Ireferensia sa Okumi ni Orummwa Ahu Ekaderno Enirumeeliwa Omuthukumanoni
13-19 ya Abril
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | MAPHATTUWELO 31
“Yakobe ni Labano Yaahipaka Nivarihano na Murettele”
it-2 epax. 173 etti. 8
oGaledi
Wira aphuke muxankiho ole, Yakobe ni Labano yaahipaka nivarihano na murettele. Nto, Yakobe aaheemexa nluku ni aahaaruma “amusi awe” ottottela maluku nipuro nimosa, woonasa wene yaari ntoko meesa, vaavo yaalyiiye aya eyoolya ya nivarihano. Nuumala-vo, Labano aahivaha nipuro nle nsina na “Yegari Sahaduta” nttaava na aramaico (oSiria), masi Yakobe aavanhe nsina noowi “Galèdi” elavulelo ya eHeeberi. Labano aahihimya-tho wira: “maluku ala, [eHeeberi, gal] okhuma olelo va, ti kastimunya [eHeeberi, ʽedh] òwatàna wahu hiyo òwanli”. (Map 31:44-48) Nto maluku ale yaathukumanyiwe (ni yeemenxe aya) yanaavaha onamoona atthu otheene yaavira opuro ole. Naari sintoko ele eveersu 49 enihimya aya , “Nipuro Nolipelela [eHeeberi, mits·pahʹ]” niwuupuxeryaka wira Yakobe ni Labano yaahivarihana okhalana murettele vamosa ni amusi aya. (Map 31:50-53) Nave muhoolo mwaya, yaahirumeeliwa maluku mwa enamuna emosaru sintoko namoona.—Yox 4:4-7; 24:25-27.
it-3 epax. 728 etti. 9
Nipuro Noolipelela
Yakobe aahithukumanya maluku ni khuvaha nsina na “Galèdi” (nenlo nintaphulela “Maluku Òwatàna”) ni “Nipuro Noolipelela”. Nave Labano aahimmye so: “Apwiya enikhapelele òwanli ahu okathi onrowahu omwalana”. (Map 31:45-49) Nto maluku awo yaathukumanyiwe yaanivaha onamoona wira Yehova anaweha, akhala wira yaamummaliherya natiri yaaleiheryanne aya a okhalana murettele.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
it-3 epax. 693 etti. 8
Materafi
Itthu saaphwanyiwe ni anamatokosa oMesopotamia ni mittetthe sikina soowaattamela sinnooniherya wira mutthu aahiyeriwa amuluku a emusi ahaana okhala yoole aarowa ohalana mihakhu sa vatthokoni. Moovarihana nnipawe naaphwanyiwe muttetthe wa oNusi, okhalana amuluku a emusi, ikwaha sikina, naaninvaha mutthepa ehakhi ya orowa otribunali oveka mireerelo sa ataata awe akhwiiye. (Textos Antigos do Oriente Próximo, elempwale ni J. Pritchard, 1974, ipax. 219, 220, ni enoota 51) Woonasa wene, uupuwelelaka eyo, Rakheli ahaakuxa amuluku atithi awe ophavelaka exariya okhala wira tiithi awe khaareere omoototha Yakobe, yoowo aari iyawe. (Mulikanyihe ni Map 31:14-16.) Efaita yaarina aya amuluku ale ya omukhaliherya mutthu ohalana mireerelo sa vatthokoni, ennooneya oratteene ni moota Labano aaxankale awe nuumala osuwela wira amuluku awe yaahikuxiwa, nto khuvenya ni emusi awe omutthimakelaka Yakobe, mukwaha waavinre mahiku 7 yeettaka. (Map 31:19-30) Moohaanyiherya, Yakobe khaasuwela etthu voohimya sa ele Rakheli aapanke awe (Map 31:32) nave, khiivo etthu enooniherya wira Yakobe ootoko ophavela waarumeela amuluku ale wira ohalane mireerelo sa anamwane a Labano. Yakobe khaarumeela ilatarato. Muhoolo mwaya, amuluku ale yampwetexiwa okathi Yakobe aathipenle awe amuluku otheene amalapo yaaruuhiwe ni amusi awe, mmukhitte mwa mwiri muulupale waari waattamela oSikhemi.—Map 35:1-4.
