SHaahuwaa 3
Xoossi Deꞌiyoogaa Erana Danddayiyo Ogiyaa
1, 2. Nuuni Xoossi deꞌiyoogaa eranaadan maaddiya wogay awugee?
XOOSSI deꞌiyoogaa eriyo issi ogee, kaallidi deꞌiya beꞌidi gammayido wogaa oosuwan peeshshiyoogaana: Merettidabau aybiyookka medhdhidaagee deꞌees. Merettidabay keehi muttumurettikko, medhdhidaagee keehi eranchcha gidanau bessees.
2 Leemisuwaassi, ne keettaa giddon deꞌiyaabaa xeella. Xaraphpheezaa, oydiyaa, deskkiyaa, alggaa, otuwaa, bashshiyaa, sayniyaanne qumaa maanaayyo koshshiya hara miishsha ubbaa medhdhidaagee deꞌees. Hegaattuwaakka godaa, kaaraanne shakkuwaa giigissidaagee deꞌees. Gidikkokka, ha miishshati hara oosettidabaara gatti xeelliyoode oottanau wayssokkona. Yaatin, laafa miishshata medhdhiyaagaa koshshikko, keehi muttumurettidabata medhdanau aadhdhida eray deꞌiyo medhdhiyaagaa koshshees giyoogee bessiyaaba gidennee?
Nuuni Deꞌiyo Maalaalissiyaa Yuniverssiyaa
3, 4. Xoossay deꞌiyoogaa eranaadan yuniverssee nuna waatidi maaddii?
3 Saatiyau, a oottiya ura koshshees. Nuuni deꞌiyo zaway baynna keehi muttumurettida Awa Ayfiyanne hara pilaaneetteti yuuyyiyo hanotaa (solar system) shin woygana danddayiyoo? Hegaadankka, Awa Ayfee pilaanneetteti a yuushuwan xeetu layttappe hara xeetu layttay gakkanaashin aynne herchchennan suure yuuyiyoogaashin? Nuuni deꞌiyo maalaalissiyaa gaalakisee Milkkiiwey geetetti xeegettiya, 100 biilooniyaappe dariya xoolinttiyaara deꞌiyaagaabaashin, woygana danddayettii? Hagaappe kase, qammi eqa ekkada Milkkiiwey Gaalakisiya akeekan xeella eray? Hegan garamettadii? Qassi, odanau zawi baynna aaho gidida nuuni deꞌiyo Milkkiwey Gaalakisiya mala biilooniyan qoodettiya gaalakisiya oyqqida yuniverssiyaa qoppa! Gujjuwaankka, saluwan deꞌiyaabati bantta yuuyyiyo yuushshan daro xeetu layttati aadhdhinkka, ammanettidaageeta gidiyo gishshau, saate giddon wodiya suure qoodiyaabaara gaytti xeellettidosona.
4 Harabaara gatti xeelliyo wode guutta gidida saatee, a oottidaagee deꞌiyoogaa malaatiyaaba gidikko, zawi baynna keehi muttumurettidaanne maalaalissiyaa yuniverssiyaa giigissidaageenne medhdhidaagee deꞌiyoogaa malaatiyoogee tuma. Geeshsha Maxaafay nuna “Intte aifiyaa xoqqu oottidi, saluwaa xeellite” gi shoobbidi, “he xoolintteta medhdhidai oonnee?” giidi oychchiyoy hegaassaa. Hegaa zaaroy: “I [Xoossay] eta olanchchaadan kaalettees; eta qoodaakka erees. I eta ubbaakka eta sunttan sunttan xeessees. A anggaa gitatettaappenne a wolqqaa minotettaappe denddidaagan, etappe issoinne xayenna.” (Isiyaasa 40:26) Yaatiyo gishshau, yuniverssee merettidoy ayfiyan beettenna, ba aawatettan naagiyanne aadhdhida eray deꞌiyo Xoossaana.
Saꞌay Dumma Ogiyan Giigiis
5-7. Biittaa Giigissidaagee deꞌiyoogaa bessiyay tumu gidida ayba hanotatee?
