ʼE Kei Fai Koa Te Sesunio ʼi Te Temi Nei?

“ ʼE ʼAU sesunio ʼi te Mōnite fuli talu mai taku kei veliveli,” ko te ʼui ʼaia ʼa Mrudulaben, ko te fafine Initia ʼe maʼu koloā pea kua taʼu 78. Ko te faʼahi ʼaia ʼe kau ki tana tauhi, pea ʼe ko he meʼa ʼe ina fai moʼo fakamoʼoni neʼe lelei tana nofo ʼohoana pea ʼe maʼuli lelei tana fānau ʼi te faʼahi fakasino, pea moʼo puipui ʼo tona ʼohoana. ʼI te temi nei kua mate tona ʼohoana, kae ʼe kei hoko atu pe tana fai te sesunio ʼi te ʼu Mōnite fuli ke lelei tona maʼuli fakasino pea ke maʼu koloā tana fānau. Ohage ko ia, ʼe lahi te ʼu fafine Initia ʼe nātou sesunio tuʼumaʼu ʼi tonatou maʼuli.

Ko Prakash, ʼaē kua fotufotuʼa tagata ʼe nofo ʼi te kolo ʼo Mumbai (Bombay), ʼi Initia, ʼe ina ʼui ʼe sesunio ʼi te taʼu fuli, ʼi te ʼu Mōnite ʼo te Sawan (Shravan). ʼE ko he māhina faka lotu ʼe maʼuhiga ʼi te kaletalio Initia. ʼE fakamahino fēnei e Prakash: “Neʼe kamata taku sesunio ʼuhi ko te lotu, kae ʼi te temi nei kua ʼau maʼu te tahi meʼa ʼe ina uga ʼau ke hoko atu taku sesunio ʼuhi ko toku maʼuli fakasino. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē ko te Sawan ʼe hoko ʼi te fakaʼosi ʼo te temi ʼua, ʼe ina faka fealagia ki toku sino ke maʼa ʼi te ʼu mahaki ʼaē ʼe hoko tāfito ʼi te ʼu temi ʼua.”

Ko ʼihi ʼe nātou ʼui ko te sesunio ʼe tokoni ki te hahaʼi ʼi te faʼahi fakasino, ʼi te ʼatamai, pea mo te faʼahi fakalaumālie. Ohage la, ʼe ʼui fēnei e te tohi Grolier International Encyclopedia: “ ʼE fakahā e te ʼu kumi neʼe hoki fai e te hahaʼi popoto, ko te sesunio ʼe feala ke ʼaoga ki te sino, pea mokā ʼe tou fai fakalelei, pea ʼe feala ke ina foaki mai he ʼatamai ʼe lahi age pea mo tou tokagaʼi te meʼa ʼaē ʼe ʼi te loto ʼo te hahaʼi.” Neʼe ʼui ko te tagata fai filosofia Keleka ko Platon neʼe sesunio ia ʼaho e hogofulu peʼe laka age, pea neʼe faka sesunioʼi e te mathématicien ko Pythagoras tana kau ako ʼi muʼa ʼo tana akoʼi nātou.

Ki ʼihi hahaʼi, ko te sesunio ko tona faka ʼuhiga, ʼe mole kita kai pea mo ʼinu lolotoga he temi. Ki te tokolahi ko te sesunio ʼe ko te mole kai ʼo he faʼahiga meʼa kai peʼe ko te tapuʼi ʼo he meʼa kai. Kae ko te sesunio ʼi he temi loaloaga ʼe feala ke fakatupu tuʼutāmaki. ʼE ʼui e te tagata fai sulunale ko Parul Sheth, ʼi te kua tānaki e te sino te ʼu glucides, pea ki muli age ʼe fakaliliu e te ʼu glucides te ʼu protéines ʼo te ua ko te suka, ʼosi ʼaia pea ʼe ina fakaʼaogaʼi te gako ʼo te sino. Pea ko te gako ʼe liliu ʼo suka, ʼo tupu ai te meʼa kona ʼe higoa ko te ʼu corps cétoniques. ʼI te fakaʼaluʼalu ʼo te ʼu meʼa ʼaia, pea nātou hake ki te ʼuto, ʼo fakatupu kovi ai ki te système nerveux central. ʼE ʼui e Sheth: “ ʼE hoko te meʼa ʼaia mokā ʼe liliu te sesunio ko he meʼa fakatupu tuʼutāmaki. ʼE feala ke koutou lotohoha ai, ʼo mole kei koutou ʼiloʼi te meʼa ʼaē ʼe koutou fai, pea ko te meʼa ʼaē ʼe kovi tāfito. . . . [Heʼe feala] ke koutou pogia pea mo koutou mate ai.”

