ʼE Kaku Ki Te ʼu Faʼahiga Tagata Fuli Pe ʼi Ateni ʼo Te Temi ʼAenī

ʼI TE temi ʼaē neʼe ʼaʼahi ai e te ʼapositolo ko Paulo ia Ateni, lagi ʼi te taʼu 50 ʼo totatou temi, ko te kolo ʼaia neʼe ko fakatauʼaga koloā maʼuhiga, logope neʼe mole kei ina maʼu te kolōlia ʼo te temi ʼāfea ʼo ʼuhiga mo tana ʼu faiva ʼo te temi muʼa. Neʼe tala fēnei e te tohi faka hisitolia: “[Ko Ateni] neʼe ko te kolo tāfito ʼo te poto pea mo te gāue lelei, pea neʼe ko te faʼahi neʼe holi mālohi e te kau popoto mo te kau mālolohi ʼo te temi ʼaia ke nātou ʼaʼahi.”

ʼI tana ʼi ai, neʼe lagi maʼu e Paulo te fealagia ke fai faka mafola ki te kau Sutea, ki te hahaʼi pagani ʼo Ateni, pea ki te hahaʼi mai te ʼu faʼahi kehekehe ʼe tokolahi. ʼI te ʼaluʼaga ʼaē neʼe ko te tagata ako neʼe nofo tokaga pea mo māhani, neʼe ina ʼui ʼi tana tahi akonaki, ko te ʼAtua neʼe ina foaki “ki te hahaʼi fuli pe te maʼuli pea mo te mānava,” “ ʼaki te tagata e tahi neʼe ina faʼu te tagata fuli pe,” pea “ ʼe tonu ke fakahemala te hahaʼi fuli pe pea ʼi te potu fuli pe” koteʼuhi ʼe Ina fakamāuʼi anai “te kele katoa.”—Gāue 17:25-31.

Ko Te Telituale ʼe Koga Kehekehe

ʼI te ʼu tau pe ʼaenī e hogofulu kua hili, neʼe toe liliu ia Ateni ko he kolo ʼe ʼōmai kiai te hahaʼi mai te potu fuli pe. Ko te kau fakafofoga ʼo te ʼu puleʼaga pea mo te kau solia neʼe nātou tau ki te fenua ʼaia, ko he koga ʼo tanatou ʼu gāue faka matāpule. Ko te hahaʼi tūpulaga mai Afelika pea mo te Proche-Orient kua nātou nonofo ʼi ai ʼi tonatou ʼuhiga kau ako ʼi te univelesitē. Neʼe toe tokolahi ia te kau tagata gāue ʼaē neʼe ʼōmai mai te ʼu fenua ʼo Afelika, Asia, pea mai te ʼu fenua ʼo te Potu Hahake ʼo Eulopa. Neʼe tokolahi te kau hahaʼi mai te fenua ʼo Filipine pea mo ʼihi mai te potu Toga-Hahake ʼo Asia, ʼaē neʼe ʼōmai ʼo kumi he gāue ohage ko he ʼu hahaʼi faifekau ʼi te ʼu loto fale. Pea ʼe ʼi ai tuʼumaʼu te hahaʼi tokolahi neʼe feholaki mai te ʼu fenua ʼaē ʼe ōvi ki Ateni pea mai te ʼu fenua ʼaē ʼe tokakovi ʼi te malamanei.

