ʼE Faka Kolōliaʼi Te ʼAtua ʼi Te ʼu Moʼuga ʼo Filipine

Kapau ʼe koutou manatu ko Filipine ʼe ko he motu, ʼe koutou tonu. Kae ʼe ko he fenua ʼe tuʼu ai te ʼu moʼuga lalahi. Maʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, ko te fai faka mafola ʼi te ʼu kolo lalahi pea mo te ʼu koga meʼa ʼi lalo ifo neʼe ko he faʼahi faigafua. Kae ki tona fai ʼi te ʼu koga meʼa moʼugaʼia neʼe kehe leva ia.

ʼE ʼALU kehekehe te ʼu moʼuga matalelei ʼaia ʼo te fenua mo tana ʼu matatai, mo te lauhakau feoʼia, mo te ʼu kolo liliki ʼaē ʼe nātou fai gelu, pea mo te ʼu kolo maʼumaʼua ʼo te ʼu motu halafalafa. ʼE toe faigataʼa mo te faka mafola ʼo te “logo lelei” ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, ʼuhi ko te ʼu moʼuga.—Mateo 24:14.

ʼE tuʼu tonu te ʼu motu ʼo Filipine ʼi te koga meʼa ʼaē ʼe feʼīʼaki ai te ʼu plaques tectoniques e lua. ʼI tanā feʼīʼaki ʼi te koga meʼa ʼaia, koia ʼe tupu ai te ʼu tumutumu māʼoluga ʼo te ʼu moʼuga ʼi te ʼu motu lalahi. ʼE tuʼu te ʼu motu e 7 100 tupu ʼo Filipine ʼi te Ceinture de feu, ʼaē ʼe tuʼu ʼi te potu uesite ʼo te Pasifika. Koia, ʼe tuʼu mafola ai te ʼu moʼuga afi, pea ʼe nātou fakatupu ai te ʼu koga meʼa moʼugaʼia. Ko te ʼu koga meʼa tokakovi ʼaia neʼe nātou fakatupu te tō kehe ʼo te hahaʼi ʼo te ʼu moʼuga. ʼE faigataʼa te fakakaku kia nātou, koteʼuhi ʼe mole lahi he ʼu ala lelei ki te ʼu motokā.

Logola te ʼu faigataʼaʼia ʼaia, kae ʼe fakahoko e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ia te maʼua ʼaē ke nātou ʼolo ki “te tagata fuape.” (1 Timoteo 2:4) Koia, ko te kau Fakamoʼoni ʼi Filipine ʼe nātou fakahoko te manatu ʼaē ʼe tuʼu ia Isaia 42:11, 12: “Ke kalaga fakafiafia te hahaʼi ʼaē ʼe nonofo ʼi te ʼu maka. Ke fai he kalaga mālohi mai te tumutumu ʼo te ʼu moʼuga. Ke foaki te kolōlia kia Sehova, pea ke kalagaʼi tana fakavikiviki ʼi te ʼu motu.”

Neʼe hoki kamata ia taʼu e 50 tupu ki muʼa atu, te ʼu faiga mālohi ʼaē moʼo fakakaku te fai faka mafola ki te hahaʼi ʼo te ʼu moʼuga. ʼI te hili ʼo te Lua Tau Faka Malamanei, neʼe tokoni te kau misionea ki te fai ʼo te gāue. Tokolahi te hahaʼi ʼo Filipine neʼe nātou tali te moʼoni faka Tohi-Tapu, pea ko nātou ʼaia, neʼe nātou tokoni leva ki te faka mafola ʼo te moʼoni ʼaia ki te ʼu kolo liliki ʼi te ʼu moʼuga. ʼAki tona fai ʼaia, neʼe ʼi ai tona fua lelei. Ohage la, ʼi te ʼu moʼuga ʼo te Cordillère Centrale ʼo te motu ʼo Luçon, ʼe ʼi ai te toko 6 000 tupu kau fai faka mafola ʼo te logo lelei. Tokolahi ia nātou ko te hahaʼi ʼo te fenua, ʼe kau ai te kau Ibaloi, te kau Ifugao, pea mo te kau Kalinga.

