Yihoowa Markkati tumu Kiristtaanetu kandduwaa maaraa bantta naata loytti tamaarissanau baaxetoosona

Bonchana Bessiyo Kandduwaa Maarata

Taarike wode ubban, xala attumaasatinne maccaasati bantta wodiyan erettida qofaappe dummatidi deꞌidosona. Eti polotikan, haymaanootiyaaninne zariyaa dummatettan gakkiya unꞌꞌuwaa genccidi, wodiyaappe wodiyan bantta kaalliyo maaraa gishshau hayqqidosona.

BENI Kiristtaaneti keehippe xala. Koyro heezzu xeetu layttan gakkida wolqqaama yedetaa wode, kawuwau goynnennan ixxidoogan eeqau goynniya Roomati etappe darota woridosona. Issi issitoo ispporttiyaa malatiyaabaa asaa bessiyoosan yarshshiyoosay giigees. Kiristtaaneti naxa kiyanau, kawoy xoossa mala gidiyoogaa ammaniyoogaa bessiyo, kuucha ixaanaa cuwayiyoogaa xallay etappe koyettees. Gidikkonne, bantta equwan shuggidaageeti keehippe guutta. Daroti bantta ammanuwaa kaddiyoogaappe hayquwaa dooridosona.

Ha wodiyan, Kiristtaane Yihoowa Markkati polotikan gaxatetta equwaa (neutrality) xeelliyaagan hegaa mala tangguwaa ekkoosona. Leemisuwau, Naazetuppe ixoy gakkishinkka eti minnidi eqqidoogaa taarikiyaappe akeekana danddayettees. Naaꞌꞌantto alamiyaa olaappe kasenne he olaa wode, Jarmanen deꞌiya Yihoowa Markkatuppe missa gidiyaageeti gaxatetta equwaa naagidi “Hil Hitler” gibeenna gishshau, daroti asay gurddettidi qashettiyoosan (concentration camps) hayqqidosona. Yihoowa Markkatu naata etappe wolqqan shaakkoosona. He sugettay deꞌishinkka, naati bantta equwaa mintti naagidosonanne harati Geeshsha Maxaafaa timirtte gidennabatun eta hambbalaashanau wolqqanttin ixxidosona.

Banddiraa Siraataa Bonchiyoogaa

Ha wodiyan Yihoowa Markkata ubbaa hegaa mala wolqqaama yedetay gakkenna. Gidoppe attin, yelaga Yihoowa Markkati banddiraa siraataa bonchiyoogaa malatiya, biittaa siiqiyoogaa bessiyo baalatun shaahettennaadan bantta kahan kuuyiyoogaappe denddidaagan issi issitoo asay eta bala ogiyan xeellees.

Sinttaa 21n deʼiya misiliyaa — “Qeesaaraagaa Qeesaarassi, Xoossaagaa Xoossaassi immite”—Maatiyoosa 22:21

Yihoowa Markkatu naati banddiraa siraataa bonchennaadan harata minttettenna mala tamaaroosona; hegee issi uri ba huuphe kuuyiyooba. Gidikkonne, Yihoowa Markkatu eqoy mino: Eti ay biittaa banddiraa siraataanne bonchokkona. Hegee toochanaassi giidi oottiyooba gidennaagee qoncce. Eti bantta deꞌiyo ay biittaa banddiranne bonchoosona; qassi biittaa higgiyau azazettiyoogan hegaa bessoosona. Kawotettaa eqettidi oottiyo aybiininne eti mule gelokkona. Ha wodiyan asaa haariyaageeti ‘Xoossay azaziininne’ paqqadin deꞌiyaageeta. Hegaa gishshau, giiraa qanxxanaadaaninne ‘deriyaa heemmiyaageeta’ bonchanaadan Xoossay azazidobadan etau siyettees. (Roome 13:1-7) Hegee Kiristtoosi: “Qeesaaraagaa Qeesaarassi, Xoossaagaa Xoossaassi immite” yaagido erettida qonccissuwaara moggottees.—Maatiyoosa 22:21.