Neʼe ko te meʼa faigataʼa te faʼahi ʼaia ki te kau fai faka mafola ʼo te logo lelei ʼo te Puleʼaga ʼo te kolo. Tokolahi ia nātou ʼaē ʼe nonofo faka temi pe ʼi ai, ʼe nātou palalau faka pilitania, kae ko ʼihi ʼe nātou palalau pe nātou ʼaki tanatou lea māhani. Ko te ʼu hahaʼi ʼaia ʼe nātou fakafofoga te ʼu ako fakafenua kehekehe ʼe tokolahi pea mo te ʼu lotu ʼo tonatou ʼu fenua. Ia nātou ʼaē ʼe ʼōmai mai ʼihi fenua, ʼe feala ke tou maʼu te ʼu hahaʼi ʼe nātou lau ko nātou ko te kau Kilisitiano, te ʼu Mahometa, te ʼu Inituisi, te ʼu Putisi, mo te hahaʼi ʼaē ʼe nātou ʼui ko te ʼu meʼa fuli ʼe ko he ʼu nefesi, mo te hahaʼi ʼaē ʼe nātou ʼui ʼe mole feala he ʼiloʼi ʼo te ʼAtua pea mo te hahaʼi ʼaē ʼe mole faka tui ki te ʼAtua. ʼE tonu ke ako te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ke nātou faka ʼalutahi tanatou fakahā te logo lelei ke mulimuli ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe kau ki te maʼuli ʼa te ʼu hahaʼi ʼaia.

Mai tona ʼaluʼaga ʼaē, ko te tokolahi ʼi te ʼu hahaʼi foʼou ʼaia neʼe nātou maʼuʼuli ʼi te ʼu temi faigataʼa, ʼe nātou tau fai te ʼu fehuʼi ki te ʼuhiga ʼo te maʼuli pea mo te ʼu ʼamanaki ki te temi ka haʼu. Ko ʼihi ʼe nātou fakaʼapaʼapa ʼaupito ki te Tohi-Tapu pea ʼe mole faigataʼa tanatou tali te ʼu meʼa ʼaē ʼe ina ʼui. Tokolahi ʼi te telituale ʼaē ʼe koga kehekehe ʼaia ʼe nātou agavaivai, agamālu, pea mo nātou holi ki te moʼoni. Kua nātou ʼāteaina age ʼi te kumi ʼo te moʼoni ʼuhi kua nātou mamaʼo mai tonatou famili pea mo tonatou ʼu kāiga.

Neʼe fakatuʼu te ʼuluaki kokelekasio lea fakapilitānia ʼi Ateni ʼi te taʼu 1986 maʼa te telituale ʼaia. Neʼe liliu ʼo fakaofoofo ia te tuputupu. Lolotoga te ʼu taʼu e nima kua hili, ko lagi hahaʼi foʼou e 80 neʼe papitema. Ko te ikuʼaga ʼo te tuputupu ʼaia, neʼe fakatuʼu te kokelekasio lea faka Alape, mo te kokelekasio lea faka Polonia, pea lolotoga te kiʼi temi, neʼe fakatuʼu te kiʼi kūtuga lea faka Falani ʼi Ateni. Ko ʼihi tēhina mai te kokelekasio lea fakapilitānia neʼe nātou mavae mai Ateni ke nātou tokoni ki ʼihi kokelekasio feiā, pea mo te ʼu kūtuga ʼi te potu tokelau ʼo Tesalonika, ʼi Heraklion, ʼi Kelete, pea ʼi Pirée, te tauʼaga vaka ʼi Ateni. ʼE koutou loto koa ke koutou feʼiloʼiʼaki mo ʼihi ʼi te kau matāpule ʼaē neʼe nātou ako te moʼoni ʼi Ateni?

ʼE Hū Te ʼu Hahaʼi ʼAē ʼe Manakoʼia ʼo Te ʼu Puleʼaga

Neʼe tupu ia Thomas ʼi Asmara, ʼi Erythrée, pea neʼe tuputupu ʼo liliu ko he Katolika fakamalotoloto. ʼI tona taʼu 15, neʼe hū ki te monasetelio. Neʼe ina fehuʼi age ki te pule ʼo te monasetelio: “ ʼE lava feafeaʼi ki te ʼAtua e tahi ke liliu ko he ʼAtua ʼe faʼufaʼu e te toko tolu?” Neʼe tali age e te pule: “Koteʼuhi ʼe tonu ke tou tali te meʼa ʼaē ʼe ʼui mai e te tuʼi tapu ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa fakalaumālie. ʼI te ʼu meʼa fuli, ko te faʼahi ʼaia ʼe ko he misitelio, pea ʼe kei ke tūpulaga fau ke ke mahino ki te faʼahi ʼaia.” Hili kiai taʼu e nima ʼi tana nofo ʼi te monasetelio, neʼe mavae leva ia Thomas, ʼi tana mole maʼu te meʼa ʼaē neʼe ʼamanaki kiai pea mo tona lotomamahi ʼi te aga pea mo te ʼu akonaki ʼo te ʼēkelesia. Kae, neʼe mole ina tuku tana kumi ia te ʼAtua moʼoni.

