Watchtower EBIBLIOTEKA ONLAINE
Watchtower
EBIBLIOTEKA ONLAINE
Emakhuwa
  • BIIBILIYA
  • ILIIVURU
  • MITHUKUMANO
  • wp17 N.° 2 ipaax. 4-7
  • Ele Biibiliya Enihimya Awe Voohimya sa Okumi ni Okhwa

Mpantta ola khekhanle eviidiyu.

Muniswaamihe, khivaniweryaneya orumiha eviidiyu ela.

  • Ele Biibiliya Enihimya Awe Voohimya sa Okumi ni Okhwa
  • Owehaweha Elaleyaka Omwene wa Yehova (Aatthu Otheene)—2017
  • Miru Saamukhaani
  • Mwaha Onlikana Nuula
  • BIIBILIYA ONNITTHOKIHERYA SAANA ITTHU
  • YOWIIXUTTIHA YA EPAGAU ENNUULAANA
  • “EKEKHAI YEYO ENIMOKHALIHANI ÒTAPHUWA”
  • Alipa-Ookhwa Arii Woowi?
    Biibiliya Oniixuttiha Exeeni Tthiri?
Owehaweha Elaleyaka Omwene wa Yehova (Aatthu Otheene)—2017
wp17 N.° 2 ipaax. 4-7
Murutthu oryeene mmahiye

MWAHA WA VAKAAPANI | BIIBILIYA ONIHIMYA EXEENI VOOHIMYA SA OKUMI NI OKHWA?

Ele Biibiliya Enihimya Awe Voohimya sa Okumi ni Okhwa

Eliivuru ya Biibiliya ya Maphattuwelo, ennihimya wira Muluku aahimuleela mulopwana oopacerya Adamu, wira: “Munowerya olya mihokorokho sothene siri mmatta-mu: muhilyé pahi mihokorokho sa mwirí onsuweliha oreriwa n’utakhaliwa. Mwalyá vale mihokorokho iya, tthiri munimokhwa”. (Maphattuwelo 2:16, 17) Yooruma ele yaahooniherya saana wira Adamu yaamwiiwelenle Muluku, khiyaarowa okhwa ni yanvikaniha okhala ojardim ya wEdeni.

Adamu ni Eva ni yuuluvanle ene

Mooriipiha murima, Adamu khaaphavenle wiiwelela ni okhala mahiku otheene. Owo aahithanla olya muhokorokho ole aavahiwe awe ni Eva. (Maphattuwelo 3:1-6) Ohiiwelela iwo onnaahaaxa apinaatamu mpakha olelo-va. Murummwa Paulo aatthokihenrye so: “Mutthu mmosá pahi t’oruhale etampi mulaponi: etampi eyo yoruha okhwa. Siso okhwa ohaphwanya atthu othene, okhala wira atthu othene àttheka”. (aRoma 5:12) “Mutthu mmosa” onihimmwa-va, ti Adamu. Masi etampi eyo yaari exeeni, ni xeeni eruuhale aya okhwa?

Etthu Adamu yaapanke aya, eyo piiyo, olakela ohiiwelela nlamulo na Muluku, yaari etampi. (1 Yohani 3:4) Nto ehukhumu ya etampi eyo ti okhwa, sintoko Muluku aalenle awe Adamu. Vaakhanle wira Adamu ni apinaatamu otheene yanvikaniha wiiwelela malamulo a Muluku, awo khiyaarowa okhalana etampi, ni khiyaarowa okhwa. Muluku khaapattunxe apinaatamu wira ekhweeke, masi aapattunxe wira ekhaleke akumi mwa mahiku otheene.