Kae ʼe kei ʼi ai te ʼu koga meʼa ʼi te ʼu moʼuga ʼe faigataʼa te kaku kiai. Kae neʼe mole galoʼi te hahaʼi ʼaē ʼe nonofo ai. Neʼe feafeaʼi te kaku ʼa ʼihi ki te ʼu koga meʼa ʼaia pea neʼe tali feafeaʼi ia nātou?

ʼE Fetogi Te Talatisio ʼAki Te Tui Moʼoni

ʼI te motu ʼo Luçon, ʼe nofoʼi te ʼu koga meʼa moʼugaʼia ʼo Abra e te hahaʼi ʼe fakahigoaʼi ko te kau Tinggian. Ko te higoa ʼaia ʼe lagi haʼu mai te kupu ʼāfea ʼi te faka Malais ko te tinggi, ʼaē ko tona faka ʼuhiga ko te “moʼuga.” Ko he higoa ʼe tō tonu! ʼE toe fakahigoaʼi e te hahaʼi ia nātou totonu pea mo tanatou lea ko te Itneg. ʼE nātou tui ki te ʼatua ʼe higoa ko Kabunian, pea ʼe lahi te ʼu meʼa faka temonio ʼe fakatafito kiai tonatou maʼuli ʼi te ʼaho fuli. Ohage la, mokā mafatua he tahi ʼe fakatuʼutuʼu ke ʼalu ki he koga meʼa, ʼe ko he fakaʼiloga kovi. ʼE tonu ke fakatalitali lolotoga ni ʼu hola ke puli muʼa te fakaʼiloga kovi ʼaia.

ʼI te taʼu 1572, neʼe ʼōmai te kau Sepania mo te Lotu Katolika, kae neʼe mole nātou akoʼi te Lotu faka Kilisitiano moʼoni ki te kau Tinggian. Ko nātou ʼaē neʼe nātou liliu ko te kau Katolika neʼe kei nātou taupau tanatou tauhi kia Kabunian pea mo nātou haga fai te ʼu talatisio ʼo te fenua. Neʼe hoki fakakaku te ʼatamai mālama totonu ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu ki te hahaʼi ʼaia ʼi te ʼu taʼu 1930, ʼi te kamata faka mafola ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ia te logo ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga ʼi te ʼu moʼuga ʼaia. Talu mai ai kua ʼi ai te kau Tinggian e tokolahi kua nātou faka kolōlia kia Sehova “mai te tumutumu ʼo te ʼu moʼuga.”

Ohage la, ko Lingbaoan neʼe ko te pule kolo neʼe fakaʼapaʼapa ki ai te hahaʼi ʼo te koga meʼa ʼaia. Neʼe lahi tana kau ki te ʼu meʼa fakafenua ʼa te kau Tinggian. “Neʼe ʼau mulimuli lelei ki te ʼu talatisio ʼa te kau Tinggian. Ka fakapogi he tahi, neʼe mātou meʼe ʼi te hili ʼo tona ʼavaifo pea mātou tā nafa. Neʼe mātou sakilifisioʼi mo te ʼu manu. Neʼe mātou tui kia Kabunian, kae neʼe mole ʼau ʼiloʼi te ʼAtua ʼo te Tohi-Tapu.” Neʼe ina fai te faʼahi ʼaia logola neʼe Katolika.

Neʼe ʼolo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo faka mafola ʼi te koga meʼa ʼaia. Neʼe nātou felāveʼi mo Lingbaoan pea neʼe nātou fakaloto mālohiʼi ia ia ke ina lau te Tohi-Tapu. ʼE ina fakamatala fēnei: “Neʼe ʼau faka tui ʼaki te Tohi-Tapu ʼe ko Sehova te ʼAtua moʼoni.” Neʼe ina ako te Tohi-Tapu mo te Fakamoʼoni, pea neʼe fakatotonu ai e Lingbaoan ke tauhi ki te ʼAtua moʼoni. Neʼe ina līaki tana ʼu aga ʼāfea, ʼo feiā mo tona tuʼulaga pule kolo, pea ʼita ai te patele ʼo te koga meʼa pea mo te ʼu hahaʼi ʼaē neʼe kaumeʼa ʼāfea mo Lingbaoan. Kae neʼe kua fakatotonu e Lingbaoan ke ina muliʼi te ʼu moʼoni ʼaē neʼe kua ina maʼu ʼi te Tohi-Tapu. ʼI te temi nei kua tagata ʼāfea ʼi te kokelekasio.