ʼI te tahi ʼaho ʼi tana ʼosi mavae ʼaē ki Ateni, neʼe ina maʼu ʼi tona matapā te nusipepa ʼo Te Tule Leʼo, ʼaē neʼe ko tona kupu tāfito “Ko Te Maʼuli Mālōlō Pea Mo Te Fiafia ʼe Feala Ke Koutou Maʼu.” Neʼe ina lau tuʼa lahi. ʼI te nusipepa pe ʼaia, neʼe ina lau ʼe tonu ke tou kumi muʼa te Puleʼaga ʼo te ʼAtua pea mo tona faitotonu. (Mateo 6:33) Neʼe tuʼutuli ia Thomas pea neʼe ina kole age ki te ʼAtua ke ina fakahā peʼe feafeaʼi hana fai te faʼahi ʼaia, ʼo ina fakapapau age ʼo fēnei: “Kapau ʼe ke fakahā mai peʼe feafeaʼi te kumi ʼo tou Puleʼaga, ʼe ʼau foaki anai te ʼu māhina e ono ʼi toku maʼuli ke ʼau ako peʼe feafeaʼi te tauhi kia te koe.” ʼI te hili ʼo te vāhaʼa e fā ki te faʼahi ʼaia, neʼe fisifisi te ʼu Fakamoʼoni e lua ki tona matapā. ʼO mole tuai te tali e Thomas te ako faka Tohi-Tapu pea hili ʼaia māhina e hogofulu kiai pea neʼe papitema. ʼE ina ʼui fēnei: “Neʼe tali moʼoni ia Sehova ki toku faikole, pea neʼe ina foaki mai te fealagia ke ʼau kau ʼi tana ʼu Fakamoʼoni. ʼI te temi nei, ko tona ʼofa ʼe ina uga ia ʼau ke ʼau kumi muʼa tona Puleʼaga pea mo tona faitotonu ʼi toku maʼuli.”

ʼI tana fai faka mafola ʼi te ʼu ʼapi, ko te tahi ʼu Fakamoʼoni e lua neʼe nā lau te higoa matāpule ia tafa ʼo te kiʼi meʼa lomi.

“Koteā ʼaē ʼe koulua loto kiai?” neʼe ʼui e te leʼo ʼi te meʼa ʼaē ʼe tou palalau ai mo ia ʼaē ʼe ʼi te loto fale.

Neʼe ʼui e te tahi ʼi te ʼu Fakamoʼoni ʼe nā faiga ke na maʼu he hahaʼi ʼe palalau fakapilitānia ʼaē ʼe nātou fia ʼiloʼi te Tohi-Tapu.

Neʼe fehuʼi age e te fafine ʼo fēnei: “Koteā takolua lotu?”

“Ko māua ko te ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova.”

“ ʼIo, pea ʼe lelei! Koulua ʼōmai ki te muʼa matapā.”

Neʼe nā mulimuli kiai pea, ʼi te avahi ʼo te matapā ʼo te ascenseur, ko te tagata lahi ʼaupito ʼaki he agaaga kovi neʼe tuʼu ʼi ai. Kae neʼe palalau mai te fafine mai loto.

“Tuku ke ʼōmai. ʼE ʼau fia palalau mo nāua.”