Khuuvo onivaanyiha wira “okhwa ohaphwanya atthu othene”, ntoko ohimmye awe Biibiliya. Masi niireke yookhala etthu enivikaniha okhala ekumi nuumala mutthu okhwa? Anamunceene anaakhula wira aayo. Awo anihimya wira erooho wala munepa ahu khonikhwa. Vaakhanle wira ti siiso, weeso Muluku aahinwoka Adamu. Anwonke sai? Vaakhanle wira yookhala etthu enirowa olumwenku mukina nuumala hiyo okhwa, nto okhwa khiwaarowa okhala ehukhumu sintoko Muluku aahimmye awe. Biibiliya onihimya so: “Muluku khaniwerya wotha”. (aHéberi 6:18, Biblia Solempwa sa Muluku) Moohaaniherya Satana amoototha Eva vaavo aamuleenle awe wira: “Nnari, khamunokhwa!”​—Maphattuwelo 3:4

Eyo ennikumiherya nikoho nla: Akhala wira yowiixuttiha ya munepa wala erooho erimoothiwa, nto exeeni tthiri enniiraneela wookhwaani?

BIIBILIYA ONNITTHOKIHERYA SAANA ITTHU

Eliivuru ya Maphattuwelo 2:7, enihimya so: “Apwiya Muluku yahihavula etthaya vakhani ya vathí, yahimùpa mutthu, khumwiselela mphulani n’iphumu s’ekumi: siso mutthu khukhala mukumi”. Nuulumo noowi “khukhala mukumi”, mwa nttaava na eHeeberi ninlempwa ne’phesh, nintaphulela “yoopattuxiwa enimumula”.

Biibiliya onnooniherya wira apinaatamu khapakiwe sintoko atthu arina erooho wala munepa ohinikhwa. Ohiya-vo, khula mmosa ti “mutthu” mukumi. Ti maana aya hata nyuwo mwiimananihaka vanceene omutokosa Biibiliya, khamumphwanya yoolepa eniromola “erooho wala munepa ohinikhwa”.

Okhala wira Biibiliya khonihimya wira apinaatamu aakhalana erooho ehinikhwa, nto xeeni itiini sinceene siniixuttiha aya wira apinaatamu aakhalana erooho ehinikhwa? Wira niphwanye waakhuliwa wa nikoho nla nrowe nithokorerye sookupali sa atthu a wEjiitu a khalai.

YOWIIXUTTIHA YA EPAGAU ENNUULAANA

Heródoto, mulipa-oolepa myaha muGriki, a eseekulu 5 AEC, aahimmye wira “yoowiixuttiha ya munepa wala erooho ehinikhwa yaapacerihiwe” ni atthu a wEjiitu. Nave-tho, aBabilonia a khalai yaanikupali yowiixuttiha eyo. Okathi Alexandre Muulupale aaxinttale awe wOriente Médio eyaakha ya 332 AEC, mafiloosofu a oGresia yaahuulaanya yowiixuttiha eyo ni moohipisa muupuwelo owo waahimwareela ilapo sotheene saalamuleliwa ni aGriki.

Khamumphwanya yoolepa ya Biibiliya eniromola “erooho wala munepa ohinikhwa”

Eseekulu yoopacerya EC, igrupu piili soosuweliwa sa etiini ya eYuda, Essênio ni aFarisi, siixuttiha wira erooho ennihala eri ekumi nuumala mutthu okhwa. Enciclopédia Judaica enihimya wira: “AYuda apacenrye okupali yowiixuttiha ya munepa ohinikhwa nuumala opacerya wataana ni aGriki ni owiriyana ifilosofia sa Platão”. Nave, eseekulu yoopacerya, mulipa-oolepa sowiiraneya sa aYuda, Josefo, aahimmye wira yowiixuttiha eyo khenikhuma mBiibiliyani, masi eniirela mpantta “sookupali sa aGriki”, seiyo owo oona awe okhala myaha soopakeleliwa ni ihantisi.

Vaavo Soolema sa aGriki saavikaninhe aya wuulaana, atthu akina yaihimya okhala maKristau yaahipacerya okupali mwiixuttiho owo. Moovarihana ni mulipa-oolepa myaha Jona Lendering, “muupuwelo wa Platão woowi erooho ahu yaakhala opuro wooreera, masi vano enikhala olumwenku woopwetexiwa, waahikhweiherya otakaaherya efilosofia ya Platão ni sowiixuttiha sa eKristau”. Tivonto, yowiixuttiha eyo ya erooho ehinikhwa, yaahitakaaheriwa ni ikerexa sa “eKristau” khukhala yowiixuttiha yoopacerya ya ikerexa iyo.

