Tou Faʼifaʼitakiʼi Ia Te Agavaivai Mo Te Agalelei ʼa Sesu

1. Ka tou faʼifaʼitakiʼi ia Sesu, he koʼe ʼe tou fakaovi ai kia Sehova?

ʼI TE agamahani, ʼe tou faigaʼi ke tou faʼifaʼitakiʼi ia natou ʼae ʼe tou leleiʼia. Pea ʼe mole he tahi ʼi tuʼa atu ʼo Sesu Kilisito ʼe tuha ke tou faʼifaʼitakiʼi. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe ui e Sesu ʼo ʼuhiga mo ia totonu: “Ko ae kua sio kia au kua sio ia ki te Tamai.” (Soane 14:9) ʼE faʼifaʼitakiʼi lelei e Sesu ia te ʼulugaaga ʼo tana Tamai. Koia mo kapau ʼe tou ako ʼo ʼuhiga mo Sesu, pea ʼe hage pe ʼe tou toe ako ʼo ʼuhiga mo Sehova. Pea moka tou faʼifaʼitakiʼi ia Sesu, ʼe tou fakaovi ai kia Sehova, ʼae ʼe maʼuhiga tokotahi ʼi te ʼatulaulau. ʼI toe pilivilesio leva.

2, 3. (1) He koʼe neʼe foaki mai e Sehova ia he fakamatalatala lelei ʼo ʼuhiga mo te maʼuli ʼo Sesu? Pea kotea ʼae ʼe loto e te ʼAtua ke tou fai? (2) Kotea ʼae ka tou talanoa anai ki ai ʼi te alatike ʼaeni pea mo ʼae ka hoa mai?

² ʼE foaki mai e Sehova ʼi te Tohi-Tapu ia he fakamatalatala lelei ʼo ʼuhiga mo te maʼuli ʼo Sesu. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe loto e totatou ʼAtua ke tou iloʼi ia tona ʼAlo ke feala ai hatatou faʼifaʼitakiʼi ia ia. (Lau ia 1 Petelo 2:21.) ʼI te Tohi-Tapu, ʼe fakatatau ia te faʼifaʼitaki ʼae neʼe tuku mai e Sesu maʼa tatou ki he ʼu lakaʼaga. Kotea tona fakaʼuhiga? ʼE loto e Sehova ke tou mulimuli ki te ʼu lakaʼaga ʼo tona ʼAlo, ko tona fakaʼuhiga, ke tou faʼifaʼitakiʼi ia Sesu ia meʼa fuli ʼae neʼe ina fai. ʼE moʼoni, neʼe haohaoa ia Sesu, koia ʼe mole fakamaʼua mai anai e Sehova ke haohaoa ia tatatou faʼifaʼitakiʼi ia tona ʼAlo. Kaʼe ʼe loto e te ʼAtua ke tou fai ia meʼa fuli ʼae ʼe tou lavaʼi moʼo faʼifaʼitakiʼi ia Sesu.

³ Tou vakaʼi ʼihi kalitate ʼo Sesu. ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou talanoa anai ki tana agavaivai pea mo tana agalelei. Pea ʼi te alatike ʼae ka hoa mai, ʼe tou talanoa anai ki tana lototoʼa mo tana fakasiosio tonu. ʼE tou tali anai ki te ʼu fehuʼi ʼaeni ʼe tolu ʼo ʼuhiga mo te ʼu kalitate takitahi ʼaia: Kotea tona fakaʼuhiga? Neʼe fakaha feafeaʼi e Sesu ia te kalitate ʼaia? ʼE tou lava faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi ia Sesu?

