Ko Te “Gelu” ʼi Te ʼu Vai ʼo Fisi

FISI—ko he higoa ʼe ina lagaʼi ʼi ʼatatou ʼu fakakaukau he ʼu paki ʼo te palatiso ʼaē ʼe tuʼu ʼi te Pasifika. Ko te ʼu tai ʼuʼui, te ʼu lauhakau ʼe feoʼia, te feueueʼaki ʼa te ʼu fuʼu niu, te ʼu moʼuga matalelei, te ʼu ika ʼo te ʼu tai vevela, te ʼu fuaʼi ʼakau pea mo te ʼu fisiʼi teu ʼaē ʼe mole maʼu ʼi te ʼu fenua tai. ʼE mahu ʼaupito te ʼu meʼa fuli ʼaia, ʼi te fenua ʼaia ʼaē ʼe faʼufaʼu e te ʼu motu e 300 ia kilometa e 1 800 ʼo te potu tokelau ʼo Niusila ʼaē ʼe tuʼu ʼi te Potu Toga ʼo te Pasifika. Koia, ʼe koutou ʼio anai ki te ʼui ʼaē ko Fisi ʼe feala pe ke liliu ko te palatiso ʼaē ʼe tou moemisi fuli kiai.

Kae ko Fisi ʼe mole gata pe tana fakaofoofo ʼi tona ʼu koga meʼa matalelei. ʼIo, ohage pe ko te tapuke ʼo te ʼu ika kehekehe ʼi te ʼu lauhakau ʼe feoʼia, ʼe tou toe maʼu pe foki mo te ʼu kehekeheʼaga ʼaia ʼi tona loto fenua. ʼI te ʼatu ʼu motu ʼo te Potu Toga ʼo te Pasifika e lagi mole ʼi ai he fakatatau ʼo Fisi ʼi te ʼaluʼaga ʼo te ʼu lanu kehekehe ʼaē ʼe tou maʼu ai. Ko te ʼu kūtuga e lua ʼaē ʼe hahaʼi tāfito ʼi te ʼu 750 000 hahaʼi ʼaē ʼe nātou nofoʼi te fenua ʼaia, ko te kau Fisi totonu ʼo te fenua, ʼaē hifo mai te kau ʼUli ʼo te Melanesia pea mo te kau Initia ʼaē neʼe tutupu ʼi Fisi, te ʼu mokopuna ʼo te ʼu hahaʼi gāue ʼaē neʼe fetuku mai Initia lolotoga te temi ʼaē neʼe puleʼi Fisi e te kau Pilitania. Kae ʼe toe ʼi ai pe foki mo te kau Banaba, te kau Siaina, te kau Papālagi, te hahaʼi ʼo te ʼu motu ʼo Gilbert, te kau Lotuma, te ʼu hahaʼi mai te ʼu motu ʼo Tuvalu pea mo te tahi age ʼu lanu.

ʼI te sosiete ʼaia ʼaē ʼe fefioʼaki ai te ʼu lanu kehekehe, ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe nātou kau mālohi ki te “gelu.” (Maleko 1:17) ʼE ko he meʼa faigataʼa ia, te faka mafola ʼo te logo lelei ʼo te Puleʼaga ki te ʼu hahaʼi kehekehe ʼaia. ʼUluaki muʼa, ʼe tonu ke tauʼi te ʼu faigataʼaʼia ʼo ʼuhiga pea mo te lea ʼo toe feiā pe ki te ʼu agaʼi fenua. Logope la ko te lea ʼaē ʼe fakaʼaogaʼi tāfito ʼi te fenua ko te fakapilitānia, kae ʼe tonu pe foki ke toe fakaʼaogaʼi mo te ʼu lea ohage ko te faka Fisi, te faka Initia, te faka Lotuma, peʼe ko niʼihi age ʼu lea.

