Te Agora—Neʼe Ko Te Potu Tāfito ʼo Ateni

NEʼE maveuveu ʼaupito te hahaʼi popoto ʼo te kolo ʼo Ateni! Neʼe lahi te ʼu manatu foʼou neʼe faka mafola e te hahaʼi ʼi te agora, peʼe ko te lapalasi fakatauʼaga meʼa ʼo te kolo Keleka ʼaia ʼo te temi ʼāfea. Kae ko te meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi te temi ʼaia, neʼe kehekehe mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ki muʼa atu. Neʼe maveuveu te kolo he neʼe hoki haʼu kiai te tagata Sutea, pea neʼe hage ko he “tagata faiakonaki ʼo te ʼu ʼatua matāpule.” Neʼe ina fakahā he ʼu meʼa fakaofoofo kia “nātou ʼaē neʼe felāveʼi mo ia” ʼi te potu ʼaia. Neʼe fai te fehuʼi ʼaenī e te kau Epikula fialahi pea mo te kau Setoika aga fefeka: “Koteā ʼaē ʼe fia fakahā e te tagata palalau noa ʼaenī?” Ei, ko te agora ʼo Ateni neʼe ko te potu pe ʼaia ʼaē neʼe hoko ai te ʼu talaga ʼo ʼuhiga mo meʼa fuli. Kae neʼe mole leleiʼia e te hahaʼi te talanoa ki he ʼu ʼatua neʼe mole nātou ʼiloʼi!​—Gāue 17:17, 18.

Neʼe lotolotolua te kau Ateni ʼi te temi ʼaē neʼe kamata fai faka mafola ai te ʼapositolo ko Paulo ʼi te agora ʼo Ateni. Neʼe palalau ʼo ʼuhiga mo Sesu Kilisito pea mo te fakatuʼuake. ʼI te agamāhani neʼe tali gafua e te kau Ateni te ʼu manatu foʼou, koia he koʼe koa neʼe faikehe te fakahā ʼo te ʼu manatu foʼou ʼaia ʼi te agora?

ʼE Laga ʼi Ateni He Lapalasi Faka Malamanei

Ko te agora neʼe ko he lapalasi makehe pea neʼe toe maʼuhiga foki mo tona tuʼulaga ʼi te lotu pea mo te maʼuli ʼo te kolo katoa. Ko te agora neʼe ko he kiʼi moʼuga ʼe eketa 60, pea ʼe tuʼu ʼi te potu tokelau-hihifo ʼo te Acropole. ʼI te kamata ʼo te ono sēkulō ʼi muʼa ʼo totatou temi, ʼi te lolotoga ʼo te maʼuli ʼo te tagata ko Solon, ʼaē neʼe kau ʼi te puleʼaga ʼo Ateni pea neʼe fai lao, neʼe ko te moʼi kele ʼaia ʼaē neʼe hinoʼi ko te lapalasi maʼa te kolo katoa. ʼAki te fakatuʼu ʼo te temokalasia ʼi Ateni ʼo feiā aipe mo te faka maʼuhigaʼi ʼo te fakaʼaluʼalu ʼo te maʼuli ʼo te kolo, neʼe tupu ai te ʼu laga fale ʼi te kamata ʼo te sēkulō ʼaē neʼe hoa atu kiai. Neʼe ʼāsili ai te maʼuhiga pea mo te mālohi ʼo te tuʼulaga ʼo te agora.

Ko te kupu faka Keleka a·go·raʹ ʼe pipiki ki te kupu ʼaē ko tona faka ʼuhiga “tānaki, fakatahi.” ʼE ʼalutahi te faka ʼuhiga ʼaia pea mo te fakaʼaogaʼi ʼo te agora ko te lapalasi ʼaē neʼe fai tāfito ai te ʼu fono. Ko te agora neʼe liliu ko te tafitoʼaga ʼo te maʼuli faka sosiale ʼo te kolo. Neʼe fakatuʼutuʼu ai te fakaʼaluʼalu ʼo te kolo pea mo te susitisia, neʼe ko te potu tāfito ʼo te faifakatau, neʼe fai ai te ʼu gaoʼi ʼo te ʼu hisitolia ʼa te kau Keleka, pea neʼe hoko ai mo te ʼu faigaoʼi, pea neʼe leleiʼia tāfito te potu ʼaia e te hahaʼi popoto moʼo fai ai tanatou talaga.

