SHaaho 2
Nuussi Ooni Yootana Danddayii?
1 Deꞌuwau halchidobi aybakko nuussi ooni yootana danddayii? Issi maashiniyaa oottanau halchuwaa kessiya urakko baada, neeni erenna issi muttumurettida maashiniyau i halchuwaa kessiyoogaa beꞌiyaaba gidikko, he maashiniyaa goꞌꞌay aybakko waatada erana danddayay? Aybippenne loꞌꞌo ogee he maashiniyaa halchuwaa kessiya ura oychiyoogaa.
2 Yaatin, keehi guutta seeliyaappe doommidi deꞌon deꞌiya ubbabaagaadan, ha saꞌan deꞌiya nuuni beꞌiyo ubbabay giigido maalaaliya ogiyaabaa shin woygana danddayettii? Seele giddon deꞌiya keehi guutta molekiyuletinne atometikka, maaran mankkan maalaaliya ogiyan giigidosona. Qassi maalaaliya ogiyan giigida asaa naatu guuggee shin? Awa ayfeenne a yuushuwan deꞌiyaabati, Milkkiwey giyo xoolinttetu citay, qassi salo gufantton deꞌiya ubbabay shin? Maalaaliya ogiyan giigida ha ubbabau halcho kessida uri deꞌana koshshennee? He ubbabaa aybissi giigissidaakko nuuyyo yootana danddayiyay a.
Deꞌoy Coo Qaadadan Doommidee?
3 Zi Insaykiloppiidiyaa Amerkaanaa giyo maxaafay “deꞌon deꞌiya meretati maalaaliya ogiyan muttumurettidoogaanne giigidoogaa” yootidi, hagaadan giis: “Ciishshata, woxxi qaaxxiyaanne paalliya guutta meretata woy xanttiyaageeta loyttidi pilggiyoogee eta giddon deꞌiyaabay keehippe loꞌꞌo hanotan giigidoogaa qonccissees.” Birttaaniyaa biitta asa gidida, xoolinttiyaabaa eranchaa Bernaard Laveli, deꞌon deꞌiyaabaa giddon deꞌiya kemikaaliyaa xeelliyaagan hagaadan giis: “Keehi guutta protine molekiyuletuppe issoynne coo qaadadan hanana . . . danddayiyo hanotay qoppana danddayennaagaa keena keehi guutta. . . . Hegee mule hanana danddayenna.”
4 Hegaadankka, xoolinttiyaabaa eranchaa Fired Hoyli hagaadan giis: “Erettida bayoloojiyaa higgee deꞌoy qaadadan doommidoogaa haꞌꞌikka yootees. SHin bayokeemist geetettiya eranchati deꞌoy maalaaliya ogiyan muttumurettidoogaa kaseegaappe aaruwan eri eri biyo wode, deꞌoy qoppennan doommiyo qaadi baawa giyoogaa keena keehi guutta gidiyoogaa eridosona. Deꞌoy qaadadan doommana danddayenna.”
5 Saynisiyan mata wode doomettidabatuppe issuwaa gidida molekiyular bayoloojee, deꞌuwan deꞌiyaabatu jiiniyaa, molekiyuliyaanne atomiyaa xannaꞌiyo saynise. Molekiyular bayoloojiyaa eranchaa Maykil Dentteni xinaatiyan eridobaa hagaadan giis: “Erettida seeletuppe keehi guutta giyo seelee daroppe muttumurettidaagaa gidiyoogaappe denddidaagan hagaa malabay ubba mule haniyaaba milatenna hanotan qoppennan yiis giyoogee ammananau danddayettennaba.” “Deꞌon deꞌiyaabay muttumurettido hanotaa xalla gidennan, eti giigido ogiyan darotoo qoncciya aadhida eraykka akeekanau keehippe metiyaaba.” “Deꞌon deꞌiyaabay aadhida eran giigido hanotaynne he halchoy muleera polettiyoogee keehi qoncci beettiyoy . . . molekiyule xekkaana.”