Neʼe ʼui age e te fafine ki te ʼu Fakamoʼoni neʼe folau ʼi te mālama katoa ʼaki te kūtuga fai gaoʼi ʼo tona ʼohoana, pea ʼi te ʼaho pe ki muʼa atu, neʼe faikole ke ina maʼu te ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova. Koia neʼe kamata te ako faka Tohi-Tapu ʼi te temi pe ʼaia. ʼI te ʼaluʼaga ʼaē neʼe faka tuʼakoi tonatou temi nofo ʼi Heleni, neʼe fakatuʼutuʼu ke fai tuʼa tolu te ako ʼi te vāhaʼa, ʼo fakaʼosi katoa ia te tohi Mauli o Heegata ia vāhaʼa e hogofulu pe.

Ko te temi faigaoʼi neʼe ina faka fealagia ai kia nātou ke nātou toe liliu ki Heleni. Neʼe fakamanatuʼi fakanounou e te fafine ʼohoana tana ako pea neʼe tuputupu lelei ʼaupito. Hili ia māhina e lua, neʼe fakatahi mo te kau Fakamoʼoni ʼi te gāue fai faka mafola kae mole heʼeki papitema pea neʼe vave pe tana kamata tana ʼuluaki ako faka Tohi-Tapu. Mo ai? Mo tona ʼohoana, ʼaē neʼe malave ʼaupito ki ai te ʼu Fakamoʼoni pea mo te ʼu fetogi ʼo tona ʼohoana.

Ko Allan, ko te foha ʼo te patele Polotesita, neʼe tuputupu ʼi te potu Toga ʼo Afelika. Talu mai tana kei veliveli, neʼe tui mālohi ko te Tohi-Tapu ko te fakahā mai te ʼAtua. ʼI tana mole maʼu he lelei mai tona lotu, neʼe maliu ki te filosofia pea mo te ʼu faʼahi faka politike, kae neʼe mole ina logoʼi he lelei. Hili tana mavae ki Heleni, neʼe ina logoʼi te tuputupu ʼo tana mole ina maʼu he lelei. Neʼe ina logoʼi ʼe mole he ʼamanaki ki tona maʼuli, ʼe haʼele ʼi te ala ʼe mole hona ikuʼaga.

Neʼe hoko te meʼa ʼi te tahi po. ʼE fakamatala fēnei e Allan: “Neʼe ʼau tuʼutuli pea neʼe ʼau fakahā ki te ʼAtua te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼi toku loto. ʼAki te ʼu loʼimata ʼo te lotomamahi ʼo ʼuhiga mo toku faʼahiga maʼuli, neʼe ʼau kole ki te ʼAtua ke ina taki ʼau ki tana ʼu tisipulo moʼoni. Neʼe ʼau fakapapau ʼe ʼau haʼele anai ʼi te mālama ʼo tana takitaki.” ʼI muʼa ʼo te ʼosi ʼo te vāhaʼa, neʼe ʼalu ki te fale koloā pea neʼe fai palalau mo ia ʼaē ʼe ina maʼu te fale koloā, ko te fafine, ʼaē neʼe ko te Fakamoʼoni. Ko te fai palalau ʼaia neʼe liliu ko he fetogi maʼuhiga ki te maʼuli ʼo Allan. “ ʼI te ʼu ʼaho ki muli age, neʼe mole kei ʼau falala ki te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼau tui mālohi kiai: te Tahitolu, te ʼifeli, te maʼuli tuputupua ʼo te nefesi—ko te ʼu meʼa fuli ʼaia neʼe fakahā lelei mai, ʼe mole ko he ʼu akonaki faka Tohi-Tapu.” ʼI te Fale ʼo Te Puleʼaga, neʼe fakatuʼutuʼu e te taumatuʼa ke nā ako te Tohi-Tapu pea mo ia. Neʼe ina tali lelei pea neʼe vave tana tuputupu. ʼE fakamanatuʼi fēnei e Allan: “Neʼe ʼau tagi ʼi toku loto fiafia ʼuhi ko te moʼoni, pea ko te moʼoni neʼe ina faka ʼāteaina ia ʼau.” Hili te taʼu pea neʼe papitema. Ia ʼaho nei ʼe fiafia ʼi tana gāue ʼi te kokelekasio ʼo te kolo ohage ko he tagata faifekau faka minisitelio.