ʼE koutou fia ʼolo ʼo mamata ki te ʼu fale lotu, mo te ʼu fua pou, mo te ʼu fakatātā, mo te ʼu fale lalahi ʼaē ʼe kei tuʼu ʼi te agora ʼo Ateni? Moʼo ʼiloʼi te hisitolia ʼo te agora, ʼe tonu ke tou fakamamaʼo mai te logoaʼa pea mo te feʼohoʼaki ʼo te Ateni ʼo te temi nei, pea ke tou haʼele ʼi te ʼu ala kelekele, ʼi te lotolotoiga ʼo te ʼu toega fakalogologo, mo te ʼu maka neʼe togi, pea mo te ʼu matapā maumau ʼaē kua ʼaofi e te vao.

Te ʼu Fale Lotu, Mo Te ʼu ʼAletale Pea Mo Te ʼu Hūfaga

ʼE ōfo te kau tulisi ʼi te lahi ʼo te ʼu fale lotu, mo te ʼu ʼaletale pea mo te ʼu sagatualio ʼaē neʼe laga ki te ʼu ʼatua kehekehe. Ko te ʼu meʼa fuli ʼaia neʼe fakaliliu te agora ko he potu maʼuhiga ki te tauhi, ʼo hoa atu pe ki te Acropole. Lolotoga te Temi Aulo ʼo Ateni, ʼi te nima sēkulō, neʼe maʼu te lotu ʼi te ʼu agaaga kehekehe ʼo te maʼuli ʼo te hahaʼi. Koia la ʼaē neʼe tuʼu ʼi te agora te ʼu sagatualio ki te ʼu “hūfaga” ʼo te ʼu selevisi faka puleʼaga.

Ko te Fale Lotu ʼo Héphaïstos neʼe ko te fale lotu tāfito. Pea neʼe pipiki ki ai te ʼatua fafine ko Atena. Neʼe atolasioʼi e te hahaʼi te ʼu ʼatua ʼaia e toko lua ʼi tonā ʼuhiga hūfaga ʼo te faʼahiga tufuga gāue fuli. ʼI te ʼu tafaʼaki ʼo te fale lotu ʼaia, neʼe maʼu ai e te kau alekeolosia te ʼu meʼa ʼe hā ʼaki ai neʼe faʼu ai te ukamea pea mo te ʼu ipu kele, ʼo mahino ai kia nātou neʼe ko te fale lotu ʼo Héphaïstos, te ʼatua Keleka ʼo te ʼu tufuga gāue ʼo te afi. Lagi ʼi te fitu sēkulō ʼo totatou temi, neʼe fakaliliu te fale lotu ʼaia ko te ’Ēkelesia Keleka Orthodoxe ʼo Saint-George, logope la ʼe mole kei fakaʼaogaʼi feiā ia ʼaho nei.

ʼE mahino papau ia, neʼe tonu ke ʼi ai he hūfaga ʼo te agora. Neʼe ko Zeus Agoraïos, pea ʼe lau ʼo ʼuhiga mo ia neʼe ko te ʼatua ʼo te faiva ʼi te palalau, pea neʼe fai maʼa ia te ʼaletale neʼe togi ʼi te maka maʼugataʼa ʼaē ko te marbre pentélique. (Vakaʼi ia Gāue 14:11, 12.) Neʼe tuʼu ōvi kiai te ʼaletale ki te Faʼe ʼo te ʼu ʼAtua, pea neʼe lahi ai te ʼu fakatātā ʼo te ʼu tagata lototoʼa pea mo ʼiloa ʼo te fenua.

Mole faʼa mamaʼo kiai ʼe tuʼu ai te kiʼi fale lotu ionique. Neʼe ʼui e te tagata fai seokalafia ko Pausanias, ʼe ko te Fale Lotu ʼo Apollon te Tāmai. Neʼe ina ʼiloʼi feafeaʼi te faʼahi ʼaia? ʼE fakamatala ʼi te fagana faka Keleka ʼāfea, ko Apollon neʼe ko te tāmai ʼa Ion, ia ia ʼaē neʼe hifo mai ai te kau Ioniens ʼaē ʼe kau ki ai te kau Ateni.a ʼI tona ʼuhiga ʼaia, ko Apollon neʼe ko te hūfaga ʼo te fakatuʼutuʼu ʼo te puleʼaga, tāfito la ʼo ʼuhiga mo te ʼu kautahi kehekehe ʼo te kolo.

