Neʼe Ko Ai Koa Ia Posio Pilato?

“KO PILATO neʼe ko he tagata agakovi pea mo lotolotolua, pea ʼe ko he tagata ʼiloa ʼe kei feʼekeʼaki te hahaʼi peʼe ko ai ia ia. Maʼa ʼihi, ʼe ko he sagato, pea maʼa ʼihi ake ʼe ina fakatātā te vaivaiʼaga ʼo te tagata, ko he pule politike neʼe ina tali ke sākilifisioʼi he tagata e tahi ke feala ke tokalelei ia te fenua.”​—Pontius Pilate, neʼe tohi e Ann Wroe.

Peʼe tatau takotou manatu mo te ʼu manatu ʼaenī peʼe kailoa, kae neʼe ʼiloa ia Posio Pilato ʼuhi ko tana gaohi koviʼi ia Sesu Kilisito. Neʼe ko ai koa ia Pilato? Koteā te ʼu fakamatala ʼaē ʼe tou maʼu ʼo ʼuhiga mo ia? Kapau ʼe tou mahino lelei ki tona tuʼulaga, pea ʼe feala ai anai ke tou mahino lelei age ki te ʼu lakaga maʼuhiga ʼaupito ʼaē ʼe mole hona tatau ki muʼa atu.

Te Tuʼulaga, Mo Te ʼu Gāue, Pea Mo Te Mālohi

Neʼe fakanofo kovana ia Pilato e te Hau Loma ko Tipelio, ʼi te potu fenua ʼo Suta ʼi te taʼu 26 ʼo totatou temi. Ko te ʼu kovana ʼaia neʼe nātou kau ʼi te kau chevaliers​—ko he ʼu ʼaliki ʼe mālalo age ʼi te kau senatea. Neʼe lagi hū solia ia Pilato ʼo takitaki nātou ʼaē ʼe taʼu veliveli, ʼo hakehake māmālie ʼi te ʼu tuʼulaga, pea hoki fakanofo kovana ʼi muʼa ʼo tona taʼu 30.

Ka teu solia ia Pilato, neʼe ina tui te teu tahi kiliʼi manu, kae neʼe ukamea te meʼa ʼaē neʼe ina puipui tona fatafata. Ko tona teu ʼaē neʼe ina ʼai mokā hā ki te kaugamālie, neʼe ko te kofu loa hina neʼe huʼa lotuma tona ʼu tapaʼi kofu. Neʼe lauʼulu nonou pea neʼe tele kava lelei. Logola ʼe ʼui e ʼihi neʼe haʼu mai Sepania, kae ʼe ʼiloga ʼi tona higoa neʼe kau ʼi te telepī ʼo te kau Pontii​—ko te kau ʼaliki Samnites mai te potu saute ʼo Italia.

Ko te ʼu kovana ʼaē neʼe tuʼulaga ohage ko Pilato, neʼe tau fakatotonu age ke nātou gāue ʼi te ʼu telituale ʼo te hahaʼi agatuʼu. Neʼe manatu feiā ia te kau Loma ʼo ʼuhiga mo te telituale ʼo Suta. Moʼo fakatuʼu ia te tokalelei ʼi te fenua, neʼe leʼoleʼo ia Pilato ki te ʼu tukuhau ʼaē ʼe mole fai fakahagatonu pea mo te tukuhau ki te takitokotahi. Ko te ʼu faifakamāu ʼo te ʼaho fuli neʼe fakahoko e te ʼu telepinale Sutea, kae ko te ʼu faifakamāu ʼaē neʼe ʼi ai te fakatūʼā mate neʼe tuku leva ia ki te kovana, ʼaē neʼe ko te pule lahi ʼo te ʼu fai fakamāu.

