ʼE Mālo Anai Koa Te Agalelei ʼi Te Agakovi ʼo Talu Ai?

KUA teitei taʼu e lua afe kua hili, ko Sesu Kilisito, ko he tagata neʼe mole hana lākahala, neʼe ʼahiʼahiʼi lolotoga tona maʼuli. Ko te hahaʼi agakovi neʼe nātou fakatuʼutuʼu ke nātou matehi ia ia koteʼuhi ko tana tala te moʼoni. Neʼe fakahalaʼi ia ia ʼo tukuga koviʼi ʼe fakafeagai ki te puleʼaga, pea ko te hahaʼi tokolahi neʼe nātou tagi ke matehi ia ia. Ko te kovana loma, ʼaē neʼe lahi age kia ia tona tuʼulaga faka politike ʼi te maʼuli ʼo te tufuga ʼakau agavaivai, neʼe ina tauteaʼi ia Sesu ki te mate fakamataku. ʼI te ʼaluʼaga ʼo te ʼu meʼa neʼe hoko, ʼe hage ia ko te agakovi neʼe mālo.

Kae, ʼi te po ʼaē ʼi muʼa ʼo tona mate, neʼe fēnei te ʼui ʼa Sesu ki tana kau tisipulo: “Neʼe ʼau mālo ʼi te malamanei.” (Soane 16:33). Koteā te faka ʼuhiga ʼo te ʼu palalau ʼaē neʼe ina fai? Neʼe mālo ia ʼi te ʼaluʼaga ʼaē neʼe mole pikisia ia ʼi te agakovi ʼo te malamanei pea neʼe mole ina haga ia ʼo tauʼi ʼaki te agakovi. Neʼe mole lavaʼi e te malamanei te faigaʼi ʼo Sesu ke ina fai he aga ʼe kovi (Vakaʼi ia Loma 12:2, Kuen). Māʼia pe la ʼi tona temi mate, neʼe fēnei tana faikole maʼa nātou ʼaē neʼe nātou fakapogi ia ia: “Tāmai, fakamolemole age kia nātou, koteʼuhi ʼe mole nātou ʼiloʼi te meʼa ʼaē ʼe nātou fai.” — Luka 23:34.

Neʼe fakahā e Sesu — māʼia pe la mo te temi mate — ʼe feala pe ke lavā te agakovi. Neʼe ina fakaloto mālohiʼi tana kau tisipulo ke nātou tahi tauʼi te agakovi. ʼE feafeaʼi anai hanatou fai te faʼahi ʼaia? ʼE tonu ke nātou maʼuliʼi te tokoni faka tohi-tapu ʼaē “ke ʼaua naʼa liufaki te agakovi ki he tahi ʼaki te agakovi” pea mo “haga mālo aipe ʼi te agakovi ʼaki te agalelei”. (Loma 12:17, 21.) Kae ʼe ʼi ai moʼoni koa he fua ʼo te taʼi gāue ʼaia?

Ko te tauʼi ʼo te agakovi ʼi Dachau

Ko Else ko te fafine Siamani neʼe pilisoniʼi ʼi Dachau, neʼe ina foaki te meʼa ʼofa maʼuhiga ki te kiʼi taʼahine Lusia ʼe taʼu 14, ko te meʼa ʼofa ʼaē, ko te tui pea mo te ʼamanaki.

Ko Dachau neʼe ko he lotoʼā fakamamahi neʼe ʼiloa, ko te hahaʼi ʼe lauʼi afe neʼe matematehi ʼi ai, pea ko te hahaʼi ʼe lauʼi teau, ʼaē neʼe kau ai te kiʼi taʼahine Lusia, neʼe fakaʼaogaʼi nātou ki te ʼu ʼahiʼahiʼi ʼo te ʼu meʼa faka tōketā. Ko Dachau neʼe ko te fakatafitoʼaga ʼaia ʼo te agakovi. Logope la tona ʼuhiga “kele kovi”, kae neʼe “homo” ai te agalelei pea mo tuputupu.