ʼE toe ʼaoga foki ke fakaʼaogaʼi mo he ʼu ʼuluaki palalau kehekehe ke feala ai he fai palalau mo te ʼu hahaʼi ʼaē ʼe nātou tauhi ki te ʼu lotu ʼe kehekehe. Tokolahi ʼi te kau Fisi totonu ʼo te fenua pea mo te tahi ʼu hahaʼi ʼe nātou kau ki te ʼu lotu faka Kilisitiano kehekehe. Ko te kau Initia ʼe nātou kau nātou ki te Inituisi, te Mahometa, pea mo te lotu ʼa te kau Sikhs, kae ʼe hahaʼi age pe te kau Inituisi. ʼE lahi te ʼu ʼēkelesia ʼi te ʼu kolo lalahi pea mo te ʼu kolo liliki, kae ʼi te ʼu motu lalahi e lua ʼo Fisi, ʼe kehekehe te ʼu fale lotu ʼa te kau Inituisi pea mo te ʼu fale lotu ʼo te kau Mahometa.

Tokolahi te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼaē neʼe tutupu ʼi te fenua ʼaia ʼe nātou palalau ʼi te ʼu lea ʼaia e tolu—te fakapilitānia, te faka Fisi, pea mo te faka Initia. Ko te maʼu ʼo te fealagia ʼaia ʼe ko he meʼa lelei ʼaupito ki te “gelu.” ʼI ʼihi temi ʼe punamaʼuli te hahaʼi ʼi tanatou logo ʼaē ki he Fisi ʼe palalau ki te faka Initia pea mo he Initia ʼe palalau faka Fisi. ʼI te kehekehe ʼo te ʼu agaʼi fenua, mo te ʼu lotu, pea mo te ʼu lea, ke feala “hakita vaevae [te logo lelei] pea mo niʼihi age” ʼe ʼaoga ke kita fai ni ʼu fetogi ke feala ai hakita fakaōviōvi ki te hahaʼi.—1 Kolonito 9:23.

Ko Te “Gelu” ʼi He Kolo ʼo Fisi

Ko te kau Fisi totonu ʼo te fenua ʼe nātou agalelei, ko he ʼu hahaʼi tali kāiga. ʼE faigataʼa hakita tui neʼe ko he aga māhani te fetauʼaki ʼa te ʼu telepi kua hili kiai te sēkulō. ʼI tona fakahagatonu, ʼi te temi ʼo te ʼuluaki felāveʼi ʼaē pea mo te kau Papālagi, neʼe ʼiloʼi ko Fisi ko te ʼu motu kai tagata. Kae, ʼi te fakanofo ʼo te pule mālohi pea mo tana tali ʼaē te lotu faka Kilisitiano, ko te tau pea mo te kai tagata neʼe gata ai leva. ʼE kehekehe te ʼu telepi ʼuhi pe ko te ʼu lea ʼaē ʼe tou maʼu ʼi te ʼatu ʼu koga fenua, logope la te kua mahino ʼa te tokolahi ki te lea faka Bauan.

ʼO mole gata pe ki te kolo ʼaliki ʼaē ko Suva, ʼe toe lahi pe foki mo te tahi ʼu kolo lalahi ʼi Fisi. Tokolahi ʼi te kau Fisi ʼe nātou maʼuʼuli ʼi te ʼu nofoʼaga fakakolo ʼe takitaki e te turaga ni koro, peʼe ko te tagata pule ʼo te kolo. ʼI te temi ʼaē ʼe kita hū ai ki he kolo moʼo kamata ai te “gelu,” ʼe tonu ke kita ʼalu ki te tagata pule, ʼo kole ki ai he fakagafua moʼo ʼahiʼahi te ʼu bures kehekehe, ko tona faka ʼuhiga ko te ʼu ʼapi ʼo te kolo. ʼE tahitahiga te fakafisi ʼaē ki tamatou gāue faka mafola, ʼi ʼihi temi ʼe mole fakagafua mai, ʼuhi pe ko te fakafeagai ʼa te kau takitaki lotu ʼo te kolo ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Kae feafeaʼi ʼapē te ʼu ʼapi ʼo te kau Fisi?