ʼAho e Fitu Mo Po e Ono

Logope ʼe ʼi ai te ʼu koga meʼa ʼo Abra ʼe tala tuʼumaʼu ai te logo lelei, kae ko te tahi ʼu koga meʼa ʼe mamaʼo fau pea ʼe tahitahiga tona gāueʼi. Mole heʼeki faʼa fualoa, neʼe ʼi ai te faiga makehe neʼe fai ke fakakaku ki te ʼu koga meʼa ʼaia. Neʼe fakatuʼutuʼu e te kau Fakamoʼoni e toko 35 ke nātou ʼolo ki te telituale ko Tineg, ʼi Abra, ko he koga meʼa neʼe mole heʼeki gāueʼi talu mai te ʼu taʼu e 27.

Neʼe nātou ʼolo lalo, lolotoga ʼaho e fitu. Koutou fakakaukauʼi age muʼa neʼe nātou fakalaka ʼi te ʼu ʼalesō ʼaē ʼe tautau, mo te ʼu vaitafe loloto, pea mo fakalaka ʼi te ʼu tumutumu ʼo te ʼu moʼuga pea mo feʼamoʼaki tanatou ʼuta—ko te faiga ʼaia ke fakakaku te logo lelei kia nātou ʼaē ʼe tahitahiga tanatou logo kiai! ʼI te ʼu po ʼaia e ono ʼo te fagona, ko po e fā neʼe nātou momoe ai ʼi tuʼa.

Neʼe ʼave e te kau Fakamoʼoni faʼafai ʼaia tanatou meʼa kai, kae neʼe mole feʼauga ki tanatou fagona. Kae neʼe mole ko he fihifihia ia, koteʼuhi neʼe fiafia ʼaupito te hahaʼi ʼi tanatou totogi te ʼu tohi faka Tohi-Tapu ʼaki he ʼu meʼa kai. Neʼe lahi ʼaupito te meʼa kai neʼe maʼu e te kau Fakamoʼoni: te ʼu magisi, te ʼu ika, pea mo te ʼu moʼi tia. Logope neʼe ʼi ai te ʼu fihifihia ʼo te fagona, kae neʼe nātou ʼui fēnei: “ ʼI te ʼu sakilifisio ʼaia neʼe lahi ʼaupito te fiafia neʼe mātou maʼu ai.”

Lolotoga ʼaho e fitu, neʼe fagonogono te kau Fakamoʼoni ʼaia ʼi te ʼu kolo liliki e hogofulu, ʼo nātou tufa te ʼu tohi e 60, mo nusipepa e 186, mo te ʼu kaupepa e 50, pea mo te ʼu tuʼuga pepa lotu. Neʼe nātou fakahāhā ki te ʼu kūtuga e 74 peʼe feafeaʼi te fai ʼo te ʼu ako faka Tohi-Tapu. ʼI te kolo ʼo Tineg, neʼe kole e te kau takitaki pea mo te hahaʼi maʼuhiga ʼo te kolo ke fai he fono; pea neʼe fai te fono, ʼo kau ai te toko 78. Tokolahi ia nātou neʼe ko te kau hahaʼi faiako pea mo te kau polisi. ʼE fakaʼamu pe, ke hahaʼi age te kau Tinggian ʼe kau anai kia nātou ʼaē ʼe ‘kalaga mālohi’ pea mo fakavikiviki kia Sehova mai te tumutumu ʼo te ʼu moʼuga.

Ko He Meʼa ʼe Lelei Age ʼi Te Aulo

ʼI te tahi ʼu motu ʼo Filipine ʼi te potu saute, neʼe maʼu ai e te kau Sepania ia te aulo. Koia, neʼe fakahigoaʼi ai ko Mindoro, ko he fakanounou ʼo te kupu faka Sepania mina de oro, peʼe ko te “lameni ʼo te aulo.” Kae kua maʼu te meʼa ʼe lelei age ʼi te aulo ʼi te motu ʼaia—ko te ʼu hahaʼi ʼe nātou fia tauhi kia Sehova, te ʼAtua moʼoni.