ʼE AGAVAIVAI IA SESU

4. Kotea te fakaʼuhiga ʼae ke tou agavaivai?

⁴ Kotea ia te agavaivai? Tokolahi te hahaʼi ʼae ʼe fialahi ʼe natou ui ko te agavaivai ʼe ko he vaivaiʼaga peʼe ko te manatu ʼae ʼe mole kita lavaʼi he meʼa. Kaʼe ʼe moʼoni koa ia te manatu ʼaia? ʼI tona fakahagatonu, ke tou agavaivai, ʼe ʼaoga ke tou malohi mo lototoʼa. Ko he tahi ʼe agavaivai, ʼe mole fialahi pea mo fia maʼuhiga. (Filipe 2:3) Ke tou agavaivai, ʼe ʼaoga ke tou maʼu he manatu ʼe lelei ʼo ʼuhiga mo tatou totonu. Ohage la, ʼe ui fenei ʼi te tikisionalio Fakatohi-tapu: “Ko te agavaivai ʼe ko tatatou mahino ʼae ko tatou ko te ʼu meʼa noa ia muʼa ʼo te ʼAtua.” Pea tahi, kapau ʼe tou agavaivai, ʼe mole tou manatu anai ʼe tou lelei age tatou ʼi ʼihi. (Loma 12:3) ʼE mahino ia ʼe mole faigafua ki he tagata agahala hana fakaha ia te kalitate ʼaia. Kaʼe ʼe feala ke tou ako ke tou agavaivai mo kapau ʼe tou metitasio ki te maʼoluga ʼo Sehova pea mo faʼifaʼitakiʼi ia Sesu.

5, 6. (1) Ko ai te alekaselo ko Mikaele? (2) Neʼe fakaha feafeaʼi e Mikaele ia tana agavaivai?

⁵ Neʼe fakaha feafeaʼi e Sesu ia te agavaivai? Neʼe agavaivai tuʼumaʼu pe ia te ʼAlo ʼo te ʼAtua, ʼi tona ʼuhiga ʼaselo ʼi te lagi pea ʼi tona ʼuhiga tagata haohaoa ʼi te kele. Tou vakaʼi he ʼu faʼifaʼitaki.

⁶ Tana faʼahiga manatu. ʼI te Tohi-Tapu ʼi te tohi ʼo Suta, ʼe tou lau ai ia he aluʼaga ʼo te maʼuli ʼo Sesu ʼi muʼa ʼo tana hifo mai ki te kele. (Lau ia Suta 9.a) ʼI tona ʼuhiga alekaselo ko Mikaele, ko tona fakaʼuhiga, te pule ʼo te kau ʼaselo, ko Sesu neʼe ‘feleaʼaki mo te Tevolo’ pea neʼe nā “fihi” ai “ki te sino ʼo Moisese.” Hili te mate ʼa Moisese, neʼe tuku e Sehova ia tona sino ki he koga meʼa ʼe mole maʼu anai e he tahi. (Tetelonome 34:5, 6) Neʼe lagi loto e te Tevolo ke ina fakahalaʼi ia te kau Iselaele ke natou fakaʼaogaʼi te sino ʼo Moisese moʼo lagolago ki te tauhi hala. Tatau aipe pe kotea te meʼa ʼae neʼe loto e te Tevolo ke ina fai, kaʼe ʼaki he lototoʼa neʼe taʼofi ia ia e Mikaele. ʼE ui ʼi te tohi, ko te kupu “fihi” ʼe toe fakaʼaogaʼi moʼo fakamatalatala he fihi ʼe fakamauʼi ʼi te telepinale, pea lagi ko tona fakaʼuhiga, ko ‘Mikaele ʼe ina fakafihiʼi ia te loto ʼae ʼa Satana ke ina toʼo te sino ʼo Moisese.’ Kaʼe neʼe mahino ki te alekaselo, ko tona ʼuhiga pule ʼe fakatuʼakoi. Koia ʼae neʼe ina tuku ai ia te aluʼaga ʼaia kia Sehova, te Tuʼi Fakamau Maʼoluga, ia ia tokotahi pe ʼae ʼe tonu ke ina fakamauʼi ia Satana. Neʼe fakaha ai e Sesu ia tana agavaivai.