ʼI tamatou hū ki te loto bure, neʼe mātou pāgaʼi ki lalo. ʼE mole ko he maʼua ia te fakaʼaogaʼi ʼo he ʼu ʼuluaki palalau ʼe mālie moʼo lagaʼi ʼo te fia logo ʼi te ʼu fenua ʼo te Potu Toga. Ko he tahi pe ʼe haʼu ko te talanoa ki te ʼAtua ʼe tali lelei tuʼumaʼu pe ia. ʼI tona fakaafe ʼaē ke ina toʼo tana Tohi-Tapu, neʼe malaga te pule ʼo te loto fale ki ʼoluga, mo ina ai mai te ʼu palalau ʼaenī “tulou” (silou age muʼa), ʼo ina fā ki te Tohi-Tapu faka Fisi neʼe hili ʼi te fuga puha tohi pea mo ina lau te ʼu vaega kehekehe ʼaē neʼe tuku age e te ʼu Fakamoʼoni. Kae, ʼi te tahi faʼahi, ko te tali kāiga pea mo te aga fakaʼapaʼapa ʼa te kau Fisi ʼe ko he ʼahiʼahi. ʼE ʼaoga ʼaupito te fakasiosio tonu pea mo te fakaʼeteʼete ki te lagaʼi ʼaē ʼo te fai palalau mo te ʼu pule ʼo te loto fale, moʼo uga nātou ke nātou haga mulimuli ki te manatu ʼaē ʼe tou lolotoga talanoa kiai, peʼe ke tou tokoni age kia nātou ke nātou mahino ki te maʼuhiga ʼaē ʼo te fakatatau tanatou tui pea mo te ʼu akonaki ʼa te Tohi-Tapu.

ʼI te agamāhani, ʼi Fisi ko te ʼu pule ʼo te loto fale ʼe nātou leleiʼia age nātou te ʼu fai palalau ʼaē ʼe fakatafito ki te ʼu akonaki faka lotu ʼi te ʼu fai palalau ʼaē ʼe talanoa ki te ʼu meʼa faka sosiale peʼe ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe pipiki kiai. ʼI tona fakahagatonu, tokolahi ʼi te toko 1 400 tupu ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼaē ʼi Fisi neʼe nātou fia ʼiloʼi te moʼoni ʼa te Tohi-Tapu ʼuhi ko te ʼu fai palalau ʼaē neʼe fakatafito ki te ʼu fehuʼi ʼaenī, e feafeaʼi koa te ʼifeli? Ko ai ʼaē ʼe ʼalu ki selo? pea ʼe maumauʼi anai koa te kele? Kae moʼo taupau maʼu tanatou fia logo, ʼe ʼaoga ke kita fai ni ʼu fetogi ke ʼalutahi tatatou ʼu palalau pea mo te ʼu meʼa ʼe ʼaoga ki te hahaʼi pea ʼe toe ʼaoga ke kita faʼa kātaki. ʼI te toe liliu atu ʼaē ʼi te ʼaho ʼaē neʼe kua faka felogoi kiai, ʼe feala ke mole maʼu atu te tagata ʼo te loto fale he kua ʼalu ia ki te teitei (ko te gāueʼaga) peʼe ki he tahi age koga meʼa. Kailoa, ʼe mole faka ʼuhiga ia ʼe mole nātou lotolelei ki te ʼaʼahi, kae ko te ʼaluʼaga pe ʼo te kehekehe ʼo tanatou fakasiosio ki te temi. Kae ʼe ʼiloʼi e te kau Fakamoʼoni ʼo te fenua, ʼe ko hanatou agamāhani ia. ʼE nātou faʼa kātaki ʼo nātou ʼolo ʼo ʼaʼahi ʼi he tahi lakaga. ʼE mole ʼi ai he ʼu higoa ʼo te ʼu ala peʼe ko he ʼu numelo ʼo te ʼu ʼapi ke feala ai hakita tohi te tuʼasila, koia la ʼaē, ʼe ʼaoga ai ki te Fakamoʼoni ʼa Sehova ke ina fakamaʼumaʼu fakalelei te ʼu ʼapi, ke feala ai hana toe liliu mai ʼo fai tana ʼu ʼaʼahi.

