuluku eethiru khalai ni vano anathipelela otthara soolema sa etiini ni waamini waya wa khalai. Yehova taakumihenrye Nlamulo nle anvanhe awe Moise, nenno ayuda ale yaavaha efaita yinceene. Khiyaakhanle etthu yootakhala nnakhala yaavarihana ni minepa sootakhala. Masi Nlamulo nle naavarihana ni Nivarihano na khalai, masi vano makristau yeettela nivarihano na niinaano. Nilavulaka sa okokhorela wekeekhai, mutthu khaakhanyereriwa weettela Nlamulo aavahiwe awe Moise, maana khinaavara-tho muteko. Makristau ale aheeberi yaawo yaakhalela nthiti weettela Nlamulo, khiyaasuwela eponto eyo ni khiyaakupali wiira muloko wa ekristau ti yaari ephiro wiira mutthu okhale ooloka vamaithoni va Muluku. Awo yaahaana olokiherya muupuwelo aya wiira ovarihaneke ni ekeekhai.b — Yer. 31:31-34; Luka 22:20.

“Itthu Sinihimmwa Mwaha wa Nyuwo, Sinimoothiwa” (Mit. 21:22-26)

9. Etthu xeeni Paulo iixuttiha awe voohimya sa Nlamulo aavahiwe awe Moise?

⁹ Ankhi atthu ale yaahimya wiira Paulo awiixuttiha ayuda a ilapo sikina wiira “ahiwinnuwiheke anaaya, aahiiso aheetteleke soolema saya”? Paulo aari murummwa para atthu yahaakhanle ayuda, nto owo aaniwooniherya atthu yahaakhanle ayuda wiira khiyaakhanyereriwa weettela Nlamulo aavahiwe awe Moise. Nave akhala wiira aahikhala mutthu aakhanyererya atthu ale yahaakhanle ayuda wiira winnuwihiwa yaari ethoonyeryo yooniherya wiira mutthu owo aaniiwelela Nlamulo aavahiwe Moise, Paulo aanooniherya wiira eyo etthu yoohiloka. (aGal. 5:1-7) Isidade aaxukurya awe, Paulo aanaalaleerya ayuda ihapari sooreera. Tthiri Paulo aanaatthokiherya ayuda awo yaaphavela wiira okhwa wa Yesu waahimaliha Nlamulo aavahiwe awe Moise. Nto wiira mutthu okhale naxariya vamaithoni va Muluku ahaana okhalana waamini ohiya opaka itthu saavekeliwa ni Nlamulo. — aRom. 2:28, 29; 3:21-26.

10. Moonelo xeeni wooloka Paulo aarina awe voohimya sa Nlamulo ni winnuwihiwa?

¹⁰ Okathi omosaru, Paulo aanaathokorerya saana atthu yaale yoona oreerela wiiwelela soolema sa ayuda ntoko ohivara muteko Saabadu ni okhootta olya soolya sikina. (aRom. 14:1-6) Nave Paulo khaapaka malamulo a winnuwihiwa. Moone wiira Paulo aahimwinnuwiha Timootheyo mwaha wa ayuda yaakhala mittetthe iye wiira amooneke saana Timootheyo, maana paapa awe aari mukereku. (Mit. 16:3) Winnuwihiwa yaari yoothanla ya mutthu mwaneene. Paulo aahaaleela makristau a oGalasia wiira: “Winnuwihiwa aahiiso ohinnuwihiwa khahiyo etthu, masi etthu yuulupale, okhalana waamini onooniheriwa ni ophenta”. (aGal. 5:6) Nto winnuwihiwa wiira mutthu okhale moovarihana ni Nlamulo aahiiso ohimya wiira waari vooloka mutthu winnuwihiwa wiira eemereriwe ni Yehova, wooniherya ohikhalana waamini.