5 Saynttisteti kaseegaappe aattidi saꞌaabaa xannaꞌiyo wode, eti kaseegaappe aattidi saꞌay asaa naati deꞌanau dumma ogiyan giigidoogaa akeekoosona. Saꞌay awa ayfiyaappe gidiyaagaa keena pooꞌuwaanne hoꞌꞌuwaa demmanau bessiya keenaa haakkidi deꞌees. Bessiya ginan deshidi, saꞌan daro koshshiya wodee kayatanaadan, saꞌay layttan issitoo awa ayfiyaa yuushuwaa yuuyyees. Qassi ubbatoo biittay ba hinddiriitta yuushuwan 24 saatiyaa garssan issitoo yuuyidi, pooꞌoynne xumay ba wodiya naagidi kayatanaadan oottees. Nu yuushuwan deꞌiya carkkoy nuuni shemppanaunne salo gufanttoppe yiya raadeshiniyaa qohuwaappe teqettanau danddayanaadan bessiya ogiyan gaazetuura walahettidaagaa. Qassi saꞌan, kattaa mokkissanau koshshiya biittaynne gidiyaa haattay deꞌees.
6 Ha qommoora beꞌido ubbaynne hara hanotati, issippe gididi oottiyoy baynnaakko, deꞌoy deꞌanau danddayenna. Hagee ubbay qoppennan yiidabee? Science News geetettiya xuufee: “Hagaa mala dummanne suure gidida hanotay qoppennan yaanau danddayennaba milaatees” yaagees. Mulekka qoppennan yeenna. Eta aadhdhida eray deꞌiyo issi uray halchchidi Giigissanaagaa koshshiis.
7 Issi loꞌꞌo keettaa gelada, qumay kumidoogaa, keettaa hoꞌꞌettiyoobaynne honbbiyo wode irxxissiyaabay deꞌiyoogaanne qassi, haattaa yeddiyo ogee, bolla meecettiyoosaynne sheeshshaa keettaykka giigidaaggaa beꞌiyaaba gidiyakko, neeni kuuyanabay aybee? Hegee ubbay bau yiis guutee? Akkay, neeni kuuyana danddayiyoy tumuppe aadhdhida eraara deꞌiya uri gita akeekan giigissidi oottidoogaa. Qassi biittay a bolli deꞌiyaabau koshshiyaabaa kunttanau gita akeekan giigidi merettiis; biittay ay keettaappenne aadhdhidi ubbabay kumido akeekanaukka keehi muttumurettidaba.
8. Xoossay nuuyyo qoppidi siiquwan giigissidoogaa bessiya, biittaabaa xeelliya hara hanotay awugee?
8 Keehi daro qooday deꞌiyo deꞌuwan ufayttanaadan oottiyaabattakka qoppa. Asaa naati siinggidi ufayttiyo keehi daro qommo gidida dumma dumma loꞌꞌiya meray deꞌiyo ciishshata xeella. Qassi nuuni maanau keehi malꞌꞌiya daro qumaa qommoy deꞌees. Beꞌanau ufayissiya worati, dereti, abbatinne hara meretati deꞌoosona. Haray qassi, awa ayfee wulliyoode beettiya nu deꞌuwan ufayissa gujjiyaabaashin woygana danddayiyoo? Qassi medosatuppe, kanaa marata, gawaraa marata milattiya hara mehetu maratanne eti buraaqi kaaꞌiyoogaa beꞌiyo wode nuuni ufayttokkoo? Yaatiyo gishshau, deꞌossi keehi koshshana xaykkonne beꞌiyo wode ufayssiya darobati biittan deꞌoosona. Ha hanotati nuna asaa naata qofan oyqqidi, siiquwaa bessiya ogiyan nuuni deꞌuwan deꞌana xaallau gidennan, ufayttanaadan biittaa giigissidoogaa bessoosona.
9. Biittaa medhdhiday oonnee? I biittaa medhdhoy aybissee?
9 Hegaa gishshau, Geeshsha Maxaafaa xaafidaagee giidoogaadan, ha qommoora beꞌidobata ubbaa Immidaagee “Saluwaanne sa7aa neeni medhdhadasa” giido Xoossaa Yihoowa gidiyoogaa kuuyana bessees. Ay halchchidi medhdhidee? He xaafee, “Biittaakka giigissidi oottidaagee, qassi asi de7anaadaanappe attin, biittaa coo medhdhibeenna” yaagidi Xoossaabaa qonccissidi zaaruwaa immees.—Isiyaasa 37:16; 45:18.