Ko Te “Gelu” ʼi Te Faka Polinesia

ʼI te temi nei, tou ʼolo ʼo “gelu” pea mo te taupau fakakolo, ʼi tana ʼaʼahi ʼaē te kiʼi kokelekasio ʼo Lotuma. Ko te ʼu motu ʼaia ʼaē tuʼu ʼi te ʼu moʼuga puhi afi ʼe tuʼu ia kilometa e 500 ʼi te potu tokelau ʼo Fisi. Ke feala hamatou aʼu kiai neʼe mātou folau ʼi te vakalele ko ʼona lapalasi e 19. Ko te lahi ʼo te lauʼi kele ʼaia ko te 50 km², mo te toko 3 000 hahaʼi ʼe maʼuʼuli ʼi ai. ʼE ʼi ai te ala ʼone ʼe fālō ʼi te matafenua, ʼo ina fakapipiki te ʼu kolo e 20. Ko te motu ʼo Lotuma ʼe fakalogo ki Fisi kae ʼe mole tatau te ʼu agaʼi fenua pea mo te lea. ʼUhi ko tanatou hifo ʼaē mai te kau Polinesia, ko tana ʼu hahaʼi ʼe kehekehe ʼonatou ʼu mata pea mo te ʼu mata ʼa te kau Fisi ʼaē hifo mai te kau ʼUli. ʼI te faʼahi faka lotu, tokolahi ia nātou ʼe nātou Katolika peʼe nātou Méthodistes.

ʼI te hifohifo ʼa te vakalele ʼi tana teuteuʼi ʼaē tana fakatō ki te malaʼe, neʼe mātou mamata ki te matalelei ʼo te lauʼakau ʼo te fenua ʼaia. ʼI te potu fuli pe, ʼe feala ai hakita sio ki te ʼu lau niu ʼe tatau mo te ʼu fulu ʼo he misi. Neʼe hahaʼi ia nātou ʼaē neʼe ʼōmai ʼo tali te folau ʼaē hoko tuʼa tahi pe ʼi te vāhaʼa. Ia nātou ʼaia neʼe ʼi ai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe tali lelei mātou, pea neʼe fakatoʼo mai kia mātou te ʼu fuaʼi niu neʼe kua puhi moʼo fakafimālieʼi ʼo tomatou fia ʼinu.

ʼO mole fualoa tamatou fagona ʼi te ala pea mātou tau leva ki ʼomātou ʼu nofoʼaga. Neʼe teuteuʼi te ʼumu moʼo tali ʼaki ʼo mātou. Ko te ʼu moʼi puaka, mo te ʼu moa, mo te ʼu ika neʼe tunu, mo te ʼu ʼuo, mo te ʼu mānioka ʼo te fenua, mo te ʼu talo, neʼe folahi te ʼu meʼa kai fuli ʼaia ʼi ʼo mātou muʼa. ʼI meʼa fakafiafia foki, pea, ʼi koga meʼa matalelei leva ʼaki tona ʼu fuʼu niu ʼaē heʼeki matutuʼa!

ʼI te ʼaho ake, neʼe mātou ʼaʼahi te ʼu hahaʼi ʼo te ʼu kolo, ʼaē higoaʼi ko te kau hoʼaga ʼi te faka Lotuma. ʼI tamatou fakaōvi atu ki te ʼuluaki ʼapi, neʼe fakalaka fakavilivili age te kiʼi puaka neʼe hola mai te ʼā pea ʼe feʼaluʼaki gugulu pe. Ko te tagata ʼo te ʼapi, ʼi tana sio mai ʼaē ki tamatou ʼolo age neʼe ina avahi tona matapā mo malimali mai, ʼo ina tali mātou ʼaki te kupu faka Lotuma “Noya!” mo ina fakaafe mātou ke mātou heheka. Ko te pa siaina kua momoho neʼe tuku ʼi ʼo mātou muʼa, pea neʼe fakatoʼo mai te ʼu foʼi niu ke mātou ʼiʼinu. ʼI Lotuma, ʼe nātou ʼuluaki fai muʼa te tali kāiga.