Ko Pilato mo tona ʼohoana, mo he kiʼi kūtuga ʼo te kau sikalaipe, mo tona ʼu hoa gāue, pea mo te kau tagata ʼave logo neʼe nātou nonofo ʼi te kolo ʼe tuʼu ai te ʼuafu ʼo Sesalea. Neʼe pule ia Pilato ki te ʼu fua solia e nima ʼe nātou haʼele lalo, ʼe takitahi te fua solia mo tona ʼu tagata solia e toko 500 peʼe toko 1 000, pea mo te fua solia e toko 500 ʼe nātou heka hōsi. Ko tana kau solia neʼe nātou haʼi ʼi te pou ia te hahaʼi ʼaē neʼe nātou maumauʼi te lao. ʼI te ʼu temi tokalelei, neʼe fakamatala fakanounou ʼi te telepinale te agakovi ʼaē neʼe fai e he tahi, pea neʼe matehi; kae ʼi te ʼu temi tokakovi, neʼe matehi atu aipe ia te kau fakafeagai pea neʼe matehi te tokolahi. Ohage la, ko te kau Loma neʼe nātou tautau ʼi te ʼu pou, te toko 6 000 sinifu moʼo fakagata te fakafeagai ʼaē neʼe takitaki e Spartacus. ʼI te ʼu temi ʼaē neʼe tokakovi ai Suta, neʼe feala ki te kovana ke tagi ki te kamutoa ʼaē neʼe nofo ʼi Silia, ʼaē neʼe pule ki te ʼu lesio solia. Kae teitei ʼi te temi kātoa ʼaē neʼe pule ai ia Pilato, neʼe puli te kamutoa, pea neʼe tonu ke ina foimo fakatokatoka te ʼu tokakovi.

Neʼe felogoi tuʼumaʼu te ʼu kovana pea mo te hau. Ko te ʼu fihifihia ʼaē neʼe pipiki ki tona tuʼulaga pea mo fakatupu tuʼutāmaki ki te pule ʼo Loma, neʼe maʼua ke fakahā ki ai pea hoki tuku mai leva he ʼu fakatotonu ʼa te hau ʼo ʼuhiga mo te ʼu faʼahi ʼaia. Neʼe lagi tuʼania te kovana ke ina foimo fakamatala ki te hau te ʼu ʼaluʼaga ʼaē neʼe hoko ʼi te potu fenua ʼaē neʼe pule ai, ʼi muʼa ʼo te muhumuhu ʼa niʼihi ʼo te potu fenua ʼaia. ʼAki te tokakovi ʼaē neʼe ʼāsili ʼi Suta, neʼe tuʼania tonu ia Pilato.

ʼI tuʼa atu ʼo te ʼu fakamatala ʼo te ʼu Evaselio, ko te ʼu tagata tāfito ʼaē neʼe nā fakamatala te maʼuli ʼo Pilato, ʼe ko te ʼu tagata fakamatala hisitolia ko Flavius Josèphe pea mo Philon. ʼE toe fakamatala foki e Tacite ia te matehi e Pilato ia Kilisito, ʼaē ʼe haʼu mai ai te higoa ʼo te kau Kilisitiano.

Neʼe Fakatupu Te Tokakovi e Te Kau Sutea

ʼE ʼui e Josèphe, ʼuhi ko te mole tali e te kau Sutea ia te ʼu fakatātā, neʼe mole ʼōmai te ʼu kovana Loma ki Selusalemi mo te ʼu fuka ʼaē ʼe tuʼu ai te ʼu pāki ʼo te hau. Mai te ʼaluʼaga ʼaē neʼe mole mulimuli ia Pilato ki te tapu ʼaia, koia neʼe ʼolo fakavilivili te kau Sutea ʼaē neʼe lotomamahi ʼo tagi ʼi te kolo ko Sesalea. Neʼe mole fai he meʼa e Pilato lolotoga ʼaho e nima. ʼI te ono ʼaho, neʼe ina fakatotonu ki tana kau solia ke nātou ʼātakai ia te hahaʼi ʼaē neʼe meo pea mo fakamatakuʼi nātou ʼe matehi anai ia nātou mo kapau ʼe mole nātou tahi vete. ʼI te ʼui age e te kau Sutea ʼe nātou lelei age tonatou matehi ʼi hanatou sio ʼe maumauʼi tanatou Lao, neʼe malū ifo ia Pilato pea neʼe ina fakatotonu ai ke toʼo te ʼu fakatātā.