7. Neʼe fakaha feafeaʼi e Sesu ia tana agavaivai ʼi tana faʼahiga palalau pea mo ʼana gaue?

⁷ ʼI te kei nofo ʼa Sesu ʼi te kele, neʼe ina toe fakaha ia tana agavaivai ʼaki tana ʼu faʼahiga palalau pea mo te ʼu meʼa ʼae neʼe ina fai. Tana faʼahiga palalau. ʼE mole he temi neʼe loto ai e Sesu ke ina fai he meʼa ke tokagaʼi ia ia. Koteʼuhi neʼe ina loto ke alu fuli ia te kololia ki tana Tamai. (Maleko 10:17, 18; Soane 7:16) Neʼe mole he lakaga neʼe ina fai ai ni palalau ki ʼana tisipulo ke tupu ʼaki ai hanatou manatu ʼe mole natou popoto peʼe mole natou maʼuhiga. Kaʼe neʼe fakaʼapaʼapa pea mo ina fakaha ia tana falala ʼae kia natou ʼo ina fai he ʼu fakavikiviki ki ʼonatou kalitate. (Luka 22:31, 32; Soane 1:47) ʼAna gaue. Neʼe ina filifili ke maʼuli fakafeʼauga. (Mateo 8:20) Pea neʼe lotolelei ke ina fakahoko he gaue ʼe mole faʼa maʼuhiga ʼe mole fia fakahoko e ʼihi. (Soane 13:3-15) Pea tahi, neʼe ko ia ko he faʼifaʼitaki haohaoa ʼo te agavaivai koteʼuhi neʼe fakalogo. (Lau ia Filipe 2:5-8.) Neʼe mole hage ia ko te hahaʼi fialahi ʼae ʼe mole fia fakalogo ki ʼihi. Koteʼuhi ʼaki he agavaivai neʼe ina fai ia meʼa fuli pe ʼae neʼe fakatotonu age e Sehova ke ina fai, maʼia “o kaku ki te mate.” ʼO ha lelei mai, ko Sesu, ia te Foha ʼo te tagata neʼe “agavaivai.”—Mateo 11:29.

TOU FAʼIFAʼITAKIʼI TE AGAVAIVAI ʼA SESU

8, 9. ʼE tou lava fakaha feafeaʼi ia te agavaivai?

⁸ ʼE tou lava faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi ia te agavaivai ʼa Sesu? Tatatou faʼahiga manatu. Moka tou agavaivai, ʼe tou mahino ai ko totatou ʼuhiga pule ʼe fakatuʼakoi. Pea ʼe tou iloʼi ʼe mole tonu ke tou fakamauʼi ʼihi, koia ʼae ʼe mole tou fatufatuʼi anai natou peʼe tou mahalohalo ki ʼanatou fakatuʼutuʼu. (Luka 6:37; Sakopo 4:12) ʼE tokoni mai ia te agavaivai ke ʼaua naʼa tou fia “maonioni” fau. Ko tona fakaʼuhiga, ʼe mole tou manatu anai ʼe tou lelei age tatou ia natou ʼae ʼe mole natou maʼu te ʼu fealagia peʼe ko te ʼu pilivilesio ʼae ʼe tou maʼu. (Ekelesiasi 7:16) Pea ko te kau tagata ʼafeā ʼae ʼe agavaivai, ʼe mole natou manatu ʼe natou lelei age ʼi ʼonatou tehina mo tuagaʼane. Kaʼe ki te ʼu tauhi ovi ʼofa ʼaia, ʼe ‘maʼoluga age natou ake ʼae’ ia natou totonu.—Filipe 2:3; Luka 9:48.

⁹ Tou vakaʼi ia te faʼifaʼitaki ʼa W. J. Thorn, ʼae neʼe kamata ia tana gaue taupau feʼaluʼaki ʼi te taʼu 1894. Hili ki ai he ʼu taʼu, neʼe hinoʼi ia ia ke alu ʼo tokaga ki te ʼu moa ʼo te fale gaue kele ʼe higoa ko te Fale Gaue ʼo Te Puleʼaga, ʼi New York. ʼI te temi pe ʼae ʼe manatu ai ʼe tonu ke ina fai he gaue ʼe maʼuhiga, ʼe ina ui fenei kia ia totonu: “Ia koe ko te efu noa, kotea ʼae ʼe ke fiameʼameʼa ai?” (Lau ia Esaia 40:12-15.) ʼI toe agavaivai leva.

10. ʼE tou lava fakaha feafeaʼi ia te agavaivai ʼi tatatou faʼahiga palalau pea mo ʼatatou gaue?

