Irshshuwaa seelee keehi undduwaalettidaba. Issi issi seeliyawu gomppan DNA geetettiyaabay deꞌees. Hegaadankka issi issi seelee harabata gaaccidi bawu koyiyo qumawu laammiyo ogee deꞌees.
Deꞌuwan Deꞌiyaabatuppe Ay Tamaarana Danddayiyoo?
Nu yuushuwan deꞌuwan deꞌiyaabati diccoosona, qaaxxoosonanne yelettoosona. Eti saꞌay pala loꞌꞌanaadan oottoosona. Qassi deꞌuwan deꞌiyaabata xeelliyaagan asay ha wodiyan kaseppe aaruwan darobaa erees. Deꞌuwan deꞌiyaabay ba doomettaabaa nuussi ay yootii? Kaallidi deꞌiyaabata akeeka.
Deꞌuwan deꞌiyaabati undduwaalo gidiyoogee medhdhidaagee deꞌiyoogaa bessees. Deꞌuwan deꞌiyaabay seele geetettiya suuppabaappe merettiis. Deꞌuwan deꞌiyaabay deꞌanaadaaninne yelettanaadan, issi issi seelee daro undduwaalobaa oottana koshshees. Hegee deꞌuwan deꞌiya qeeribatussikka koshshees. Leemisuwawu, daabbuwaa uukkanawu maaddiya irshshuwaa seelee, deꞌon deꞌiya keehi guuttaba. Asaa seeliyaara geeddarssiyo wode, irshshuwaa seelee laafa milatana danddayees. SHin, ikka keehi undduwaalettidaba. Issi issi seeliyawu gomppan DNA geetettiyaabay deꞌees. Hegaadankka issi issi seelee harabata gaaccidi bawu koyiyo qumawu laammiyo ogee deꞌees. Qumay wurikko, seelee xiskkana haniyaabadan ba oosuwaa loddan oottees. Asay irshshuwaa issi sohuwan daro wodiyawu qosi wottidi, zaarettidi munaqawu goꞌettana danddayiyoy hegaassa.
Saynttistteti asaa seeliyaabaa loytti eranawu, daro layttawu irshshuwaa seeliyaa xannaꞌiiddi takkidosona. SHin hanno gakkanawukka eti eribeenna darobay deꞌees. Siwiidine biittan CHalmerse Tekinoloje Yuniversttiyan deꞌiya Rooz King giyo profeeseree azzaniiddi hagaadan giis: “Deꞌuwan deꞌiya irshshuwaa mala laafabaykka waani oottiyaakko xannaꞌidi eranawu gidiyaagaa keena saynttistteti baawa”.
Deꞌuwan deꞌiya irshshuwaa mala laafabaykka hegaa keena undduwaalettidaba gidikko, hegee Medhdhidaagee deꞌees gaada neeni qoppanaadan oottennee?
Deꞌuwan deꞌiyaabay deꞌuwan deꞌiyaaba xallaappe beettees. DNA giyoobay nukilotayd giyo molekiyuletuppe merettiis. Asaa seeliyawu issuwawu issuwawu 3.2 biiloone nukilotaydeti deꞌoosona. Ha keemikaaleti issippe gayttidi medhdhiyo kooddee, inzaymetanne protineta waati medhdhanaakko seeliyaawu yootees.
Ha suuppa nukilotaydeti coo gayttidi likke kooddiyaa medhdhiyo qaaday, daro tiriilooniyaappe 1 kushe xalla gidiyoogaa saynttistteti yootoosona. Hegee mule hanana danddayennaba.
Saynttistteti deꞌoy baynnabaappe deꞌoy deꞌiyoobaa medhdhanawu mule danddayibookkona.
Asaa deꞌoy maalaaliyaaba. Nuuni deꞌuwan kumetta ufayssaa demmanawu maaddiya, hara meretatussi baynna eeshshati nuussi deꞌoosona. Nuussi oorattabaa medhdhiyo giday, issipetettaa duussaa qaraynne nuuyyo siyettiyaabaa qonccissiyo hiillay deꞌees. Nuuni dumma dumma shonggaa, peenuwaa, cenggurssaanne meraa shaakki eridi ufayttana danddayoos. Nuuni sinttanaabaa halchchoos; qassi ufayssiyaa deꞌuwaa demmanawu baaxetoos.
Neeyyo ay milatii? He eeshshati nuussi deꞌiyoy, deꞌuwawunne yeletawu eti koshshiyaaba gidiyo gishshatasseeyye, deꞌoy nuna siiqiya medhdhidaagaappe imettidaba gidiyoogaa bessiyo gishshataassee?