Muupuweleke Nihiku Nla
‘Mùpuweleke nihiku nlo mmutthapelaka Yehova n’umuttittimiha’.—OKHUM. 12:14.
MUNNIWERYA OTTHOKIHERYA?
Malokiheryo xeeni aIsarayeli yaapanke aya okathi wa Paasikha oopacerya?
Yesu ni arummwa awe yaamunlye silini Paasikha ookiserya, ni exeeni yaakhumelenle ohiyu yoole?
Itthu xeeni nikhanle ahu owiixutta mwa yoohimmwa eniphwanyaneya eliivuru ya Okhuma voohimya sa Paasikha?
1, 2. Niira xeeni na wuupuwelela nenno maKristau anireerela aya ophavelasa osuwela, nto mwaha wa xeeni?
OKATHI onuupuwelela anyu mahiku anooniwa okhala ootthuneya wuupuwelela, nihiku xeeni nimpacerya anyu wuupuwela? Mutthu oothela wala otheliwa pooti waakhula wira nihiku na ekasamento aka. Anamunceene pooti waakhulaka wira nihiku nintthapeliwa yowiiraneya yuulupale ntoko nihiku elapo aya enitthapela aya otaphuwa waya. Masi niireke munnisuwela nihiku nuulupale na nloko nimosa nivirinhe iyaakha soovikana 3.500 nitthapeliwaka?
2 Aayo nookhala niira nniireliwa Paasikha. Niira nlo naatthapela woopoliwa wa aIsarayeli a khalai okhuma weepotthani wEjiitu. Niira nlo nookhalana efaita aya wa nyuwo. Nthowa xeeni? Mwaha woowi ninnivarihana ni itthu sootepexa otthuneya mookumini mwanyu. Nyuwo pooti wiikoha so: ‘miyo khahiyo muYuda nto xeeni vanitthuneya aka otthapela niira na Paasikha?’ Xeeni kikhanle aka oophavelaka osuwela niira nlo? Waakhuliwa waya oniphwanyaneya mmasu ala ootepexa otthuneya: ‘Mana Kristu ohiiviwa ntoko epwittipwitthi ya pásik’ahu’. (1 aKor. 5:7) Wira niiwexexe oratteene ekeekhai ela, nihaana ophavela osuwela saana moota aYuda yamwiira aya Paasikha, osuwela iwo ohaana ovarihanaka ni ele maKristau ootheene arummwale aya.
XEENI AISARAYELI YAAMWIIRA AYA PAASIKHA?
3, 4. Paasikha oopacerya iranen’ye mwa enamuna xeeni?
3 Imilyau sinceene sa atthu olumwenku wootheene yaale ahikhanle aYuda, annisuwela vanayeva itthu siiranen’ye mwa ele enihimmwa okhala Paasikha oopacerya. Pooti wira awo asomme mBiibiliyani eliivuru ya Okhuma, wala arimwiiwa ehimmwaka ni atthu akina, wala woona efilme yaamulavula paasikha oopacerya.
4 Nuumala aIsarayeli okhala ipottha wEjiitu iyaakha sinceene, Yehova aahimuruma Moise ni munna awe, Aroni wira yanvekele Farawo waataphula atthu Awe. Mwene owiixinuwiha a wEjiitu khaarowa weemererya wira aIsarayeli aroweke, tivonto Yehova aakumihenrye awe elapo ele ihukhumu sinci. Wanikisa waya, Muluku aahikumiherya ehukhumu yanamuloko, niire so, okhwa wa khula mwaana oopacerya a wEjiitu, yeeyo yaamwiirinhe Farawo waataphula atthu ale.—Okhum. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.
