‘Nloko Nenno Muluku Aya Ori Yehova’
“Noreriwa nloko Muluku aya akhanle Apwiya [Yehova]”! —ESAL. 144:15.
MOONE MWAAWERYAKA WAAKHULA
Okathi xeeni Yehova aapacenrye awe okhalana nloko noosuwanyeya valaponi?
Moota xeeni aIsarayeli yaari aya nloko na Anamoona?
Moota xeeni aIsarayeli yoonihenrye aya okhala atthu oohiroromeleya ni exeeni Yehova yaahimmye awe vahinatthi?
1. Exeeni enuupuwela aya atthu akina voohimya sa Muluku okhalana atthu awe valaponi?
MAHIKU ALA atthu anceene anihimmwa okhala oosuwela itthu; anneemya wira tthiri itiini sotheene sa eKristau yoowoka ni iye sihikhanle sa eKristau khiivo enipaka aya wira yaakhaliherye apinaatamu. Anamunceene anikupali wira itiini sinceene khasininvarela saana muteko Muluku mwaha wa sowiixuttiha ni mweettelo aya ohinvarihana ni otthuna wa Muluku. Atthu awo anikupali wira khula etiini aakhala atthu ooreera murima ni wira Muluku onniwoona atthu awo ni onniweemya okhala anamakokhorela awe valaponi. Awo anoona wira khivanitthuneya okhuma itiini iyo wira amukokhorelaka Muluku mwa enamuna ya vameekhaaya. Masi niireke Muluku onoonela siiso mwaha ola? Nrowe noone waakhuliwa wa nikoho nla vaavo vanirowa ahu wuuluula sowiiraneya silempwale mBiibiliyani voohimya sa arumeyi eekeekhai a Yehova okhuma khalai.
ATTHU YAATAANALE NI MULUKU
2. Ti pani yaakhanle nloko na Yehova noosuwanyeya, ni etthu xeeni yaawiiriha okhala oovirikana ni atthu akina? (Nwehe elatarato yoopacerya.)
2 Ehinatthi ophiya eseekulu 20 AEC, Yehova aahikhalana nloko noosuwanyeya valaponi. Abrahamu aari “tithi aya atthu othene animwamini Muluku”, ni aari mukhulupale a etthoko yaarina atthu ikonto sinceene. (aRom. 4:11; Maph. 14:14) Makhulupale a oKanani yaanimoona owo okhala ntoko murumeyi a Muluku ni yaanimuttittimiha vanceene. (Maph. 21:22; 23:6) Yehova aahipaka nivarihano ni Abrahamu vamosa ni osuulu awe. (Maph. 17:1, 2, 19) Muluku aahimuhimeerya Abrahamu wira: “Watàna orinanyu wettelaka mahiku othene, nyuwo n’osùlu anyu wothene, ti nno: Khula mulopwana a nloko nanyu ohana winnuwihiwa. . . . Vano winnuwihiwa nno onokhala ethonyeryo yo watàna wahu, miyo ni nyuwo”. (Maph. 17:10, 11) Tthiri Abrahamu ni alopwana otheene a nloko nawe yaahithikiliwa. (Maph. 17:24-27) Othikiliwa ti waari ethoonyeryo yoowooneya yoowi osuulu wa Abrahamu waari nloko naataanale ni Yehova.
3. Anamwane a Abrahamu yancererenye sai mpakha okhala nloko nuulupale?
3 Mwaamusulu awe Abrahamu Yakobe, wala Isarayeli aarina anamwane 12. (Maph. 35:10, 22b-26) Muhoolo mwaya anamwane ale 12 a Yakobe yaahaayara anaaya yaawo yaakumihenrye maloko 12 a Isarayeli. (Mit. 7:8) Mwaha wa etala yaakhumelenle mulaponi mwaya, Yakobe ni emusi awe yaahitthyawela wEjiitu, weiwo mwaana mmosa a Yakobe, Yosefe aaryaawe mukhulupale aaweherya yoolya ni aaniphentiwa ni Farawo. (Maph. 41:39-41; 42:6) Vano osuulu awe Yakobe waahipacerya waatta khukhala “nloko” nuulupale.—Maph. 48:4; musome Miteko 7:17.