6 Dentteni gujjidikka hagaadan giis: “Nuuni ubbasan beꞌiyooban, ay keena aassidi xeellikkokka, deꞌoy qaadadan doommiis giyo qofaa ammanennaadan oottiya, laggetiyaabi baynna puulaynne aadhida eratettay qonccidoogaa akeekoos. Tumuppe deꞌiyaabay, a giddon deꞌiya nuuni akeekana danddayenna hanotan keehi muttumurettida qii guuttabay, giishin protiinee woy jiinee, qaadadan mule hanana danddayennabay, asa eran merettida aybippenne keehi aadhiyaabay qoppennan haniyaaban merettana danddayees giyo qofay tumuppe ammanttiyaabee?” I gujjidikka, “Deꞌon deꞌiya seeliyaanne maaran mankkan giigida kiristtaale giyoobaa woy keehi suuppa shachaa mala, deꞌon deꞌennabaa giddon akeekanau danddayennaagaa keena keehi gita dummatettay deꞌees” yaagiis. Piziksiyaa profeeseree CHet Ramoy, “Tana keehi garamissees . . . Ubba molekiyuleti bantta oosuwaa polanau maalaaliya ogiyan giigidaba milatoosona” yaagiis.
7 Molekiyular bayoloojiyaa eranchaa Maykil Dentteni “tumuppe deꞌiya oorattabay ubbay coo qaadadan doommidaba gidiyoogaa hanno gakkanau yootiyaageeti” haysiyan ammaniyoobadan kuuyiis. Deꞌon deꞌiyaabay qaadadan doommiyoogaa xeelliyaagan Daariwiina qofan ammaniyoogee “salo gufantton deꞌiya meretaa doomettaabaa xeelliyaagan laatamantta xeetu layttan odettiya wolqqaama hayse” yaagiis.
Oosettidabau Halcho Kessida Uri Deꞌana Koshshees
8 Qoppennan hanidabay, deꞌoy baynnabaappe deꞌoy deꞌiyoobay qaadadan doommanaadan oottiis giyoogee hanana danddayennaba. Oosettidabau halcho kessida uri deꞌana koshshiyo gishshau, saꞌaa bolli deꞌon deꞌiya, keehi maalaaliya hanotan giigida ubbabay qaadadan doommana danddayenna. Halchuwaa kessiya uri baynnan giigidabi deꞌii? Hegaa malabi baawa. Issibay giigido ogee keehi muttumurettidaagaa gidikko, hegau halchuwaa kessida uri keehi erancha gidana koshshees.
9 Hegaa kaallidi deꞌiyaagaadan leemisuwan qonccissana danddayeettees: Issi misiliyaa beꞌiyo wode, giigissida uri deꞌiyoogau hegee naqaasha gidiyoogaa ammanoos. Nuuni issi maxaafa nabbabiyo wode, hegaa xaafida uri deꞌiyoogaa ammanoos. Issi keetta beꞌiyo wode, he keettaa keexxida uri deꞌiyoogaa ammanoos. Nuuni tiraafikiyaa xomppiyaa beꞌiyo wode, hegau higgiyaa kessidaageeti deꞌiyoogaa eroos. He ubbabaa giigissidaageeti hegaa halchidi giigissidosona. Nuuni geella hegaa giigissida asatubaa ubbabaa erennaba gidikkokka, he asati deꞌiyoogaa sirokko.
10 Hegaadankka, Halchuwaa kessida, Ubbaappe Bollay deꞌiyoogaa, saꞌan deꞌon deꞌiyaabati oosettido, giigidonne muttumurettido hanotan erana danddayettees. He ubbabay ubbaappe aadhiya eranchay deꞌiyoogaa bessees. Salo gufanttoy, qassi a giddon deꞌiya biilooniyan qoodettiya galakiseti, giishin huuphiyan huuphiyan biilooniyan qoodettiya xoolintteti eta giddon deꞌiyoogeeti giigido, muttumurettidonne maaran mankkan oosettido hanotaykka hegaa bessees. Saluwan deꞌiya ubbabay qaattaa, hombbiyaa, pooꞌuwaa, cenggurssaa, elektromagnetizimiyaanne dafuwaa malabau kiyida laamettenna higgiyau haarettees. Higgiyaa kessiyay baynnan higgee deꞌana danddayii? Rokeetiyaa saynttistte gidida, Dottoree Varnher fan Brawuni hagaadan giis: “Salo gufantton deꞌiya meretati haarettiyo higgee mule laamettennaagaa gidiyo gishshau, aginaa bolli kiyanau maaddiyaabaa medhanau metootokko; qassi sokonddiyaa shaahuwaaninne halennan yaa gakkana danddayoos. He higgeta kessida uri deꞌana koshshees.”