5. Exeeni aIsarayeeli yaarowa aya opaka wira alokiherye woopoliwa waya? (Nwehe elatarato yoopacerya.)
5 Masi exeeni aIsarayeli yaarowa aya opaka ahinatthi otaphuliwa? Waari okathi wa eyiita mwaakha wa 1513 AEC, mweeri yoowo aHeberi yiirela Abib, nto muhoolo mwaya wiitthaniwa Nisani.a Muluku aahimyale wira nihiku na namuloko, mweeri yoole, aIsarayeli yahaana opacerya wiilokiherya wira attharele malakiheryo voohimya sa 14 a Nisani. Nihiku nno naapacerya okathi onikela nsuwa, okhala wira mahiku a aHeberi yaapacerya wuukelani wa nsuwa, ni yaamalela wuukelani wa nsuwa wa nihiku nikina. Nihiku na 14 a Nisani, khula etthoko yahaana ohita epwittipwitthi yoolopwana (wala epuri) ni ottikitthela ephome aya mukerekhere ni vasulu va mukhora wa empa. (Okhum. 12:3-7, 22, 23) Khula etthoko yahaana opaka yoolya ya epwittipwitthi yowooxiwa, iphau soohiruruvalihiwa ni makukhu vakhaani. Nlaikha na Muluku, naarowa ovira muttetthe owo wa wEjiitu nimwiivaka khuta mwaana oopacerya oyariwa, masi aIsarayeli oowiiwelela yaarowa okhapeleliwa ni otaphuliwa wira akhume wEjiitu.—Okhum. 12:8-13, 29-32.
6. Atthu a Muluku yaarowa omoonelaka sai Paasikha nuuvira okathi?
6 Eyo ti etthu yiiraneya, nto iyaakha saarwa muhoolo, aIsarayeli yahaana wuupuwela nihiku nle na woopoliwa waya. Muluku ahaahimeerya: “Mùpuweleke nihiku nlo mwatthapelaka Apwiya ni wattittimiha. Mutthapeleke khula eyakha vohimala”. Niira na 14 a Nisani, naahaana otthariwa-tho ni efesta ya wuupuwelela ya mahiku 7. Nto nihiku nle na 14 a Nisani ti nihiku olelo-va nniiriwa Paasikha; masi khalai, nuulumo noowi Paasikha yaahimmwa mahiku otheene 8 a niira nle. (Okhum. 12:14-17; Luka 22:1; Yoh. 18:28; 19:14) Paasikha naari niira nimosa wa meera yaale aHeberi yaarummwale aya otthapela khula eyaakha.—2 Wah. 8:13.
7. Nihiku na Paasikha ookiserya oweemereriwa, niira xeeni nsya Yesu aakumihenrya awe?
7 Okhala wira Yesu ni arummwa awe yaari aYuda yaatthara Nlamulo na Moise, awo yaanimwiira Paasikha khula eyaakha. (Math. 26:17-19) Nto mukwaha wookiserya yaamwiirale aya Paasikha, Yesu aahikumiherya niira nsya nenlo atthareli awe yaatthuneya aya wuupuwelaka khula eyaakha, eyo piiyo, Yoolya ya Ohiyu ya Apwiya. Nto niira nle nsya naarowa wuupuweleliwaka nihiku xeeni?
ENIIRIWA SILINI YOOLYA YA OHIYU YA APWIYA?
8. Voohimya sa Paasikha ni Yoolya ya Ohiyu ya Pwiya, nikoho xeeni ninkhumela?
8 Okhala wira Yesu aatikithenrye Yolya ya Ohiyu ya Apwiya, nuumala omuupuwelela Paasikha ookiserya ooweemereriwa, nto niira nna nsya nahaana wiiriwaka nihiku nenle neeriwa Paasikha. Woonasa wene nyuwo muhoona wira nihiku nintthapeliwa Paasikha ni aYuda ninnivirikana ni nihiku nnuupuwela ahu okhwa wa Kristu. Xeeni ovirikanaka? Waakhuliwa waya onihela muhina nlamulo nenne Muluku aavanhe awe aIsarayeli. Nuumala ohimya wira “enam’eyo ehitiwe oholo w’atthu athukumanne”, Moise aahihimya saana nihiku nene yaakhanle aya oopaka eyo, 14 a Nisani.—Musome Okhuma 12:5, 6.
