ʼE ʼAoga Moʼoni Mai Koa Niʼihi Kia Tatou?

NEʼE fakatokagaʼi fēnei e te tagata poto ʼiloa ko Albert Einstein: “Ka tou sivisivi totatou maʼuli, ʼe tou fakatokagaʼi vave, ʼe teitei pe ko tatatou ʼu aga fuli pea mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe tou loto kiai, ʼe fakapipiki tahi mo te maʼuli ʼa ʼihi hahaʼi.” Neʼe ina toe ʼui fēnei: “ ʼE tou kai ki te ʼu meʼa kai neʼe teuteuʼi e ʼihi, ʼe tou kofu ki te ʼu mutuʼi meʼa neʼe lālāga e ʼihi, ʼe tou maʼuʼuli ʼi te ʼu ʼapi neʼe laga e ʼihi. . . . ʼE tahi ʼalu pe te tagata mo tona ʼuhiga, pea ʼe mahino kia ia ʼe mole ina maʼu hana meʼa ʼi tana to tokotahi, kae ʼe kau ia ki he kautahi fakatagata lahi, pea ko te kautahi ʼe ina fakaʼaluʼalu tona maʼuli fakasino pea mo tona maʼuli fakalaumālie mai tana tupu ake ʼo aʼu ki tona mate.”

ʼI te maʼuli ʼo te ʼu manu, ʼe ko he agamāhani hatatou sisio ki te faiga ʼa te ʼu manu ke nātou maʼuli tahi. Ko te ʼu alefani ʼe feʼoloʼaki fakapupu, mo leʼoleʼo ki ʼonatou ʼuhi. Ko te ʼu laione fafine ʼe kapu manu fakatahi pea ʼe nātou vaevae tanatou meʼa kai mo te ʼu laione tagata. Ko te ʼu ika ʼaē ko te ʼu dauphins ʼe gaoʼi fakatahi, pea mo nātou puipui ʼihi manu, peʼe nātou hāofaki te hahaʼi maʼanu ʼaē kua nātou tuʼutāmakiʼia.

Kae ʼe fakatokagaʼi e te kau popoto ʼaē ʼe nātou sivi te agaaga ʼo te tagata, ʼi te maʼuli ʼo te tagata, ʼe ʼi ai te faʼahiga maʼuli ʼe fakatupu tuʼania. ʼE fakamatala e te nusipepa ʼi Mekesike, ʼe manatu e ʼihi tagata popoto “ko te ʼu taʼu e lauʼi hogofulu ʼo te to tokotahi pea mo te puli māmālie ʼo te maʼuli fakatahi neʼe fakatupu kovi ai ki te sosiete fakatagata Amelika.” Neʼe ʼui e te nusipepa “ko te maʼuli ʼo te puleʼaga neʼe fakalogo ki he fetogi katoa ʼo te maʼuli faka sosiale, ʼaē ko he toe liliu ki te maʼuli mo te hahaʼi.”

Kua mafola tāfito te fihifihia ʼaia ia nātou ʼaē ʼe maʼuʼuli ʼi te ʼu fenua ʼaē kua lelei ai te maʼuli. ʼE tuputupu vave te tokolahi ʼo nātou ʼaē ʼe fia maʼuʼuli ʼāteaina mai te hahaʼi. Ko te hahaʼi ʼe nātou fia ‘faʼifaʼitaliha,’ pea ʼe mole nātou tali ʼo ʼuhiga mo ʼihi hahaʼi ‘ke nātou tokakaga age ki tanatou ʼu meʼa.’ ʼE ʼui ko te taʼi aga ʼaia neʼe ina taki te tagata ke felāveʼi mo te ʼu fihifihia ʼo te loto, ki te ʼu mahaki ʼulu, pea mo te fakamate.

ʼO ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia, neʼe ʼui fēnei e te tōketā ko Daniel Goleman: “Ko te mole fia fakatahi mo te hahaʼi​—ko te mole maʼu ʼo he tahi moʼo vaevae ʼo te ʼu manatu, peʼe ko he tahi moʼo felogoi lelei mo ia​—ʼe ina faka lēsili te mahaki peʼe ko te mate.” ʼE ʼui e te fakamatala ʼi te nusipepa Science ko te mole fakatahi mo te hahaʼi, ‘ ʼe fakamataku ohage ko te kaugamālie ʼo te kau mate tupu ko te suluka, mo te lahi ʼo te tosio, mo te hiki ʼo te cholestérol, mo te sino fau, pea mo te mole faigaoʼi.’

Koia ʼe lahi te ʼu tupuʼaga ʼo te ʼaoga ʼa te hahaʼi kia tatou. ʼE mole feala ʼi he temi ke mole toe ʼaoga mai he tahi kia tatou. Koia ʼe feala ke fakatokatoka feafeaʼi te fihifihia ʼaia ʼo te maʼuli tokotahi? Koteā ʼaē neʼe ina fetogi moʼoni te maʼuli ʼo te tokolahi? ʼE hoki tali anai ki te ʼu fehuʼi ʼaia te alatike ka hoa mai.

[Paki ʼo te pasina 3]

“Teitei pe ko tatatou ʼu aga fuli pea mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe tou loto kiai ʼe fakapipiki tahi mo te maʼuli ʼa ʼihi hahaʼi.”​—Albert Einstein