¹⁰ Tatatou faʼahiga palalau. Kapau ʼe tou agavaivai moʼoni, ʼe malave anai ki tatatou faʼahiga palalau ki ʼihi. (Luka 6:45) Moka tou faipalalau mo natou, ʼe mole tou palalau tafitō pe anai ki ʼotatou pilivilesio pea mo te ʼu meʼa ʼae neʼe tou fai. (Taaga Lea 27:2) Kaʼe ʼe tou fakamalo anai ki ʼotatou tehina mo tuagaʼane ʼo ʼuhiga mo te ʼu gaue lelei ʼae ʼe natou fai, pea ʼe tou tokagaʼi tafitō anai ʼonatou kalitate mo ʼonatou fealagia. (Taaga Lea 15:23) ʼAtatou gaue. ʼE mole faigaʼi e te kau Kilisitiano ʼae ʼe agavaivai ke natou iloa peʼe ke natou maʼuhiga ʼi te malama ʼaeni. Kaʼe ʼe natou filifili ke natou maʼuli fakafeʼauga, ʼo natou fai ai he gaue ʼe mole faʼa maʼuhiga ke feala hanatou fakaʼaogaʼi lahi tonatou temi maʼa Sehova. (1 Timoteo 6:6, 8) Pea ko te meʼa ʼae ʼe maʼuhiga, ko tatatou fakaha ia tatatou agavaivai ʼaki tatatou fakalogo. ʼE tonu ke tou agavaivai ke feala ai hatatou ‘fakalogo ki ʼotatou takitaki,’ ʼi te kokelekasio, pea ke tou tali mo mulimuli ki te takitaki ʼa te kautahi ʼa Sehova.—Hepeleo 13:17.

ʼE AGALELEI IA SESU

11. Kotea ia te agalelei?

¹¹ Ko te agalelei ʼe ko he agaaga ia ʼo te ʼofa. Pea ʼe talanoa ʼi te Tohi-Tapu ko Sehova ʼe ‘agalelei mo manavaʼofa.’ (Sakopo 5:11) ʼE ui ʼi te tohi Fakatohi-tapu, ko tatatou fakaha ia te agalelei ʼe mole gata ʼaki pe ia tatatou fakaʼofaʼofa ʼo ʼuhiga mo natou ʼae ʼe ʼaoga ki ai he tokoni. ʼE toe ui ai, moka tou fakaha ia te agalelei, ʼe tou ‘tokakaga ʼo tou fakaovi pea mo tokoni kia natou’ ʼaki tatatou fai he meʼa ʼe ina fetogi anai ia tonatou maʼuli ke lelei age. Ko te agalelei ʼe ko he kalitate ʼe ina uga he tahi ke ina fai he meʼa moʼo fetogi ia te maʼuli ʼo ʼihi.

12. Kotea ʼae neʼe ha ʼaki ai ko Sesu neʼe ʼofa mamahi ki te hahaʼi? Pea kotea ʼae neʼe uga ia Sesu e tana agalelei ke ina fai?

¹² Neʼe fakaha feafeaʼi e Sesu ia tana agalelei? Tana agalelei ʼi ʼana gaue. Neʼe ʼofa ia Sesu ki te hahaʼi. ʼI tana sio ʼae ki te tagi ʼo tona kaumeʼa ko Malia pea mo ʼihi ʼuhi ko te mate ʼa Lasalo, neʼe tagi mo ia. (Lau ia Soane 11:32-35.) Pea ko te ʼofa ʼae neʼe ina fakatuʼuake ai ia te tama ʼa te fafine vitua, ʼae neʼe ina uga ai ia ia ke ina fakatuʼuake ia Lasalo. (Luka 7:11-15; Soane 11:38-44) Neʼe maʼu e Lasalo ia te faiga malie ’ae ki te ʼamanaki ki te ma’uli ’i selo ʼuhi ko te agalelei ʼaia ʼa Sesu. ʼI muʼa atu, neʼe “ofa mamahi” ia Sesu ki te hahaʼi kaugā malie ʼae neʼe ʼomai kia te ia. Pea neʼe ko tona ʼofa ʼae neʼe ina uga ia ia ke ina “ako . . . kia natou ni mea lahi.” (Maleko 6:34) Ko te aluʼaga ʼaia, neʼe ina fetogi ia te maʼuli ʼo natou ʼae neʼe mulimuli ki ʼana akonaki. ʼO ha mai ai, ko te agalelei ʼa Sesu, neʼe mole gata ʼaki pe ia tana fakaʼofaʼofa ki te hahaʼi. Kaʼe ko tana agalelei neʼe ina uga ia ia ke tokoni kia natou ʼae ʼe ʼaoga ki ai he tokoni.—Mateo 15:32-38; 20:29-34; Maleko 1:40-42.