Yehova—Ti Nipuro Nahu Noomaka
8 Okathi Yakobe aaphiyale awe oHarani, atatawe, yiihaniwa Labano, yaahimwaakhela saana, nuuvira okathi, yaahinvaha mwanaya iihaniwa Liya ni Rakheli wira akhale axaarawe. Muhoolo mwaya, Labano aaheererya oturuka esisapo ya Yakobe; mpakha ikwaha muloko! (Maph. 31:41, 42) Masi, Yakobe aanivilela ohithokoreriwa wawe voohixariya, ororomelaka wira Yehova aarowa omukhapelelaka, nto Yehova aanimukhapelela tthiri! Nuuvira okathi Muluku aahimuleela wira Yakobe aahaana otthikela oKanani, nave muhavinre ole “Yakobe ahitepa othàjiri votikiniha: ahikhalana makoto manjene a inama, ipottha solopwana n’ipottha sothiyana n’ikamelo n’abùru”. (Maph. 30:43) Oxukhurelaka ni murima wotheene, aahipaka nivekelo oriki: “Miyo nkiniphwanela othunku anyu wothene n’uroromeleya wanyu wothene mukìrenlyanyu miyo murumeyi anyu. Khalayi kahilapuwa muró Yordani ula ni ttotto aka pahi, vano kokhalana mittitthi iya mili”.—Maph. 32:11.
Omusoma Biibiliya
20-26 ya Abril
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | MAPHATTUWELO 32-33
“Niireke Munniimananiha Wira Mwaakhele Mareeliho a Yehova?”
w03 15/8 epax. 25 etti. 3
Niireke Munniimananiha Omphavelasa Yehova?
MBiibiliyani akhala matakiheryo atthu yiimananinhe vanceene omphavela Yehova. Mmosa a yaawo aari Yakobe, aawanne ni nlaikha na Muluku mpakha oxa, nenlo naawanre erutthu ya opinaatamu. Mwaha woopaka eyo, Yakobe aahivahiwa nsina na Isarayeli (Owana ni Muluku) okhala wira ‘aahiwana’, wala ‘aahithipelela’, ‘aahiimananiha’, ni ‘aahivilela’ ni Muluku. Nlaikha nlo naahimureeliha Yakobe mwaha woowiimananiha wawe.—Maphattuwelo 32:24-30, enoota.
it-1 epax. 578 etti. 5
Orakala, Otuthunya
Otuthunya wa Yakobe. Okathi Yakobe aarina awe iyaakha soowiiraka 97, aahiwana ohiyu ntero ni nlaikha na Muluku. Aahithipelela owana ni nlaikha nle mpakha omureeliha. Okathi aawana awe, nlaikha naahivohola etara ya Yakobe mpakha mwetto awe ohiyana. Nto ti nthowa naya Yakobe eetta awe otuthunyaka. (Map 32:24-32; Ho 12:2-4) Nuumala-vo, nnaamwi Yakobe aasuwela wira aahiwerya owana ni Muluku [nlaikha na Muluku] vamosa ni atthu a vathi-va khoxintta ntoko saahimmye aya nlaikha nle, veekeekhai owo khaaxinttale nlaikha noowerya na Muluku. Eyo yiiranen’ye paahi okhala wira Muluku aaheemererya wira Yakobe owane ni nlaikha, wira ooniherye yoophavela awe ya oreelihiwa ni Muluku.
it-2 epax. 450 etti. 8
Isarayeli
1. Nsina Muluku anvanhe awe Yakobe orina ene iyaakha 97. Waari ohiyu vaavo aalapunwe awe muro Yaboke, orowaka okumana ni munna awe Esawu, okathi Yakobe aapacenrye awe owana ni nlaikha. Mwaha wa Yakobe othipelela owana, nsina nawe naahiturukiwa khukhala Isarayeli, sintoko ethoonyeryo ya oreelihiwa ni Muluku. Wira otthapele soowiiraneya iye, Yakobe aahiitthana opuro ole nsina na Peniyeli wala Penuweli. (Map 32:22-31; nwehe nuulumo noowi JACÓ No. 1.) Nuuvira okathi, ori ene oBetheli, oturukiwa wa nsina nawe naahilipiheriwa ni Muluku, okhuma nihiku nenle mpakha okhwa wawe, Yakobe itthaneliwa nsina noowi Isarayeli. (Map 35:10, 15; 50:2; 1 Wa 1:34) Nsina na Isarayeli ninniphwanyaneya mBiibiliyani ikwaha soowiiraka 2.500, masi ohimmwaka osuulu wa Yakobe sintoko nloko.—Okh 5:1, 2.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
w10 15/6 epax. 22 itti. 10-11
Olavula Mooreerela Murima Onnikumiherya Ompatthani Wooloka
10 Olavula mooreerela murima ni osuwela ovaanela onnilipiha ni onnikumiherya murettele. Tthiri, naimananiha olipiha waataana wahu ni atthu akina, onooniiriha osuwela ovaanela ni atthu awo. Mphaveleke inamuna sowaareerela murima akina ni miteko sanyu sooreera, mwaakhaliheryaka, mwaavahaka etthu, ni owaakhela saana. Pooti waakhaliherya okhala ootaphuwa ovaanela ni hiyo. Nave pooti ‘wuukela makhala a mooro’ wa mutthu owo ni omwiiriha woona mikhalelo sooloka sirina ahu, nikhweiheryaka ophuka mixankiho.—aRom. 12:20, 21.