ʼI te potu tokelau, ʼe tou sio ai ki te ʼu toega ʼo te fale lotu veliveli ʼaē neʼe laga ʼaki te lahe ʼi te fā sēkulō ʼi muʼa ʼo totatou temi. Neʼe atolasio ai te hahaʼi kia Zeus pea mo Atena Phatrios, te ʼu ʼatua tāfito ʼo te ʼu kūtuga faka lotu ʼāfea. Neʼe hoki feala ke koutou liliu ko he kau Ateni mo kapau neʼe koutou kau ki te ʼu kūtuga ʼaia. ʼI te tahi faʼahi ʼaē ʼo te ala, ʼe tou maʼu ai te ʼu toega ʼo te ʼaletale ʼaē neʼe fai ki te ʼu ʼAtua e Hogofulu-ma-lua.

ʼI te Stoa ʼo Zeus Éleuthéreus ʼaē neʼe ōvi kiai, neʼe toe tauhi foki te hahaʼi ki te ʼatua Keleka tāfito ʼaia, ʼi tona ʼuhiga ʼatua ʼo te loto faʼitaliha pea mo te faka ʼāteaina. Ko te stoa ʼaia neʼe faʼufaʼu ʼaki he tuʼuga pou, pea neʼe ko he koga meʼa moʼo ʼevaʼeva ai te hahaʼi peʼe nātou fono ai. ʼE ʼui ko te tagata fai filosofia ko Socrate neʼe felāveʼi mo tona ʼu kaumeʼa ʼi te stoa ʼaia, pea neʼe nātou heheka ai, pea mo fai palalau ai, peʼe nātou ʼevaʼeva ai. Neʼe lahi te ʼu meʼa ʼofa ʼaē neʼe momoli ai ʼo ʼuhiga mo te stoa ʼaia, ohage la ko te ʼu meʼa tali tau ʼa te ʼu solia ʼaē neʼe mamate ʼi tanatou tauʼi te ʼu fili ʼo Ateni, pea neʼe pipiki ki te pulihi ʼo tona ʼu fili, peʼe ki te taupau ʼo tona ʼāteaina.

Te Ala ʼo Te ʼu Panathénées

Neʼe ʼi ai te ala kelekele laulahi neʼe fakahigoaʼi ko te Ala ʼo te ʼu Panathénées, pea neʼe ina tuʼusi te agora. Ko te higoa ʼo te ala ʼaia pea mo tona ʼu agaaga neʼe haʼu mai te lafeti faka puleʼaga ʼo Ateni, ia te ʼu Panathénées. Lolotoga te lafeti ʼaia, neʼe feʼāveʼaki ʼi te ala ʼaia te pūlou ʼo te ʼatua fafine ko Atena, mai te Fale ʼo te Polosesio (neʼe ōvi ki te matapā ʼo te kolo) ʼo aʼu ki te Acropole. Ko te ʼu paki ʼaē neʼe togi ʼi te ʼu kaupā ʼo te Parthénon, ʼe tokoni mai kia tatou ke tou fakakaukauʼi te taulekaleka pea mo te ʼalikisia ʼo te polosesio ʼaē neʼe fai lolotoga te lafeti ʼaia, ʼaki te ʼu hahaʼi heka hōsi, mo te ʼu saliote lele, mo te ʼu pipi pea mo te ʼu ōvi ʼaē neʼe sakilifisioʼi, pea neʼe fetuku e te kau talavou pea mo te kau finemui ia te ʼu naunau ʼaē neʼe ʼaoga moʼo fai te ʼu sakilifisio. Ko te tokolahi neʼe nātou muliʼi te polosesio ʼo kau ki ai mo te kau Ateni pea mo tonatou kau fakaafe, pea neʼe manatuʼi te faʼahi ʼaia e te kau tagata tufuga fale ʼi tanatou fakatuʼutuʼu te agora. Ohage la, ko te ʼu fua pou pea mo tonatou ʼu tuʼuga pea mo te ʼu fakaheketālaʼa, neʼe fakatuʼutuʼu lelei ke faigafua te mamata ʼa te hahaʼi ki te polosesio. Neʼe tokolahi te ʼu hahaʼi ʼaē neʼe feala ke nātou heheka ʼi te ʼu tuʼuga ʼaia neʼe togi ʼi te ʼu kaupā, moʼo sioʼi te polosesio.