9. Moovarihana ni Okhuma 12:6, okathi xeeni epwittipwitthi ya Paasikha yaarowa aya ohitiwa? (Nwehe-tho ekaaxa eni: “Mpantta Xeeni wa Nihiku?”)
9 Eliivuru ya aYuda eniihaniwa Pentateuco ni Haftorás enooniherya wira eliivuru ya Okhuma 12:6, onihimya wira mwaapwittipwitthi aahaana ohitiwa eriyari ya ‘okela wa nsuwa’ wa 14 a Nisani mpakha okela wa nsuwa wa nihiku nikina. Moolumo ala annirumeeliwa ni aBiibiliya akina. ABiibiliya akina, ohela muhina eliivuru ya aYuda eniiriwa Tanakh, anitaphulela so: “epanyaale”. Akina anitaphulela so: “vahinatthi oriipa”. Nto epwittipwitthi yaahaana ohitiwa nsuwa nikenle masi vahinatthi oriipa, nlelo vooneyaka waarya wa nsuwa, wuupaceryani wa 14 a Nisani.
10. Moovarihana ni atthu akina, epwittipwitthi yaahitiwa okathi xeeni, nto nikoho xeeni ninkhumelela?
10 Muhoolo mwaya, aYuda akina yuupuwela wira waatthuneya okathi munceene wira sihitiwe ipwittipwitthi sotheene saaruuhiwa oTemplo. Tivonto atthu awo yoona wira Okhuma 12:6, aahimya sa wanikisa wa 14 a Nisani, okathi yoole nsuwa naapacerya aya othetemana (makaaripi) mpakha wanikisa wa nihiku, vaavo nsuwa naakela aya. Masi akhala wira eyo ti etthu enitaphulela aya, nto yoolya yaarowa olyiwaka okathi xeeni? Prusoori onisomiha Universidade oniiriwa Jonathan Klawans, onisuwela saana makhalelo a aYuda akhalai, onihimya so: “Nihiku nsya nnipacerya ni okela wa nsuwa, nto mikuttho sinipakiwa nihiku na namuloko neexexe, masi ipacereryo sa Paasikha ni yoolya eniireya nihiku na namuloko neethanu, nnaamwi ottharana wa mahiku ala ohihimmwaka ni eliivuru ya Okhuma”. Owo aahilepa-tho oriki: “Iliivuru sa maRabino . . . khasitonko ohimya wira sinitthokiherya moota yiiriwa aya yoolya ya Paasikha ehinatthi onyaanyiwa eTemplo mwakha wa 70 EC”.—Itaaliku ola tawihu.
11. (a) Exeeni yaamwiiranenle Yesu nihiku na Paasikha a 33 EC? (b) Xeeni nihiku na 15 a Nisani nahimmwaya okhala eSaabadu ‘yulupale’? (Nwehe enoota.)
11 Tthiri nihaana nthowa nookohaka wira nto mwaakha wa 33 EC, Paasikha iirin’we nihiku xeeni? Nihiku na 13 mweeri wa Nisani, naattamelaka ‘nihiku nohitiwa epwittipwitthi ya Paasikha’ Kristu aahimuruma Pedru ni Yohani wira: “Murowé mwanetetelele hiyo othene yolya ya Pásikha”. (Luka 22:7, 8) “Vaphiyalyaya okathi” wa yoolya ya Paasikha, nuumala okela nsuwa na 14 a Nisani, nenlo naarowa okhala Namaxexe vahalaka wiila. Yesu aahilya ni arummwa awe, nto nuumala-vo khiyakumiherya Yoolya ya Ohiyu ya Apwiya. (Luka 22:14, 15) Ohiyu yoole aahivariwa onaphukeliwa. Yesu aakhomeliwe waattamela othana eriyari nihiku na 14 a Nisani, nto emakaaripi aya aahikhwa. (Yoh. 19:14) Tivonto Kristu Paasikha ahu, aahikhwa ntoko mukuttho nihiku nenle niiviwa aya epwittipwitthi ntoko Paasikha. (1 aKor. 5:7; 11:23; Math. 26:2) Yesu aahivithiwa nihinatthi opacerya nihiku nikina, eyo piiyo, 15 a Nisani.b—Onam. 23:5-7; Luka 23:54.
