Haasayennan Tumu Hiraagaabaa Markkattees
KUMETTA SAꞌAAPPE ASAY BIIDI BEꞌIYO ISSI GITA HAWULTTEE ROOMA KATAMAWU GIDDUWAN DEꞌEES. HEGEE ROOMA KAWOTUPPE ISSUWAA, TIITU BONCHCHUWAWU ESSIDOBA.
Kase hanidabaa bessiya keehi erettiya naaꞌꞌu misilee Tiitu Hawulttee bolli deꞌees. Asay akeekennaba gidikkokka, he hawulttee Geeshsha Maxaafaabaa yootiyoobay deꞌees: Tiitu Hawulttee Geeshsha Maxaafan hiraagay tuma gidiyoogaa haasayennan markkattees.
PIRDDETTIDA KATAMAA
Koyro xeetu layttaa M.Ln, Rooma haaroy Birttaaniyaappenne Gawulappe (ha wodiyan Paransaaye) Gibxxe gakkanawu haarees; qassi he haaruwan asay woppaaninne ishaluwan deꞌiis. SHin haahosan deꞌiya issi heeray, hegeekka keehi wayssiya Yihudaa biittay Roomatuyyo meto gidiis.
Insaykiloppidiyaa of Enshiyent Rom giyo maxaafay hagaadan gees: “Rooma haaruwan Yihudaa biittaa mala naaꞌꞌu baggaykka keehi ixettiyo heeri keehi guutta. Ayhudati bantta wogaa bonchchenna allaga godatuyyo haarettokkona; qassi Roomati azazettenna Ayhudatu hanotan keehi yiillotidosona.” Daro Ayhudati bantta masee he ixettida Roomata xayssidi Israaꞌeela biittan gita sarotetta wodiyaa ehaana giidi hidootidosona. SHin Yerusalaame bolli wolqqaama bashshay gakkanawu matidoogaa Yesuus Kiristtoosi 33 M.Ln yootiis.
Yesuusi hagaadan giis: “Ne bolli yaana wodee de7ees; he wode ne morkketi urqqaa nukkidi, godaa essana. He godan nena yuushshi aattidi diridi, ubba baggaara neeyyo ogiyaa gorddana. Nenanne ne dirssaa giddon de7iya ne asaa mentterettana. . . . Ne morkketi shuchcha ubbaa issuwaa issuwaa bollaappe denttidi laalana.”—Luqaasa 19:43, 44.
Yesuusi giidobaa erissiyo ashkkarati akeekanawu metootidoogee qoncce. Naaꞌꞌu gallassappe guyyiyan etappe issoy Yerusalaame beeta maqidasiyaa xeelliiddi, “Tamaarissiyaagoo, hagee aiba lo77o shuchchakkonne qassi aiba lo77o shuchcha keettakko be7ai!” yaagiis. Beeta maqidasiyaa shuchchatuppe amaridaageetu zananay 11 meetire, gomppay 5 meetire, qassi geesay 3 meetire! Gidikkokka Yesuusi, “Ha intte be7iyo ubbai issi shuchchi attennan, ubbai qolettana wodee yaana” yaagiis.—Marqqoosa 13:1; Luqaasa 21:6.
Yesuusi gujjidikka etawu hagaadan giis: “Wotaaddaran Yerusalaamee diretti uttidaashin intte be7iyo wode, Yerusalaame xayoi matattidoogaa erana. He wode Yihudan de7iyaageeti deriyaakko baqatona; katama giddon de7iyaageeti katamaappe kiyona; gaxa biittan de7iyaageeti katamaa geloppona.” (Luqaasa 21:20, 21) Yesuusi giidobay polettidee?
ISSI KATAMAA XAYUWAA
Hasttamanne heezzu layttay aadhdhikkokka, Yihuday Roomatu haaruwan naaqettidi deꞌees. SHin 66 M.Ln, Rooma asa gidida Yihudaa biittaa haariya, Gesiyes Floresi geeshsha beeta maqidasiyaa buqura keettaappe miishshaa ekkin, Ayhudati hanqquwaa eexxi kiyidosona. Yaatin sohuwaara, Ayhuda olanchchati Yerusalaamen shiiqinne Rooma wotaaddarata woridi, Rooma haaruwaappe laꞌa kiyidoogaa awaajjidosona.