Ko He Meʼa ʼe Fakaʼaogaʼi Moʼo Fakahoko ʼo He Fakatuʼutuʼu Pea ʼe Ko He Toʼotoʼoga

Ko te sesunio neʼe fakaʼaogaʼi ohage ko he tokoni mālohi moʼo fakaiku ʼo he ʼu fakatuʼutuʼu faka politike pea mo faka sosiale. Ko te tagata ʼiloa neʼe ina fai te meʼa ʼaia, neʼe ko Mohandas Gandhi ʼi Initia. Neʼe fakaʼapaʼapa ki ai te lauʼi teau miliona hahaʼi, koia neʼe ina fakaʼaogaʼi te sesunio moʼo uga mālohi ʼo te hahaʼi Initia. Neʼe talanoa ia Gandhi ki te ikuʼaga ʼo tana sesunio moʼo fakatokatoka ʼo he kē ʼi te fale gāue ʼa te kau gāue mo tonatou ʼu patolo, ʼo ina ʼui fēnei: “Ko te ikuʼaga ʼo te faʼahi ʼaia, neʼe ko te lotolelei ʼa te hahaʼi ke nātou faifaitahi. Neʼe malave te faʼahi ʼaia ki te loto ʼo te ʼu patolo . . . Neʼe fakagata te tokakovi ʼaia ʼi te hili ʼo taku sesunio ia ʼaho pe e tolu.” Ko te pelesita ʼo te Potu Toga ʼo Afelika, ko Nelson Mandela, neʼe kau ki te sesunio ia ʼaho e nima, lolotoga te ʼu taʼu ʼaē neʼe pilisoni ai ʼuhi ko tana ʼu manatu faka politike.

Kae ko te tokolahi ʼo te hahaʼi ʼaē neʼe sesunio, neʼe nātou fai ʼuhi ko te lotu. Ko te sesunio ʼe ko he toʼotoʼoga tāfito ʼa te kau Inituisi. ʼE ʼui fēnei e te tohi Fast and Festivals of India, ʼi ʼihi ʼaho, “ ʼe nātou faka sesunio ia meʼa fuli . . . māʼia mo te vai ʼe mole nātou fakaʼaogaʼi. Ko te hahaʼi tagata pea mo te hahaʼi fafine ʼe nātou muliʼi fakalelei te sesunio . . . ke feala ai hanatou maʼu te fiafia, ke nātou maʼu koloā pea ke fakamolemole tanatou ʼu hala pea mo tanatou ʼu agahala.”

Ko te sesunio ʼe mulimuli fakalelei kiai te lotu Jainiste. ʼE fakamatala fēnei e te sulunale The Sunday Times of India Review: “Ko he tagata Jainiste muni [ko he tagata poto] ʼi Bombay [Mumbai] neʼe ina ʼinu pe te ʼu ipu vai e lua ʼi te ʼaho fuli kae mole kai​—lolotoga ʼaho e 201. Neʼe puli ai tona ʼu kilo e 33.” Ko ʼihi ʼe nātou sesunio ʼo aʼu ki tonatou mate, heʼe nātou ʼui kapau ʼe nātou fai te faʼahi ʼaia, pea ʼe nātou maʼu anai te maʼuli.

ʼI te agamāhani ko te ʼu hahaʼi lalahi ʼaē ʼe nātou maʼuliʼi te lotu Mahometa, ʼe fakamaʼuaʼi ke nātou sesunio lolotoga te māhina ʼo te Ramadan. ʼE mole nātou kakai peʼe ʼiʼinu ʼi te hopo ake ʼo te laʼā ʼo aʼu ki te tō ʼo te laʼā ʼi te māhina katoa. Ko he tahi ʼe mahaki peʼe folau ʼi te temi ʼaia, ʼe tonu ke sesunio ʼi he tahi temi ʼo mulimuli pe ki te ʼu ʼaho ʼaia ʼaē kua ʼosi fakatuʼutuʼu. Ko te Carême ʼaē ʼe fai ia ʼaho e 40 ʼi muʼa ʼo te Pāsikate, ʼe ko he temi ʼe sesunio ai te tahi ʼu lotu ʼo te Keletiate, pea ʼe lahi te ʼu kautahi faka lotu ʼe nātou sesunio ʼi he tahi ʼu ʼaho.

ʼE mahino papau ia ʼe kei sesunio te hahaʼi ia ʼaho nei. Pea mai tona ʼaluʼaga ʼaē ʼe lahi te ʼu lotu ʼe nātou fai te sesunio, ʼe lagi feala ke tou fai te fehuʼi ʼaenī, ʼE fakamaʼua koa e te ʼAtua ke tou sesunio? ʼE ʼi ai koa he ʼu ʼaluʼaga ʼe feala ai ke fakatuʼutuʼu e te kau Kilisitiano ke nātou sesunio? ʼE ʼi ai koa hona ʼaoga kia nātou? Ko te alatike ʼaē ka hoa mai ʼe tali anai ki te ʼu fehuʼi ʼaia.

[Paki ʼo te pasina 3]

ʼI te manatu ʼa te lotu Jainiste, ko te sesunio ʼe tokoni kia tatou ke tou hāofaki totatou nefesi

[Paki ʼo te pasina 4]

Neʼe fakaʼaogaʼi e Mohandas Gandhi te sesunio moʼo fakahoko te ʼu fakatuʼutuʼu ʼi te faʼahi faka politike pea mo faka sosiale

[Paki ʼo te pasina 4]

ʼI te Lotu Mahometa, ʼe fakamaʼuaʼi te sesunio lolotoga te māhina ʼo te Ramadan

[Haʼuʼaga ʼo te paki]

Garo Nalbandian