ʼE mole ʼi ai ni ʼu hahaʼi ʼe tui gataʼa peʼe ko ni ʼu hahaʼi ʼe tui ki te evolisio ʼi te koga meʼa ʼaia. Ko nātou fuli ʼe nātou tui ki te Tohi-Tapu. Ko te ʼu talanoa ohage la ko te fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te kele ʼe faigafua pe tanatou uga ia tanatou fia logo. Ko te pule ʼo te loto fale neʼe punamaʼuli ʼi tana ʼiloʼi ʼaē ko te kele ʼe mole maumauʼi anai kae ʼe nofoʼi anai e te kau agatonu ʼo heʼegata. (Pesalemo 37:29) Neʼe mulimuli lelei ki te lau ʼo te ʼu vaega ʼaē ʼe talanoa ki te faʼahi ʼaia, ʼo ina tali lelei te ʼu tohi faka Tohi-Tapu ʼaē neʼe mātou foaki age. ʼI tamatou ʼamanaki mavae, neʼe ina fakamālo mai ki tamatou ʼaʼahi pea mo ina foaki fakaʼofa mai te kato neʼe fonu ai te ʼu foʼi siaina kua momoho ʼo mātou kai ʼi tamatou lolotoga fagona ʼi te ala. ʼE faigafua pe he sino ʼa he tahi ʼi hana fai faka mafola ʼi te koga meʼa ʼaia!

Ko He Lotomahino Ki Te Hahaʼi Initia

Logope la ko ʼihi motu ʼo te Pasifika ʼe toe hahaʼi ai pe foki la mo te ʼu lanu kehekehe, ko Fisi ʼe makehe aipe ʼi te faʼahi ʼaia. ʼO fakatahiʼi ki te ʼu agaʼi fenua ʼa te kau ʼUli ʼo Fisi, mo te kau Micronésiens, pea mo te kau Polinesia ʼe ʼi ai te agaʼi fenua neʼe haʼu mai Asia. Mai te taʼu 1879 ki te taʼu 1916, neʼe fetuku te ʼu hahaʼi gāue faka kotala mai Initia. Ko te fua ʼo te fakatuʼutuʼu ʼaia, ʼaē neʼe fakahigoaʼi ko te kau girmit (lotolelei), ko te toko lauʼi afe Initia neʼe ʼōmai ai ki Fisi. Ko te ʼu mokopuna ʼo te ʼu hahaʼi gāue ʼaia neʼe liliu leva ko he koga maʼuhiga ʼo te hahaʼi ʼaē ʼe nātou nofoʼi te fenua. Ko te ʼu hahaʼi ʼaia neʼe nātou taupau maʼu tanatou agaʼi fenua, mo tanatou lea, ʼo feiā ki tanatou lotu.

ʼI te faʼahi ʼo Fisi ʼaē ʼe haga ki te matagi, ʼe tuʼu ai te kolo ʼaē ko Lautoka. ʼE ko te koga meʼa maʼuhiga ʼaia ʼo te ʼu fale ʼaē nātou gāueʼi te suka ʼaē faʼu ʼaki te ʼu fuʼu to pea ʼe ko te koga meʼa ʼaia ʼaē hahaʼi ai te kau Initia. Ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo te ʼu kokelekasio e tolu ʼaē ʼe tuʼu ʼi ai, ʼe tonu ke nātou maʼu te lotomahino ʼi tanatou “gelu.” ʼI te gāue faka mafola, ʼe ʼaoga hakita kua teuteu ki te fetogi ʼo te ʼu ʼuluaki palalau ʼo fakalogo pe ki te lanu pea mo te lotu ʼo te pule famili. Tou fakatahi age muʼa mo he kūtuga ʼa te Kau Fakamoʼoni ʼo te koga meʼa ʼaia, ʼi tanatou ʼaʼahi ʼi te ʼu ʼapi ʼaē ʼe fevahavahaʼaki ʼi te ʼu gāueʼaga to ʼaē ʼe tuʼu ʼi te tuʼa kolo ʼo Lautoka.