Ko Elisapeta ʼe haʼu mai Niselia, ʼi ai neʼe ina kumi te ʼAtua ʼi te ʼu ʼēkelesia kehekehe kae neʼe mole ina maʼu he lelei kia ia. Ko te meʼa ʼaē neʼe mataku ʼaupito kiai ko te akonaki ʼo te mamahi heʼegata ʼi te ʼifeli. ʼI te temi ʼaē neʼe haʼu ai ki Ateni mo tona famili, neʼe fisifisi te ʼu Fakamoʼoni e lua ʼi tona matapā, pea neʼe kamata ai te ako faka Tohi-Tapu. Neʼe punamaʼuli ʼaupito ia Elisapeta ʼi tana ako ʼaē ko te ʼAtua ʼe mole ina fakamamahiʼi te hahaʼi, kae ʼe ina foaki te ʼamanaki ki he maʼuli heʼegata ʼi te kele kua liliu ko he palatiso. Neʼe faitama ki tana fā tamasiʼi, pea neʼe loto ia ke fakatō fatu. Kae neʼe ina ako ʼi te Tohi-Tapu te manatu ʼa Sehova ʼo ʼuhiga mo te ʼuhiga taputapu ʼo te maʼuli. ʼI te temi nei, kua ina maʼu tana kiʼi taʼahine finemui. Neʼe tuputupu vave ia Elisapeta ʼi te faʼahi fakalaumālie pea, mole fualoa, pea neʼe papitema. Logope tana ʼu fānau e toko fā pea mo tana gāue ʼi te temi katoa, neʼe feala kia ia ke ina toʼo te selevisi vaeluaʼi temi ʼo teitei ke ina fai ʼi te māhina fuli. Neʼe tapuakina ia ia ʼi tana sio ki tona ʼohoana ʼe ina kamata ako te Tohi-Tapu. ʼE ina ʼui fēnei: “Neʼe ʼau maʼu leva te ʼAtua moʼoni pea mo te tauhi moʼoni, ʼe ʼau fakamālo kia Sehova pea mo tana kautahi ʼofa.”

Tokolahi te hahaʼi ʼi te telituale kehekehe ʼaia ʼe nātou logo ki te moʼoni ʼi te fai faka mafola ʼi te ala, kae ʼi te faʼahi ʼaia ʼe tonu ke faʼa kātaki moʼo fakatuputupu tanatou fia ʼiloʼi. Neʼe hoko te faʼahi ʼaia ki te fafine kei finemui ʼe higoa ko Sallay, mai Siela Leone. Neʼe tuku age e te Fakamoʼoni te kiʼi pepa lotu, mo ina tuku age tona tuʼasila, pea mo ina fakatuʼutuʼu ke ina ʼaʼahi ia ia ʼi tona ʼapi. Neʼe fia ʼiloʼi e Sallay pea neʼe ina tali te ako faka Tohi-Tapu, kae ʼuhi ko te ʼu faigataʼaʼia ʼo tana gāue pea mo ʼihi ʼu fihifihia, neʼe mole fai tuʼumaʼu tana ako. Kae neʼe fokifā pe kua mavae ʼo mole ina tuku tona tuʼasila foʼou. Neʼe faʼa kātaki pe te Fakamoʼoni ʼo ʼalu ki te tuʼasila ʼāfea, pea neʼe maʼu leva e te Fakamoʼoni te tohi mai ia Sallay ke ʼalu age ki tona ʼapi foʼou.