11 Halchuwaa kessida Ubbaappe Bollaanne Higgiyaa Immiyaagaa nuuni beꞌana danddayennaagee tuma. SHin dafuwaa, magnetizimiyaa, elektirikiyaa woy eraadooniyaa beetaa malabaa beꞌana danddayenna gishshau eti deꞌokkona giyoo? Eti oottiyoobaa beꞌana danddayiyo gishshau, deꞌokkona gookko. Yaatin, halchuwaa kessida Ubbaappe Bollaynne Higgiyaa Immiyaagee oottido maalaalissiyaabata beꞌana danddayiiddi, a beꞌana danddayenna gishshau, i deꞌenna gaana koshshii?
12 Piziksiyaa profeeseree Pol Devisi, asaa naatu deꞌoy doommidoy qaadadaana gidennaagaa kuuyiis. I, “Nu deꞌoy halchettidi doommiis” yaagiis. Qassi salo gufantto xeelliyaagan hagaadan giis: “Taani saynisiyan oottiyoobay, salo gufanttoy saꞌa micettay keehi maalaaliya eratettan oosettidoogaa kaseegaappe aaruwan mintta ammananaadan oottido gishshau, hegee coo halchoy baynnan haniis gaana danddayikke. Hegaa qonccissiyo ciimma qofay deꞌana bessees gaada qoppays.”
13 Yaatiyo gishshau, salo gufanttoy, saꞌaynne saꞌaa bollan deꞌon deꞌiyaabay qaadadan doommibeennaagaa naqaashay bessees. He ubbabay keehi eranchanne wolqqaama gidida Medhidaagee deꞌiyoogaa qaala qaattennan markkattees.
Geeshsha Maxaafay Yootiyoobaa
14 Asaa naatu maxaafa ubbaappe daro wodiyaa deꞌida Geeshsha Maxaafay hegaara issi mala qofaa yootees. Leemisuwau, kiitettida PHauloosi xaafido Ibraawe maxaafay, “Keetta ubbaa keexxidaagee issi asa; shin ubbabaa keexxidaagee Xoossaa” yaagees. (Ibraawe 3:4) Kiitettida Yohaannisi xaafido, Geeshsha Maxaafan wurssetta maxaafaykka, “Nu Godau Xoossau, neeni bonchchuwaa, sabaanne wolqqaa ekkanau bessaasa. Aissi giikko, ubbabaa neeni medhdhadasa; qassi ubbabaikka neeni koyidoogaadan haniisinne de7iis” yaagees.—Ajjuutaa 4:11.
15 Geeshsha Maxaafay, Xoossaa beꞌana danddayennaba gidikkokka, i ay mala Xoossakko i medhidobaappe akeekana danddayiyoogaa qonccissees. Hagaadan gees: “Beettenna [Medhidaagaa] hanotai hegeekka a merinaa wolqqainne a Xoossatettai issippe Xoossai ha sa7aa medhdhoosappe doommidi, etau qonccidi beettiis.”—Roome 1:20.
16 Yaatiyo gishshau, Geeshsha Maxaafay nuuni hanettidabaa beꞌidi hegaa gaasuwaa akeekanaadan yootees. Hanettidabay, giishin maalaalissiya meretay, hegau gaasoy, giishin eranchanne wolqqaama gidida Xoossay deꞌiyoogau naqaasha. I ubbabaa Medhidaagaa gidiyoogaadan asi a beꞌidi paxa deꞌana danddayenna, zawi baynna wolqqay ayyo deꞌiyo gishshau, a beꞌana danddayennaagee nuuni galatana bessiyaaba. Geeshsha Maxaafaykka giyoy hegaadaana: “Ooninne [Xoossaa] be7idi paxa de7enna.”—Kessaabaa 33:20.
17 Halchuwaa kessida Gitay, Ubbaappe Bollay, giishin Xoossay deꞌees giyo qofay nuussi keehippe koshshiyaaba. Nuna Medhidaagee deꞌikko, i nuna medhido gaasoy, giishin halchoy deꞌiyoogee erettidaba. Nuuni deꞌon deꞌanaadan merettido halchoy deꞌikko, nuussi sinttappe hanotati loꞌꞌanaagaa hidootiyo gaasoy deꞌees. Hinkkoode, nuuni hidooti baynnan deꞌidi hayqqi attoos. Yaatiyo gishshau, Xoossay nuuyyo halchidobaa eriyoogee keehippe koshshiyaaba. Yaatidi Xoossay nuuyyo halchidobaara moggidi deꞌanau koyiya woy koyennaakko doorana danddayoos.
