Ko Te Agalelei ʼe Fakafeagai Ki Te Agakovi—Ko He Tau Loaloaga

ʼI TE ʼu ʼata ʼo te lakaga ʼaē, ko te “tama ʼaē ʼe lelei” ʼe mālo tuʼumaʼu aipe ia ʼi te ʼu mālohi kovi. Kae ʼi te agamahani, ʼe mole feiā tuʼumaʼu, pea ko te meʼa ʼe tautau hoko pe la, ʼe hage ia ko te kovi ʼe ko ia ʼaē ʼe ina maʼu te tuʼulaga māʼoluga, ʼe hage ia ko ia ʼaē ʼe mālo.

Ko te ʼu fakamatala ʼo ʼuhiga mo te ʼu aga kovi neʼe hoko ʼe ko he meʼa māhani ia ʼi te tala logo ʼaē ʼi te afiafi. ʼI te potu tokelau ʼo te ʼAtu ʼu Fenua ʼo Amelika, ko te tagata ʼi Milwaukee neʼe ina fakapogi te toko 11 hahaʼi pea ko te ʼu koga ʼo tonatou sino ʼaē neʼe ina tuʼutuʼu neʼe ina fafaʼo ki te ʼaisi. ʼI te potu toga ʼo te fenua pe ʼaia, ko te tagata neʼe hu ki te fale kafe ʼi Texas pea neʼe ina hoko fana pe ia ʼi loto fale lolotoga te ʼu minuta e hogofulu, ʼo na matehi ai te toko 23 hahaʼi ʼo kau ai ia ia. ʼI Kolea, ko te tagata fakafeagai ʼitaʼita neʼe ina tutu te Fale ʼo te Puleʼaga ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, ʼo mate ai te toko 14 kau ʼatolasio ʼa Sehova.

ʼE mole gata ʼaki pe te ʼu meʼa fakamataku ʼaenī ʼe tautau hoko, kae ʼe ʼi ai foki mo te tahi meʼa fakamataku ʼe tau mo te malamanei katoa — ko te pulihi ʼo he hākoga. ʼE lau ko te tahi miliona hahaʼi Arméniens, pea mo te toko ono miliona kau Sutea, pea mo laka ʼi te tahi miliona hahaʼi ʼo Cambodge neʼe mamate ʼi te ʼu filifili faka politike pea mo te ʼu filifili faka hākoga. Ko te meʼa ia ʼe fakahigoaʼi ko te fakamaʼa ʼo te lanu neʼe hoko ʼi te fenua ʼāfea ko Iukoselavia. ʼI te kele katoa, ʼe mole he tahi ʼe ina ʼiloʼi peʼe ko miliona hahaʼi ʼe fia, neʼe mole hanatou lākahala, kae neʼe fakamamahiʼi.

Ko te ʼu malaʼia ʼaia ʼe ina taki mālohi tatou ki te fehuʼi fakahoha ʼaenī: he koʼe koa kua feiā te aga ʼa te hahaʼi? ʼE mole pe feala ke tou ʼui ko te ʼu meʼa fakalialia ʼaia ʼe ko he ʼu gāue ʼa ni ʼu hahaʼi ʼe mole toka tanatou fakakaukau. Ko te fakamahino ʼaenī ʼe mole tau mo te mafola ʼo te agakovi ʼi totatou sēkulō.

Ko te agakovi ʼe faka ʼuhiga ko he tahi ʼe ina fai te aga ʼaē ʼe kovi ʼi tona maʼuli. ʼE ko he aga neʼe fai ʼe he tahi neʼe feala ke ina fili te fai ʼo te meʼa ʼaē ʼe lelei peʼe ko te meʼa ʼaē ʼe kovi. Kapau ko tana fakafuafua ko te meʼa ʼaē ʼe lelei pea mo te meʼa ʼaē ʼe kovi ʼe liliu ia ʼo tuʼutāmaki, pea ko te kovi ʼe mālo. Kae, he koʼe koa ʼe hoko te meʼa ʼaia, pea ʼe feafeaʼi?

Ko te ʼu fakamatalatala faka lotu ʼo ʼuhiga mo te agakovi ʼe mole pe la feʼauga. Ko te filosofia katolika ko Thomas Aquin neʼe ina tala fēnei: “ ʼE lahi te ʼu meʼa lelei neʼe feala pe ke pulihi mo ka na pau la neʼe mole tali e te ʼAtua ke hoko te agakovi.” Tokolahi te kau filosofia polotesita ʼe nātou manatu tahi pea mo ia. Ohage la, ko tana fakahā ʼi te Encyclopédie britannique, ki te manatu ʼa Gottfried Leibniz ko te agakovi “ ʼe ʼaoga ia moʼo fakaʼiloga kehe te agalelei”. ʼI te faka ʼuhiga ʼo tana ʼu palalau, ʼe ʼaoga kia tatou ia te agakovi ke feala ai hatatou leleiʼia te agalelei. ʼE feala pe ke faka ʼuhiga te faʼahiga fakakaukau ʼaia ki he ʼui ki he tahi ʼe ina maʼu te kosea, ko tona mahaki ʼe ko he meʼa ia ʼe ʼaoga ke feala ai ki he tahi ke ina ʼiloʼi moʼoni ʼe maʼuli pea mo mālōlō.