13. Neʼe palalau feafeaʼi ia Sesu ki te hahaʼi ʼaki he agalelei? (Vakaʼi te ʼuluaki pāki.)

¹³ Tana agalelei ʼi ʼana palalau. Neʼe uga Sesu e tona ʼofa ke ina fai he ʼu palalau agalelei ki ʼihi, tafitō ia natou ʼae ʼe lotomamahi. Ne’e fakaʼaoga e te apositolo ko Mateo ia te ʼu palalau ʼa Esaia ʼo ʼuhiga mo Sesu, ne’e ui fenei e Esaia: “E mole ina fasii anai te foi kaho kua mafasi, pea e mole ina tamatei anai te vavae malama kei kakaha.” (Esaia 42:3; Mateo 12:20) Kotea tona fakaʼuhiga? Neʼe mole gaohi koviʼi e Sesu ia te hahaʼi. Kaʼe neʼe ina fakalotofimalieʼi ia natou ʼaki tana faʼahiga palalau. Neʼe ina tala te logo ʼo te ʼamanaki kia natou ʼae ʼe ‘mamahi ʼonatou loto.’ (Esaia 61:1) Neʼe ina fakaafe ia te hahaʼi ʼae ʼe “vaivavai mo mafasia” ke natou ʼomai kia te ia ke feala ai hanatou maʼu “te malolo.” (Mateo 11:28-30) Pea neʼe ina fakapapau ki ʼana tisipulo, ʼe tokaga ia te ʼAtua ki ʼAna kau atolasio takitokotahi, ʼo kau ai mo natou ʼae ʼe “liliki,” peʼe ko natou ʼae mole maʼuhiga ki te malama.—Mateo 18:12-14; Luka 12:6, 7.

TOU FAʼIFAʼITAKIʼI TE AGALELEI ʼA SESU

14. ʼE tou lava fakaha feafeaʼi ia te agalelei ki ʼihi?

¹⁴ ʼE tou lava faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi ia te agalelei ʼa Sesu? Tatatou agalelei. ʼE ui mai ʼi te Tohi-Tapu ke tou faiga ʼo fakaha ia te “manavaofa,” maʼia pe ʼe mole ko hatatou agamahani. ʼE kau ia te ʼu meʼa ʼaia ʼe kita logoʼi ki te ʼulugaaga foʼou ʼae ʼe fakaʼamu e Sehova ke kofuʼi e te kau Kilisitiano fuli. (Lau ia Kolose 3:9, 10, 12.) ʼE ke lava fakaha feafeaʼi ia te agalelei? ʼE ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “Koutou fakalaulahi . . . tokotou loto.” (2 Kolinito 6:11-13) Fakalogo lelei moka fakaha atu e he tahi ʼana manatu pea mo te faʼahi ʼae ʼe tuʼania ki ai. (Sakopo 1:19) Fakakaukauʼi age muʼa, pea mo ke fai te fehuʼi ʼaeni kia koe: ‘Ka na pau la neʼe au tau mo te aluʼaga ʼaia, ʼe au feafeaʼi anai? Kotea anai ʼae ʼe ʼaoga kia au?’—1 Petelo 3:8.

15. Kotea ʼae ʼe feala ke tou fai moʼo tokoni kia natou ʼae ʼe lagi putu peʼe lotomamahi?

¹⁵ Tatatou agalelei ʼi ʼatatou gaue. Ko tatatou agalelei, ʼe ina uga anai tatou ke tou tokoni ki ʼihi, tafitō ia natou ʼae ʼe putu peʼe lotomamahi. ʼE tou lava tokoni feafeaʼi kia natou? ʼE ui fenei ia Loma 12:15: “Ke kotou fetagihi mo natou e fetagihi.” Tuʼumaʼu pe ʼe ʼaoga age ki te hahaʼi ia he fakalotofimalie ʼi he ʼu puleʼaki. ʼE ʼaoga kia natou ia he kaumeʼa ʼe lototokaga pea mo fagono kia natou. Neʼe fakalotofimalieʼi e te ʼu tehina mo tuagaʼane ia he tuagaʼane hili te mate ʼo tana taʼahine. ʼE ina ui fenei: “ʼE ko he meʼa fakalotofimalie moka ʼomai hoku ʼu kaumeʼa ʼo fetagihi mo au.” ʼE toe feala foki ke tou fakaha ia tatatou agalelei ʼaki tatatou fai he ʼu meʼa ʼe ʼaoga moʼo tokoni ki ʼihi. Lagi, ʼe ʼi ai he fafine vitua ʼe ʼaoga ki ai he tokoni moʼo fai he ʼu kiʼi gaue ʼi tona ʼapi. Peʼe lagi ko he Kilisitiano kua matuʼa ʼe ʼaoga ke ʼave ki te ʼu fono, mo te minisitelio pea mo te toketa. Tatau aipe pe ʼe ko hou ʼaoga veliveli, kaʼe ʼe feala ke ke fetogi te maʼuli ʼo he tahi. (1 Soane 3:17, 18) Kaʼe ko te faʼahi ʼae ʼe maʼuhiga, ko tatatou fakaha ia tatatou agalelei ki ʼihi ʼo tou faiga malohi ʼi te fakamafola ʼo te logo lelei. Koteʼuhi ʼe ko te faʼahiga aluʼaga lelei ʼaia ʼe tahi ʼe feala ke tou fai ke fetogi ai te maʼuli ʼo te hahaʼi fakamalotoloto.