11 Muhavinre Yakobe aanisuwela eyo. Waahikhala okathi, munna awe Esawu aayaraniwe awe maphapo, ananariwe awe ni Yakobe mpakha yena otthyawa oovaka wiiviwa ni Esawu. Nuuvira iyaakha sinceene, Yakobe aahitthika. Esawu aahirowa okumana ni owo ori ene ni alopwana 400. Yakobe aahinvekela Yehova wira omukhaliherye. Nto nuumala-vo, ohinatthi orowa okumana ni Esawu, Yakobe aahirowa onvaha inama sinceene. Yoovaha eyo yaahikumiherya mureerelo. Okathi Esawu aakumanne awe ni Yakobe, aahikhummwa murima, khumutthimakela ni khumukhupaarela.—Maph. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
it-1 epax. 699 etti. 3
Muluku, Muluku a wIsarayeli
Mwaha woowana ni nlaikha na Yehova oPeniyeli, Yakobe aahivahiwa nsina na Isarayeli, nave nuumala okumana mwa murettele ni munna awe Esawu, owo aakhala oSukothi nuumala-vo onathaamela oSikhemi. Aahithuma opuro wa aana a Hamori weiwo weemenxe awe eheema awe. (Map 32:24-30; 33:1-4, 17-19) “Vano ahatekatho vavo altari, khwavaha nsina nla: Apwiya ti Muluku a Isarayeli”, wala “Mululu, Muluku a wIsarayeli”. (Map 33:20) Wiisuwanyeihaka orweela mwa nsina nawe nsya ni nsina na altari, Yakobe ooniherya weemererya ni ovaha efaita nsina naavahiwe awe, nave ooniherya oxukhurela mwaha wookhaliheriwa ni Muluku mpakha otthikela Elapo Yaaleiheriwe awe. Moolumo ala aniphwanyaneya ekwaha emosa paahi mBiibiliyani.
Omusoma Biibiliya
27 A ABRIL–3 A MAIO
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | MAPHATTUWELO 34-35
“Mixankiho Sinikhumelela Mwaha Wowaapaka Apatthani Oohiloka”
w97 1/2 epax. 30 etti. 4
oSikhemi—Epooma ya Okhatoni
Amiravo ale yaarowa omoonela sai mwali ole, aamakela oxukurya muttetthe aya, woonasa wene ori ene mekhawe? Mwaana a mukhulupale “vamonalyawe Dina, ahinvara, khumukuxa n’ikuru, khumurupiha, khumuhonona”. Xeeni yaamwiirinhe Dina waataana ni aKaanani yaawo yaari oohiloka? Niireke khaarina apatthani ooweettana yaarina iyaakha sawe? Niireke Dina aari mutthu oothipelela wala aaphavela weettela murima awe sintoko axuulupale awe? Musome eliivuru ya Maphattuwelo, wira moone mixankiho ni wuuliwa muru wamphwannye Yakobe ni Liya mwaha wa mixankiho saamukhumelenle mwanaya yoowo aaxukunrye muttetthe wa oSikhemi.—Maphattuwelo 34:1-31; 49:5-7; nave munwehe OWehaweha, a 15 a Junyo 1985, epaaxina 31.
“Mutthyaweke Itthu S’ekhapa!”
14 Woonasa wene Dina khuupuwela orupana nuumala omoona Sikhemi. Masi wa anamunceene ooKanani, ele yaapakale awe Sikhemi yaari etthu yoohitthekeya yaarowa awe ophavela opaka khula mulopwana nuumala osiveliwa ni muthiyana. Hata Dina aamananiha okhootta, eyo khiyaarowa oweryaneya okhala wira Sikhemi “ahinvara, khumukuxa n’ikuru, khumurupiha, khumuhonona”. (Musome Maphattuwelo 34:1-4.) Nto yowiiraneya ele khiyaamukumihenrye maxakha Dina paahi. Wathanla wawe apatthani oohiloka waahiramusa ni wiiriha onyoholiwa emusi awe yotheene.—Maphattuwelo 34:7, 25-31; aGalasia 6:7, 8.