Kae neʼe poto ia Pilato ʼi te fai puleʼaki mokā hoko he ʼu maveuveu. ʼE fakamatala e Josèphe, neʼe laga e te kovana ia te haʼuʼaga vai ke ʼaumai te vai ki Selusalemi, pea neʼe ina fakaʼaogaʼi ki te gāue ʼaia te paʼaga ʼo te tānakiʼaga koloā ʼo te fale lotu. Neʼe mole hoko fakaʼaogaʼi e Pilato ia te paʼaga ʼaia, koteʼuhi neʼe ina ʼiloʼi ko te kaihaʼa ʼo te ʼu koloā ʼo te fale lotu neʼe ko he agatuʼu ia ki te ʼAtua, pea neʼe feala pe ki te kau Sutea ʼaē ʼe ʼiʼita ke nātou tagi kiā Tipelio ke ina fakamavae ia Pilato. Koia ʼe ʼiloga ia neʼe lagolago ki ai ia te kau takitaki lotu ʼo te fale lotu. Ko te ʼu meʼa ʼofa ʼaē neʼe foaki ki te ʼAtua, ʼaē neʼe fakahigoaʼi ko te “kolopano,” neʼe feala tona fakaʼaogaʼi ki te ʼu gāue ʼa te puleʼaga moʼo laga ʼo te kolo. Kae neʼe fetātānaki te ʼu lauʼi afe kau Sutea moʼo fakahā tonatou ʼita.

Neʼe fekauʼi e Pilato tana kau solia ke nātou ʼolo ki te hahaʼi fakafeagai, pea ke ʼaua naʼa nātou fakaʼaogaʼi te ʼu heletā kae ke nātou tā nātou ʼaki he ʼu kauʼi ʼakau. ʼE ʼiloga ia neʼe ina fia mālūʼi te meo ʼa te hahaʼi kae neʼe mole loto ia ke hoko ai he mātea. ʼE ʼiloga neʼe ʼiku te meʼa ʼaē neʼe loto kiai, logola neʼe mamate ai niʼihi. Neʼe lagi ko te faʼahi ʼaia ʼaē neʼe fakamatala e ʼihi kiā Sesu, ʼo nātou ʼui age neʼe fio e Pilato te toto ʼa te kau Kalilea ki tanatou ʼu sākilifisio.​—Luka 13:⁠1.

“Kotea Ia Te Mooni?”

Neʼe logona ia Pilato ʼuhi ko tana faigaʼi ke mahino ki te ʼu tukugakovi ʼaē neʼe fai e te kau pelepitelo pule Sutea pea mo te kau tagata ʼāfea, he neʼe nātou ʼui ko Sesu neʼe ina lau ʼe ko te Hau. ʼI te logo ʼa Pilato ko te gāue ʼa Sesu ʼe ko te fagonogono ʼo ʼuhiga mo te moʼoni, neʼe mahino kiā ia ko te tagata pilisoni ʼaia neʼe mole fakatupu tuʼutāmaki ki te puleʼaga Loma. Neʼe ina fehuʼi fēnei: “Kotea ia te mooni?” Kae maʼa ia neʼe ko he manatu ʼe mahino gataʼa pea ʼe mole ʼaoga he fualoa ai. Neʼe koteā tana fakamāu ʼo ʼuhiga mo Sesu? “E mole au mau he hala i te tagata-nei.”​—Soane 18:​37, 38; Luka 23:⁠4.

