Te ʼu Paki ʼo Te Kele Neʼe Fakapapau

Senesaleti—‘Taulekaleka Pea Mo Matamatalelei’

“Ko te kele ʼaē ʼe ina takai te vai ʼo Senesaleti pea mo higoa ki ai, ʼe taulekaleka ʼi tona matamatalelei pea mo tona mahu. ʼE mole he ʼakau ʼe ʼui ʼe mole fua, ʼo feiā mo te ʼu mataga neʼe tufugaʼi pea mo te gāue ʼonatou ʼo te fenua ʼe ʼui ʼe mole hona ʼaoga. Ko te ʼaele ʼe haʼele lelei pea mo ʼaoga ki te ʼu fuaʼi ʼakau kehekehe. (...) [Ko te kele ʼaia] ʼe mole ina tuku mai pe he ʼu fuaʼi ʼakau lelei, kae ʼe tologa ʼona fuaʼi ʼakau (...) ʼo fualoa (...). ʼE tou sisio ki te hifo mai ʼo te vai mai te matapuna lahi ʼaia.”

Koʼena te fakahā e te tagata fai hisitolia ko Sosefo te moʼuga ʼe ʼalu atu ʼi te potu tokelau pea mo te potu hihifo ʼo te vai ʼe higoa ko Kalilea. Ko te ʼu paki ʼaē ʼe tuʼu ʼi ʼoluga ʼe hā mai ai te mahu ʼo te koga fenua ʼaia, ʼe ko te fahaʼi mahu ʼaia ʼo Kalileaa. Ko te kolo ʼaia neʼe maʼuhiga ʼaupito ʼi te temi muʼa ko ia ʼaē neʼe fakahigoaʼi ai e te tagata evaselio ko Luka “ko te vai ʼo Senesaleti” te mata tai ʼaia. — Luka 5:1.

Neʼe fakaʼaogaʼi e Luka te kupu ʼaia ʼi te temi ʼaē neʼe kaku mai ai Sesu ki te kolo pea mo felāveʼi ai ia mo te ʼu tagata e fā neʼe nātou liliu ai ko tana ʼu ʼapositolo. Ko te ʼu tagata ʼaia neʼe ko te ʼu tagata gāue kele koa ʼo nātou gāueʼi te kele lelei ʼaia, ʼo to te fuʼu vite, te fuʼu nua, te fuʼu oliveto pe ʼe ko te fuʼu fiku? Kailoa. Ko te ʼu gāueʼaga ʼaia ʼe mahu ʼi te moʼuga ʼo Senesaleti, kae ko te ʼu tagata ʼaia neʼe ko te ʼu tagata tautai ia, pea ʼe mata tonu ia.

ʼI te ʼalu atu ʼi te moʼuga, ko te ʼu liua ʼe nātou fakahifo ki te tai te atu luna ko he meʼa kai ʼaia ʼa te ʼu ʼika. Ko te tai ʼaia neʼe fonu ai te ʼu ʼika kehekehe, ko ia neʼe lelei ai te geluʼi ʼo te fahaʼi ʼaia. Ko Petelo pea mo Atelea neʼe nā maʼuʼuli ʼi tanā gelu, ʼo feiā foki mo Sake pea mo Soane, te ʼu foha ʼo te tagata tautai ko Sepeteo. — Mateo 4:18-22; Luka 5:2-11.

Neʼe lahi te gelu ki te ʼu kupega ʼo lī atu ʼi te vaka ki te tai. Neʼe ko te meʼa ʼaia neʼe fai e Petelo mo Atelea ʼi te kaku mai ʼa Sesu kia nāua. Ko te kupega laulahi neʼe ko te ʼu ʼuto ʼakau ʼaē ʼe nātou taʼofi ʼi ʼoluga te fuga kupega kae ko te ʼu vaʼe ia ʼo te kupega ʼe taʼofi nātou ia ki lalo e te ʼu pulu. ʼAki te kupega ʼaia, ʼe feala ai te maʼu ʼo he ʼu ʼika ʼe lahi. ʼE ʼaumai te kupega ki te loto vaka pe ʼe toho ʼo aʼu ki te fahaʼi ʼo te tai ʼe mole loloto, ʼo laku ki te mataʼone. ʼOsi ʼaia, pea fili te ʼu ʼika ʼaē ʼe ʼaoga ki te kai. Ia Luka 5:4-7 pea mo Soane 21:6-11 ʼe nā fakahā mai he ʼu manatu ʼo ʼuhiga mo te fahaʼi ʼaia. ʼE kotou manatuʼi koa neʼe palalau Sesu ki te faʼahiga tautai ʼaia ʼi tana fakatā ʼaē ʼo ʼuhiga mo te kupega (Mateo 13:47, 48)? Kae ia Mateo 4:21 ʼe fakahā mai ai ko te kau tautai ʼe lahi tonatou temi ʼaē ʼe nātou fakaʼaogaʼi moʼo haʼihaʼi ʼo tonatou ʼu kupega neʼe mahaehae ʼi te ʼu maka pe ʼe ko te ʼu ʼika.