11. Malakiheryo xeeni axitokweene yanvanhe aya Paulo, ni otthara malakiheryo awo waahela muhina exeeni? (Nwehe enoota.)

¹¹ Okhala wiira mwaha owo waanilavuliwa hata wahaakhanle weekeekhai, mwaha owo wanaaxankiha makristau ayuda. Nto axitokweene yaahinvaha Paulo malakiheryo ala ani: “Aakhala-va, alopwana axexe ammanenle natiri Muluku. Mwaakuxe alopwana awo, murowe mwaireerihe vamosa naawo. Nuumala-vo, muliverye itthu sotheene sinireerela wira ametthiwe ikharari. Siiso, atthu otheene anoosuwela wira itthu sinihimmwa mwaha wa nyuwo, sinimoothiwa, ohiya-vo, nyuwo mookhalana mweettelo wooloka ni munniiwelela Nlamulo”.c — Mit. 21:23, 24.

12. Moonelo wa Paulo voohimya sa malakiheryo aavahiwe awe ni axitokweene onooniherya sai wiira aaniixaakuviha ni aanikhaliherya malakiheryo?

¹² Paulo anwerya ohimya wiira yena khaarina muxankiho mwaha wa itthu iye saahimmwa, masi muxankiho waari ni ayuda ale yaakhalela nthiti weettela Nlamulo aavahiwe Moise. Masi aahithanla ohithipelela itthu, akhala wiira etthu aarowa awe opaka khiyaahonona malakiheryo a Muluku. Okathi vakhaani waavinre, owo aalempe so: “Eriyari ya ale aneettela nlamulo, kaahiikhaliha mutthu oneettela nlamulo, hata kiheettelaka nlamulo, wira kaaroihe ephiro ya Kristu ale aneettela nlamulo”. (1 aKor. 9:20) Moovarihana ni malakiheryo ala aalempe awe, Paulo aahipaka ele aavekeliwe awe ni axitokweene a oYerusalemu ni aakhala ntoko “mutthu oneettela nlamulo”. Nto Paulo oonivaha ntakiheryo nooloka na opaka itthu axitokweene annivekela aya ohiya othipelela wiira itthu sihaana opakiwa ntoko nimphavela ahu. — aHeeb. 13:17.

“Khonireerela Okhala Mukumi!” (Miteko 21:27–22:30)

13. a) Xeeni ayuda akina yaakumihenrye aya ohiiwanana otemplo? b) Paulo oopoliwe sai?

¹³ Otemplo, itthu khiseettale saana. Ahalaka vakhaani ommaliherya natiri aya, ayuda a wAsia yaahinweha Paulo ni yaahimootherya wiira aahaaroiha otemplo atthu yahaakhanle ayuda, nto eyo yaahiwiiriha atthu ootheene onanariwa vanceene. Vahaakhanle wiira kumantanti a atoropa oRoma khaapanke etthu, Paulo ammaniwa mpakha wiiviwa. Hata vaari siiso, kumantanti ole aahimutthukwa Paulo. Okhuma nihiku nle, sanvira iyaakha 4 wiira Paulo otthikele okhala ootaphuwa. Masi nlelo yaahikhala atthu yaaphavela omwiiva. Okathi kumantanti aakonhe awe etthu yaawiiriha onvara ni ommana Paulo, awo yaanikhuwela ahimyaka itthu soovirikana. Nto, okhala wiira yaanikhuwela vanceene, kumantanti ole khaawenrye wiiwa etthu. Moottharelana, atoropa yaahimuteexa Paulo amuroiha nipuro noovareleleya. Okathi Paulo ni atoropa a oroma yaahala aya vakhaani okela okwartelo, Paulo aahimuleela kumantanti wiira: “Xontte, mukeemererye olavula ni atthu ale”. (Mit. 21:39) Kumantanti ole aaheemererya, nto Paulo aahipacerya waakiherya waamini wawe.

14, 15. a) Etthu xeeni Paulo aatthokihenrye awe ayuda? b) Etthu xeeni kumantanti aapanke awe wiira osuwele etthu yaawiiriha ayuda omunyokha Paulo?