Deꞌuwan Deꞌiya Garamissiyaa Seeliyaa
10, 11. Deꞌuwan deꞌiya issi seelee keehippe garamissiyoy aybissee?
10 Deꞌuwan deꞌiyabatubaashin woygana danddayiyoo? Eta medhdhiyaaba koshshibeennee? Leemisuwau, deꞌuwan deꞌiya seeliyau deꞌiya garamissiya amarida hanotata qoppa. Mikaꞌeel Dentteni, deꞌuwan deꞌiya moolokkiyuliyaabaa xannaꞌiya eranchchay, Evolution: A Theory in Crisis, giya ba maxaafan: “Ha wodiyan biittan deꞌuwan deꞌiyaaba ubbaappe guutta, bakiteeriyaa seeletikka attennan, akeekanu keehippe muttumurettidaba. Keehippe guutta gidida bakiteeriyaa seeleti odanau metiyaagaa keena guutta gidikkonne, . . . ubba bakiteeriyaa seeleti asan oosettida ay maashshineppekka aadhdhidi muttumurettida, qassi deꞌoy baynnabatu garssan mule a mali baynna erettida shaꞌan qoodettiya keehippe maalaalissiyaa ogiyan oosettida akeekanau wayssiya moolokiyule maashshiniya oyqqida paabirkka . . . gaana danddayetees” yaagidi qonccissees.
11 Ubba seele garssan qii guuttassan corabi xafeettido mazggafaa giddon deꞌiya jenetikke koodiyaa xeelliyaagan Mikaꞌeel Dentteni hagaadan qonccissees: “Hara erettida ay ogeppenne daruwa, DNA (seele garssan qii guuttasan corabi xaafeti uttido mazggafaa) naqaasha shiishiyo abbee keehippe aadhdhees; DNA merettidi deꞌuwan deꞌiyaabatu naqaashaa ubbaa oyqqiyo ogee daro murutta gidiyoogaappe denddidaagan, keehippe muttumurettida meretattuppe leemisuwau, asaa dummaydi yootanau koshshiya naqaasha ubbaa oyqqiyo sohuwaa mazzanniyaakko, deexoy issi giraamiya miilooniyau shaakkidoogappe guutta shaꞌan qoodettiyaagaa xalla. . . . Moolokiyuliyaa paabirkkan qonccida hiillatettanne muttumuro xekkaara gatti xeelliyo wode keehi xoqqa hanotan oosettidosona geetettiya [miishshati] pattennaba milati beettoosona. Hanotay nu huuphiyaa kaushshi xeellanaadan oottees.”
12. Seeliyaa doomettaabaa xeelliyaagan issi saynttisitee woygidee?
12 Dentteni gujjidi: “Erettida seeletu ubbaappe akeekanau keehi wayssenna giyo seelee daroppe muttumurettidaagaa gidiyoogaappe denddaagan hagaa malabay issi ubba mule milatenna honotan qoppennan yiis giyoogee ammananau danddayettennaba” yaagiis. Hegaa giigissidaageenne medhdhidaagee deꞌana koshshees.
Maalaalissiya Nu Guuggiyaa
13, 14. Issi deꞌuwan deꞌiya seeliyaappe guuggee keehi maalaalissiyaaba gidiyoy aybissee?
13 Qommoora xeegeettida saynttisitee kaallidi: “Muttumurotettan issi seelee, xanttiya mehiyaaranne asaa guuggiyaara gatti xeelliyo wode laafaba. Asaa guuggee tammu shaꞌu miiloone gidiya nerbbe (nerve) seeletuppe oosettiis. Issi nerbbe seelee guugge garssan deꞌiya hara nerbbe seeletuura gayttotetta medhdhiyo tammu shaꞌaappe biidi xeetu shaꞌan qoodettiya gola milatiya gatti oyttiyaabati deꞌoosona. Asa guugge garssan deꞌiya he gola milatiyaabata woy issippe gattiyaabatu ubbaa qooday . . . shaꞌu miilooniyaa miilooniyan darissidoogaa keena” yaagees.