ʼI tamatou fakaōviōvi ʼaē ki te ʼuluaki ʼapi, neʼe mātou fakatokagaʼi te ʼu foʼi kofe ʼe loloa ʼe fakaʼosi ʼaki te ʼu musuala kula neʼe haʼi kiai ʼi te uluʼaga pe ʼo te ʼapi. Ko te meʼa ʼaia ʼe ina fakaʼiloga he famili Initia. E lahi te ʼu ʼapi Initia ʼe teuteuʼi ʼaki te ʼu paki ʼo tanatou ʼu ʼatua. Tokolahi ʼe ʼi ai tanatou ʼatua ʼe nātou ʼofa tāfito kiai, ohage ko Krishna, pea ʼe tau maʼu ʼi ʼonatou ʼu ʼapi te kiʼi ʼaletale.a

Tokolahi ʼi te kau Initia ʼe nātou tui ki te ʼui ʼaē ko te ʼu lotu fuli ʼe lelei kae ko te tauhi ʼaē ʼe kehekehe. Koia, ko he pule famili ʼe feala pe ke fakalogo atu ʼi te ʼaluʼaga ʼo tana fia fakaʼapaʼapa, peʼe ko hana tali ʼo he tohi, ʼe toe feala pe foki ke ina foaki mai he meʼa ʼinu, ʼo ʼui maʼa ia ʼi tona loto kua ina fai tona maʼua. Moʼo lagaʼi ʼo he ʼu fehuʼi ke fakatupu ai hakita fai palalau mo te pule famili ki he faʼahi ʼe maʼuhiga, ʼe ʼaoga hakita ʼiloʼi he ʼu fakamatala ʼe kau ki tanatou tui. Ohage la, ʼi takita ʼiloʼi ʼaē ko ʼihi fakamatala ʼa nātou ʼe talanoa ki te ʼu aga ʼa tanatou ʼu ʼatua ʼaē ʼe fia ʼiloʼi e te tokolahi, ʼe feala hatatou fai te fehuʼi ʼaenī: “ ʼE koutou fiafia anai koa ʼi he aga feiā ʼo ʼokotou ʼu ʼohoana (peʼe ko ia tagata peʼe ko ia fafine)?” ʼI te agamāhani ʼe fēnei te tali: “Kailoa ia!” ʼOsi ʼaia, ʼe feala ke malave ki te tagata peʼe ki te fafine te fehuʼi ʼaenī: “ ʼE feala koa ki he ʼatua ke feiā tana aga?” Ko te ʼu faʼahiga fai palalau ʼaia ʼe tau iku ki ni ʼu faigamālie moʼo fakahā te maʼuhiga ʼo te Tohi-Tapu.

Ko te tui ʼaē ʼe feala hakita toe maʼuli ʼi he tahi sino ʼi te hili ʼo te mate, ko he tahi fakaʼiloga ʼaia ʼo te lotu Inituisi, pea ʼe ko he akonaki ia ʼe lelei ʼaupito ki te fai palalau. Neʼe mātou fehuʼi age ki te fafine Initia kua ʼohoana, ko he fafine ʼe fakapotopoto foki, pea ko tana tāmai neʼe hoki mate age pe: “ ʼE ke toe fia sio anai koa ki tau tāmai ohage ko te temi ʼaē neʼe kei maʼuli ai?” Neʼe ina tali fēnei: “Ei, ʼe ko he meʼa fakaofoofo foki mo kapau ʼe feala.” ʼAki tana tali pea mo te palapalalau ʼaē neʼe hoko ki muli age, neʼe mahino mai kia mātou neʼe mole feʼauga ki te fafine ʼaia te tui ʼaē ko tana matuʼa ʼi temi nei kua maʼuli ia ʼi he tahi age sino pea ʼe mole toe sio anai ia ki ai. Kae ko te akonaki fakaofoofo ʼa te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te fakatuʼuake neʼe malave ki tona loto.