“EKEKHAI YEYO ENIMOKHALIHANI ÒTAPHUWA”

Eseekulu yoopacerya, murummwa Paulo aahaalopola maKristau ohimyaka so: “Soolempwa sinnihimya oratteene wira, mahiku ookiserya, atthu akina anoohiya waamini, yiiweleleke itthu sinoototha, ettharaka soowiixuttiha sa minepa sootakhala”. (1 Timotheyo 4:1, Tradução do Novo Mundo) Moolumo ale yaahiiraneya! Mwa ntakiheryo, yookupali ya erooho ehinikhwa eniirela mpantta sowiixuttiha sa “minepa sootakhala”. Yowiixuttiha eyo khenikhuma mBiibiliyani, maana epacerihiwe ni itiini sa khalai sa epakau ni ifilosofia.

Moohakalaliha, Yesu aahimmye so: “Munosuwela ekekhai, vano ekekhai yeyo enimokhalihani òtaphuwa”. (Yohani 8:32) Wiixutta ekeekhai, woonitaphula sowiixuttiha sihinimusivela Muluku ni iye sinikumiheriwa ni itiini sa moolumwenkuni. Nuulumo na Muluku noonitaphula voohimya sa soolema soohiloka, ni woova itthu sa ethiru seiyo sinivarihana ni okhwa.​—Nwehe ekaaxa eni: “Alipa-Ookhwa Ari Woowi?”

Mpattuxa ahu khaapanke apinaatamu wira ekhaleke iyaakha 70 wala 80 valaponi, nuumala-vo ethaameleke olumwenku mukina wira yakhaleke mwa mahiku otheene. Okhuma khalai, owo oniphavela wira apinaatamu ekhaleke mahiku otheene valaponi, amwiiweleleke ntoko anaawe. Yoolakela ela yuulupale ya Muluku ennooniherya wira owo onnaaphenta vanceene apinaatamu, nto khuuvo onrowa wunteerya. (Malakhiya 3:6) Nasaalimo aalempe so: “Anaxariya animwakhela elapo yohiyeriw’aya: anrowa okhalaka-mo mahiku othene”.​—Esalmo 37:29.

Wira musuwele ele Biibiliya oniixuttiha awe voohimya sa okumi ni okhwa, nwehe muru 6 wa eliivuru Biibiliya Onniixuttiha Exeeni?, yoolaleiwa ni Anamoona a Yehova. Enniphwanyaneya-tho va www.jw.org/vmw.

Apinaatamu Anoowerya Okhala Mahiku Otheene?

Iyaakha vakhaani sivinre, anamatokosa yaahihimya wira yaahiphwanya malaxi anikhala vathi va maasi yaawo arina iyaakha ikonto sinceene. Anamatokosa awo yaahihimya wira iyaakha sa malaxi ale soovikana itthu sotheene sirina okumi sinikhala valaponi. Malaxi awo ari egrupu ya malaxi aniitthaniwa Posidonia oceanica, nto anniphwanyaneya epantte yuulupale ya ephareya Mediterrâneo, eriyari ya wEspanha ni oChipre.

Akhala wira malaxi annikhala iyaakha sinceene, ankhi apinaatamu? Masientista makina annikupali wira vanniweryaneya mutthu okhala iyaakha sinceene. Mwa ntakiheryo, eliivuru emosa enilavula mwaha ola, ehimmye wira “ennisuwela itthu sinceene sinivarihana ni siensia” onilavula sa mwaha ola. Nnaamwi siensia oronwe ene vahoolo vanceene, owo khoniwerya wuncererya iyaakha sa atthu.

Yoolipelela ya okhalana okumi ohinimala khenilipa ni siensia a vano. Biibiliya onnimuromola Mpattuxa ahu, Yehova Muluku, vaavo onihimya awe wira: “Maphattuwelo èkumi ti nyuwo”. (Esalimo 36:10) Omuhimyaka Yehova, Yesu aalavunle so: “Ekumi yohimala t’ila: wosuwelani nyuwo, mukhanle Muluku mmosaru èkekhai, n’omusuwela Yesu Kristu, yowo omurummyanyu”. (Yohani 17:3) Wiimananiha wahu omusuwela Yehova Muluku ni mwanawe, Yesu Kristu, onootthuveliwa ni mareeliho ahinimala.