YEHOVA ONNIWOOPOLA ATTHU AWE
4. Mwa iyaakha 100 soopacerya yaakhalihana sai atthu a wEjiitu ni osuulu wa Yakobe?
4 Osuulu wa Yakobe waahikhala wEjiitu iyaakha sinivikana 200, omahelano wa muro Nilo muttetthe wa oGoxeni. (Maph. 45:9, 10) Vanikhala ntoko wira mwa iyaakha soopacerya 100, awo yaanikhalihana saana ni atthu a wEjiitu, akhalaka mittetthe saamukhaani waahuwa aya ipwittipwitthi ni inyompe. Tthiri awo yaahaakheliwa mooreerela ni Farawo yoowo aamusuwela ni omphentta Yosefe. (Maph. 47:1-6) Atthu a wEjiitu okhala wene yaanaathanya atthu yaahuwa ipwittipwitthi. (Maph. 46:31-34) Hata vari siiso awo yaahiwakhela aIsarayeli ni murettele.
5, 6. (a) Marukunuxo xeeni yaakhumelenle atthu a Muluku wEjiitu? (b) Yehova aaponle sai ekumi ya Moise, ni exeeni yaapanke awe mmureerelo wa atthu Awe otheene?
5 Moohipisa murettele waarina aya atthu a Muluku waahimalamala. “Vano, ahikhumelela wEjitu mwené a nanano, ahamusuwenle Yosefe. Owo aahaahimerya atthu awe wira: ‘Nìpasopeke n’atthu a Isarayeli, okhala wira awo annitepa wunjerereya, owerya waya wonivikana hiyo’. Tivó, yahitepa wahaxa n’ikuru, yapuheryaka vanjene ntoko ipottha. Yanavariha miteko sothene sowoma, ntoko wetheya oloko, wupa ixixolo ni miteko sothene sa mmatta. Yahakhanyereriha n’uwali ovara miteko iya sothene”.—Okhum. 1:8, 9, 13, 14.
6 Farawo aahirumiha-tho wiiviwa axaana axilopwana aHeeberi okathi waayariwa aya. (Okhum. 1:15, 16) Ola okathi yoole Moise aayariwe awe. Okathi waarina awe myeeri miraru, ameyawe yaahimpweha muttheereni mwa muro Nilo, khuttottiwa ni mwaana mwaamuthiyana a Farawo. Yoowo muhoolo mwaya ampanke okhala mwanawe. Moise aahireereliwa khuhuuwa ni ameyawe Yokebeti iyaakha sawe soopacerya, nto muhoolo mwaya khukhala murumeyi oororomeleya a Yehova. (Okhum. 2:1-10; aHéb. 11:23-25) Vano Yehova “ahona” ohaaxiwa wa atthu awe, nto khulakela owoopola woopotthani, ahooleliwaka ni Moise. (Okhum. 2:24, 25; 3:9, 10) Okhuma vaavale yaarowa okhala atthu, “yopoliwe” ni Yehova.—Okhum. 15:13; musome Otumererya 15:15.
ATTHU A MULUKU ANNIKHALIHIWA NLOKO
7, 8. Moota xeeni Yehova aakhalinhe awe atthu awe nloko na atthu ooreera murima?
7 Nnaamwi nlelo Yehova ahaakhalinhe aIsarayeli nloko, aaniwoonela okhala atthu awe. Tivonto, Moise ni Aroni yaarummwale aya orowa omuhimeerya Farawo masu ala: “Apwiya [Yehova], Muluku a Isarayeli, anihimya wira: ‘Mwahiye atthu aka erowé, yapake nìra n’okittittimiha, mothakoni’”.—Okhum. 5:1.
