Watchtower EBIBLIOTEKA ONLAINE
Watchtower
EBIBLIOTEKA ONLAINE
Emakhuwa
  • BIIBILIYA
  • ILIIVURU
  • MITHUKUMANO
  • bt muru 25 ipaax. 224-231
  • “Miyo Kiniphavela Orowa wa Seesari!”

Mpantta ola khekhanle eviidiyu.

Muniswaamihe, khivaniweryaneya orumiha eviidiyu ela.

  • “Miyo Kiniphavela Orowa wa Seesari!”
  • ‘Mulaleyeke Oratteene’ Omwene wa Muluku
  • Miru Saamukhaani
  • Mwaha Onlikana Nuula
  • “Onikilaathi Awe Aaphukaka Milattu” (Miteko 25:1-12)
  • “Miyo Koopaka Ele . . . Aakirumme Awe” (Miteko 25:13–26:23)
  • “Mwaamukikhaliha Mukristau” (Miteko 26:24-32)
  • Mulipihe Murima Okhala Wira Yehova Onnookhaliheryani
    Owehaweha Elaleyaka Omwene wa Yehova (Yoosoma)—2020
  • Paulo Aahiroihiwa oRoma
    Mwiixutte Myaha sa Biibiliya
  • “Nuulumo na Yehova Naanitepa Omwara-Mwareya”
    ‘Mulaleyeke Oratteene’ Omwene wa Muluku
‘Mulaleyeke Oratteene’ Omwene wa Muluku
bt muru 25 ipaax. 224-231

MURU 25

“Miyo Kiniphavela Orowa wa Seesari!”

Paulo oovaha ntakiheryo na moota woowaakiherya ihapari sooreera

Enivarihana ni Miteko 25:1–26:32

1, 2. a) Muxankiho xeeni Paulo aarina awe? b) Nikoho xeeni ninkhumelela mwaha wa Paulo ovekela orowa wa Seesari?

NLELO Paulo iira olipeleliwaka ni atoropa oKesareya. Iyaakha piili saavinre, okathi aatthikenle awe oYudeya, ikwaha tthaaru ayuda yaaphavela omwiiva eriyari ya mahiku vakhaani paahi. (Mit. 21:27-36; 23:10, 12-15, 27) Mpakha okathi ole, awanani awe khiyaakhumenle saana, masi khiyaahiyale ophavela omwiiva. Nuumala osuwela wiira ayuda yaamunvara, Paulo aahimuleela kuvernatoro a oroma aihaniwa Festo oriki: “Miyo kiniphavela orowa wa Seesari!” — Mit. 25:11.

2 Niireke Yehova aahikhaliherya yoothanla Paulo aapanke awe ya ovekela orowa wa mukhulupale a oRoma? Waakhuliwa waya wookhalana efaita yinceene para hiyo ninlaleya oratteene Omwene wa Muluku mahiku ala ookiserya. Nihaana osuwela akhala wiira Paulo oonivaha ntakiheryo na ‘orumeela nlamulo wira niweryeke olaleya ihapari sooreera’. — aFil. 1:7.

“Onikilaathi Awe Aaphukaka Milattu” (Miteko 25:1-12)

3, 4. a) Etthu xeeni yaawiirinhe ayuda ovekela wiira Paulo oroihiwe oYerusalemu ni ooponwe sai wiira ohiiviwe? b) Yehova onaakhaliherya sai arumeyi awe a olelo-va ntoko aamukhalihenrye awe Paulo?

3 Nuumala ovira mahiku mararu okhalihiwe ene kuvernatoro a oYudeya, Festo aahirowa oYerusalemu.a Ori ene oYerusalemu, aahiwiiwa aalupale a anamukuttho ni alopwana oottittimihiwa a ayuda amootheryaka Paulo wiira aahipaka ikrime suulupale. Awo yaanisuwela wiira kuvernatoro ole aanikhanyereriwa okhalana murettele naawo ni ayuda ootheene. Nto, awo yaahimuxonttela Festo wiira omuruuhe Paulo oYerusalemu ni ophukeliwe weiwo. Masi yooveka aya ele, yaahikhalana palano ootakhala. Awanani a Paulo, yaahimpaka palano a omwiiva ephiro yaakhuma oKesareya erowaka oYerusalemu. Festo aahikhootta yooveka aya ohimyaka wiira: “Mwaathanle alopwana akina anoohoolelani wira arowe ni miyo [oKesareya], yahimye mulattu orina awe, vakhala wira tthiri oopaka etthu yootakhala”. (Mit. 25:5) Mwaha woopaka eyo, Paulo aahitthikela woopowa wiira ohiiviwe.