w09 1/9 epax. 21 itti. 1-2
Moota Woovilela Oveehiwa
Ikwaha sinceene, atthu anninla ikuhu mwaha woophavela omaliha owereya anoona aya mwaha woovehiwa. Mwa ntakiheryo, Biibiliya onnihimya wira nuumala anaawe Yakobe osuwela wira Dina aahitupheliwa ni Sikhemi, a oKanani, ‘yahinanarasiwa vanjene’. (Maphattuwelo 34:1-7) Aphavelaka owunlela ikuhu mwaha wa murokora aya aatupheliwe, awo yaahinwoka Sikhemi vamosa ni amusi awe. Arumeelaka olavilavi, Simeyoni ni Levi yaahikela muttetthe wa oKanani ni yaahiwiiva alopwana otheene, omuhela muhina Sikhemi.—Maphattuwelo 34:13-27.
Niireke owiivakasa alopwana ale waahimaliha muxankiho aya? Okathi Yakobe aasuwenle awe etthu anaawe yaapanke aya, owo aahaapwapwela oriki: “Nyuwo mokitakhaliha: mwaha wa nyuwo atthu a mulaponi . . . anrowa okithukumanela: vano, okhala wira hiyo nri atthu vakhani pahi, anokixintta, anokìva miyo n’atthu aka othene”. (Maphattuwelo 34:30) Ohiya ophuka mwaha ole, wunla waya ikuhu iwo, veekeekhai, waahikumiherya mixankiho. Vano, emusi ya Yakobe yaahaana okhalana ephoole woonasa wene yaamoorwa wunleliwa ikuhu ni atthu a mittetthe soowaattamela. Nto wira eyo ehiiraneye, Muluku aahimuhimeerya Yakobe ni emusi awe okhuma muttetthe ole ni othaamela muttetthe wa oBetheli.—Maphattuwelo 35:1, 5.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
it-1 epax. 670 etti. 9
Debora
1. Makayaaya a Rebeka. Okathi Rebeka aakhumme awe etthoko ya tiithi awe orowaka oPalestina wira atheliwe ni Isakhi, Debora aahimutthara. (Map 24:59) Nuuvira iyaakha orumeelaka owannyawe Isakhi, Debora aahithaamela owannyawe Yakobe woonasa wene nuumala Rebeka okhwa. Moohanyiherya siira sivinre ene iyaakha 125, sa ekasamento ya Isakhi ni Rebeka, Debora aahikhwa ni aahivithiwa waattamela oBetheli mmukhitte mwa mwiri muulupale. Mwiri yoowo aavahiwe nsina na (Alom-bacute, nsina nenlo nintaphulela “Mwirí wo Wikhupanyerya”.) eyo enooniherya wira Debora aniphentiwa vanceene ni Yakobe vamosa ni emusi awe.—Map 35:8.
Makoho Anikohiwa ni Ale Anisoma Irevista Sahu
Khalai, wira mutthu okhale muhavinre a Mesiya niireke vaatthuneya okhala mutthu oopacerya oyariwa?
Khalai, nuupuwela wira waakhuliwa wa nikoho nlo waari “aayo”. Eyo yaakhala ntoko wira yaanivarihana ni aHéberi 12:16. Yoolepa eyo enihimya wira Esawu ‘khaattittimiha itthu sa Muluku’ ni ‘ahakakhanya eyulupale awe, ni muhasa mmosa wa yolya’. Nuupuwela wira, okathi Yakobe ‘aathumme awe eyuulupale ya Esawu’, okathi ene yoole taakhanle awe muhavinre a Mesiya.—Mat. 1:2, 16; Luka 3:23, 34.
Masi sowiiraneya sikina sa mBiibiliyani sinninikhaliherya woona, wira mutthu okhale muhavinre a Mesiya khivaatthuneya okhala oopacerya oyariwa. Nwehe mathowa makina annikupaliha eyo:
Nave Yakobe, yoowo onisuweliwa okhala Isarayeli, aahikhalana anamwane anceene. Mwaana ampacenrye awe omuyara aari Rubeni, ni mwaara awe Liya. Masi Yakobe aahikhalana muthiyana mukina, Rakheli. Owo aari muthiyana amphentexa awe, ni mwaana aapacenrye oyariwa ni Rakheli aari Yosefe. (Maph. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Wah. 5:1, 2) Nnakhala Rubeni wala Yosefe khuuvo a yaala aakhanle muhavinre a Mesiya. Mwaana a Yakobe aari muhavinre a Mesiya aari Yuda, mwaana a neexexe Yakobe aamuyanre awe ni Liya.—Maph. 49:10.
Omusoma Biibiliya