“ ʼE Fonu Ai Te ʼu Tamapua”

ʼUhi ko te lahi ʼo te ʼu fale lotu, mo te ʼu fakatātā, pea mo te ʼu maka fakamanatu ʼaē neʼe laga ai, koia ʼe mole tou punamaʼuli ai ʼi te ʼui ʼaē ko te ʼapositolo ko Paulo “neʼe ʼita tona loto ʼi tana mamata ki te kolo neʼe fonu ai te ʼu tamapua.” (Gāue 17:16) ʼI tana hū ki te agora, neʼe lagi ōfo ia Paulo ki te ʼu meʼa ʼaē neʼe sio kiai. Neʼe lahi te ʼu fakatātā ʼo te ʼatua ko Hermès neʼe fakatuʼu ʼi te portique, ʼo fakahigoa ai ko te Stoa ʼo Hermès. ʼI te tahi ʼu paki ʼo Hermès, ʼe pena ai ʼi tona ʼu kofu te ʼu swastikas​—ʼaē ʼe ina fakatātā te maʼuli pea mo te fanaunau. Neʼe toe tuʼu ai foki mo te fakatātā ʼo Vénus Genetrix, te ʼatua fafine ʼo te ʼu felāveʼi fakasino, pea mo te fakatātā ʼo Dionysos ʼaē neʼe ʼai ki ai te ʼu koluse ʼe nātou fakatātā te ʼu koga tapu. Moʼo fakaʼiloga te ʼuhiga “taputapu” ʼo te agora neʼe ʼi ai te tuʼuga maka pea mo te pesini neʼe fonu ai te vai “taputapu” ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi e te hahaʼi moʼo nātou fakamaʼa.

ʼE mahino mai kia tatou neʼe tuʼutāmakiʼia ia Paulo, he neʼe maʼuhiga ʼaupito te lotu ʼi te kolo ʼaia. Neʼe mahalohalo te hahaʼi ko Paulo neʼe “fagonogono ʼo ʼuhiga mo he ʼu ʼatua matāpule,” kae neʼe tapuʼi e te lao ʼo te temi ʼaia ‘ke tauhi he tahi ki he ʼu ʼatua kehe, peʼe ko he ʼu ʼatua foʼou; pea ʼe mole tonu anai ke tauhi fakafūfū ki he tahi ʼu ʼatua, mo kapau neʼe mole fakagafua ki te hahaʼi.’ Koia ʼe mole tou punamaʼuli ai ki te ʼave ʼo te ʼapositolo ki te Aleopasi moʼo fakafehuʼi.​—Gāue 17:​18, 19.

Neʼe Fakatuʼutuʼu Ai Te ʼu Meʼa ʼo Te Puleʼaga

Ko te Tholos, te fale takafuafua, neʼe ko te nofoʼaga tāfito ʼo te puleʼaga ʼo Ateni. Ko te tokolahi ʼo te ʼu tagata maʼu tuʼulaga ʼo te kolo neʼe nātou momoe ʼi te fale ʼaia ʼi te pōʼuli, ke feala tuʼumaʼu hakita ʼalu ʼo fakafehufehuʼi nātou. Neʼe taupau ʼi te Tholos te ʼu faʼifaʼitaki ʼo te ʼu meʼa fua ʼo te mamafa pea mo te lahi. Pea neʼe ōvi kiai te ʼu nofoʼaga ʼo te tahi ʼu selevisi ʼo te puleʼaga. Ko te Fale ʼo te Fono Faka Puleʼaga neʼe tuʼu ʼi te potu hihifo-tokelau ʼo te Tholos. ʼI te fale ʼaia, ko nātou ʼaē neʼe kau ki te Fono ʼo te toko 500, neʼe nātou fakatahi ai moʼo fai he ʼu gāue faka komite pea mo nātou teuteuʼi te ʼu lao ki te Fakatahi.

Ko te tahi fale maʼuhiga ʼo te puleʼaga neʼe ko te Stoa Faka Hau. Neʼe heka ai te Archonte Faka Hau ʼo Ateni​—neʼe kau ki te ʼu magistrats tāfito e toko tolu ʼo te kolo. Neʼe ina fai ai tana ʼu gāue faka puleʼaga ʼaē neʼe pipiki ki te ʼu meʼa faka lotu pea mo te lao. Neʼe lagi ko te potu ʼaia ʼaē neʼe fakamāuʼi ai ia Socrate ʼi te temi ʼaē neʼe tukugakoviʼi ia ia e te hahaʼi ʼo nātou ʼui neʼe heʼe aga faka lotu. Ko te ʼu lao ʼāfea ʼo Ateni neʼe togi ʼi te ʼu kaupā ʼo te fale neʼe tuʼu ʼi muʼa ʼo te Stoa Faka Hau. Pea neʼe toe ʼi ai foki mo te foʼi maka ʼaē neʼe tutuʼu ai ʼi te taʼu fuli te ʼu archontes, te ʼu magistrats tāfito, moʼo fai ai tanatou fuakava ʼo ʼuhiga mo tanatou gāue.