4 Okathi wootheene wa mixankiho sa Paulo, Yehova aahimukhaliherya omurumaka Yesu Kristu. Muhiliyale wiira, moolohani Yesu aahimuleela murummwa awe ole wiira: “Mulipihe murima!” (Mit. 23:11) Nave olelo-va, arumeyi a Muluku anneehereriwa ni annoopopihiwa. Yehova khonikhoottiherya onikhumelela mixankiho sootheene, masi onninivaha ankhili ni ikuru wiira niwerye ovilela. Okathi wootheene nilipeleleke wiira Muluku ahu oophenta onoonivaha “owerya onivikana wa mutthu”. — 2 aKor. 4:7.

5. Festo aamuthokorenrye sai Paulo?

5 Mahiku vakhaani muhoolo mwaya, Festo ‘aahikilaathi opuro aaphuka awe milattu’ oKesareya.b Opuro ole aahikhala murummwa Paulo ni atthu ale yaamootherya. Owaakhulaka awanani awe ale yaamootherya, Paulo aahimmye so: “Miyo nkitthekenle nnakhala Nlamulo na ayuda, nnakhala etemplo, hata nkimutthekenle Seesari”. Murummwa Paulo khaatthenke etthu ni aaphwanela otaphuliwa. Nto Festo aarowa opaka exeeni? Ophavelaka waasiveliha ayuda, Festo aahimukoha Paulo oriki: “Niireke munniphavela orowa oYerusalemu wira mwaphukeliwe ohoolo waka mwaha wa itthu iya?” (Mit. 25:6-9) Ele yaari yooveka yootakhala ni yoohiloka! Vaakhanle wiira Paulo aahiroihiwa oYerusalemu, aarowa ophukeliwa ni awanani awe ni yammwiiva. Mwaha woopaka ele, vaahooneya wiira Festo aahela nipuro noopacerya soophavela sawe sa epoliitika ohiya opaka exariya. Okathi waavinre, kuvernatoro Ponsio Pilato, aahipaka etthu ntoko ele para pereso a efaita yinceene. (Yoh. 19:12-16) Mahiku ahu ala, alipa-oophuka akina pooti opakaka yoothanla mwaha wa epoliitika ohiya otthara exariya. Nto khanikhanle ootikinihiwa akhala wiira itribunaali sinnipaka soothanla sihinivarihana ni ekeekhai okathi anaaphukela aya arumeyi a Muluku.

6, 7. Xeeni Paulo aavekenle awe orowa wa Seesari? Ntakiheryo xeeni aavanhe awe makristau eekeekhai a olelo-va?

6 Okhala wiira Festo aaphavela waasiveliha ayuda, eyo yammwiiriha Paulo wiiviwa. Nto Paulo aahirumeela etireitu aarina awe mwaha wookhala mutthu a oroma. Owo aahimuleela Festo wiira: “Miyo keemenle ohoolo wa opuro Seesari onikilaathi awe aaphukaka milattu, nto kihaana ophukeliwa vaava. Khiivo etthu yoohiloka kiwiirenle aka ayuda, ntoko nyuwo munisuwela anyu oratteene. . . . Miyo kiniphavela orowa wa Seesari!” Okhala wiira aahipaka yooveka, yooveka ntoko ele yaahaana weemereriwa. Nto Festo aahittittimiherya eyo ohimyaka wiira: “Okhala wira muniphavela ophukeliwa ni Seesari, nto munrowa ophukeliwa ni Seesari”. (Mit. 25:10-12) Mwaha woovekela orowa ophukeliwa ni mukhulupale muulupale, murummwa Paulo ohaavaha ntakiheryo nooloka makristau eekeekhai a olelo-va. Okathi aphuki “òhokololowa, yawo anatthuka ahitthenke”, anipaka aya yoothanla yoohiloka para Anamoona a Yehova, hiyo ninnirumeela malamulo wiira naakiherye ihapari sooreera.c — Esal. 94:20.

7 Nuumala oviriha iyaakha piili ori ene mukhatteya mwaha wa ikrime ahaapanke awe, Paulo aaheemereriwa ohimya mulattu awe oRoma. Masi, ohinatthi okhuma, kuvernatoro mukina aaphavela onweha.