Neʼe lave ki te loto ʼa Else te mamahi ʼe tau mo te kiʼi taʼahine ʼaē neʼe fakakinauʼi ke mamata ki te fakaʼalikiʼi ʼo tana faʼe e te kau tagata leʼo S.S. ʼAki te tūʼa mamafa neʼe feala pe ke tau mo ia, neʼe faigaʼi e Else ʼi te ʼu temi faigamalie ke palalau ki te kiʼi taʼahine ʼo ʼuhiga mo te agalelei pea mo te agakovi, pea ʼo ʼuhiga mo te ʼamanaki faka tohi-tapu ʼaē ko te fakatuʼuake mai te mate. Neʼe ina akoʼi ki tona kiʼi kaumeʼa ke ʼofa kae situʼa ki te fehiʼa. Pea ko te kiʼi taʼahine Lusia ʼaē neʼe hāo ʼi te ʼu meʼa fakalialia ʼo Dachau, ʼe fakamālo kia Else.

Neʼe fai e Else te faʼahi ʼaia koteʼuhi neʼe fia mulimuli ki te faʼifaʼitaki ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te tokaga ki te hahaʼi. ʼI tona ʼuhiga Fakamoʼoni ʼa Sehova, neʼe mahino ki ai ʼe mole tonu ke liufaki te agakovi ʼaki te agakovi, pea ko tana tui neʼe ina uga ia ia ke tokoni ki ʼihi hahaʼi ke nātou fai feiā. Logope neʼe maʼuli mamahi ʼi Dachau, kae neʼe mālo ia ʼi te faʼahi ʼo te ʼu agaaga ʼi te faiga ʼa te agakovi. Pea neʼe mole ko ia tokotahi pe neʼe ina fai te faʼahi ʼaia.

ʼI tana tohi Histoire du christianisme (fakapilitānia), neʼe fakatokagaʼi e Paul Johnson “[ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova] neʼe nātou fakafisi ki te pipiki ki te Puleʼaga faka nasi, ʼaē neʼe nātou tala ko he Puleʼaga faka nasi ʼe kovi ʼaupito. (...) Ko te hivagofulu-ma-fitu ki te teau ia nātou ʼaia neʼe nātou tau mo te ʼu faʼahiga fakataga kehekehe”. ʼE ko he tau koa ʼe mole ʼi ai hona ʼamanaki? ʼI te tohi Valeurs et Violence à Auschwitz, neʼe fēnei te ʼui ʼa te sociologue polonia ko Anna Pawelczynska ʼo ʼuhiga mo te kau Fakamoʼoni: “Ko te kiʼi kūtuga ʼo te kau pilisoni ʼaia neʼe nātou maʼu te ʼatamai mālohi ʼi tanatou fakakaukau, pea neʼe nātou mālo ʼi te ʼaluʼaga ʼo tanatou faʼahiga tau ʼaia ʼi te kau Nasi.”

Kae ʼe tokolahi ia tatou, ko te tau tāfito ʼe ko te tau ki totatou ʼuhiga agahala ʼo tatou totonu pe kae mole ko he agakovi ia mai tuʼa. ʼE ko he tau kia tatou totonu pe.

Ko te mālo ʼi te agakovi ʼaē ʼe ia tatou totonu pe

Neʼe fēnei te fakamatalata e te ʼapositolo ko Paulo ʼo ʼuhiga mo te tau ʼaia: “Ko te lelei ʼaē ʼe ʼau fia fai ʼe mole ʼau fai, kae ko te kovi ʼaē ʼe mole ʼau fia fai, koia ʼaē ʼe ʼau fai.” (Loma 7:19, Selusalemi). Neʼe ʼiloʼi lelei e Paulo, ko te fai ʼo te meʼa ʼaē ʼe lelei ʼe mole ko he meʼa ʼe faigafua tuʼumaʼu.