16. Kotea he ʼu palalau ʼe feala ke tou fai moʼo fakalotomalohiʼi ia natou ʼae ʼe lotomamahi?

¹⁶ Tatatou agalelei ʼi ʼatatou palalau. Ko tatatou agalelei, ʼe ina uga anai tatou ke tou “fakalotomalohii natou e mamahi.” (1 Tesalonika 5:14) Kotea he ʼu palalau ʼe feala ke tou fai moʼo fakalotomalohiʼi ia natou? ʼE feala ke tou fakaha age kia natou ʼe tou hoha ʼo ʼuhiga mo natou? ʼE tou lava fakavikiviki pea mo tokoni kia natou ke natou mahino ʼe ʼi ai ʼonatou kalitate pea mo ʼonatou fealagia. ʼE feala hatatou fakamanatuʼi age kia natou neʼe tokoni ia Sehova ke natou maʼu te moʼoni, koia ʼae ʼe natou maʼuhiga kia te ia. (Soane 6:44) ʼE toe feala foki ke tou fakalotofimalieʼi natou, ko Sehova ʼe tokaga ki ʼana kaugana ʼae ʼe lotomamahi peʼe “mafasia tonatou ʼatamai.” (Pesalemo 34:18, MN) ʼE feala ki ʼatatou palalau ke ina fakalotomalohiʼi moʼoni ia natou ʼae ʼe ʼaoga ki ai he fakalotofimalie.—Taaga Lea 16:24.

17, 18. (1) Kotea ʼae ʼe fakaʼamu ki ai ia Sehova ki te kau tagata ʼafeā ʼo ʼuhiga mo tana faga ovi? (2) Kotea ʼae ka tou talanoa anai ki ai ʼi te alatike ka hoa mai?

¹⁷ ʼU tagata ʼafeā, ʼe fakaʼamu ia Sehova ke kotou agalelei mo tana faga ovi. (Gaue 20:28, 29) Kotou manatuʼi, ko tokotou maʼua ia te akoʼi, mo fakalotomalohiʼi pea mo fakalotofimalieʼi ia tana faga ovi. (Esaia 32:1, 2; 1 Petelo 5:2-4) Koia ko he tagata ʼafeā ʼae ʼe ʼofa mamahi, ʼe mole ina faigaʼi anai ke ina puleʼi ʼona tehina, ko tona fakaʼuhiga, ke ina fai he ʼu lekula peʼe ke ina fakakinauʼi natou ke lahi age tanatou gaue kaʼe ʼe mole natou lavaʼi. Kaʼe ko he tagata ʼafeā ʼe ina loto ke fiafia moʼoni ʼona tehina mo tuagaʼane, ʼe lotofalala ia ko tonatou ʼofa ʼae kia Sehova ʼe ina uga anai natou ke natou foaki ki te ʼAtua ia te meʼa ʼe lelei tukupau.—Mateo 22:37.

¹⁸ Moka tou metitasio ki te agavaivai mo te agalelei ʼa Sesu, ʼe uga ai anai tatou ke tou faʼifaʼitakiʼi ia ia. ʼI te alatike ʼae ka hoa mai, ʼe tou talanoa anai pe ʼe feafeaʼi hatatou lava faʼifaʼitakiʼi te lototoʼa mo te fakasiosio tonu ʼa Sesu.