Ko ʼihi kau Initia ʼe nonofo mo tanatou ʼu fehuʼi pea ʼe nātou faiga nei ke nātou maʼu he ʼu tali ʼe mata feʼauga ki tanatou ʼu fehuʼi. ʼI te ʼaʼahi ʼa te Fakamoʼoni ki te ʼapi Initia, neʼe fēnei te fehuʼi age ʼa te tagata: “Koai te huafa ʼo tokotou ʼatua?” Neʼe haga te Fakamoʼoni ʼo lau ki ai te Pesalemo 83:18 mo ina fakamahino age ki ai ko te huafa ʼo te ʼAtua ko Sehova pea ko te tohi ʼa Loma 10:13 ʼe ina ʼui mai ko ʼaē ʼe pāui ki te huafa ʼo te ʼAtua ʼe fakamaʼuli anai ia. Neʼe punamaʼuli ʼosi te tagata pea neʼe ʼāsili age tana fia mahino. ʼI tona fakahagatonu, neʼe holi ʼaupito ke mahino ki te faʼahi ʼaia. Neʼe ina fakamatala mai ko tana tāmai, ʼaē neʼe tauhi mālohi ki te tamapua ʼo tanatou famili, neʼe mahaki leva ʼi te hili pe ʼo tana atolasio ʼaē ki te tamapua ʼo mole fuafualoa atu pe, pea mate. Ko te meʼa ʼaia neʼe toe hoko pe ki tona tēhina lahi. Pea neʼe ina ʼui fēnei: “Ko te paki ʼaia ʼe ina ʼaumai kia mātou te mate, kae mole ko te maʼuli. Koia ʼe mahino papau ia ʼe ʼi ai te meʼa ʼe kovi ʼi te tauhi ʼaē ki te tamapua ʼaia. E lagi feala ki te ʼAtua ʼaia, ʼaē ko Sehova, ke tokoni mai kia mātou ke mātou maʼu te ala ʼo te maʼuli.” Koia neʼe mātou kamata fai te ako faka Tohi-Tapu mo te tagata ʼaia, ʼo toe feiā mo tona ʼohoana, pea mo tana ʼu tamaliki e lua. Neʼe vave tanā tuputupu ʼi te faʼahi fakalaumālie ʼo mole fualoa pea nā papitema. Neʼe nātou līaki tanatou ʼu tamapua pea ʼi te temi nei, kua nātou haʼele ʼi te ala ʼa Sehova, te ʼAtua ʼo te maʼuli.

