Epooma ya oNiinive yaahikhalana ipa suulupale ni sooreera
Nyuwo Mwaanisuwela?
Nuumala mahiku a Yona etthu xeeni yaakhumelenle oNiinive?
IYAAKHA sa 670 Kristu ohinatthi orwa, aSiria yaari olamulelo wa olumwenku wotheene wa okathi ole. Esaiti emosa Britânico ehimmye so: “Muttetthe a waSiria waakhuma oKiipero mpakha wIrã ni waahikhala okathi waaphiyale aya wExiitu”. Nto ekapitaale aya oNiinive yaari epooma yuulupale olumwenku wotheene. Awo yaaniikukumiha mwaha wa ijardim saya sooreera, ipa saya suulupale ni ibiibiliyoteeka. Itthu sikina saalemphwale vaxirini saari sa mwene Assurbanipal ni mamwene makina a waSiria yaawo yiihimya okhala “mamwene a olumwenku”. Okathi ole vakhala ntoko wira epooma ya oSiria ni oNiinive, khiyaarowa oweryaneya opwettexiwa.
Olamulelo wa olumwenku wotheene wa aSiria waari muttetthe muulupale wa okathi ole
Okathi aSiria yaarina aya owerya wuulupale, profeta a Yehova iihaniwa Sofoniya aahihimya vahinatthi wira: “Apwiya . . . animwapwetexa atthu a wAsiria. Awo anotatuxa oNínive, okhale etthu yowunlaseya ni wothakoni wowuma.” Nave profeta Nahumi aahihimya vahinatthi wira: “Mwakheke eparatha! Mwakheke ewero! . . . Siso, othene ale anrowa wowehani anotthyawa, ekhuwelaka wira: ‘ONínive wopwetexiwa!’” (Sof. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Nuumala wiiwa iprofesia iye, woonasa wene atthu akina yaaniikoha so: ‘Niireke tthiri iprofesia iya sinimwiiraneya? Niireke onoophiya okathi oSiria onrowa aya opwetexiwa?’ Vaakhala ntoko wira khivaarowa oweryaneya.
Niinive aahipwetexiwa
Hata vaari siiso, etthu yeele yuupuweliwa wira khiyaarowa wiiraneya yaahiiraneya! Maana okathi vakhaani ohinatthi mwaakha 600 Kristu ohinatthi orwa, oSiria waahipwetexiwa ni atthu a oBabilonia ni oMedia. Nuumala-vo, oNiinive khiwaakhaliwa ni waahiliyaliwa. Museu Metropolitano de Arte a oNova York aahimmye so: “Okathi wa Idade Média, oNiinive khiwaakhaliwa nto atthu yaanisuwela voohimya sa oNiinive amusomaka Biibiliya”. Nave esaite Sociedade de Arqueologia Bíblica ehimmye wira wanipacerya wa iyaakha sa 1800 “khuuvo mutthu aasuwela akhala wira ekapitaali ya waSiria yaahikhala tthiri”. Mwaka wa 1845 mulipa-onithipa mapuro yaakhaliwa khalai oniihaniwa Austen Henry Layard, aahipacerya othipa epooma ya oNiinive ya khalai. Nto itthu aaphwanye awe aahoona wira oNiinive yaari epooma yoovuwa ni yooreera.
Tthiri iprofesia saahimya sa opwetexiwa wa Niinive sahiiraneya. Nto eyo ennilipiha okupali wahu wira iprofesia sa mBiibiliyani sinihimya opwetexiwa wa ikuvernu sa mahiku ala sinimwiiraneya tthiri.—Dan. 2:44; Wiis. 19:15, 19-21.