NIIRA NOWUUPUWELELA NIHAANA ONIIXUTTIHA ETTHU
12, 13. Moota xeeni anamwane aaYuda khalai yaamuttottela aya mureerelo Paasikha?
12 Nrowe nitthikele ottuli, wEjiitu. Moise aahimmye wira muhoolo atthu a Muluku yaahaana omwiiraka Paasikha; eyo yaari yooruma ya “mahiku othene”. Khula mwaakha waarowa otthapeliwaka niira nlo, anamwane yaarowa waakohaka anamuyari aya yootaphulela ya niira nle. (Musome Okhuma 12:24-27; Otum. 6:20-23) Tivonto Paasikha naari nihiku nowuupuwelela, nenlo naarowa-tho owiixuttihaka etthu anamwane.—Okhum. 12:14.
13 Vaavo anamwane ale yainuwa aya, itthu sootthuneya yaaixuntte aya yaarowa owiixuttihaka anaaya muhoolo. Etthu emosa yaarowa aya wiixutta, tiila: Yehova onnaakhaliherya ale animukokhorela. Anamwane ale yaahaana wiixutta wira Yehova, Muluku mukumi, okhanle tthiri. Yehova yoowo ori Muluku mukumi, onniphavela waakhaliherya atthu awe. Owo aahooniherya owerya wawe vaavo aakhapelenle awe anamwane oopacerya oyariwa a itthoko sa Isarayeli, ‘okathi apwetexalyawe atthu a wEjitu’.
14. Anamuyari maKristau anirowa orumeela sai soowiiraneya sa Paasikha wira yaakhaliherye anaaya ovaha efaita exeeni?
14 Nnaamwi anamuyari ari maKristau ahitumereriwaka khula mwaakha waleela anaaya moota siiriwa awe Paasikha khalai. Niireke munniwiixuttiha ele enitaphulela aya niira nlo, wira Muluku onniwoopola atthu awe? Niireke nyuwo munniwooniherya saana okupaleela wanyu wira Yehova nlelo Onnakhapela tthiri atthu awe? (Esal. 27:11; Yes. 12:2) Niireke okathi onaatthokiherya ayu aninyu munnilavula moohakalala ohiya olavulaka ntoko ehinikupaleela anyu? Mwiimananihe orumeela itthu iyo siniixutta anyu sa Paasikha wira mwaakhaliherye atthu a vatthokoni vanyu wunnuwa omunepani.
15, 16. Soohimmwa sa Paasikha ni OKhuma wa Isarayeli sihaana orumeeliwa wira ettittimiheriwe exeeni voohimya sa Yehova?
15 Hiyo ninniixutta itthu sinceene voohimya sa Paasikha, ohiya paahi wira Muluku onnaakhapelela atthu awe. Masi-tho wira onniwoopola, ntoko ‘saakuminhe awe wEjito’ khalai. Muupuwele itthu Muluku saapanke awe okathi ole. Atthu ale yaneettihiwa ni neeku othana ni ohiyu. Awo yaahilapuwa ephareya yooxeerya vaavo maasi yaathalen’ya aya khukhumela ephiro eriyari ya ephareya. Nuumala olapuwela okhopela, awo yahoona maasi ale yaakhuneelaka anakhotto a wEjiitu. Nuumala woopoliwa aIsarayeli yaahipa ariki: ‘Nimwipele Yehova. . .oharihela mphareya anakhavalo n’ikhavalo saya. Yehova t’onikivaha ikuru, owo t’onikakiha’.—Okhum. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Esal. 136:11-15.