Atthu ari ene otribunaali ahimyaka moonelo aya voohimya sa yoothanla epakiwe. Munna, advogado awe ni Anamoona anceene ari opuro yoowo. Atthu ahikhanle Anamoona annihakalala vanceene ni annikhaliherya yoothanla epakiwe.

Ninnivekela otthikela ophukiwa mwaha akhala wiira khophukiwe saana

“Miyo Koopaka Ele . . . Aakirumme Awe” (Miteko 25:13–26:23)

8, 9. Xeeni Mwene Agripa aaronwe awe oxukurya oKesareya?

8 Mahiku vakhaani nuumala Paulo ovekela orowa ophukeliwa wa Seesari, Festo ori ene vaavo, Mwene Agripa ni murokorawe aihaniwa Berenisi yaahirowa omuxukurya kuvernatoro ole musya.d Okathi wa Olamulelo wa oRoma, makhulupale yaahikhalana yoolema eyo ya orowa waaxukurya makuvernatoro masya. Okathi aamuttottopela awe Festo mwaha woothanliwa okhala kuvernatoro, Agripa aamananiha olipiha waataana waya wa epoliitika ni opatthani aya, weiwo waarowa omukhaliherya muhoolo mwaya. — Mit. 25:13.

SOOVEKA SA OTTHIKELA OPHUKELIWA SINIKHALIHERYA OKOKHORELA WEKEEKHAI OLELO-VA

Ikwaha sinceene, Anamoona a Yehova anniroiha milattu saya itribunaali suulupale aphavelaka omala-maliha mixankiho saarowa waakhoottiherya olaleya oratteene ihapari sooreera sa Omwene wa Muluku. Nwehe matakiheryo manli.

28 a Março a 1938, eSuprema Corte ya wEstados Unidos, yaahimala-maliha yoothanla ya etribunaali yaamukhaani, ehimyaka wiira ekurupu emosa ya Anamoona a Yehova, yaawo yaatthukweliwe mukhatteya khiyaarina nthowa mwaha wookawa iliivuru sinimutthokiherya Biibiliya oGriffin, oGeórgia, wEstados Unidos. Ole waari mulattu mmosa sa milattu sinceene saavekeliwe otthikela ophukiwa etribunaali ele seiyo wanipacerya saaphukiwe itribunaali saamukhaani voohimya sa etireitu Anamoona a Yehova arina aya ya olaleya ihapari sooreera.g

Mulattu mukina waakhumelenle oGrécia, yoowo waamuhela muhina Namoona a Yehova oniihaniwa Minos Kokkinakis. Iyaakha 48 paahi, munna ole aahitthukweliwa mukhatteya ikwaha sinivikana 60, ootheriwaka wiira “aniwiiriha atthu akina okela etiini awe”. Owo aahiphukeliwa ikwaha 18. Aahiviriha iyaakha sinceene ori ene mukhatteya ni aahiroihiwa esisiro ya ephareya Egeu. Nuumala ekwaha yookiserya ophukeliwa, mwaakha wa 1986, munna Kokkinakis, owo khaavahiwe erasau okathi aavekenle awe ophukeliwa itribunaali suulupale sa oGrécia. Nto munna ole aahiroiha mulattu awe, eCorte Europeia dos Direitos Humanos (CEDH). Nto 25 a Maio a 1993, etribunaali ele yaahihimya wiira elapo ya oGrécia khiyaattittiminhe otaphuwa wa okhalana etiini awe munna Kokkinakis.

Anamoona a Yehova animakela oroiha milattu saya eCorte Europeia dos Direitos Humanos ni ikwaha sinceene annivahiwa erasau. Khokhanle mutthenkeso mukina wa etiini onimakela okhumela saana okathi onaakiherya awe itireitu sa atthu okathi aniroiha aya milattu eCorte Europeia dos Direitos Humanos.

Niireke atthu akina annittottela mureerelo okathi Anamoona a Yehova anivahiwa aya erasau otribunaali? Musomi mmosa oniihaniwa Charles C. Haynes olempe so: “Otheene ahu nihaana waaxukhurela Anamoona a Yehova. Moohicikha ikwaha animakela aya oruwaniwa, woomoliwa isidade sikina aahiiso otupheliwa, awo animakela owanela itireitu [sahu] sa okhalana etiini. Okathi anikhalana aya erasau, ootheene ahu ninnikhalana erasau”.

g Nwehe yoothanla eSuprema Corte ya wEstados Unidos yaapanke aya voohimya sa otaphuwa wiira alavuleke ele aniphavela aya eri erevista Despertai! 8 a Janeiro, 2003 ipaaxina 3 mpakha 11.