8 Wira aIsarayeli akumihiwe wEjiitu, Muluku aahikumiherya ihukhumu 10 ni omwiiva Farawo ni anakhotto awe Ephareya Yooxeerya. (Okhum. 15:1-4) Nuuvira myeeri miraru, Yehova aahipaka nivarihano ni aIsarayeli vaMwaako Sinai ni aahilavula masu ala oosuwelexiwa ni ahiniliyaleya ani: “Mwaìwelelaka molumo aka, mwattharihaka watàna waka, nyuwo munrowa okhala nloko naka, nyuwo pahi, muthanliwaka mwa maloko othene, . . . munrowa okhala nloko n’atthu òrera murima”.—Okhum. 19:5, 6.
9, 10. (a) Moovarihana ni eliivuru ya Otumererya 4:5-8, moota xeeni nlamulo naawiiriha aya aIsarayeli okhala oovirikana ni maloko makina? (b) Atthu a Isarayeli yaarowa wooniherya sai wira yaari a “nloko n’atthu òthanleliwa” a Yehova?
9 Okathi waaryaaya wEjiitu, nlelo ahinatthi okhalihiwa ipottha, aHeeberi yaari ootthokiheya, yaahikhalana mahimo, yaahooleliwa ni muru wa emusi, wala mukhulupale a nihimo. Atthu ala yaahoolela itthoko iyo, yaanivara miteko simosaru seiye saavariwa ni amuhavinre aya khalai ntoko okhala mamwene, anamaphuka ni anamukuttho a imusi saya. (Maph. 8:20; 18:19; Yobi 1:4, 5) Omurumaka Moise, Yehova aahaavaha nlamulo aIsarayeli nenno naawiiriha ovirikana ni maloko makina. (Musome Otumererya 4:5-8; Esal. 147:19, 20) Nlamulo nle nahaakumiherya anamukuttho, alipa oophuka milattu, eyo piiyo, “mahumu” yaawo yaarowa ottittimihiwaka mwaha wa osuwela ni olimalela waya itthu. (Otum. 25:7, 8) Nlamulo nle naanivaha malakiheryo a okokhorela ni makhalelo a atthu a nloko nle nsya.
10 Ahalaka vakhaani okela Elapo Yaaleiheriwe aya, Yehova aahitthikela waaleela nlamulo nawe, ni Moise aahimeeryale so: “Siso-tho Apwiya ahothipelelihani olelo ohimya wira munrowa okhala nloko naya nothanliwa, ntoko solaihenryayani, mwaiwelelakaru soruma saya sothene. Mwirá siso, Apwiya animokhalihani nloko nulupale ni novuwa ni nottittimiheya ni nowerya, vovikana maloko othene apattuxalyaya. Vano nyuwo munokhala nloko n’atthu òthanleliwa Apwiya Muluku anyu, ntoko sohimenryayani”.—Otum. 26:18, 19.
WAAKHELIWA WA ANAMURWA
11-13. (a) Atthu xeeni yaatakaaherenye ni nloko noothanliwa na Yehova? (b) Etthu xeeni anamurwa yaavekeliwa aya opaka akhala wira yaaniphavela omukokhorela Yehova?
11 Nnaamwi vano Yehova aarina nloko noosuwanyeya valaponi, owo khaakhoottiherya atthu a maloko makina okhala vamosa ni aIsarayeli. Owo aheemererya wira “atthu anjene” yahaakhanle aIsarayeli, waahela muhina atthu a wEjiitu akhume vamosa ni atthu awe okathi yakhuma aya wepotthani wEjiitu. (Okhum. 12:38.) Okathi yaakhumelenle aya ehukhumu ya neethanu nenli, ‘arumeyi akina a Farawo’, yaahiiwelela nuulumo na Yehova, woonasa wene tiyaawo anihimmwa wira yaahikhuma vamosa ni aIsarayeli wEjiitu.—Okhum. 9:20.
