MWAHA WOOPACERYA | EKHOTTO YAATURUNKE
MAKHALELO A OLUMWENKU
Ole Aakumiherye Ekhotto ni Ohaawa
Ekhotto Yoopacerya ya Olumwenku Wotheene, yaahimala 11 a Novembro, 1918. Ilapo sinci, atthu yaahiwala ilooja saya ni aniina mustaraadani moohakalala. Masi ohakalala iwo khiwaalokenle. Moohipisa, yaahikhumelela ehasara ekina molumwenkuni yootepa wiiva onvikana metralhadora.
Mweeri wa junyo a 1918, anakhotto oFrança yaahaaphwanya eretta yootepexa wiiva yaasuweliwa okhala gripe espanhola. Eretta eyo yaari yootepexa otakhala. Mwa ntakiheryo, nuuvira myeeri vakhaani, eyo yaahiwiiva anakhotto anceene a wAmerica yaari oFrança ovikana ale yiiviwe okhottoni. Nave, vaavo anakhotto awo yaatthikenle aya owaani, yaahirowana gripe espanhola ni yaaharaviha atthu akina. Mowaakuveya eretta eyo yahuulaana olumwenku wotheene.
Nave, iyaakha vakhaani nuumala ekhotto, yaahikhumelela etala ni othowa musurukhu molumwenkuni. Ilapo sinceene sa wEuropa saahithoiwa yoolya vaavo ekhotto yaamanle aya 1918. Mwaakha wa 1923, musurukhu a wAlemanha khiwaarina-tho efaita. Nuuvira iyaakha 6, makhalelo a molumwenkuni yaahitepa oxankiha. Wookiseryani, eyaakha ya 1939 yaahipacerya ekhotto yanenli ya olumwenku wotheene. Eyo yaahikumiherya maxakha ntoko ekhotto yoopacerya. Ti pani aakumiherya mixankiho iyo sotheene?
ETHOONYERYO YA MAHIKU OOKISERYA
Iprofesia sa Biibiliya sinnooniherya itthu siirinhe okhumelela Ekhotto Yoopacerya ni mixankiho sa olumwenku wa vano. Yesu Kristu aahihimya okathi yoowo ‘maloko yarowa aya owana ni maloko makhw’aya, etala, ni ihasara sa ephattu saarowa aya wuulaana mulaponi. (Matheyo 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Yesu ahaahimeerya awiixutti awe wira ihasara iyo saarowa okhala ethoonyeryo ya mahiku ookiserya. Soohimmwa sikina, siniphwanyaneya eliivuru ya Wisupulula. Iyo sinnivarihana ni maxakha a valaponi ni ekhotto yaakhumelenle wiirimu.—Nwehe ekaaxa eni: “Ekhotto Valaponi ni Ekhotto Wiirimu”.
Eliivuru ya Wisupulula ennaaromola anakhavalo 4, yaawo aniitthaniwa alipa-ooweettiha ikhavalo 4 sa Apocalipse. Anakhavalo araru, anithoonyerya ihasara seiyo Yesu aahimmye awe: ekhotto, etala ni iretta. (Nwehe ekaaxa eni: “Niireke Alipa-ooweettiha Ikhavalo Xexe Aakhumelela Tthiri?”) Tthiri, ekhotto yoopacerya yaari mapacereryo a mixankiho sihitonko okhumelela. Ohiya-vo, Biibiliya onnooniherya wira Satana taakumihenrye maxakha ala. (1 Yohani 5:19) Niireke owerya wawe khonirowa omalihiwa?
Eliivuru ya Wisupulula enninlipiherya wira Satana orina “okathi vakhani pahi”. (Wisupulula 12:12) Ti maana aya owo onanariwa awe vanci ni onikumiherya awe maxakha valaponi. Masi-tho, mixankiho sinikhumelela sinooniherya wira okathi wa Satana ohanle omala.
OPWETEXIWA WA MITEKO SA SATANA
Ekhotto Yoopacerya yookumiherya mixankiho sihinliyaleya. Eyo yaahipaceriha ikhotto sikina, omwareya wa atthu, ni ohiroromeliwa wa anamalamulela. Nave-tho, ehooniherya wira Satana ohoomoliwa wiirimu. (Wisupulula 12:9) Nto namalamulela ola ohinooneya a olumwenku aahipaka itthu ntoko mulipa onilamulela elapo mootakhala, onisuwela wira mahiku awe ari vakhaani. Okathi mahiku ala ootakhala anirowa aya omala, nto mixankiho sikumiheriwe ni Ekhotto Yoopacerya sinoomala.
Moovarihana ni Biibiliya, nyuwo munoowerya ororomela wira Yesu Kristu, Mwene ahu a wiirimu, moohipisa ‘onopwetexa miteko sa Satana’. (1 Yohani 3:8) Olelo-va atthu anci annivekela wira Omwene wa Muluku orwe. Ankhi nyuwo? Mwaha wa Omwene owo, ale owaamini animoona yootthuna ya Muluku yiiraneyaka valaponi, ohiya yootthuna ya Satana. (Matheyo 6:9, 10) Momweneni mwa Muluku, ikhotto sotheene sinoomala! (Esalimo 46:10) Mwiixuttele sa Omwene owo, wira mwakhale okathi yoowo murettele onirowa aya osareya valaponi!—Yesaya 9:5, 6.