Ko Eugenioa neʼe ko te tagata sepania kei tūpulaga neʼe ina tauʼi ia taʼu e lua tana ʼu agakovi. Neʼe fēnei tana fakamatala: “Neʼe tonu aipe ke ʼau fefeka pea mo ʼau. Talu mai taku kei veliveli, neʼe ʼau tau holi ki te ʼu aga heʼeʼaoga. Pea ʼi taku lahilahi age, neʼe ʼau kau ki te ʼu fiafia fakavale ʼa te kau tagata ʼe nātou momoe mo te tahi kau tagata, pea ʼi tona ʼui fakahagatonu, neʼe ʼau leleiʼia te faʼahiga maʼuli ʼaia.” Kae koteā ʼāpe te meʼa ʼaē neʼe tupu ai tana fia fetogi?

Neʼe ʼui fēnei e Eugenio: “Neʼe ʼau loto ke ʼau lelei ia muʼa ʼo te ʼAtua, pea neʼe ʼau ako ʼi te Tohi-Tapu ʼe mole ina leleiʼia toku faʼahiga maʼuli. Koia neʼe ʼau fakatotonu ai ke ʼau liliu ko he tahi faʼahiga tagata, ke ʼau taupau ai te takitaki ʼa te ʼAtua. ʼI te ʼaho fuli pe, neʼe tonu ke ʼau tauʼi te ʼu manatu kovi pea mo heʼeʼaoga ʼe nātou fakamamafa tuʼumaʼu toku ʼatamai. Neʼe ʼau faiga fakamalotoloto ke ʼau mālo ʼi te tau ʼaia, pea neʼe ʼau kole tuʼumaʼu aipe te tokoni ʼa te ʼAtua. Hili ʼaia taʼu e lua, ko te meʼa ʼaē neʼe kovi ʼaupito kua feala ʼosi leva taku tekeʼi, kae neʼe hoko aipe taku fakafefeka ʼo ʼuhiga pe mo ʼau totonu. Kae ko te tau neʼe ko he meʼa ia ʼe ʼaoga. Kua ʼau maʼu leva te fakaʼapaʼapa ʼe tau mo ʼau, pea mo he nofo ʼohoana fīmālie, kae tāfito ʼi te ʼu meʼa fuli ʼaia, ko taku felogoi lelei ʼaē mo te ʼAtua. ʼE ʼau ʼiloʼi ʼaki te meʼa neʼe hoko kia ʼau ko te ʼu manatu kovi ʼe feala honatou toʼo ʼi tatatou ʼu fakakaukau ʼi muʼa ʼo hanatou fua — mo kapau foki ʼe koutou faiga moʼoni ki ai.”

Ko te agalelei ʼe mālo ʼi te agakovi ʼi te temi fuli pe mokā ʼe tekeʼi te manatu kovi, feiā aipe mokā ʼe tou fakafisi te liufaki ʼo te agakovi ʼaki te agakovi. ʼIo, ko te ʼu taʼi mālo ʼaia, logope la honatou maʼuhiga, kae ʼe mole pe feala ke nātou molehi te ʼu matapuna tāfito e lua ʼo te agakovi. Logope tatatou faiga mālohi, ʼe mole feala ia ke tou ʼuʼufi katoa totatou ʼu vaivai, pea ko Satana ʼe kei na puleʼi te malamanei. Koia, ʼe ko te ʼaluʼaga ʼaenī ʼe mole fetogi anai koa ia ʼi he temi?

Ko te fakapulihi ʼo te Tevolo ʼo talu ʼosi ai

Ko te agatonu ʼa Sesu ʼo aʼu ki tona mate neʼe ko he lavā lahi ʼaia ʼa Satana. Neʼe hāla ia Satana ʼi tana ʼahiʼahiʼi te maumauʼi ʼo te agatonu ʼa Sesu, pea ko te hāla ʼaia neʼe ko he fakaʼiloga ʼo te kamataʼaga ʼo te temi fakaʼosi ʼo Satana. Ohage ko tona fakahā e te Tohi-Tapu, ko Sesu neʼe mate ke “ina fakapulihi ʼo talu ʼosi ai, ʼaki tona mate, (...) ia te Tevolo”. (Hepeleo 2:14.) ʼI tona fakatuʼuake mai te mate, neʼe tala fēnei e Sesu ki tana kau tisipulo: “Kua tuku mai kia te ʼau te pule katoa ʼi te lagi mo te kele.” (Mateo 28:18). Pea ko te pule ʼaia ʼe fakaʼaogaʼi anai moʼo molehi te ʼu gāue ʼa Satana.