12 Okathi waarowa aya omulapuwa Yordani wira yakuxe elapo ya aKanani, Moise aahaahimeerya wira awo yaahaana waaphenta “anamurwa” yaakhala eriyari aya. (Otum. 10:17-19) Atthu a Muluku yaahaana owaakhela mmuttettheni mwaya anamurwa otheene yaaphavela wiiwelela malamulo otheene Yehova yanvanhe awe Moise. (Otum. 24:22) Anamurwa anceene yaaheemererya omurumeela Yehova, attharihelaka moonelo wa Ruthi a oMoabi, yoowo aamuhimeeryale mwIsarayeli Naomi wira: “Atthu anyu anrowa okhalaka atthu aka, Muluku anyu onrowa okhalaka Muluku aka”. (Ruth. 1:16) Anamurwa ale yaaneettela etiini ya aIsarayeli, ni axilopwana aya yaaheemererya othikiliwa. (Okhum. 12:48, 49) Tthiri Yehova aahiwaakhela atthu awo eriyari ya nloko nawe noothanliwa.—Moth. 15:14, 15.
13 Okathi Salomoni waavahererya awe wa Yehova empa yaamutekenle awe, yaahipakiwa marehereryo yaarowa waaphwanyiha mureerelo anamurwa ntoko sinooniherya aya masu a nivekelo na Salomoni: “Hatá amalapo, atthu ahikhanle a nloko nanyu na Isarayeli, yaiwa vale ovuwa wanyu n’itthu sulupale ni sa ikuru sìralyanyu mwaha w’atthu anyu, yakhumá mulaponi mwaya m’ottaiwene, erwaka vava ottittimiha nsina nanyu n’ulompa mpani mwanyu mu, nyuwo nwiriyane ovekela waya. Wirimu oryanyu, nwirele amalapo awo sorera sinovekelayani, wira atthu a maloko othene a mulaponi esuwele nsina nanyu, ewiweleleni nyuwo ntoko siniwiwelelayani atthu a Isarayeli, siso-tho esuwele wira emp’ela etenkyaka ti nipuro ninrowanyu okokhoreliwaka”. (2 Wah. 6:32, 33) Etthu emosaru yaahikhumelela okathi wa Yesu, khula mutthu aaphavela omukokhorela Yehova, hata ohikhanle mwIsarayeli anwerya wiirela mpantta nloko na atthu oothanliwa.—Yoh. 12:20; Mit. 8:27.
NLOKO NA ANAMOONA
14-16. (a) Mwa enamuna xeeni aIsarayeli yaarowa aya okhala anamoona a Yehova? (b) Etthu xeeni atthu a Muluku a mahiku ahu ala enivekeliwa aya opaka?
14 Atthu a Isarayeli yaamukokhorela Muluku aya, Yehova, masi maloko makina, yaahikhalana amuluku aya. Okathi wa profeta Yesaya, Yehova aahilikanyiha elapo ni nipuro nimphukiwa mulattu. Owo aahaavekela amuluku yaakokhoreliwa ni maloko ale, wira yaakumiherye anamoona aya, moophavela wooniherya wira awo yaari tthiri muluku, vaavo aahimmye awe so: “Maloko othene ethukumane nipuro nimosá, atthu a mulaponi mothene etakanelane. T’ani mwa yawo [amuluku] ahimmye itthu sarowa okhumelela? T’ani alaleiye khalayi itthu sa vano? Erwe omilattuni, yaruhe anamon’aya wira ehimyeke ixariya saya, ‘nawiriyane, nòne molumo aya yari èkekhai’”!—Yes. 43:9.
15 Amuluku a maloko ale, khiyaawenrye okumiherya etthu yooniherya wira tthiri ale yaari amuluku. Amuluku awo, yaari ilatarato sahaalavula, seiyo saaroromela okhapeleliwa ni atthu yaakokhorela. (Yes. 46:5-7) Nto Yehova aahaahimeerya atthu awe aIsarayeli wira: “Vano Anamon’aka ti nyuwo, . . . Miyo kihothanlani nyuwo arumeyi aka, wira nweryé okisuwela n’ukamini, n’uwehexexa wira miyo pahi ti Muluku. Khavo muluku mukina kihikhanle miyo, khavo-tho mukina onrowa okhumelela oholo. Miyo pahi, miyo k’Apwiya [Yehova], kihikhanle miyo, khavo onòpola. . . . Siso nyuwo mw’anamon’aka, vano miyo ki Muluku”.—Yes. 43:10-12.