Ki muli age neʼe mātou ʼolo ki te ʼapi ʼo te famili Mahometa. ʼO toe feiā aipe ko te taʼi tali kāiga ʼaia ʼe ko he meʼa ʼe hoko tuʼumaʼu pe ia, koia mole heʼeki faʼa fualoa kiai kua mātou heheka leva mo ʼamatou ʼu foʼi meʼa ʼinu mokomoko ʼi ʼomātou ʼu nima. Neʼe mole mātou fakatokagaʼi te ʼu paki faka lotu ʼi te ʼu kaupā kae gata pe ki te kiʼi vaega ʼi te faitohi faka Alape neʼe ʼai ʼi te meʼa ʼai paki. Neʼe mātou fakahā age ki ai ʼe ʼi ai te pikipikiga ʼo te Tohi-Tapu pea mo te Koran, ohage la ko te pateliaka ko Apalahamo, pea ko te ʼAtua neʼe ina fakapapau age kia Apalahamo ʼe tapuakina anai te ʼatu ʼu puleʼaga fuli ʼuhi ko tona hāko. Ko te fakapapau ʼaia neʼe tonu ke hoko ʼaki ia Sesu Kilisito, tona ʼAlo. Ko ʼihi kau Mahometa ʼe mole nātou tui anai ki te ʼui ʼaē ko te ʼAtua ʼe ʼi ai tona foha. Koia la ʼaē, neʼe mātou fakamahino age ki ai ohage pe ko te ʼuluaki tagata ia Atama ʼaē neʼe toe fakahigoaʼi foki ko te foha ʼo te ʼAtua, he neʼe fakatupu tonu e te ʼAtua, ʼe toe feiā aipe ʼo ʼuhiga mo Sesu, ko Sesu ko te ʼAlo ʼo te ʼAtua. Moʼo fakatupu ʼo hona ʼu foha ʼe mole ko he maʼua ki te ʼAtua ke ʼi ai hona ʼohoana fafine ohage ko te tagata. ʼI te mole tui ʼaē ʼa te kau Mahometa ki te akonaki ʼo te Tahitolu, neʼe mātou fakaʼaogaʼi te faʼahi ʼaia ʼo mātou fakahā age ʼe māʼoluga tokotahi ia Sehova ʼAtua.

ʼI te temi leva ʼaē, kua hoko leva te temi kai, koia neʼe toe liliu mai tomatou fagona ki te ala matuʼa, ʼo mātou mavae ai ʼi te ʼu gāueʼaga to, ke mātou ʼōmai ʼo talitali ki te kā ke feala hamatou toe liliu ki tai. Māʼiape la tamatou gaʼegaʼe, neʼe mātou fiafia fuli ʼi te gāue faka “gelu” ʼo te uhu. Ko te ʼu faiga ʼaē neʼe fai moʼo faka ʼalutahi tamatou faka mafola pea mo te ʼu ʼaluʼaga kehekehe feiā ki te ʼu faʼahiga tui kehekehe ʼaē neʼe mātou felāveʼi mo ia, neʼe mole vaʼiganoa ia.

Ko te ʼu vai pea mo te ʼu lauhakau ʼo Fisi ʼe fonu ʼi te ʼu ika kehekehe. Ke lelei tana gelu, ʼe ʼaoga ki te gonedau Fisi (te tagata tautai) ke faiva ʼi tana gāue. Ko te faʼahi ʼaia ʼe toe moʼoni ʼo ʼuhiga mo te “gelu” ʼaē neʼe hinoʼi e Sesu ki tana kau tisipulo. Ko te kau Kilisitiano ʼaē “tautai tagata” ʼe tonu ke nātou fakaʼeteʼete, ʼo nātou faiga ke ʼalutahi tanatou ʼu palalau, tanatou ʼu fakamatala pea mo te ʼu faʼahiga tui ʼa te hahaʼi. (Mateo 4:19) ʼE mahino papau ia ʼe ʼaoga ʼaupito te faʼahi ʼaia ʼi Fisi. Pea ko te ʼu fua ʼe ʼiloga lelei ia ʼi te ʼu fakatahi faka tisitilike ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, ʼe atolasio fakatahi ai te kau Fisi, mo te kau Initia, mo te kau Lotuma, pea mo ʼihi age pe hahaʼi ʼo te ʼu lanu kehekehe. ʼIo, ʼe foaki e Sehova tana tapuakina ki te gāue faka “tautai” ʼaē hoko nei ʼi te ʼu vai ʼo Fisi.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Mape ʼo te pasina 23]

(Vakaʼi te nusipepa)

Viti Levu

Vanua Levu

Suva

Lautoka

Nandi

0 100 km

0 100 mi

18°

180°

[Paki ʼo te pasina 24]

Ko he bure, peʼe ko te faʼahiga ʼapi ʼo te fenua

[Paki ʼo te pasina 24]

Ko he fale lotu Initia ʼi Fisi

[Paki ʼo te pasina 25]

ʼE fua lelei te “tautai” tagata ʼi Fisi

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 24]

Fiji Visitors Bureau