Issoti issoti, ‘Yaatin Yihoowa Markkati banddiraa siraataa aybissi bonchokkonaa?’ yaagidi oychana danddayoosona. Hegee eti banddiraa siraataa bonchiyoogaa goynodan xeelliyo gishshataassa; qassi goynoy bessiyoy Xoossaassa. Eti bantta kahappe denddidaagan Xoossaappe attin hara oossinne woykko aybissinne goynnokkona. (Maatiyoosa 4:10; Oosuwaa 5:29) Yaatiyo gishshau, asttamaareti ha xeelaa bonchiyo wodenne Yihoowa Markka gidida naati bantta ammanuwaadan deꞌiyoogaa diggenna wode nashshoosona.

Kaallidi deꞌiya qofati bessiyoogaadan, banddiraa siraataa bonchiyoogee goynuwaara gayttidaba gidiyoogaa ammaniyay Yihoowa Markkatu xalla gidennaagee garamissenna:

“Beni wode banddiratuppe daroti qoncce gidida ogiyan haymaanootiyaara gayttidaageeta. . . . Issi biittaa banddiray geeshshaba gidanaadan ubbatoo haymaanootiyaa maadoy koyettiyaaba malatees.” (Geddi oottidi xaafiday nuna.)—Encyclopædia Britannica.

“Banddiray masqqaliyaadan geeshshaba. . . . Issi biittay kaalliyo maaraa asay xeelliyo ogiyaara gayttida higgetinne siraatati, ‘Banddirau haarettiyoogaa,’ . . . ‘Banddiraa aybippenne aattidi xeelliyoogaa,’ ‘Banddirau aqiyoogaa’ yaagiyaagaa mala mino qaalatun qonccoosona.” (Geddi oottidi xaafiday nuna.)—The Encyclopedia Americana.

“Kiristtaaneti [Rooma] kawuwaa xoossadan xeellidi yarshshuwaa shiishshanau . . . ixxis giidosona; hegee ha wodiyan banddiraa siraataa bonchanau woykko ammanettiyoogaa bessiyo caaquwaa caaqqanau ixxis giyoogaara daroban issi mala.”—Those About to Die (1958), Daaneel P. Manniksi xaafidoogaa, sinttaa 135.

Sinttaa 22n deʼiya misiliyaa — Heezzu yelaga Ibraaweti Baabiloone kawoy Naabukadanaxoori essido misiliyau goynnanau ixxis giidosona

Qommoora giidoogaadan, Yihoowa Markkati banddiraa siraataa bonchennaagee ay kawotettanne woykko haariyaageeta toochanaassi giidi gidenna. Hegee issi biittaa kalꞌꞌatiya misiliyau goynniyoogaa bessiya ogiyan ziggokkona woykko bonchokkona giyoogaa. Eti hegaa beni wode Baabiloone kawoy Naabukadanaxoori Duura dembban essido misiliyau goynnanau ixxis giida heezzu yelaga Ibraawetu equwaadan xeelloosona. (Daaneela, shemppuwaa 3) Yaatiyo gishshau, harati banddiraa siraataa bonchiyaabanne ammanettiyoogaa bessanau caaqqiyaaba gidikkonne, Yihoowa Markkatu naati Geeshsha Maxaafan loohida bantta kahaa kaallanaadan tamaaroosona. Hegaa gishshau, eti he siraatan shaahettennan, coꞌꞌu giidi boncho hanotan xeelloosona. Hegaara issi mala gaasotun, Yihoowa Markka gidida naati issi biittaa mazamuriyaa yexxiyo woykko muuziqaa miishshan kaaꞌiyo wode shaahettokkona.