Ko te hahaʼi e teitei 125 000 ʼo te fenua, ʼaē ʼe fakahigoaʼi ko te kau Mangyan ʼe nātou nonofo ʼi te loto tuvao ʼo Mindoro. ʼE nātou maʼuli faigafua, ʼo nātou tokakaga kia nātou totonu, pea ʼe ʼi ai tanatou ʼu lea kehe. Tokolahi ia nātou ʼe nātou animistes pea ʼe lahi te ʼu ʼatua ʼe nātou tauhi kiai, pea mo te ʼu laumālie kehekehe ʼe nātou tui kiai.

Ko te meʼa ʼe tautau hoko, ka mole kei ʼi ai hanatou meʼa kai pea mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga kia nātou, ko ʼihi Mangyan ʼe nātou ʼolo ʼo kumi gāue ʼi te ʼu vaʼe fenua. Neʼe ko te meʼa ʼaia neʼe hoko kia Pailing, ʼaē ʼe kau ki te tahi kūtuga ʼo te kau Mangyan ʼe fakahigoaʼi ko te kau Batangan. Neʼe tupu ake ʼi te hahaʼi ʼaia ʼe maʼuʼuli ʼi te ʼu tuvao ʼi te ʼu moʼuga, pea neʼe tui ia ki te ʼu akonaki ʼa te kau Batangan mo tonatou faʼahiga maʼuli. Neʼe nātou teu pe ki te faʼahiga sisi. Ke maʼu he taʼukai lelei, neʼe fakamaʼua e te talatisio faka Batangan ki tana hahaʼi tauhi ke nātou matehi he moa, ʼo fakahali tona toto ki te vai pea mo faikole.

Neʼe mole kei fai e Pailing te ʼu talatisio ʼaia. Koteā tona tupuʼaga? ʼI tana ʼalu ki te ʼu kolo tai, neʼe ina maʼu te gāue mo te ʼu famili ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Pea neʼe fakaʼaogaʼi e te tahi famili te faigamālie ke fakaʼilo age kia Pailing ia te moʼoni ʼo te Tohi-Tapu. Neʼe ina tali leleiʼi pea mo mahino ki te fakatuʼutuʼu ʼa Sehova ʼo ʼuhiga mo te tagata pea mo te kele. Neʼe fakatuʼutuʼu e te famili ʼaia ke hū ako ia Pailing ʼi te faleako ʼo nātou liliki pea mo ina akoʼi mo te Tohi-Tapu. Neʼe papitema ia Pailing ʼo liliu ai ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi tona taʼu 24. ʼI tona taʼu 30, ʼi tona lua taʼu ʼi te faleako lahi, ko te telituale ʼaē neʼe fai faka mafola ai neʼe ko te faleako. ʼI te temi nei kua fakahigoaʼi ia ia ko Rolando (ko he higoa ʼo te kolo tai).

Ka koutou felāveʼi anai mo Rolando, ʼe koutou maʼu atu anai he tagata ʼe teu lelei pea mo malimali, ko he tagata fai faka mafola temi katoa pea ʼe ko te tagata faifekau faka minisitelio ʼi te kokelekasio ʼi Mindoro. Mole heʼeki faʼa fualoa neʼe toe liliu ia Rolando ki te ʼu moʼuga, neʼe mole ʼalu ke toe fakatahi mo te kau Batangan ki ʼanatou ʼu talatisio, kae neʼe ʼalu moʼo fakahā age kia nātou te ʼu moʼoni faka Tohi-Tapu ʼaē ʼe ina foaki te maʼuli.

ʼE Nātou Loto Ki He Fale ʼo Te Puleʼaga

ʼI te motu ʼo Mindanao ʼaē ʼe tuʼu ʼi te potu saute, ʼe tuʼu ai te koga meʼa ʼo Bukidnon—ko tona faka ʼuhiga ko te “Hahaʼi ʼo te ʼu Moʼuga” ʼi te faka Cebuano. ʼE ko he koga meʼa ʼe moʼugaʼia, pea ʼe lahi ai te ʼu canyons, mo te ʼu liuʼa, pea mo te ʼu plateaux. ʼI te kele maʼuli ʼo te koga meʼa ʼaia, ʼe lelei te ʼu taʼukai ʼo te nāpolo, mo te tūlina, mo te laisi pea mo te fusi. ʼE nonofo ai te kau Talaandig pea mo te kau Higaonon, te ʼu telepi ʼo te ʼu koga meʼa māʼoluga. ʼE ʼaoga ke logo te ʼu hahaʼi ʼaia ki te palalau kia Sehova. Mole heʼeki faʼa fualoa, neʼe hoko te faigamālie lelei ʼi te kolo ʼo Talakag.