9 Festo aahimuleela mwene ole itthu vakhaani voohimya sa Paulo, nto Agripa aaphavela onweha ni omwiiwa murummwa Paulo. Vano mmeeloni mwaya, anamalamulela ale oowanli yaahikilaathi opuro waaphukiwa milattu. Masi owerya ni ovuwa waya khahiyo waari etthu ovikana moolumo oovara murima pereso ole aarowa awe olavula. — Mit. 25:22-27.

10, 11. Paulo oonihenrye sai wiira aanimuttittimiha Agripa? Mweettelo xeeni wa khalai Paulo aarina awe aamulenle awe Agripa?

10 Mwa nttittimiho, Paulo aahimuxukhurela Mwene Agripa mwaha wookhalana eparakha ya wiixaakiha ohoolo wawe, osuwelaka wiira mwene ole aanisuwela oratteene soolema ni ovaanyihana wa ayuda. Paulo aapacenrye ohimyaka makhalelo awe a khalai oriki: “Miyo kaari nfarisi. Nto, afarisi annitepa ovarexexa voohikhalela etiini aya, waavikana ayuda akina”. (Mit. 26:5) Okhala wiira aari nfarisi, Paulo aanilipelela vanceene orwa wa Mesiya. Masi vano ntoko mukristau, Paulo aanooniherya moolipa murima wiira Yesu Kristu tori Mesiya, yoowo aalipeleliwa. Yoowiixuttiha ele Paulo ni awanani awe yaakupali aya wiira Muluku ampaka etthu aaleihenrye awe axitiithi aya, ti yaamwiirinhe Paulo ophukeliwa nihiku nle. Moolumo ale yaahimwiiriha Agripa ophavela owiriyana oratteene etthu Paulo aarowa awe ohimya.e

11 Uupuwelaka okathi aahasula awe vanceene makristau, Paulo aahimmye so: “Miyo kaanikupali wira kaahaana orumeela itthu sotheene wira kinvirikanye Yesu munazarethi. . . . Okhala wira kaanaakhalela owali vanceene [atthareli a Kristu], kaanirowa mpakha ipooma soorakamela wira kaalupatthe”. (Mit. 26:9-11) Khahiyo wiira Paulo aamutepiha itthu. Atthu anceene yaanisuwela enamuna yootakhala aalupattha awe makristau. (aGal. 1:13, 23) Woonasa wene, Agripa aaniikoha so: ‘Etthu xeeni yaamwiirinhe mulopwana ntoko ola opaka marukunuxo?’

12, 13. a) Paulo oonihenrye sai moota aakhanle awe mukristau? b) Mwa enamuna xeeni Paulo ‘aixooniha [awe] owereya’?

12 Nikoho nlo naahaakhuliwa ni moolumo ala a Paulo ani: “Nihiku nimosa, kiira kirowaka oDamaasiko, maana kaahikhalana owerya ni makhulupale a anamukuttho yaahikiruma orowa waatthukwa awiixutti a weiwo. Othana eriyari, keettaka mustaraatani, waahikhumelela waarya waavikana nsuwa, okhumaka wiirimu. Waarya iwo waahikirukurerya, vamosa ni ale keettana aka mukwaha. Nuumala otheene ahu omorela vathi, kaahiiwa nsu nikilavulihaka ni nttaava na eheeberi, nriki: ‘Saulo, Saulo, xeeni munikilupattha anyu? Munniixooniha owereya mwaawanaka ni miyo’. Miyo kaahikoha wira: ‘Atokweene, nyuwo mwa pani?’ Nto Apwiya yaahikaakhula wira: ‘Miyo ka Yesu, yoowo munimulupattha anyu’”.f — Mit. 26:12-15.