14 Dentteni kaallidi: “Guugge garssan deꞌiya gayttotettatuppe ubba xeetappe issi kushe xallay issi ogiyan giigiyakko, Biitta kumettan deꞌiya kiitaa gattiyo xaatta ogetuppe [network] qoodan keehi dariya xaatta oyqqiis” yaagees. Hegaappe simmidi, “Kaalli kaallidi haniyaabati, qoppennan hanidi hagaa mala maara oyqqidaabaa ehaana danddayioonaa?” yaagidi oychchiis. Hagaayyo zaaruwaa chii, gaana bessiyoogee qoncce. Nuussi qoppidi guuggiyaa Giigissidaageenne Medhdhidaagee deꞌana bessees.
15. Hara asati guuggiya xeelliyaagan immiyo qofay aybee?
15 Asaa guuggee ubbaappe aadhdhiya komppiyuteretakka beni eeya wodiyan oosettidaba kessees. Sayinisiya xaafee Mortton Huniti: “Nu guuggee oyqqido nuuni eesuwaara haassayiyo kiitatu qooday ha wodiyan Pilggetau goꞌettiyo komppiyuteereti oyqqido kiitatuppe daro biilooniyan darees” yaagiis. Yaatiyo gishshau, guuggiyaa shukkiya Dottoree, Roberiti J. Waytti: “Asaa naati akeekiyo abbiyaappe aadhdhiya maalaalissiyaa guuggiyaanne qofaa gayttotettau, giigissuwaunne merettido hanotau gaaso gidida Aadhdhida Eranchchay deꞌiyoogaa ammanada ekkanaappe attin tau hara dooroy baawa. Hagee ubbay asa abbee gakkenna ogiyan doomettoogaanne hanissida Issi Izaawu deꞌiyoogaa ta ammananau koshshees” giidi kuuyiis. He Izaawukka qassi asau qoppiyaagaa gidanau bessees.
Suuttay Yuuyyiyo Dumma Maaraa
16-18. (a) Suuttay yuuyyiyo maaray dumma gididoy ayba ogiyanee? (b) Nuuni woygidi kuuyana bessii?
16 Qumaa garssan deꞌiya bollau maaddiyaabatanne okisijiniyaa giyo gaaziyaa ekkidi yuuyyiya, qassi harggiyaappe teqqiya suuttay yuuyyiyo dumma maaraa qoppite. Ha yuushshaa maaraa giddon ayfettiya kifiletuppe issuwa gidida, zoꞌo suutta seeliya xeelliyaagan ABC’s of the Human Body geetettiya maxaafay: “Issi suulla keena suuttay, 250 miilooniyaappe dariya bizza suuttaa seeleta oyqqiis. . . . Biittan micettiyaaba gidiyakko, teenisiyaa kaaꞌiyo oyddu dembbaa keenaa sohuwaa . . . . kammana danddayiya 25 tiriiliyoone gidiya zoꞌo suutta seeleti bolla giddon deꞌennan aggokkona. Issi issi sokonddiyan heezzu miiloone gidiya ooratta seeleti oosettidi, hayqqida seeleta laamoosona” giidi qonccissiis.
17 Suuttay yuuyyiyo dumma maaraassi hara bagga gidiya bootta suutta seeleta xeelliyaagan ha qommoora denttido kanee: “Zoꞌo suutta qommoy issuwa xalla gidishin, bollay harggiyaara baaxetiyo baaxiyan dumma dumma ogiyan olettanau danddayissiya dumma dumma bootta suuttaa seeleti deꞌosona. Leemissuwaayyo, issi qommo bootta suutta seeleti, hayqqida seeleta denttiyaageeta. Hara qommoti qassi bayiresetuura eqettidi eta oosuwa teqqiyaaba oottoosona; bollau imatta gididabatu yiishshaa teqqoosona woy bakiteriyaa liiqissidi mosoona” yaagidi yootiis.
18 Ay keena maalaalissiyaanne issippe maayettidi oottanau keehippe giigida maaree! Hagaa keena loꞌꞌo hanotan issippe giigidanne allagabaa ubbaa teqqiyaabaa giigissida, keehi akeekanchchanne asau qoppiyaagee deꞌiyoogau siree baawa. Ikka Xoossaa.
