Ko Te Motu Mamaʼo Pea Mo Veliveli
ʼE KO te ʼu kupu “mamaʼo” pea mo “veliveli” ʼaē ʼe tau fakaʼaogaʼi moʼo talanoa ki te motu ʼo Sainte-Hélène. ʼE tonu te ʼu kupu ʼaia ʼo ʼuhiga mo te kiʼi motu ʼaia, he ko tona loa ko kilometa e 17, pea ko tona laulahi ko kilometa e 10, pea ko te fenua ʼaē ʼe ōvi ʼosi kiai ʼe ko Afelika ʼo te potu toga, ʼaē ʼe tuʼu mamaʼo ia kilometa e 1 950. Neʼe fekauʼi kiai ia Napoléon Bonaparte ʼi te taʼu 1815 ke maʼuli popūla ai ʼo aʼu ki tona mate.
Ka tou mamata kiai mai te tai, ko te motu ʼe hage ko he kolo mālohi. Ko te motu ʼaia ʼe ko te moʼuga afi kua mate pea ʼe tuʼu ʼi te tai Atlantique, pea ko te māʼoluga ʼo tona ʼu faʼahi ʼe ko meta e 500 peʼe 700. ʼI te lotomalie ʼo te motu, ʼe tuʼu ai te Moʼuga Actéon ʼaē ʼe māʼoluga tāfito ʼi te motu, heʼe meta 818. ʼE lelei te ʼaele ʼi te motu ʼaia, ʼuhi ko te matagi momoko ʼo te Tai Atlantique ʼo te Potu Toga. Kae mai te matatai ʼo aʼu ki te ʼu moʼuga ʼi te lotomalie ʼo te motu, ʼe lahi te kehekehe ʼo te ʼaele ʼo feiā mo te ʼu fuʼu ʼakau.
Kua nofoʼi e te kau Pilitania te motu ʼo Sainte-Hélène talu mai te fakaʼosi ʼo te 17 sēkulō. Ko te toko 5 000 pe ʼaē ʼe nonofo ai pea ʼe kau kiai te hahaʼi mai Eulopa, mo Asia, pea mo Afelika. ʼE fakaʼaogaʼi te lea Fakapilitānia ʼi te motu katoa, kae ʼe ʼi ai te ʼu faʼahiga palalau kehekehe. ʼE mole he malaʼe vakalele ʼi te motu ʼaia; ko te felogoi mo te tahi ʼu fenua ʼe fakahoko ʼaki pe te ʼu vaka ʼaē ʼe nātou fakalaka tuʼumaʼu ʼi tanatou ʼolo ki Afelika ʼo te Potu Toga pea mo Pilitania. ʼI tona fakahagatonu, neʼe hoki maʼu ai te televisio ʼi te ʼu taʼu 1990, ʼaki te ʼu satellites foʼou.
ʼI te ʼu tau 1930, neʼe aʼu te logo lelei ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ki te kiʼi motu ʼaia. (Mateo 24:14) ʼAki te temi, ko te tokolahi ʼo te hahaʼi ʼo te motu neʼe nātou fia fai ki te koloā fakalaumālie ʼaē ʼe maʼuhiga age ʼi te ʼu koloā fakasino. (Mateo 6:19, 20) Ia ʼaho nei, ʼe ko Sainte-Hélène ʼaē ʼe hahaʼi tokotahi ai te kai fai faka mafola, heʼe ʼi ai te Fakamoʼoni e tahi maʼa te toko 31 hahaʼi!
[Mape ʼo te pasina 24]
Sainte-Hélène
JAMESTOWN
Levelwood
AFELIKA
TAI ATLANTIQUE
Ste-Hélène