Malaxi

Anamatokosa anihimya wira malaxi makina a egrupu ela aakhalana iyaakha ikonto sinceene

ALIPA-OOKHWA ARI WOOWI?

Yesu omuhihimuxaka Lazaro

Biibiliya onihimya wira alipa-ookhwa ari mmahiye, nto awo anlipelela ohihimuxiwa. (Yohani 5:28, 29) Awo khanihaawa maana “alipa-òkhwa khansuwela-tho etthu”. (Musuweli 9:5) Okathi aixuttiha awe, Yesu aahilikanyiha okhwa ni orupa. (Yohani 11:11-14) Nto hiyo khanintthuneya owoova atthu yaale anrupa mookhwaani wala waavaha etthu. Awo khaniwerya onikhaliherya wala onihaaxa, maana omahiye “khuvo-vo muteko nnákhala osuwela walá otthokelela nnákhala ankhili”. (Musuweli 9:10) Muhoolo, Muluku onoomaliha khuluwi okhwa, aahihimuxaka atthu yaale akhwiiye.​—1 aKorinto 15:26, 55; Wisupulula 21:4.

Mathowa Anniiriha Omukupali Biibiliya

Hiyo pooti ororomela wira ele Biibiliya oniixuttiha awe ti yekeekhai. Mwaha aya? Muthokorerye mathowa anittharelana:

  • Nipururu niri ene mukharikani mwa etinta

    Biibiliya ta Muluku: Biibiliya orina iliivuru 66 seiyo silempwale ni atthu 40, mwa okathi wowiiraka iyaakha 1.600, okhuma eyaakha 1513 AEC mpakha 98 EC. Hata vari siiso, itthu sinihimya awe ti sekeekhai ni khasinvaanyihana. Eyo enooniherya wira Mwaneene ti Muluku oowerya sotheene. Owo aanaaleela itthu soolepa ale yaamulepa Biibiliya.

  • Nripu

    Myaha Sekeekhai: Sowiiraneya siri mBiibiliyani sinnivarihana ni itthu sisuweliwe ni ale anisoma sowiiraneya sa moolumwenkuni. Eliivuru A Lawyer Examines the Bible (Advogado Mmosa Onnimutokosa Biibiliya), ehimmye so: “Nnaamwi iliivuru sa mulaponi, sa ihantisi ni myaha sikina sowoothiwa, sihimyaka itthu sihinisuweliwa opuro ni okathi siiraneyale aya, . . . myaha siniromoliwa mBiibiliyani ti soororomeleya maana onnihimmwa saana okathi ni opuro sikhumelenle aya”.

  • Atomo

    Myaha sa Siensiya Sekeekhai: Biibiliya khahiyo eliivuru ya siensia, masi aalavulaka myaha sa siensia onnitthokiherya saana. Hata ovinre ene okathi munceene, nto myaha iyo sinnivareleya muteko mpakha olelo-va. Mwa ntakiheryo, ikapiitulu 13 ni 14 sa Onamukuttho, sookhalana malamulo a oratta ni ovalaana ni atthu mwaha wa oretta. Okathi aIsarayeli yaavahiwe aya malamulo ale, yiira maloko makina ehisuwelaka etthu voohimya sa iretta sinravihaniwa. Biibiliya onnihimya wira elapo ti yoovilikeya ni khevareleliwe ni etthu. Mwaha owo wooviriha okathi munceene ohisuweliwaka ni asomi.​—Yobi 26:7; Yesaya 40:22.

Ala matakiheryo vakhaani anooniherya wira “solempwa sothene supuxeriwé ni Muluku, khukhalihiwa wira sixuttiheke ekekhai, savanyiheke ale anvonya, sattaruxeke ale anttheka”.​—2 Timótheyo 3:16.

    Watchtower EBIBILIOTEKA ONLAINE (1982-2025)
    Okhuma
    Okela
    • Emakhuwa
    • Ovaha
    • Siniphavela Anyu
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malamulo Oorumeela
    • Mwaha Woosuka Isiiri
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Okela
    Ovaha