¹⁴ Paulo aapacenrye so: “mukiwiriyane wira kitthokiherye”. (Mit. 22:1) Paulo aalavunle ni atthu ale ni nttaava na eheeberi, nto eyo yaahaamaaliha. Owo aahitthokiherya oratteene moota aakhanle awe mutthareli a Yesu. Okathi aapaka awe eyo, Paulo aahooniherya oratteene iponto ayuda ale yaareerela aya oweha akhala wiira yamphavela. Paulo iixuttihiwe ni mutthu aattittimihiwa vanceene, Gamaliyeli ni aanaalupattha vanceene atthareli a Kristu, ntoko atthu akina yaari opuro ole woonasa wene yaasuwela aya. Masi okathi aarowa awe oDamaasiko, owo aahinweha Yesu Kristu, yoowo aahihimuxiwe ni aahilavula ni yena. Alopwana Paulo eettana awe mukwaha yaahiweha waarya ni yaahiiwa nsu, masi khiyaasuwela etthu yaalavuliwa. (Nwehe enoota ya yoosoma, eri Biibiliya a estudo Mit. 9:7; 22:9.) Nuumala-vo, Paulo khaawerya woona mwaha wa yowoonihiwa ele, nto aahiroihiwa ni apatthani awe oDamaasiko. Ori ene oDamaasiko, Ananiya yoowo aasuweliwa ni ayuda a muttetthe ole, aahimpenuxa Paulo mwa mwiiriirya.

¹⁵ Paulo aahihimya wiira nuumala otthikela oYerusalemu, Yesu aahimukhumelela mutemplo. Nto okathi owo, ayuda ale yaahinanariwa vanceene anakhuwela yiiraka: “Mmwiive mulopwana owo, maana khonireerela okhala mukumi!”. (Mit. 22:22) Wiira omoopole Paulo, kumantanti aahiruma wiira Paulo oteexiwe ni oroihiwe okwartelo. Ophavelaka osuwela etthu yaawiiriha ayuda omunyokha vanceene Paulo, kumantanti aahihimya wiira Paulo ahaana owiriyaniwa nuumala omaniwa. Ottottelaka mureerelo okhapeleliwa ni nlamulo, Paulo aahihimya wiira aari muroma. Mwa enamuna emosaru, olelo-va, arumeyi a Yehova annirumeela malamulo wiira yaakiherye waamini waya. (Nwehe ekaaxa eni: “Nlamulo na Oroma ni Atthu a Oroma”, eri epaaxina 210 ni ekaaxa eni: “Ophukiwa Milattu Otribunaali Mahiku Ahu Ala”.) Nuumala osuwela wiira Paulo aari muroma, kumantanti aahoona wiira aahaana ophavelasa enamuna ekina wiira osuwele itthu sikina. Nihiku naattharelana, owo aahimuroiha Paulo oSineedrio, yeeyo yaari etribunaali yuulupale ya ayuda, yeeyo yaathukumanne wiira ethokorerye mwaha ole.

“Miyo ka Nfarisi” (Miteko 23:1-10)

16, 17. a) Muhimye etthu yiiraneyale okathi Paulo aalavula awe ni eSineedrio. b) Nuumala omaniwa, Paulo aavanhe sai ntakiheryo na wiiyeviha?

¹⁶ Okathi aapacenrye awe wiixaakiha oSineedrio, Paulo aahimmye so: “Axinnaka, Muluku onnisuwela wira murima aka, onnikileela wira mpakha olelo-va nkipanke etthu yootakhala”. (Mit. 23:1) Owo khaahimmye itthu sikina. Biibiliya onihimya so: “Vano namukuttho muulupale Ananiya, aahaaruma ale yaamwaattamenle Paulo wira ammane iyano”. (Mit. 23:2) Eyo yaari etthu yoohiloka! Nave aahooniherya wiira aahikhalana nthalu, maana aahimuhimya Paulo okhala nawoothe sihinatthi ohimmwa ni wooniheriwa itthu sootheene ootheriwa awe! Tivonto Paulo aakhunle awe wiira: “Muluku onimoomanani nyuwo, exiri yootteelihiwa. Nyuwo mookilathi-va wira mukiphukele muttharihaka Nlamulo, masi okathi omosa-ru, khiyavirikanya Nlamulo murumaka wira kimaniwe?” — Mit. 23:3.