16 Voohimya sa ophukiwa mwaha muulupale woowi “Ti pani okhanle Muluku Muulupale?”, atthu oothanliwa ni Yehova yaahaana waakhula moorunya ni voowiiwanyeya wira Yehova ti Muluku a ekeekhai. Tivonto owo vanaahimya awe okhala “atthú kìthanlenlyaka miyo, awo anrowa okivuwiha”. (Yes. 43:21) Tthiri ale atthu yiitthaneliwa nsina na Muluku. Nuumala woopoliwa wEjiitu awo yaahikhalana muritti wa okhaliherya olamulelo wa Yehova ohoolo wa atthu a maloko otheene yaakhala valaponi. Yoothanla aya yaahaana okhala ntoko ele ya atthu a Muluku a mahiku ala, yaahimmwale ni profeta Mikeya oriki: ‘Atthu a ilapo sikina annimwettela khula elapo muluku aya, vano hiyo nnimwettela nsina na Muluku ahu Yehova mpakha mahiku othene’.—Mik. 4:5.
NLOKO NAANAMMWAREYA
17. Moota xeeni aIsarayeli yaakhanle aya ‘mwiri wohiloka’ vamaithoni va Yehova?
17 Mooriipiha murima aIsarayeli yaahimmwareela Muluku aya. Awo yaarimweemererya ohapuxiwa ni maloko yaakhala vakhiviru vaya, yaawo yaakokhorela amuluku a miri ni maluku. Eseekulu ya 8 AEC, profeta Hoseya aalempe so: ‘Atthu a Isarayeli ari ntoko ematta yulupale y’ewuva’. . . yanitepa-tho wateka altari . . . mirima saya, ti sokawanyeya, tivó awo anrowa ophwanya ehukhumu enaphwanela’. (Hos. 10:1, 2) Nuuvira eseekulu emosa nnimeya, profeta Yeremiya aahilepa masu a Yehova wa atthu Awe oohiiwelela oriki: “Miyo kahiphatteya miri sa ividera, sorera ni sothanliwa, miri sa mukhalelo worerexa. Vano mukhanle sai murukunuwaka okhala mwiri wohiloka, nvahaka mihokorokho sonanara? . . . Amuluku yapakalyanyu ari vai? Evenyeke yawo, ewopoleni movelavelani mwanyu . . . Vano atthu aka àkiliyala miyo okhuma khalayi”.—Yer. 2:21, 28, 32.
18, 19. (a) Moota xeeni Yehova saahimmye awe vahinatthi wira aarowa okumiherya nloko nsya valaponi naarowa okuxaka nsina nawe? (b) Exeeni enrowa othokoreriwa muru onittharelana?
18 Ohiya wiimihaka mihokorokho sooloka mwaha wa omukokhorela Yehova mwa enamuna yooloka ni moororomeleya, aIsarayeli yaahikumiherya mihokorokho soowuntta mwaha wa okokhorela ilatarato. Yesu aahaahimeerya ahooleli a etiini ya aYuda a mahiku awe wira: “Munimwakhiwa Omwene wa Muluku. Anovahiwa atthu a nloko nikina, antthuna wimiha mihokorokho s’Omwene yola”. (Math. 21:43) Atthu yaale paahi aniirela mpantta “wataana wa naanano”, yaale Yehova yaamurumme awe profeta Yeremiya waahimya vahinatthi, ti yaarowa wiirela mpantta nloko nsya, Isarayeli a omunepani. Atthu a Isarayeli ale Yehova yaarowa awe wataana aaleihenrye so: “Miyo kinrowa okhala Muluku aya, awo ekhalé nloko naka”.—Yer. 31:31-33.
19 Nuumala aIsarayeli a khalai ommwareela Yehova, owo ahaakuxa atthareli a Yesu a eseekulu yoopacerya khwaakhaliha Isarayeli oomunepani. Masi ti pani ari nloko na Muluku valaponi olelo-va? Moota xeeni atthu ale ooreera murima anrowa aya owerya waasuwela atthu animukokhorela mwa ekeekhai Yehova olelo-va? Ola ti mwaha onrowa othokoreriwa muru onittharelana.