Ko te ʼu fakakaukau ʼo te agakovi ʼe haʼu ia mai te tahi potu. ʼE faka lākahalaʼi koa te ʼAtua? ʼE fēnei te tali e te Tohi-Tapu: “Ke ʼaua naʼa ʼui ʼe he tahi ʼi te ʼahiʼahi: ‘ ʼe ʼahiʼahiʼi ʼau e te ʼAtua.’ Koteʼuhi ʼe mole pe feala ke ʼahiʼahiʼi e te ʼAtua ʼaki te kovi, pea ko ia totonu ʼe mole ina ʼahiʼahiʼi he tahi.” Kapau la ia ʼe mole ko te ʼAtua, ka ko ai ia? ʼE fēnei te tali e te vaega ʼe hoa mai ki ai: “ ʼE ʼahiʼahiʼi takitokotahi te tagata mokā ina tuku ia ia ke taki pea mo kakaʼi e tona holi ʼo ia totonu. Pea ko te holi, ka fakatupu, pea ʼe ina fānauʼi te agahala.” (Sake 1:13-15). Koia ko te aga ʼaē ʼe kovi ʼe tupu mai te fakakaukauʼi ʼo he meʼa ʼe kovi kae mole ʼui ke tekeʼi. Kae, ʼe laka ia te meʼa ʼaē ʼe pipiki ki te potu ʼaia.

ʼE fakamahino e te Tohi-Tapu ko te ʼu holi ki te fai ʼo te agakovi ʼe tupu mai te malaʼia maʼuhiga ʼe tau mo te malamanei: ko te ʼuhiga agahala. ʼE tohi fēnei e te ʼapositolo ko Paulo: “Koia ʼaē, ʼaki te tagata pe e tahi ko te agahala neʼe hu ki te malamanei, pea ʼaki te agahala te mate, pea ko te mate neʼe mafola leva ki te tagata fuli koteʼuhi ko te hahaʼi fuli kua agahala.” (Loma 5:12). ʼUhi ko te agahala neʼe tou maʼu mai totatou tutupu, ko te meʼa ʼaē ko te tahi manatu pe kia kita ʼe mālohi age ia ʼi te agaʼofa ʼi tatatou fakakaukau, pea ko te aga fekai ʼe feala pe ke ina meʼa noaʼi te fakaʼofaʼofa.

ʼE moʼoni, ʼe tokolahi te hahaʼi ʼe nātou ʼiloʼi lelei pe ko ʼihi aga ʼe kovi. Ko tanatou leʼo ʼo loto — peʼe ko te “lao ʼe tuʼu ʼi tonatou loto”, ohage ko tana fakahigoaʼi e Paulo — ʼe ina tāʼofi nātou ʼi he fai ʼo he aga ʼe kovi (Loma 2:15). Kae, ko he ʼaluʼaga kovi ʼe feala ke ina molehi te ʼu faʼahiga manatu ʼaia, pea ʼe feala pe ke mate te leʼo ʼo loto mo kapau ʼe tautau hoko te meʼa ʼaiaa. — Vakaʼi ia 1 Timoteo 4:2.

ʼE feala pe koa ke ʼui ko te ʼuhiga agahala ʼo te tagata ʼaē ʼe tupu ai te ʼu agakovi ʼo totatou temi? Neʼe fēnei te fakamatala ʼa te tagata fai hisitolia ko Jeffrey Russell: “ ʼE moʼoni ʼe ʼi ai te kovi ia tatou takitokotahi, kae māʼia pe la mo te fakatahiʼi ʼo te agakovi ʼo he ʼu hahaʼi tokolahi ʼe mole pe feala ke ina fakamahino te ʼuhiga ʼo te meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi Auschwitz (...). Ko te ʼuhiga ia ʼo te agakovi ʼaia feiā mo tona lahi ʼe vaha kehekehe mo te ʼu agakovi ʼa te tagata.” ʼE mole he tahi age ia Sesu neʼe ina tuhiʼi te haʼuʼaga ʼo te agakovi ʼaia.

ʼI muʼa ʼo tana mate, neʼe fakamahino e Sesu ko te ʼu tagata ʼaē neʼe nātou fai te fakatuʼutuʼu ke matehi ia ia neʼe mole ʼāteaina pe kia nātou ia te fai ʼo te fakatuʼutuʼu ʼaia. Ko te mālohi fakapulipuli ʼaē neʼe ina taki ia nātou. Neʼe tala fēnei age e Sesu kia nātou: “ ʼE koutou ʼomai, koutou, mai takotou tāmai, te Tevolo, pea ʼe koutou fia fakahoko te ʼu meʼa ʼaē ʼe holi ki ai takotou tāmai. Neʼe ko he fakapō ia ʼi tana kamata, pea neʼe mole haga nofo ia ʼi te moʼoni.” (Soane 8:44). Ko te Tevolo, ʼaē ʼe fakahigoaʼi e Sesu ko te “pule ʼo te mālama ʼaenī”, ʼe ʼi ai tona tuʼulaga maʼuhiga ʼi te uga ʼaē ki te agakovi. — Soane 16:11; 1 Soane 5:19.

Ko te ʼuhiga heʼe haohaoa ʼo te tagata pea mo te mālohi ʼa Satana neʼe tupu ai te ʼu mamahi lolotoga te ʼu taʼu ʼe lauʼi afe. Pea ʼe mole ʼi ai he fakaʼiloga ko tanatou puleʼi te malamanei ʼe fakamamalie. ʼE haga nofo pe anai koa te agakovi? Peʼe ʼe pulihi anai koa te agakovi ʼe he ʼu mālohi ʼe lelei?

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 2]

Cover: U.S. Army photo

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 3]

U.S. Army photo