Hara Maalaalissiyaabata
19. Ayfee asi oottido miishshaara yiggi xelliyo wode ay milatii?
19 Hara daro maalaalissiyaabati asa bolla giddon deꞌoosona. Keehi loꞌꞌidi giigido gishshau ay kameraykka a malatan danddayenna ayfee hegeetuppe issuwaa. Astronomer (xoolinttetanne eta malatiyaabata xannꞌiya) Robert Jasttiroy: “Ayfee loꞌꞌo giigissiya uran oosettidaagaa gidiyoogee qoncciyan beettees; teleskkoppiyaa oottida ooninne hegaappe yallissiyaagaa oottana danddayenna” yaagiis. Popular Photography geetettiya xuufee: “Asa ayfee pilimee oyqqiyoogaappe keehi dalggiya dumma dumma qommobata beꞌees. Nu naaꞌꞌu ayfeti zananan, gomppaaninne geesan keehi aaho sohon deꞌiyabaa ubbaa, qanxxenna qaattan deꞌiyabaakka, qottaa laamennaaninne aynne balennan heezzu ginaara beꞌoosona . . . Kameeraa asa ayfiyaara miseyidi xeelliyogee laggetennabaa coo wolqqan laggeyiyoogaa. Asa ayfee keehi malatiyoy asi giigissido ayba miishshappenne, kompppiyutereppe woy kameraappe aadhdhiya qoppiyo hiillay, baassi yiida kiitaa gatti giigissiyo hiillay, eesotiyoonne, oottiyo ogee, zawi baynna abbee deꞌiyo komppiyuteriya” yaagiis.
20. Hara garamissiya amarida asa bolla hanotati awugeetee?
20 Hegaa bollankka qassi, muttumurettidanne akeekanau wayssiya bolla baggati nuuni wudennan moggottidi issippe waati oottiyaakko qoppa. Leemissuwau, daro dumma dumma qommo qumaa moosinne dumma dumma qommo ushshaa uyoos; gidikkonne, bollay eta gaaccidi wolqqaa kunttiyaabau laammees. Hagaa mala daro corabata kaamiyaayyo lambba kunttiyo balddiyan tigidi kaamee ay keena baana danddayiyaakko beꞌanau malite! Hegaa bolli, yelidaageeta malatiya eti keehi siiqiyo yiiraa, uddufun agina kanchchiyan yeliyo maalaalissiyaa hanotaykka deꞌees. Keehi guutta laytta naꞌi, daro muttumurettida asi haasayiyo doonaa tamaaridi, haasayana danddayiyogeeshin garamissiyaaba gidenee?
21. Suure qoppiya asati maalaalissiya asa bollaa qoopiyo wode woygiyoonaa?
21 Ee, daro garamissiya asa bolla giddon deꞌiya muttumurettida meretati nuuni keehi nashshanaadan oottoosona. Ay manddiiseekka ha meretata malatissidi oottana danddayenna. Eti coo qoppennan qaadi ehiidobata gidana danddayiyoonaa? Tumuppe gidokkona. Hegaadan gidennan suure qoppiya asati maalaalissiyaa asa bolla hanota ubbaa beꞌiyo wode, yeettanchchaadan: “Neeni tana maalaalissiya oorattabaa oottada medhdhido gishshau, taani nena galatais. Ne oosoti maalaalissiyaageeta!” yaagoosona.—Mazamure 139:14.
Keexxiyoogan Ooppene Aadhdhiyaagaa
22, 23. (a) Medhdhidaagee deꞌiyoogaa nuuni ammanana bessiyoy aybissee? (b) Xoossaa xeelliyaagan gaanau bessiya Geeshsha Maxaafay yootiyoobi aybee?
22 Geeshsha Maxaafay: “Keetta ubbaa keexxidaagee issi asa; shin ubbabaa keexxidaagee Xoossaa” giidi qonccissees. (Ibraawe 3:4) Keehi laafa ogiyan keexxetida ay keettaassikka keexxidaagaa koshshiyo gishshau, biittan deꞌiya daro qommobata oyqqida keehi daro muttumuro yuniverssiyaa keexxidaagee deꞌanau koshshees. Horoophiliyaa, televizhzhiniyaanne komppiyuteriyaa milatiya miishshata giigissida asi deꞌiyoogaa ammanidi ekkiyo gishshau, hegaa mala yohota oottanaadan asaa naatussi guuggiya Immidaagee deꞌiyoogaa ammanidi ekkanau bessennee?