18 Geeshsha Maxaafay Medhidaagee nuuyyo keehippe qoppiya, siiqiyaagaa gidiyoogaakka yootees. Kiitettida PHeexiroosi, “I intteyyo [qoppees]” yaagiis. (1 PHeexiroosa 5:7; qassi Yohaannisa 3:16nne 1 Yohaannisa 4:8, 16 xeella.) Xoossay nuuyyo ay keena qoppiyaakko erana danddayiyo issi ogee, guuggiyaaninne asatettan i nuna medhido maalaaliya ogiyaa akeekiyoogaa.
‘Maalaalissiyaaba Oottidi Medhidoogaa’
19 Mazamuraawee Daawiti Geeshsha Maxaafan, ‘Xoossay a maalaalissiya oorattabaa oottidi medhidoogaa’ yootiis. (Mazamure 139:14) Tumay hegaa; ayssi giikko, asaa naatu guuggiyaanne bollaa maalaaliya ogiyan giigissiday halchuwaa kessida Ubbaappe Bollaa.
20 Leemisuwau, ne guuggee ay komppiyutereppenne keehi muttumurettidaba. Zi Niwu Insaykiloppiidiyaa Biritaanikaa giyo maxaafay hagaadan gees: “Narviyaa siraatay kiitaa gattiyo hanotay silkkiyan keehi daro kiitaa gattiyo hanotaappe aaruwan muttumurettidaagaa; asaa naatu guuggee metuwaa giigissiyo hanotay ubbaappe wolqqaama komppiyuteriyaagaappe keehi aadhees.”
21 Ne guuggee xeetu miilooniyan qoodettiya allaalliyaanne misiliyaa shiishshi oyqqiis; shin coo allaalle shiishshi oyqqiyaaba xalla gidenna. Ne guuggee neeni suyqiyoogaa, oyttaa uukkiyoogaa, hara qaalaa haasayiyoogaa, komppiyuteriyaa goꞌettiyoogaa woy horophilliyaa laaggiyoogaa tamaaranaadan maaddana danddayees. SHemppiyo wode allaxxiyoobay ay mala gidanaakko woy issi mittaa teeray ay keena malꞌꞌanaakko qoppana danddayaasa. Issibaa qoppada oottana danddayaasa. Neeni halchuwaa kessana, nashshananne siiqana, qassi kasebaa, haꞌꞌibaanne sinttanaabaa qoppana danddayaasa. Asaa naatu guuggiyaa mala maalaalissiyaabaa nuuni giigissana danddayenna gishshau, hegaa Giigissidaagaa aadhida eratettaynne wolqqay ay asaagaappenne keehi aadhiyoogee qoncce.
22 Guuggiyaa xeelliyaagan saynttistteti kaallidi deꞌiya qofaa ammanidi ekkoosona: “Maalaalissiya hanotan maaran mankkan giigida, keehippe muttumurettida ha maashinee ha ubbabaa oottiyo ogee keehi geema gididaba. . . . Guuggiyaa xeelliyaagan denddiya akeekanau metiya ubbabaa asi zaaranau mule danddayenna.” (Saynttifik Amerikan) Piziksiyaa profeeseree Ramoy hagaadan giis: “Tumaa yootanau, asaa naatu guuggee kiitaa waatidi shiishshi oyqqiyaakko woy hegaa koyido saatiyan waatidi hassayiyaakko nuuni hanno gakkanau darobaa erokko. . . . Xeetu biiloone gidiya nerve seelee asaa guuggiyan deꞌees. He seeleti huuphiyan huuphiyan mitta maradan cora gidida sinapse geetettiyaaban, shaꞌan qoodettiya hara seeletuura gayttoosona. Issoy issuwaara gayttana danddayiyo hanotay keehi maalaaliya ogiyan muttumurettidaagaa.”
23 Ne ayfee ay kaameerappenne aaruwan koyiyoobaa xeelliyaagaanne bessiyaagaadan laamettiyaagaa; ayfee kumetta hanotan otomaatike gidida, koyidobaa xeellanau barkka bau giigiyaanne dumma dumma qalamee deꞌiyo qaaxxiya misileta denttiya kaameera. Ne hayttay dumma dumma cenggurssaa siyanau, qassi neeni ginaa shaakka eranaadaaninne yeeqi yeeqennan sitti gaanaadan maaddana danddayees. Ne wozanay keehippe erancha manddiisee i oottiyoobaa milatissidi medhana danddayenna pamppe. Hara bolla qommotikka maalaaliyaaba; hegeetuppe amaridaageeti ne siiriyaa, inxxarssaanne kushiyaa, qassi qumay liiqiyoonne suuttay yuuyiyo siraataa.