ʼI te ʼalu atu ʼi te fahaʼi ʼaia ʼo Senesaleti, ʼe kotou sisio ai ki te ʼu fahaʼi e lua neʼe lagi ko te ʼu koga meʼa maʼuhiga ʼaia ʼo te minisitelio ʼo Sesu. Ko he tahi fahaʼi ʼe ko te moʼuga ʼe fulu ʼi hega pe ko te ʼakau, ʼi te talatuku neʼe ko te fahaʼi ʼaia neʼe fai ai tana Akonaki ʼi te moʼuga. Ko te ʼu tohi ʼa te ʼu Evaselio ʼe mole ʼalu kehe mo te talatuku, he neʼe ōvi Sesu ki te moʼuga ʼaia ʼo Senesaleti ʼi te temi ʼaē neʼe ina fai ai tana akonaki. — Mateo 5:1 ki te 7:29; Luka 6:17 ki te 7:1.

Kae ki te tahi atu fahaʼi, ʼe mole ʼalu tahi ia mo te ʼu fakamatala faka tohi-tapu. Neʼe fakatuʼu te ʼēkelesia ʼi te fahaʼi ʼaē neʼe fafaga faka milakulo ai e Sesu te ʼu hahaʼi e 4 000 ʼaki te ʼu foʼi pane e fitu pea mo he ʼu ʼika (Mateo 15:32-38; Maleko 8:1-9). Kae ko te tohi ʼaē ʼo Maleko neʼe mole ina fakatuʼutuʼu te fahaʼi ʼaia ʼo ʼui neʼe hoko ʼi Senesaleti; neʼe ina ʼui fēnei ko te meʼa ʼaia neʼe hoko ʼi te ʼu “fahaʼi ʼo te Tekapole”, ʼe tuʼu ʼi te fahaʼi atu ʼaē ʼo te tai, ʼe vaha ia ia kilometa e hogofulu matahi. — Maleko 7:31.

Neʼe ʼui mai e Mateo pea mo Maleko ʼi te ʼosi fai e Sesu te milakulo ʼaia neʼe ʼalu ia ʼi te vaka ki Magadan, pe ʼe Dalmanutha (Mateo 15:39; Maleko 8:10). Ko te kau popoto neʼe nātou ʼui ko te kolo ʼaia ʼe ōvi ki Magdala (Migdal), ʼi te potu toga ʼo te moʼuga ʼo Senesaleti, ʼo mole mamaʼo mo Tipeliate. ʼI te manatu ʼa te tohi ʼo te mālama (The Macmillan Bible Atlas), ko Magdala neʼe “logona ia ʼaki tona ʼu fale tini ʼika.” Ko te fahaʼi gāue ʼaia ʼe lelei koteʼuhi ko te tautai ʼe faigafua tona fai ʼi te fahaʼi ʼaia ʼo te tai pea ʼe mahu te koga meʼa ʼaia.

ʼI te 1985 ki te 1986, ko te laʼā neʼe to ʼi ai ʼo hifo ai te maʼoluga ʼo te tai ʼo Kalilea pea neʼe hā ai he fahaʼi ʼo te vai ʼaia. ʼO ōvi atu ki te moʼuga ʼo Senesaleti, neʼe maʼu ai e te ʼu tagata e lua te ʼu toega ʼo te vaka ʼāfea. Ko te ʼu akeoloke neʼe nātou maʼu te vaka gelu ʼaia neʼe fakaʼaogaʼi ʼi te temi ʼaē neʼe ʼalu haʼele ai Sesu ʼi te tai pea mo te moʼuga ʼo Senesaleti.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 20]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 20]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 21]

Garo Nalbandian

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 21]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.