23 Geeshsha Maxaafay: “Xoossai GODAI, salota medhdhidi miccidaagee, sa7aanne sa7aappe kiyiyaabaa oottidaagee, sa7an de7iya asa shemmppuwaa immiyaagee” yaagi a xeesidi, yuniverssiyaanne a giddon deꞌiyaabaa medhdhidaagee deꞌiyoogaa qonccissees. (Isiyaasa 42:5) Geeshsha Maxaafay: “Nu Godau Xoossau, neeni bonchchuwaa, sabaanne wolqqaa ekkanau bessaasa. Aissi giikko, ubbabaa neeni medhdhadasa; qassi ubbabaikka neeni koyidoogaadan haniisinne de7iis” giidi qonccissiyoogee bessiyaaba.—Ajjuutaa 4:11.
24. Xoossi deꞌiyoogaa nuuni waati eranau danddayiyoo?
24 Ee, nuuni Xoossi deꞌiyoogaa i medhdhidobatuppe erana danddayeettees. “Beettenna a hanotai hegeekka a merinaa wolqqainne a Xoossatettai issippe Xoossai ha sa7aa medhdhoosappe doommidi, etau qonccidi beettiis; eti hegaa Xoossai medhdhidobaappe be7anau danddayiyo gishshau, etau gaasoyiyoobi baawa.”—Roome 1:20.
25, 26. Issibi bala gidida ogiyan oosuwan peeꞌiyoogee, a medhdhiday baawa giidi palamettanau gaaso gidennay aybissee?
25 Issi merettidabaa bessenna ogiyan goꞌettiyoogee he merettidabaa medhdhidabi baawa yaagiyoogaa gidenna. Horophilee issisaappe harasaa paallidi baanau, saro halchchuwau goꞌiyaagaa gidana danddayees. SHin bashsha gattiya bombbiya oliyo oosuwankka peeꞌanau danddayees. Horophilliyaa olan asa woranau goꞌettiyo gishshau a medhdhiday baawa giyoogaa gidenna.
26 Hegaadankka, asa naati darotoo iitaaba oottiyaageeta gidiyo gishshau, eta Medhdhiday woy Xoossi deꞌenna giyoogaa gidenna. Yaatiyo gishshau, Geeshsha Maxaafay: “Intte yohota aatti yeggeeta; urqqaa medhdhiyaagee urqqaa mala giidi qoppeeta! Merettidaagee medhdhidaagaa, ‘I tana medhdhibeenna’ gaanee? Otoi bana medhdhidaagaa, ‘I ainne erenna’ gaanau danddayii?” yaagidi suure yootees.—Isyaasa 29:16.
27. Xoossay nuuni tuggaa xeelliyaagan oychchiyo oyshaa zaarees giidi naagana danddadayiyoy aybissee?
27 Medhdhidaagee ba aadhdhida eraa maalaalissiya muttumuruwan i medhdhidobatun qonccissiis. Biittaa deꞌanau injjetiyaagaa oottidi giigissiyoogan, nu bolla qommotanne nu kahaa maalaalissiya ogiyan giigissiyoogaaninne keehi daro loꞌꞌobata nuuni ufayttanaadan oottidi giigissiyoogan i nuuyyo tumuppe qoppiyoogaa bessiis. Xoossay tuggay deꞌishin aybissi coꞌꞌu gidee? Tuggaa i waatana deꞌii? yaagiyaa oyshatu zaaruwaa nu eranaadan oottiyoogan: hegaa mala aadhdhida eraanne nuussi qoppiyoogaa bessanaagee tuma.
[Sinttaa 5n deꞌiya misiliyaa]
Biittay, qohiyaabaa teqqiya ba heera carkkuwaara, nuussi qoppiya Xoossan dumma ogiyan giigida keetta
[Sinttaa 6n deꞌiya misiliyaa]
Biittay nuuni deꞌuwan kumetta ufayssaa demmanaadan, qofettidi siiquwan oosettiis
[Sinttaa 7n deꞌiya misiliyaa]
‘Issi asa guuggee asi asaara gayttanau goꞌettiyo Biitta ubban deꞌiyaagaappe keehi dariya kiitaa gattiyo xaatta ogiya oyqqiis.’—Molecular biologist
[Sinttaa 8n deꞌiya misiliyaa]
“Ayfee loꞌꞌo giigissiya uran oosettidaagaa gidiyoogee qoncciyan beettees; teleskkoppiyaa oottiya ooninne hegaappe yallisiyaagaa oottana danddayenna.” —Astronomer