13 Ehinatthi wiiraneya etthu ele yootikiniha, Paulo aakhala ntoko wiira ‘aixooniha owereya’. Ntoko siisaale enama yaateexa muritti yaarowa aya wiivulaliha akhala wiira yaanikhumula mwiri woothokoliwa yaatthukwaniwe aya, Paulo aaniikhoottiherya okhalana waataana wooloka ni Muluku mwaha woowana ni ele Muluku oniphavela awe. Mwaha woomukhumelela Paulo ephiro ele ya oDamaasiko, Yesu yoowo aahihimuxiwe, aahimwiiriha mulopwana ole aarina moonelo woohiloka orukunuxa muupuwelo awe. — Yoh. 16:1, 2.

14, 15. Etthu xeeni Paulo aahimmye awe sa marukunuxo aapanke awe mookumini mwawe?

14 Paulo aahipaka marukunuxo manceene mookumini mwawe. Vano olavulaka ni Agripa, Paulo aahimmye so: “Miyo koopaka ele Yesu aakirumme awe moolohani. Siiso, kaahipacerya waalaleerya atthu a oDamaasiko. Nuumala-vo, kaahaalaleerya atthu a oYerusalemu, ni atthu a elapo yotheene ya oYudeya. Nave-tho, kaahaalaleerya ale ahikhanle ayuda, wira erukunuxe murima aya ni amukokhoreleke Muluku, evaraka miteko sinooniherya orukunuxa waya murima”. (Mit. 26:19, 20) Saahivira iyaakha sinceene Paulo ovaraka muteko aavahiwa awe ni Yesu Kristu okathi iixoonihenrye awe othana eriyari. Etthu xeeni yaakhumelenle? Atthu ale yeemerenrye ihapari sooreera Paulo aalaleya awe, yaahittharuwa mweettelo aya woohiloka, anapacerya opaka exariya ni omurumeela Muluku. Awo yaahikhala atthu ooloka, yaanittittimiha nlamulo ni ovareleleya wa atthu.

15 Atthu ale yaamulupattha Paulo khiyaaweha mareeliho awo ootheene Paulo aakumihenrye awe. Nto Paulo aahihimya wiira: “Eyo ti etthu ewiirinhe ayuda okivara mutemplo, anaphavela okiiva. Nto kikhaliheriwaka ni Muluku, olelo-va kinnaalaleerya ale acikhaani ni aalupale”. — Mit. 26:21, 22.

16. Ninrowa omutakiha sai Paulo okathi nnaaleela ahu makuvernatoro ni alipa-oophuka sookupali sahu?

16 Okhala wiira na makristau eekeekhai, okathi wootheene nihaana okhala ‘oolikana ene wira niwaakhule saana otheene ale annikoha’ mwaha wa waamini wahu. (1 Ped. 3:15) Okathi nnaaleela ahu sookupali sahu makuvernatoro ni alipa-oophuka, otakiha enamuna Paulo aalavunle awe ni Agripa ni Festo pooti onikhaliherya vanceene. Akhala wiira mwa nttittimiho ninnihimya moota ikeekhai sa mbiibiliyani sinnikhaliherya aya ohiya paahi mookumini mwahu, masi-tho okumi wa atthu akina aneemererya muhupi ninlaleya ahu, pooti wiira nnimwaavara murima makhulupale.

“Mwaamukikhaliha Mukristau” (Miteko 26:24-32)

17. Festo oonenle sai okathi Paulo aixaakiha awe ni moonelo owo onooneya sai olelo-va?

17 Okathi yanwiriyana aya Paulo olavulaka oratteene, anamalamulela ale oowanli yaahooniherya moonelo aya. Nwehe etthu yiiraneyale: “Vano, okathi Paulo aixaakiha awe, Festo aahikhuwela ohimyaka wira: ‘Nyuwo Paulo, munikhwa anepa! Osoma vanceene woowiirihani okhwa anepa!’” (Mit. 26:24) Moonelo wa Festo pooti wiira onnooniherya moonelo atthu anceene arina aya olelo-va. Atthu anceene anoona wiira atthu ale aniixuttiha itthu Biibiliya onihimya awe alolo. Ikwaha sinceene asomi a olumwenku ola, onnaaxankiha okupali yoowiixuttiha ya mbiibiliyani ya ohihimuxiwa.