Neʼe tonu ia ʼe gata aipe te fakamāuʼi ʼo Sesu, kae neʼe haga lau aipe e te kau Sutea ko ia ʼe ina veuki te fenua. Ko te tupuʼaga tāfito ʼo tanatou ʼave ia Sesu ke fakamāuʼi e te kau Loma neʼe ko tanatou fuaʼa ki ai, pea neʼe ʼiloʼi e Pilato ia te faʼahi ʼaia. Neʼe ina toe ʼiloʼi foki ko te fakaʼāteaina ʼo Sesu ʼe fakatupu ai anai he maveuveu, pea neʼe mole fia fai ki te faʼahi ʼaia. Neʼe mole ina loto ke toe ʼāsili age te ʼu maveuveu, koteʼuhi ko Palapasi mo te tahi ʼu hahaʼi neʼe pilisoniʼi ʼuhi ko tana agatuʼu pea mo tana fai fakapō. (Maleko 15:​7, 10; Luka 23:2) Pea tahi ʼaē meʼa, ko te ʼu fihi ʼuluaki mo te kau Sutea neʼe kua ʼulihi ai te matagafua ʼo Pilato iā muʼa ʼo Tipelio, ʼaē neʼe ʼiloa ʼi tana aga fefeka mo te ʼu kovana ʼaē neʼe mole nātou fakahoko lelei tonatou maʼua. Pea ko te mulimuli ki te meʼa ʼaē neʼe kole age e te kau Sutea ʼe faka ʼuhiga ʼaki anai ʼe ko he kovana vaivai. Koia neʼe faigataʼa kiā Pilato hana fai he tonu.

ʼI tana logo ki te haʼuʼaga ʼo Sesu, neʼe faigaʼi e Pilato ke ʼave ke fakamāuʼi ia ia e Helote Atipasi, ko te pule tisitilike ʼo Kalilea. ʼI te mole tali e Helote, neʼe faigaʼi e Pilato ke kole age e te hahaʼi ʼaē neʼe māʼopoʼopo ʼi tuʼa ʼi tona fale hau, ke faka ʼāteaina ia Sesu, ʼo mulimuli ki te agaʼi fenua ʼaē ke faka ʼāteaina he tagata pilisoni ʼi te ʼaho ʼo te Pāsikate. Kae neʼe kalaga te hahaʼi ke faka ʼāteaina ia Palapasi.​—Luka 23:​5-19.

Neʼe lagi fia fai e Pilato he meʼa lelei, kae neʼe ina toe fia hāofaki pe foki tona tuʼulaga pea mo fia lelei ki te hahaʼi. Pea neʼe ina fakamuʼamuʼa tona tuʼulaga ʼi hana fakalogo ki tona leʼo ʼo loto mo te faitotonu. Neʼe ina kole ke ʼavage he moʼi vai, pea fanofano kiai ʼona nima pea mo ina fakahā ʼe mole hona pikipikiga mo te mate ʼaē ka hoko.a Logola neʼe tui ko Sesu neʼe mole ʼi ai hana hala, kae neʼe fakatotonu e Pilato ke huipiʼi ia Sesu pea mo ina tuku te kau Solia ke nātou manukiʼi, mo nātou haha, pea mo nātou ʼanuʼanuhi.​—Mateo 27:​24-31.

Neʼe toe faigaʼi e Pilato ke faka ʼāteaina ia Sesu, kae neʼe kalaga age ia te hahaʼi kapau ʼe ina fai ia te faʼahi ʼaia, pea ʼe mole kaumeʼa mo Sesale. (Soane 19:12) ʼI tana logo ki te meʼa ʼaia, neʼe mulimuli ia Pilato ki tonatou loto. Neʼe ʼui fēnei e te tagata poto ʼo ʼuhiga mo te tonu ʼa Pilato: “Neʼe fēnei tana puleʼaki: ke matehi te tagata. Neʼe tonu ke matehi te tagata Sutea ʼaē neʼe hage neʼe mole ko he tagata maʼuhiga; neʼe ko he agavale mo kanapaula neʼe ina tuku ke hoko he maveuveu ʼuhi pe ko te tagata ʼaia.”

Koteā ʼAē Neʼe Hoko Kiā Pilato?