Bonchoosona shin Goynnokkona

Kanaadan issi timirtte keettan Yihoowa Markka gidida Taaro geetettiya 11 laytta naꞌiyaa, issi gallassi maallado asttamaaree issi naꞌiyo guutta wodiyau kifiliyaappe kare ekkidi biidoogaa akeekaasu. Hegaappe gamꞌꞌennan, Taara banaara dilekteriyaa biiruwaa baanaadan asttamaaree loddan oychiis.

Taara biiruwaa gelosaara, Kanaada banddiray dilekteriyaa deskkiyan deꞌiyaagaa beꞌaasu. Hegaappe simmin, Taara banddiraa bolli cuchanaadan asttamaaree azaziis. Taara he biittaa mazamuriyaa yexxenna woykko banddiraa siraataa bonchenna gishshau, banddiraa bolli cuchanaadan azaziyo wode hegaa polenna gaasoy baynnaagaa yootiis. Taara Yihoowa Markkati banddirau goynnennaba gidikkonne, a bonchiyoogaa qonccissada cuchennan ixxaasu.

Asttamaaree kifiliyaa guyye simmi yiidi, banddiraa bolli cuchanaadan azazidi naaꞌꞌu naata paaccidoogaa yootiis. Koyro naꞌiyaa banddiraa siraataa bonchiyaaronne mazamuriyaa yexxiyaaro gidikkonne, banddiraa bolli cuchanaadan azazido wode cuchaasu. Gidoppe attin, Taara mazamuriyaa yexxennaba woy banddiraa siraataa bonchennaba gidikkonne, banddiraa hegaa mala ogiyan toochanau ixxis gaasu. He naaꞌꞌu naatuppe bessiyaagaadan bonchidaara Taaro gidiyoogaa asttamaaree tamaaretuyyo yootiis.

Yelidaageetu Maataa

Yelidaageeti bantta ammanuwaara moggottiya ogiyan bantta naata haymaanootiyaa timirttiyaa tamaarissiyo maataa ha wodiyan daro biittati bonchoosona. Kaatolike Woosa Keettan hanno gakkanaashin goꞌettiyo haymaanoote higgee bessiyoogaadan, ubba haymaanooteti ha maataa bonchoosona: “Yelidaageeti bantta naati deꞌanaadan oottidaageeta gidiyoogaadan, eta tamaarissanau besseesinne hegaa oottiyo maatay etau deꞌees; yelidaageeti Woosa Keettaa siraataara moggottiya ogiyan bantta naata Kiristtaane timirttiyaa koyrottidi tamaarissana koshshiyoy hegaassa.”—Canon 226.

Sinttaa 25n deʼiya misiliyaa — Naati haratussi qoppiyaageeta gidanaadan minttettoy imettees

Yihoowa Markkati koyiyoy hegaappe dummaba gidenna. Eti bantta naata siiqiyaageeta gidiyoogaadan, tumu Kiristtaanetu kandduwaa maaraa, shooruwaa siiqiyoogaanne hara asaba gididabaa bonchiyoogaa eta loytti tamaarissanau baaxetoosona. Eti kiitettida PHauloosi Efisoona Kiristtaanetussi immido: “Aawatoo, intte intte naata Godaa seeraaninne zoriyan dichchiteppe attin, eta hanqqetissoppite” yaagiya zoriyaa kaallanau koyoosona.—Efisoona 6:4.