¹⁷ Atthu akina yaari opuro ole yaahixanka, ohiya mwaha wa mutthu ole ammanne Paulo, masi mwaha wa moonelo wa Paulo! Awo yaaniphavela otthokiheriwa, amukohaka wiira: “Nyuwo muninveeha namukuttho muulupale a Muluku?” Okathi aawaakhula awe, Paulo aahiwiixuttiha wiiyeviha ni ottittimiha Nlamulo. Owo aahimmye so: “Axinnaka, miyo nkaasuwela wira ola namukuttho muulupale. Tthiri vaalempwa wira: ‘Muhinveeheke mukhulupale a nloko nanyu’”.d (Mit. 23:4, 5; Okhum. 22:28) Nto Paulo aahirumeela enamuna ekina ya wiixaakiha. Nuumala osuwela wiira atthu yiirela mpantta eSineedrio yaari asaduki ni afarisi, Paulo aahimmye so: “Axinnaka, miyo ka nfarisi, mwaana a afarisi. Miyo kimphukeliwa-va, mwaha wa nlipelelo na ohihimuxiwa wa alipa-ookhwa”. — Mit. 23:6.

18. Xeeni Paulo aahimmye awe wiira aari nfarisi? Ninrowa orumeela sai muupuwelo mmosaru naalaleeryaka?

¹⁸ Xeeni Paulo aahimmye awe wiira aari nfarisi? Mwaha woowi aari “mwaana a nfarisi”, owo aari a emusi yeettela etiini ele. Nto atthu anceene, yaamuthokorerya okhala nfarisi.e Paulo aarowa owerya sai wooniherya ovirikana waya waamini wawe ohihimuxiwa ni afarisi? Vanihimmwa wiira afarisi, yaakupali wiira erooho yaanivikaniha okhala nuumala mutthu okhwa, nto eroho ya naxariya yaamutthikela okhala ni erutthu ekina ya opinaatamu. Paulo khaakupali yoowiixuttiha eyo yoohiloka. Maana aanikupali ohihimuxiwa wa atthu akhwiiye ntoko Yesu iixuttinhe awe. (Yoh. 5:25-29) Hata vaari siiso, Paulo aanikupali ntoko afarisi yaakupali aya wiira naahikhala nlipelelo nuumala mutthu okhwa. Eyo yaanivirikana vanceene ni etthu asaduki yiixuttiha aya, maana awo khiyaakupali wiira nuumala mutthu okhwa aamutthikela okhala mukumi. Hiyo pooti orumeela muupuwelo mmosaru okathi nnaalaleerya ahu atthu a ekerexa katoolika ni a itiini sikina. Hiyo pooti ohimya wiira ntoko awo anikupali aya, hiyo ninnikupali wiira Muluku ookhala. Ekeekhai wiira awo anikupali yoowiixuttiha ya amuluku araru, masi hiyo nimmukupali Muluku oniromoliwa mbiibiliyani. Hata vari siiso, atthu awo ni hiyo, ninnikupali wiira Muluku ookhala.

19. Xeeni muthukumano wa oSineedrio waamanle aya ni ovaanyihana?

¹⁹ Moolumo a Paulo yaahikumiherya okawanyeya oSineedrio. Biibiliya onihimya so: “Siiso, waahikhala onyakulihana wuulupale. Nto yaaheemela alipa-oowiixuttiha Nlamulo akina, yaawo yaatthara afarisi, anapacerya ovaanyihana ananariwe ene vanceene, ariki: ‘Hiyo khinimphwanyanne etthu yoohiloka mulopwana ola, vakhala wira nlaikha aahiiso yoopattuxiwa ehinooneya yoomulavuliha, weeso . . . ’”. (Mit. 23:9) Muupuwelo woowi naahikhala nlaikha naalavunle ni Paulo, yaari etthu yootakhala para asaduki, maana awo khiyaakupali wiira malaikha aakhala! (Nwehe ekaaxa eni: “Asaduki ni Afarisi”, eri epaaxina 214.) Ovaanyihana iwe waari wuulupale mpakha omwiiriha kumantanti a atoropa a oroma omoopola Paulo. (Mit. 23:10) Hata vaari siiso, nlelo yaahikhala atthu yaaphavela omwiiva Paulo. Etthu xeeni yaarowa omwiiraneela Paulo? Nnooweha muru onittharelana.