Ko te meʼa fakamuli ʼaē neʼe hoko ʼi te maʼuli ʼo Pilato neʼe ko te tahi maveuveu. ʼE fakamatala e Josèphe, neʼe māʼopoʼopo te kau Samalitana kaugamālie mo ʼanatou mahafu tau ʼi te Moʼuga ʼo Kelisime, he neʼe nātou fia maʼu ia te ʼu koloā neʼe lau neʼe tanu ai e Moisese. Neʼe ʼalu ia Pilato ʼo fehōkosi mo nātou, pea neʼe matehi e tana kau solia te kaugamālie ʼo te kau Samalitana ʼaia. Neʼe tagi te kau Samalitana ki te pule ʼo Pilato, ia Lucius Vitellius, ʼaē neʼe kovana ʼi Silia. ʼE mole tou ʼiloʼi peʼe neʼe koteā te manatu ʼa Vitellius ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼaē neʼe fai e Pilato, pe neʼe kovi peʼe kailoa. Kae neʼe ina fakatotonu ke ʼalu ia Pilato ki Loma ʼo fakahāhā ki te hau te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina fai. Kae ʼi muʼa ʼo tana tau atu ki Loma, neʼe mate ia te hau ko Tipelio.

ʼE fakamatala ʼi te nusipepa, “ ʼi te temi leva ʼaia neʼe mole kei maʼu he fakamatala ʼi te hisitolia ʼo ʼuhiga mo Pilato, kae neʼe fai te ʼu fagana ʼo ʼuhiga mo ia.” Kae tokolahi neʼe nātou faigaʼi ke nātou maʼu he tahi ʼu fakamatala ʼo ʼuhiga mo ia. ʼE nātou lau ko Pilato neʼe liliu ko te Kilisitiano. Ko te kau “Kilisitiano” ʼo Etiopea neʼe nātou fakaliliu ia ia ko te “sagato.” Ko Eusèbe, ʼaē neʼe faitohi ʼi te fakaʼosi ʼo te tolu sēkulō pea mo te kamataʼaga ʼo te fā sēkulō, neʼe ko te ʼuluaki tagata ʼi te kaugamālie ʼaē neʼe nātou lau ko Pilato neʼe fakamate, ohage ko Sutasi Isikaliote. Kae ʼe mole ʼiloʼi papau e he tahi peʼe koteā te meʼa ʼaē neʼe hoko kiā Pilato.

Ko Pilato neʼe lagi logogataʼa, mo faʼifaʼitaliha fau, pea mo aga fefeka. Kae neʼe nofo ʼi tona tuʼulaga lolotoga te ʼu taʼu e hogofulu, kae neʼe kaugamālie te kau kovana ʼaē neʼe nounou tonatou temi kovana. ʼI te fakafuafua ʼa te kau Loma, ko Pilato neʼe faiva ʼi tana gāue. Neʼe fakahigoaʼi ko te tagata fula he neʼe ina puipui ia ia, ʼi tana tuku ke gaohi koviʼi pea mo matehi ia Sesu. ʼE lau e ʼihi ko te gāue ʼa Pilato neʼe mole ko te fakahoko ʼo te faitotonu, kae ko te taupau ia ʼo te tokalelei pea te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼaoga ki te puleʼaga Loma.

Ko te temi ʼo Pilato neʼe kehe ia mo totatou temi. Kae ʼe mole feala ke faka lākatonuʼi he tuʼi fakamāu ʼe ina tauteaʼi he tagata neʼe mole ina fai he meʼa ʼe kovi. Pea kanapaula neʼe mole felāveʼi ia Pilato mo Sesu, kanaʼauala neʼe lagi hage pe anai ko te tahi ʼu tagata ʼiloa ʼaē ʼe tohi ʼonatou higoa ʼi te ʼu tohi fakamatala hisitolia.

[Kiʼi nota]

[Paki ʼo te pasina 11]

Ko te fakaʼiloga ʼaenī neʼe maʼu ʼi Sesalea, ʼe tohi ai ko Posio Pilato neʼe kovana ʼi Suta