Kandduwaaban Yihoowa Markkati Kaalliyo Issi Issi Baaso Siraatata

Ha wodiyan meeze gididaba gidikkonne, eta woy harata qohana danddayiya eeshshaappe, meeziyaappe, woy xeelaappekka haakkidi deꞌanaadan, kandduwaa maarata xeelliyaagan Yihoowa Markkati bantta naata tamaarissoosona. (Yaaqooba 1:27) Hegaa gishshau, sijaaraa uyiyoogaanne cammiya ushshaa likkiyaappe aattidi uyiyoogaa malatiya meezetinne jallissiya xaliyaa goꞌettiyoogee gattiyo qohuwaabaa eti bantta naata tamaarissoosona. (Leemiso 20:1; 2 Qoronttoosa 7:1) Ammanettiyoogeenne minnidi oottiyoogee keehippe koshshiyoogaa eti ammanoosona. (Efisoona 4:28) Eti bantta naati sheneyiya haasayaappe haakkanaadan tamaarissoosona. (Efisoona 5:3, 4) Asho gaytotettaa xeelliyaagaaninne aawatettaa maataanne haratu asatettaa woy etabaa gididaba bonchiyoogaa xeelliyaagan, Geeshsha Maxaafaa baaso siraataadan deꞌanaadankka eta tamaarissoosona. (1 Qoronttoosa 6:9, 10; Tiitu 3:1, 2; Ibraawe 13:4) He baaso siraataadan deꞌiyoogee bantta naata keehippe goꞌꞌiyoogaa wozanappe ammanoosona.

Haymaanootiyan Dummatettay Deꞌiyo So Asaa

Issi issi keettan, yelidaageetuppe issuwaa xallay Yihoowa Markka. Hegaa mala hanotan, ba haymaanootiyan ammaniyoogaadan naata tamaarissanau Yihoowa Markka gidennaagaukka maatay deꞌiyoogaa Yihoowa Markka gididaagee akeekanaadan minttettoy imettees. Dumma dumma haymaanoote timirttiyaa siyiya naata gakkiya metoy deꞌana danddayikkokka keehi guutta.a Naati ubbay bantta kaallana haymaanootiyaa doorana koshshiyoogee qoncce. Yelidaageeti Yihoowa Markka gidin aggin, banttana yelidaageetu haymaanoote siraataa kaallanau dooriyay ubba naata gidennaagee erettidaba.

Naati Bantta Kahaa Laꞌatettan Goꞌettiyo Maataa

Yihoowa Markkati issi Kiristtaaniyaa kahaa keehi xoqqu oottidi xeelliyoogaakka intte eranau koshshees. (Roome, shemppuwaa 14) Kawotettatu Issippetettaa Jeneral Assembbilee 1989n giigissido, Naatu Maataa xeelliya SHiiquwan “qofan, kahaaninne ammanuwan laꞌa gidanau,” qassi “bantta qofaa laꞌatettan qonccissanaunne banttana xeelliya ay allaalliyan woy ay hanotaaninne hegee qofettanaadan” naatussi deꞌiya maataa ammanidi ekkidosona.

Naaꞌꞌu naati ubbaban issi mala gidokkona. Yaatiyo gishshau, timirtte keettan hanettiyaabatanne imettiya issi issi oosota xeelliyaagan, Yihoowa Markkati woy hara tamaare naati kuuyiyooban amarida dummatettay deꞌanaagaa intte qoppana danddayiyoogee naagettiyaaba. Kahaa laꞌatettaa maaraara inttekka maayettanaagaa ammanoos.

a Yelidaageeti dumma dumma haymaanootiyaa kaalliyo keettan deꞌiya naata xeelliyaagan, Istteven Kar Rubeni, Ph.D., Raising Jewish Children in a Contemporary World yaagiya ba maxaafan kaallidi deꞌiyaagaadan qonccissiis: “Yelidaageeti bantta oonatettaa genttiyo, qofan woppa xayiyo, qoncce gidennanne haymaanootebaa ixxiyo deꞌuwaa deꞌiyo wode, naati haniyoobaa xayoosona. Yelidaageeti banttana genttennaageeta, ammanettiyaageeta, bantta ammanuwaa kandduwaa maaraanne bonchiyo baalata qonccissidi yootiyaageeta gidiyo wode, naati banttau deꞌiya xeelaa dichanaunne deretettan banttau deꞌiya sohuwaa akeekanau etassi keehi koshshiya, haymaanootiyaara gayttidaban woppatettay siyettiyoonne banttassi loꞌꞌo xeelay deꞌiyo hanotan diccoosona.”