[Ekaaxa epaaxina 5]
Ekhotto Valaponi ni Ekhotto Wiirimu
Iyaakha sowiiraka 1.900 ehinatthi okhumelela Ekhotto Yoopacerya ya Olumwenku Wotheene, Satana aahiphavela onvaha Yesu “omwene wothene wa mulaponi”. (Matheyo 4:8, 9) Yesu aahikhootta yoweeha eyo, nto muhoolo mwaya aahimuhimya Diabo okhala “mulupale [namalamulela] òlumwenk’ula”. (Yohani 14:30) Nave, murummwa Yohani aahilepa wira “elapo yothene enniweriwa ni mutakhali”.—1 Yohani 5:19.
Okhala wira Satana Diabo tonilamulela olumwenku ola, nto pooti ohimya wira owo taakumihenrye ekhotto yoopacerya ya olumwenku wotheene ni sookhumelela saya. Tthiri, eliivuru ya Wisupulula ennimuhimya Satana okhala namakumiherya a ihasara ni ohaawa opacenrye mulaponi eyaakha ya 1914. Moone sowiiraneya vakhaani siri eliivuru ya Wisupulula ekapiitulu 12:
Eveersu 7: Yaahiwaniwa ekhotto wiirimu, yeeyo Mikhayeli (Yesu Kristu) aawana awe ni enowa (Satana).
Eveersu 9: Diabo yoowo ‘oniwototha atthu othene a elapo ya vathí’, ooriheliwa valaponi.
Eveersu 12: “Nyuwo, elapo n’iphareya, motakhaliwa, mana Satana okhuruwela wa nyuwo, ananariwene vanjene, okhala wira òsuwela wira orina okathi vakhani pahi”.
Sowiiraneya sa Biibiliya ni sookhumelela sa molumwenkuni sinnooniherya wira ekhotto ela ya wiirimu, yaakhumelenle nuumala Omwene wa Muluku opacerya olamulela wiirimu 1914.a Mwaakha owo yaahikhumelela ekhotto valaponi ni ekhotto wiirimu.
[Enoota]
a Moone eliivuru Biibiliya Oniixuttiha Exeeni Tthiri? muru 8, yoolaleiwa ni Anamoona a Yehova.
[Ekaaxa ipaaxina 6, 7]
Niireke Alipa-Ooweettiha Ikhavalo Xexe Aakhumelela Tthiri?
Mulipa-oneettiha ekhavalo yootteela, ta wiirimu. Mwene Yesu Kristu, toneettiha ekhavalo ela ophavelaka okumiherya exariya. (Esalimo 45:5) Muteko woopacerya ovanre awe, ti omoomola wiirimu Satana ni axetwani awe.—Wisupulula 6:2; 12:9.
Mulipa-oneettiha ekhavalo yooxeerya ntoko mooro, ookhalana owerya “w’okumiha murettele mulaponi”. (Wisupulula 6:4) Okhuma 1914, ikhotto sinimakela waahaaxa apinaatamu. Nuuvira iyaakha 21 vaamanle aya Ekhotto Yoopacerya, yaahikhumelela ekhotto yanenli ya olumwenku wotheene yaawiivale atthu anceene. Eliivuru emosa enihimya wira Ekhotto ya Nenli yoowiiva atthu oowiiraka imilyau 60. Okhuma 1945, ikhotto sinnitepa wuulaana ni sinikhala sootakhalexa. Alipa oolepa sowiiraneya anihimya wira eseekulu 20, ikhotto soowiiva atthu anivikana imilyau 100.
Mulipa-oneettiha ekhavalo yooriipa, ookuxa ibalansa mmatatani mwawe, yooniheryaka etala. (Wisupulula 6:5, 6) Okathi wa Ekhotto Yoopacerya, etala yaakhumelenle wAlemanha yaahiwiiva atthu oowiiraka 750.000 vaavo saawaliwe aya ifronteira. Eyaakha ya 1921, elapo ya oRussia, atthu oovikana imilyau piili yaahikhwa mwaha wa etala. Ihasara simosaru saahikhumelela ilapo sikina. Vannihimmwa wira eseekulu 20 atthu oowiiraka imilyau 70 yaahikhwa mwaha wa etala. Khula mwaakha, anamwane anivikana imilyau piili annookhwa ahiphiyale iyaakha 5 mwaha wa ohilya saana.
Mulipa-oneettiha ekhavalo ehinooneya saana, onniwiiva atthu orumeelaka iretta sootakhala. (Wisupulula 6:8) Eretta yuulupalexa yaakhumelenle eseekulu 20 yaari gripe Espanhola. Nummuru na atthu akhwiiye khininsuweliwa saana, masi vanihimmwa wira eretta eyo yaahiwiiva atthu oowiiraka imilyau 50. Eliivuru Man and Microbes enihimya so: “Eretta eyo yaari ehasara yootakhalexa ovikana iretta sikina sitonko waaphwanya apinaatamu. Tthiri, khetonko okhumela eretta yootepexa wiiva ovikana gripe espanhola”. Okhuma eseekulu 20, iretta ntoko: varíola, malaaria, elapaha, ni iretta sikina siniravihaniwa, soowiiva atthu imilyau sene.