18. Paulo aamwaakhunle sai Festo, mwene Agripa oonenle sai waakhula wa Paulo?

18 Murummwa Paulo aahimwaakhula kuvernatoro ole oriki: “Nyuwo oottittimiheya Festo, miyo nkinikhwa anepa. Masi kinilavula moolumo eekeekhai ni ookhalela. Tthiri, mwene kinilavulana aka mootaphuwa, onnisuwela itthu iya, maana kinnikupali wira khiivo ehinsuwela awe . . . Nyuwo mwene Agripa, kiireke munnikupali itthu sihimmwale ni Maprofeta? Miyo koosuwela wira munnikupali”. Agripa aahimwaakhula wiira: “Mwa okathi vakhaani, mwaamukikhaliha mukristau”. (Mit. 26:25-28) Hata moolumo ala aalavula ni murima wootheene aahiiso nnaari, annooniherya wiira moolumo a Paulo yaahinvara murima mwene.

19. Etthu xeeni Festo ni Agripa yoonale aya voohimya sa Paulo?

19 Vano, Agripa ni Festo yaaheemela yooniheryaka wiira muthukumano ole waahimala. “Okathi yaakhuma aya, yaahipacerya ohimeeryana wira: ‘Mulopwana ola khopanke etthu enimwiiriha ophwanela wiiviwa aahiiso otthukiwa’. Agripa aahimuleela Festo wira: ‘Mulopwana ola ahaavekenle orowa wa Seesari, aamutaphuliwa’”. (Mit. 26:31, 32) Awo yaanisuwela wiira mulopwana ole khaarina nthowa. Woonasa wene, okhuma okathi ole, yaahipacerya okhalana moonelo wooloka voohimya sa makristau.

20. Mireerelo xeeni saakhumelenle mwaha wa Paulo waalaleerya makhulupale?

20 Khiivo etthu enooniherya wiira anamalamulela ale anli aniromoliwa yoowiiraneya ela yaaheemererye ihapari sooreera sa Omwene wa Muluku. Niireke waahikumiherya mireerelo Paulo orowa olavula ni alopwana ale? Aayo. Mwaha wa Paulo oroihiwa wa “mamwene ni makuvernatoro” oYudeya, vaahiweryaneya olaleeriwa makhulupale a oRoma yaawo mwa enamuna ekina yahaarowa olaleeriwa. (Luka 21:12, 13) Nave mixankiho Paulo aarina awe ni waamini oonihenrye awe waahaalipiha vanceene axinnawe. — aFil. 1:12-14.

21. Okathi ninvilela ahu naavaraka miteko sa Omwene, mireerelo xeeni sinikhumelela?

21 Etthu emosaru enniiraneya olelo-va. Okathi ninvilela ahu nivaraka muteko wa Omwene, hata nilupatthiwaka, onnikumiherya mireerelo sinceene. Woonasa wene, hiyo pooti waalaleeryaka makhulupale yaawo naahaarowa ahu waalaleerya mwa inamuna sikina. Nave ovilela wahu moororomeleya pooti waalipiha anna ni arokora makristau, mpakha owiiriha olipa murima okathi anivara aya muteko woolaleya oratteene Omwene wa Muluku.

KUVERNATORO A OROMA PORSIO FESTO

Soolempwa ninsuwela ahu sinimuhimya Porsio Festo sa atthu yaamusuwela siri eliivuru ya Miteko ni itthu Flávio Josefo olempe awe. Festo taamuranttenle Feelexi okhala mukhulupale a oYudeya mwaakha 58 nuumala Kristu orwa ni vanikhala ntoko wiira aakhwiiye nuumala olamulela iyaakha piili aahiiso tthaaru.

Porsio Festo.

Nave vanikhala ntoko wiira Festo aari mukhulupale aasuwela ovara muteko ni a ankhili. Tthiri, owo aahivirikana vanceene ni Feelexi, yoowo aamuranttenle awe ni Albino yoowo aamuranttenle Festo. Wanipacerya wa olamulelo wa Festo, oYudeya khiyaareere mapantiitu. Josefo olempe so: “Festo . . . aahilakela waahukhumu atthu ootheene yaakumiherya ohiiwanana ni mixankiho sikina elapo ele. Nto aahavara mapantiitu manceene ni anamunceene a yaawo aahiwiiva”. Okathi wa olamulelo wa Festo, ayuda yaahiteka muuru wiira Mwene Agripa ohiweheke itthu siiraneya otemplo. Wanipacerya, Festo aahiruma wiira ayuda yaahana onyaanya muuru ole. Masi nuumala onvekela, Festo aahaaleela wiira mwaha aya yaahana omuroihela mukhulupale a oRoma Nero.