Maʼa te kau Fakamoʼoni ʼaē neʼe ʼolo ki te ʼu koga māʼoluga ʼaia, neʼe ko he koga meʼa momoko, kae neʼe tali leleiʼi nātou e te hahaʼi ʼo te nofoʼaga. ʼE lau e te hahaʼi ʼe nātou tui ki te ʼAtua māfimāfi, ia te Tāmai, kae mole nātou ʼiloʼi tona huafa. Mai te ʼaluʼaga ʼaē kua fualoa tanatou nonofo ʼi te tuvao, koia ko tanatou hoki felāveʼi ʼaē mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe fakahā age kia nātou te huafa ʼo te ʼAtua, ʼo feiā mo tana fakatuʼutuʼu taulekaleka ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga. Neʼe fiafia te hahaʼi, koia neʼe toe fai ai te tahi fakatuʼutuʼu ke nātou toe felāveʼi ʼi tonatou kolo.

Neʼe lahi te ʼu ʼaʼahi neʼe fai. ʼUhi ko te faʼahi ʼaia, neʼe foaki age e te kau pule kolo te kele moʼo fakatuʼu ai he “ ʼapi” maʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe tali leleiʼi e te kau Fakamoʼoni te meʼa ʼofa ʼaia. Ko te kele ʼaia ʼaē neʼe tonu ke fakatuʼu ai tonatou fale, neʼe tuʼu ʼi te tumutumu ʼo te moʼuga lahi, ʼo hā lelei ai ki te ala. Neʼe faʼu te fale ʼaia ʼaki te ʼu papa, mo te ʼu kofe pea mo te ʼu lau niu. Neʼe māhina tolu mo ʼaho e hogofulu te laga ʼo te fale ʼaia. Neʼe tuʼu lelei ʼi te muʼa fale ia te pano “Fale ʼo Te Puleʼaga ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova.” Koutou fakakaukauʼi age muʼa, neʼe ʼuluaki tuʼu te Fale ʼo Te Puleʼaga ka heʼeki fakatuʼu he kokelekasio!

Talu mai ai, neʼe ʼalu te tagata ʼāfea pionie ʼo nofo ʼi te koga meʼa ʼaia, pea mo te tagata faifekau faka minisitelio. Neʼe nā gāue tahi mo te kau Fakamoʼoni ʼo te kolo ʼe tuʼu ōvi mai, ke feala hanatou fakatuʼu he kokelekasio. Neʼe hoko te faiga ʼaia ʼi te māhina ʼo ʼAukusito 1998. Kua fakaʼaogaʼi lelei e te kiʼi kokelekasio ʼaia ia te Fale ʼo Te Puleʼaga ʼaia moʼo tokoni ki te hahaʼi ʼaē ʼe nonofo ʼi te ʼu moʼuga ke nātou ako te ʼu moʼoni faka Tohi-Tapu.

ʼE moʼoni, neʼe fakaʼaogaʼi mālohi e Sehova tana ʼu kaugana lotolelei ʼi Filipine ke nātou faka mafola te moʼoni ʼo te Puleʼaga ʼi te ʼu moʼuga ʼaē ʼe faigataʼa te fakakaku kiai. ʼE tou manatuʼi ai ia Isaia 52:7, ʼaē ʼe ʼui fēnei ai: “ ʼE matalelei ʼi te ʼu moʼuga te ʼu vaʼe ʼo ia ʼaē ʼe ina ʼave te logo lelei.”

[Mape ʼo te pasina 11]

ABRA

MINDORO

BUKIDNON

[Haʼuʼaga ʼo te paki]

Globe: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Paki ʼo te pasina 10]

Moʼo fai faka mafola ʼi te ʼu moʼuga, ʼe maʼua ke kita hake lolotoga ni ʼu hola ʼi te ʼu koga meʼa tokakovi

[Paki ʼo te pasina 10]

Ko te papitema ʼi te vai ʼi te moʼuga