16 Akhala wira mookhalana anamwane munnakhaliherya omuroromela Yehova ni omoonaka okhala Moopoli. Ovaanela wanyu ni soothanla sinipaka anyu niireke sinniwooniherya wira munnimuroromela Yehova? Nyuwo tthiri muhaana ohela muhina myaha iyo okathi wa omulompa Muluku vatthokoni wira muthokorerye masu aniphwanyaneya va eliivuru ya Okhuma ikapitulu 12 mpakha 15, ni ottittimiherya moota Yehova siniwoopola awe atthu awe. Okathi mukina nyuwo pooti wuncererya myaha iyo muthokoreryaka ele enihimya aya eliivuru ya Miteko 7:30-36 wala Daniyeli 3:16-18, 26-28. Aayo, amiravo ni ale owunnuwela ahaana okupali wira Yehova ti Moopoli, okhuma khalai mpakha olelo-va. Ntoko sawooponle awe atthu awe okathi wa Moise owo onrowa onoopola muhoolo.—Mmusome 1 aTesalonika 1:9, 10.
ETTHU ENITTHUNEYA AHU WUUPUWELELAKA
17, 18. Etthu xeeni eniixutta ahu vaavo vanuupuwela ahu moota yaarumeeliwe aya ephome okathi wa Paasikha oopacerya?
17 MaKristau a ekeekhai khanipaka niira na Paasikha ntoko aYuda. Niira nlo niirela mpantta Nlamulo na Moise, masi hiyo khanneettela Nlamulo nlo. (aRom. 10:4; aKol. 2:13-16) Masi nihaavo niira nikina nintthuneya ahu wuupuwelela: okhwa wa Mwaana a Muluku. Ekeekhai wira sookhala itthu sikina siniixutta ahu mwa Paasikha yoole aapakiwe khalai wEjiitu.
18 Ephome ya epwittipwitthi yaattikittheliwa mukerekhere ni vasulu va mukhora yaanwerya woopola ikumi. Olelo-va hiyo khanninvaha Muluku mikuttho sa inama, pooti okhala nihiku na Paasikha wala okathi mukina. Masi wookhala mukuttho mukina oniwerya woopola ikumi voohimala. Murummwa Paulo aahilepa voohimya sa ‘wattamela muloko w’anamwane òwixuttiwa, yale alempwale masin’aya wirimu’. Ikuru sinisuka ikumi sa maKristau oowoottihiwa wiirimu, eri ‘ephome enireriha’, eyo piiyo, ephome ya Yesu. (aHéb. 12:23, 24) MaKristau ale aniwehererya ekumi yoohimala valaponi, anoopoliwa ni ephome emosaru ya Yesu. Awo aahaana wuupuwelaka yoolaiherya ela: ‘Tthiri Kristu ònopola n’iphome awe, ònilevelela sottheka sahu, attharihelaka eparkh’awe yulupalexa’.—aÉf. 1:7.
19. Moota xeeni wiiviwa wa epwittipwitthi ya Paasikha onilipiha ya ororomela wahu iprofesia?
19 Okathi waahitiwa aya epwittipwitthi ya yoolya ya Paasikha wEjiitu, aIsarayeli khiyapwexa nikhuva naya nnakhala nimosa. (Okhum. 12:46; Moth. 9:11, 12) Sai voohimya sa “mwapwittipwitthi a Muluku” yoowo okumihenrye yoowopola? (Yoh. 1:29) Owo aakhomeliwe eriyari ya alavilavi anli. AYuda yaahinvekela Pilato wira apwexe makhuva a atthu ale yaakhomeliwe. Eyo yaarowa waakuviha okhwa wa atthu ale yaakhomeliwe wira ahiphiye aryeene akumi nihiku na 15 a Nisani, okhala wira yaari eSaabadu yuulupale. Atoropa yaahipwexakasa makhuva a alavilavi ale anli, “vamphwanyalyaya Yesu, yahona wira ohòkhwa, tivó vahamuntalyaya metto”. (Yoh. 19:31-34) Eyo yaalikana ni ele yiirihiwa aya epwittipwitthi ya Paasikha, tivonto epwittipwitthi ele yaari “eruku” ya ele yaarowa wiiraneya 14 a Nisani 33 EC. (aHéb. 10:1) Moota itthu iyo siiranen’ye aya yaanakhwanela masu a Esalimo 34:21, yeeyo enilipiha ororomela wahu iprofesia sa mBiibiliyani.