Vanikhala ntoko wiira Festo, khaamorela ikharari anakirime ni mapantiitu. Masi wiira ooniweke saana ni ayuda, owo aahihiya otthara exariya okathi aathokorerya awe mwaha wa murummwa Paulo.

MWENE HERODI AGRIPA II

Mwene Agripa oniromoliwa Miteko ekapiitulu 25 aari Mwene Herodi Agripa II, musulwaawe Herodi Muulupale ni mwaana a Herodi yoowo aalupattha vanceene muloko wa oYerusalemu iyaakha 14 saavinre. (Mit. 12:1) Agripa aari mukhulupale ookiserya a nloko na Herodi.

Mwene Herodi Agripa II.

Okathi paapa awe aakhwiiye awe, mwaakha 44 nuumala Kristu orwa, Agripa aarina iyaakha 17 ni aari oRoma osomihiwaka ni mukhulupale a oRoma aihaniwa Klaudio. Atthu yanvaha miruku mukhulupale a oRoma yaahimya wiira Agripa aahitepa oyeva ni khaareerela ohalana okhulupale wa paapa awe, nto aahithanliwa kuvernatoro a oRoma. Hata vaari siiso, moovarihana ni Flávio Josefo, nlelo Agripa ori ene oRoma, owo aaniwaakiha ayuda ni aanipaka itthu saaphwanyiha mireerelo.

Mwaakha 50 nuumala Kristu orwa, Klaudio aahimuthanla Agripa okhala mwene a oCálcis, ni mwaakha 53 nuumala Kristu orwa aahikhala mwene a wItureya, oTarakoniti ni Abileni. Nave Agripa aahivahiwa eparakha ya owehaweha etemplo ya oYerusalemu ni waathanla aalupale a anamukuttho a ayuda. Vano Nero yoowo aamuranttenle Klaudio, aahincererya omwene wa Agripa, nto waaniphiya mpakha oGalileya ni oBereya. Okathi aamusuwenle awe murummwa Paulo, Agripa aari oKesareya ni murokorawe Berenisi, yoowo aamuhiyale iyawe, mwene a oSilisia. — Mit. 25:13.

Mwaakha 66, okathi wiimananiha wawe Agripa waakhoottiherya ayuda waamwareela aRoma wahaakhumenle aya saana, owo nave aanilupatthiwa ni anamavirikanya ale ni aahikhala mpantta wa aroma. Nuumala ayuda oxinttiwa, mukhulupale musya iihaniwa Vespasiano, aahinvaha Agripa mittetthe sikina wiira olamuleleke.

a Nwehe ekaaxa eni: “Kuvernatoro a oRoma Porsio Festo”, eri epaaxina 227.

b “Opuro waaphukiwa milattu” yaari ekhatera yaari opalkuni. Yaakhala nipuro noottukhuwa, yooniheryaka wiira soothanla sa mulipa oophuka saari sa efaita yinceene ni taarina ehakhi yoopaka soothanla iyo. Pilato aahikilaathi opuro waaphukiwa milattu okathi aavarerya awe itthu ootheriwa awe Yesu.

c Nwehe ekaaxa eni: “Sooveka sa Otthikela Ophukeliwa Sinikhaliherya Okokhorela Wekeekhai Olelo-va”, eri epaaxina 228.

d Nwehe ekaaxa eni: “Mwene Herodi Agripa II”, eri epaaxina 229.

e Okhala wiira aari mukristau, Paulo aanikupali wiira Yesu aari Mesiya. Ayuda yaawo yaamukhoottale Yesu, yaamuthokorerya Paulo ntoko namavirikanya. — Mit. 21:21, 27, 28.

f Ohimyaka moolumo a Paulo anihimya wiira eettaka mukwaha “othana eriyari”, musomi mmosa a Biibiliya ohimmye so: “Akhala wiira khahiyo aamwaakuveya, mutthu eetta mukwaha aaniphumurya othana eriyari, okathi yoowo nsuwa ninviha aya vanceene. Nto ninnoona wiira Paulo aaniimananiha vanceene ovara muteko ole woowaalupattha [awiixutti]”.

    Watchtower EBIBILIOTEKA ONLAINE (1982-2025)
    Okhuma
    Okela
    • Emakhuwa
    • Ovaha
    • Siniphavela Anyu
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malamulo Oorumeela
    • Mwaha Woosuka Isiiri
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Okela
    Ovaha