24 Yaatiyo gishshau, issi gita komppiyuteriyaa halchuwaa kessidi medhanau qaxarettida issi manddiisee, ‘Ta komppiyuteriyau halcho kessiya uri deꞌana koshshikko, yaatin keehippe muttumurettida maashinee, giishin zawi baynna salo gufanttuwan keehi guuttaba gidida ta bollau halcho kessida uri deꞌana koshshennee?’ yaagiis.
25 Asay horophilliyaa, komppiyuteriyaa, bishkkiliitiyaanne hara miishshata halchidi medhiyoogaadan, asaa naatu guuggiyaanne bollaa qommota medhidaagee nuna halchidi giigissidoogee erettidaagaa. I giigissidobaa milatissidi medhanau danddayiya uri baynna gishshau, medhidaagee asappe keehi aadhida erancha gidana koshshees. Yaatiyo gishshau, nuna aybissi medhidaakko, aybissi ha saꞌan wottidaakko, qassi nuussi wodeppe aybi hananaakko yootana danddayiyay A gidiyoogee bessiyaaba.
26 Yaatiyo gishshau, Xoossay yootiyoobaa nuuni tamaariyo wode, i nuuyyo immido maalaaliya guuggiyaanne bollaa nu deꞌuwau halchettidabaa polanau goꞌettana danddayoos. SHin a halchuwaabaa awuppe erana danddayiyoo? I nuuyyo hegaa aybin qonccissii?
[Oyshata]
1, 2. Issibay ayba halchuwan giigidaakko eranau maaddiya keehi loꞌꞌo ogee awugee?
3, 4. Deꞌoy qoppennan doommiyo qaadi ay keenee?
5-7. Deꞌon deꞌiyaabay coo qaadadan doommana danddayennaagaa molekiyular bayoloojee waatidi qonccissii?
8, 9. Oosettida ubbabau halchuwaa kessida uri deꞌana bessiyoogaa qonccissiya leemisuwaa yoota.
10. Halchuwaa kessida Ubbaappe Bollay deꞌiyoogaa bessiya naqaashay aybee?
11. Halchuwaa kessida Ubbaappe Bollaa nuuni beꞌana danddayenna gishshau, i deꞌenna gaana koshshennay aybissee?
12, 13. Medhidaagee deꞌiyoogaa xeelliyaagan naqaashay ay bessii?
14. Medhidaagaa xeelliyaagan Geeshsha Maxaafay woygii?
15. Xoossaa eeshshatuppe issota issota akeekana danddayiyoy ayba ogiyaanee?
16. Asaa naati Xoossaa beꞌana danddayennaagee nuuni galatana bessiyaaba gididoy aybissee?
17, 18. Medhidaagee deꞌees giyo qofay nuuyyo keehippe koshshiyoy aybissee?
19. Mazamuraawee Daawiti nuuni akeekanaadan oottido tumay awugee?
20. Issi Insaykiloppiidee asaa naatu guuggiyaa woygi qonccissidee?
21. Guuggee oottiyoobaa akeekiyo wode, nuuni woygidi kuuyana koshshii?
22. Asaa naatu guuggiyaa xeelliyaagan saynttistteti ay ammanidi ekkiyoonaa?
23, 24. Maalaaliya ogiyan giigida bolla qommotuppe amaridaageeta yoota, qassi issi manddiisee woygidee?
25, 26. Halchuwaa kessida Gitay nuuyyo yootana danddayiyoobay aybee?
[Sinttaa 7n deꞌiya misiliyaa qonccissuwaa]
Issibay aybissi giigidaakko eriyo aybippenne loꞌꞌo ogee hegaa giigissida ura oychiyoogaa
[Sinttaa 8n deꞌiya misiliyaa qonccissuwaa]
Deꞌon deꞌiyaabay muttumurettidonne giigido hanotaa Di en ee molekiyuliyaappe akeekana danddayettees
[Sinttaa 9n deꞌiya misiliyaa qonccissuwaa]
“Asaa naatu guuggee metuwaa giigissiyo hanotay ubbaappe wolqqaama komppiyuteriyaagaappe keehi aadhees”