Heezzu agina gidiya wodeppe guyyiyan, Sesttiyees Gaalesi kaalettiyo 30,000ppe dariya Rooma wotaaddarati makkalanchchata xayssanawu Yerusalaame biidosona. Roomati sohuwaara katamaa gelidi, beeta maqidasiyaa dirssaa kare baggaara qoliyoogaa doomidosona. SHin gaasoy erettennan guyye simmi aggidosona. Makkalida Ayhudati ufayttidi eta yedettiyoogaa doommidosona. Olettiyaageeti bin, Yesuusa zoriyaa azazettiya Kiristtaaneti Yerusalaameppe kiyidi Yorddaanoosa SHaafaa pinnidi deriyaakko baqatidosona.—Maatiyoosa 24:15, 16.
Kaalliya laytti, Roomati ola gadaawaa Vespezhiyaaninne A naꞌay Tiitu kaalettin Yihudaa woraajjanawu zaarettidi yiidosona. SHin Kawuwaa Neeroy 68 M.Ln hayqqin, Vespezhiyaani Yihuuda olanawu biya 60,000 gidiya wotaaddarata kaalettiyo aawatettaa ba naꞌawu Tiitussi immidi kawotaa araataa ekkanawu Rooma simmiis.
Tamme 70 M.Ln, Tiitu Yihuudaa gaxariyan deꞌiya mittaa qanxxanaadan ba wotaaddarata azaziis; yaatidi, he godan Yerusalaame yuushuwaa 7 kilo meetire gidiyaagaa dirissiis. Masqqala aginan, Roomati he katamaanne beeta maqidasiyaa bonqqidi xuuggidosona, qassi Yesuusi kaseti yootidoogaadan shuchcha ubbaa issuwaa issuwaa bollappe denttidi laalidosona. (Luqaasa 19:43, 44) Manggettanawu malido qooday “Yerusalaameeninne he biittan hara heeran deꞌiya asaappe missappe biidi bagga miiloone gidiya asay hayqqidoogaa” bessees.
ISSI KAWUWAA BONCHCHUWAA
Tiitu 71 M.Ln, Xaaliyaa simmin, Rooma katamaa asay A bonchchuwan mokkiis. Katamaa asay ubbay kiyidi hegaappe kase beꞌi erenna gita salppiyaa salppidi gita bonchchuwan A mokki ekkiis.
Rooma ogetun salppiyan bessido daro aquwaa beꞌidi asay ufayttiis. Bonqqi ehiido markkabeta, olettido hanotaa bessiya tiyinttiyaanne Yerusalaame beeta maqidasiyaappe bonqqido miishshata beꞌidi asay keehi ufayttiis.
Tiitu ba aawaa Vespezhiyaana sohuwan 79 M.Ln kawotiis. SHin naaꞌꞌu layttappe guyyiyan Tiitu hayqqiis. Tiitu ishay Domishiyaani A sohuwan kawotidi, A bonchchuwawu hawulttiyaa ootissiis.
HA WODIYAN HE HAWULTTIYAA
Roomen Tiitu bonchchuwawu eqqida hawulttiyaa, ha wodiyan
Ha wodiyan Rooma katamaa beꞌanawu biya shaꞌan qoodettiya asay Tiitu bochchuwawu eqqida hawulttiyan maalaalettees. Issoti issoti he hawulttiyaa gooba eranchchati oottido maalaaliya oosodan, harati Rooma haaruwan oosettida gitabadan, harati qassi Yerusalaame katamaanne A beeta maqidasiyaa xayuwaabaa hassayissiyaabadan xeelloosona.
SHin Geeshsha Maxaafaa akeekan nabbabiyaageeti he hawulttiyaa hara dumma ogiyan xeelloosona. Hegee Geeshsha Maxaafaa hiraagati tumanne ammanttiyaaba, qassi Xoossay ba ayyaanan xaafissidoba gidiyoogaa bessiya haasayenna markka.—2 PHeexiroosa 1:19-21.