20. Ovirikana xeeni okhanle eriyari ya Paasikha ni Yoolya ya Ohiyu ya Apwiya?
20 Masi vaakhala ovirikana eriyari ya Paasikha ni Yoolya ya Ohiyu ya Apwiya. Paasikha uupuweleliwa ni aYuda khahiyo waari eruku wala ethoonyeryo wa ele yaarowa wiraneya muhoolo, ntoko siisaale Kristu aarumme awe atthareli awe wira yuupuweleleke okhwa wawe. WEjiitu aIsarayeli yaakhuurale enama paahi, khiyaawunrye ephome. Eyo ti etthu enivirikana ni ele Yesu aarumme awe atthareli awe. Owo aahimyale wira awo yaarowa olamulelaka “momweneni mwa Muluku”, tivonto yaakhurale aya ephaawu ni owurya eviinyu seiyo saathoonyerya erutthu ni ephome ya Yesu. Hiyo ninrowa othokorerya oratteene mwaha ola muru onittharelana.—Mar. 14:22-25.
21. Xeeni vari aya voreera osuwela etthu voohimya sa Paasikha?
21 Nlelo, moohaaniherya Paasikha naari niira nuulupale Muluku naarumme awe aIsarayeli, nikhanle omwiixuttiha etthu khula mmosa a hiyo. Nnaamwi niira na Paasikha naari na aYuda ohiya maKristau, hiyo nikhanle maKristau nihaana ophavelasa osuwela niira nlo ni wiixutta etthu mwa ele eniirela mpantta wa ‘Solempwa sotheene supuxeriwe ni Muluku’.—2 Tim. 3:16.
[Inoota]
a Nnaamwi nsina na eHeberi noowi Nisani nthanliwene nuumala aIsarayeeli woopoliwa, moophavela okhweiherya hiyo ninrowa wiitthanaka mweeri woopacerya wa calendariyo a eHeberi okhala Nisani.
b Nihiku naattharela nuumala Paasikha, naari 15 a Nisani nenno naari nihiku noopacerya na niira na iphaawu sohikhalana miropo ni khula okathi nahaana okhala eSaabadu. Okhala wira iSaabadu soopiili saapacerya nihiku nimosaru, tivonto vanihimwa aya okhala eSaabadu ‘yuulupale’.—Mmusome Yohani 19:31, 42, NM.
[Elatarato epaaxina 17]
[Ekaaxa epaaxina 19]
Epantte Xeeni Ya Nihiku?
Voohimya sa mwaha owo, muYuda mmosa Marcus Kalischi (1828-1885) aalempe so: “Muupuwelelo mmosaru waahikumiheriwa ni Ebn Ezra [rabino oosuwelexiwa wEspanha, 1092-1167]: ‘Hiyo nookhalana imakaaripi piili; yoopacerya, okela wa nsuwa. . . nto yanenli, omala-mala wa waarya wa nsuwa weiwo onooneya mmeekuni; Nto orakamelana waya ipantte iyo piili ti wa ewoora emosa ni minutu 20; nto otthokihiwa mmoota owo onikhala ntoko wooreerela ni ti etthu enikupaliwa ni maCaraíta ,maSamariya ni atthu akina”. Moonelo oowi epwittipwitthi yaiviwa wanipacerya wa 14 a Nisani, onnivarihana ni ele yaatumereriwe aIsarayeli eniphwaneya mwa eliivuru ya Otumererya 16:6, wira mwaapwittipwitthi a “Paasikha” ahaana wiiviwa “oxekuwa, nsuwa nikelaka, okathi yowo okhumalyanyu wEjitu”.—Okhum. 30:8; Moth. 9:3-5, 11.
[Elatarato epaaxina 20]
Okathi onilavula anyu sa Paasikha vathokoni, itthu xeeni sikhanle anyu owiixuttiha aniinyu? (Nwehe ettima 14)