ʼI te temi nei kua fai tuʼumaʼu te ako logope neʼe ko te ʼu māhina fakaʼosi ʼo tona faitama. ʼI tana ʼosi faifānau, neʼe liliu ia Sallay ko he kaugā fagona. Kapau ko te ʼu meʼa fuli ʼaia ʼe hage ʼe faigafua maʼa ia tona fakahoko, kae ʼi tona ʼuhiga moʼoni ʼe mole faigafua ia. ʼI te hola ono vaelua ʼi te uhu, ʼe tonu ke teuteu ki te ʼalu ʼi te papikā lolotoga te vaeluaʼi hola ko te ʼave ʼo tana kiʼi tamasiʼi ki te fale taupau tamaliki, ʼo toe hoko atu mo te hola katoa ʼi te papikā moʼo ʼalu ki tana gāue. Hili tana gāue ʼo te fakamaʼa, ʼe ina toe toʼo te papikā ʼi tana liliu ki tona ʼapi. Moʼo kau ki te ʼu fono, peʼe ʼi te temi ʼe ʼalu ai ki te gāue fai faka mafola, ʼe toe ʼalu tuʼumaʼu ʼi te papikā lolotoga he hola katoa, logope te fakafeagai ʼo tona ʼohoana. Neʼe ina fakahā ki tona ʼohoana te ʼofa pea mo te faʼa kātaki, pea neʼe tuputupu ʼo aʼu ki tana foaki tona maʼuli pea mo papitema. Kae e feafeaʼi ki tona ʼohoana? Neʼe kau ki te Fakamanatu ʼo te mate ʼa Kilisito pea neʼe ina tali he ako faka Tohi-Tapu.

Neʼe Tapuakina ʼAki Te ʼu Fua Lelei

Ki te tokolahi ʼi te ʼu hahaʼi ʼaia, ʼe nātou nonofo faka temi pe nātou ʼi Ateni. Tokolahi ʼe nātou toe liliu ki te fenua ʼaē neʼe nātou tutupu ai moʼo vaevae te logo lelei ki tonatou ʼu kāiga pea mo te ʼu kaumeʼa. Ko ʼihi ʼe nātou ʼolo ki te ʼu fenua ʼo te potu Hihifo pea mo hoko atu aipe tanatou tauhi kia Sehova. Ko nātou ʼaē ʼe nonofo ʼi Heleni ʼe nātou fiafia ʼi te ʼu fua lelei ʼo tanatou fai faka mafola ki te hahaʼi ʼo tonatou fenua ʼaē neʼe ʼōmai ʼo nonofo ʼi Heleni. ʼI ʼihi temi, ko te ʼu pulapula ʼo te moʼoni neʼe fua ʼi te hili pe ʼo te ʼolo ʼa te hahaʼi ki he tahi fenua pea neʼe nātou palalau pea mo te kau Fakamoʼoni.

Ko te ʼu meʼa fuli ʼaia, ʼe nātou fakamoʼoni ko Sehova ʼe mole fakapalatahi. ʼE ina tali te hahaʼi mai te ʼu fenua kehekehe ʼaē ʼe nātou manavasiʼi kia te ia pea mo ʼofa ki te faitotonu. (Gāue 10:34, 35) Maʼa te ʼu taʼi hahaʼi ʼaia ohage ko he ʼu ōvi, ko tanatou ʼolo ki te tahi fenua ʼuhi ke nātou maʼu he ʼu meʼa lelei fakakoloa, neʼe liliu ia ko he tapuakina lahi ʼe laka age ia ʼi te meʼa ʼaē neʼe nātou ʼamanaki kiai—te maʼu ʼo te ʼatamai mālama ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua moʼoni, ia Sehova, pea mo tana fakapapau ki he maʼuli heʼegata ʼi he mālama foʼou faitotonu. Ei, ʼe mahino papau ia, neʼe tapuakina lahi e Sehova te ʼu faiga ʼaē ke kaku te logo lelei ki te ʼu hahaʼi ʼaē ʼe lea kehekehe ʼi Ateni ʼo te temi ʼaenī!

[Paki ʼo te pasina 16]

Ko te hahaʼi mai te ʼatu fenua kehekehe ʼe nātou logo ki te logo lelei ʼi Ateni