ʼE fakamatalatala e te tohi ʼo te Fakahā te ʼaho ʼaē neʼe haga ai ia Sesu ʼo kapu ifo ia Satana mai te lagi. Ko te pule ʼo te agakovi, feiā mo tana kau temonio, neʼe lī ifo ki te kele. Ohage ko te meʼa neʼe hoko, ʼe fēnei te valoki e te Tohi-Tapu ko te agakovi ʼe lahi anai: “Malaʼia ki te kele pea mo te tai, he kua hifo atu te Tevolo kia koutou, mo tona ʼita lahi, he kua ina ʼiloʼi kua nounou tona temi.” — Fakahā 12:7-9, 12.

Ko te lea faka polofeta ʼe ina fakahā ko te meʼa faka hisitolia ʼaia kua ʼosi hoko ia — ʼi te temi ʼaē neʼe hoko ai te ʼUluaki Tau faka malamaneib. Ko te meʼa ʼaia ʼe matala mai ai te tuputupu ʼo te agakovi ʼe tou mamata ki ai ʼi totatou temi. Kae kua vave pe te fakagata ʼo te gāue ʼa Satana ʼo talu ai ke ʼaua naʼa ina toe kakaʼi he tahi. — Vakaʼi ia Fakahā 20:1-3.

ʼE feafeaʼi anai te faka ʼuhiga ʼo te ʼu meʼa fuli ʼaia ki te malamanei?

“ ʼE mole fai anai he agakovi”

ʼI tona ʼuhiga Hau ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, kua vave pe te haga ʼa Sesu ʼo fakaʼaogaʼi tana “pule katoa ʼi te kele” moʼo fakatuʼutuʼu he polokalama ʼo te ako fakalaumālie. “ ʼE ko te faitotonu ʼaē ka ako moʼoni anai e te hahaʼi ʼo te kele maʼuli.” (Isaia 26:9). Ko te ʼu lelei ʼe ʼiloga anai ki te hahaʼi takitokotahi. ʼE fakapapau fēnei mai e te Tohi-Tapu kia tatou: “ ʼE mole nātou fai anai he meʼa ʼe kovi pea ʼe mole fakatupu anai he faka ʼauha (...), koteʼuhi ko te kele ʼe fonu moʼoni anai ʼaki te ʼiloʼi ʼaē ʼo Sehova ohage ko te ʼuʼufi ʼo te tai e te ʼu vai.” — Isaia 11:9.

ʼO toe feiā aipe la mo te temi nei, ʼe feala pe ke tou mālo ʼi tatatou ʼu agakovi. Ka pulihi anai te pule fakatemonio, ʼe faigafua age anai te “lituʼa ʼaē ki te meʼa ʼaē ʼe kovi ʼo fai te meʼa ʼaē ʼe lelei”. — 1 Petelo 3:11.

ʼE tou falala katoa ko te agalelei ʼe mālo anai ʼi te agakovi, koteʼuhi ko te ʼAtua ʼe agalelei, pea ʼaki tana tokoni ko nātou ʼaē ʼe nātou fia fai te meʼa ʼaē ʼe lelei ʼe feala hanatou mālo ʼi te agakovi, ohage ko te faʼifaʼitaki neʼe tuku e Sesu (Pesalemo 119:68). Ko nātou ʼaē ʼi te temi nei ʼe nātou lotolelei ke nātou tauʼi te agakovi ʼe feala ke nātou maʼuʼuli ʼi he kele kua maʼa ʼe taki e te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, ko he puleʼaga ʼe ina molehi anai te agakovi ʼo talu ai. ʼE fēnei te fakamatalatala e te tagata tohi pesalemo tona fua: “Kae ki te loto ʼofa pea mo te moʼoni, neʼe nā fetaulaki; ko te faitotonu pea mo te tokalelei neʼe nā fefekitaʼaki. Ko te moʼoni ʼe homo anai mai te kele, pea ko te faitotonu ʼe ina sioʼi anai te lagi.” — Pesalemo 85:10, 11.

[Nota ʼi te lalo pasina]