Te Stoa ʼo Attale

Ko te fale ʼaē ʼe lelei tāfito ʼi te agora ʼe ko te Stoa ʼo Attale. ʼI tana kei tūpulaga, ko Attale te Hau ʼo Pelekame (ʼi te lua sēkulō ʼi muʼa ʼo totatou temi), neʼe ako ʼi Ateni, ohage ko te tokolahi ʼo te ʼu fānau ʼaliki ʼaē neʼe ʼōmai mai te ʼu fenua ʼo te Metitelanea. ʼI tona fakanofo hau, neʼe ina fai te meʼa ʼofa taulekaleka ʼaia​—ko te Stoa ʼo Attale​—ki te kolo ʼaē neʼe ako ai.

Neʼe fakatuʼutuʼu tāfito te Stoa ʼo Attale ko he koga meʼa ʼe ʼolo kiai te hahaʼi ʼo ʼevaʼeva ai pea mo fai palalau ai. Mai tona ʼu fakaheketālaʼa neʼe feala ai ki te hahaʼi ke nātou sioʼi te ʼu polosesio, pea ko te tokolahi neʼe nātou ʼōmai ʼo ʼevaʼeva ʼi te koga meʼa ʼaia, ʼo haʼele lelei ai te ʼu fale koloā. Neʼe lagi lue e te Puleʼaga te ʼu fale koloā ki te ʼu hahaʼi faifakatau, ke maʼu ai hana falā.

ʼI tona toe fakafoʼou, neʼe liliu ai te Stoa ʼo Attale ko he faʼifaʼitaki lelei ʼo te faʼahiga fale faka géométrique. Neʼe matalelei te Stoa ʼuhi ko te kehekehe ʼo tona ʼu koga pea mo te ʼu pou lalahi mo veliveli, mo te hū kiai ʼo te mālamagia peʼe te malumalu, mo te matalelei ʼo te ʼu maka pea mo tana ʼu naunau, pea ko te ʼu faʼahi fuli ʼaia neʼe nātou fakaliliu te Stoa ko he laga fale makehe. Pea neʼe fakaʼaogaʼi te ʼu faʼahiga chapiteaux kehekehe e tolu ki te ʼu pou​—ko te dorique, mo te ionique, pea mo te faka Esipito.

Ko He Potu ʼe Fai Ai Te ʼu Fakafiafia Fakafenua

ʼI Ateni ko te Concert, neʼe ko te fale ʼaē neʼe fai ai te ʼu fakafiafia. Neʼe ko te meʼa ʼofa ʼaē neʼe momoli e Vipsanius Agrippa, te ʼohoana ʼo te ʼofafine ʼo te Hau Loma ko Aukusito. Ko tona koga ʼaē ʼe tuʼu ʼi muʼa neʼe ʼaofi ʼaki te marbre neʼe lanu kehekehe. ʼAki tona laulahi ʼaē ko meta e 25 neʼe feala ke fakahū kiai te toko 1 000, pea ko loto neʼe mole ʼi ai he ʼu pou neʼe lalago ʼaki te ʼato. Neʼe ko he faʼahiga ʼato makehe ki te temi ʼaia! Kae neʼe mole lagi kau te kau Kilisitiano moʼoni ki te ʼu fakafiafia ʼaē neʼe fai ai, he neʼe lahi ai te ʼu aga heʼeʼaoga.​—Efesi 5:​3-5.

ʼE mahino ia, ʼi te temi ʼaia ko te hahaʼi ʼaē neʼe fia ʼiloʼi meʼa fuli neʼe nātou ʼaʼahi te Tānakiʼaga Tohi ʼo Pantainos. Neʼe maʼu ʼi tona ʼu kaupā te ʼu puha neʼe taupau ai te ʼu takaiga tohi neʼe fai ʼaki te papilusi peʼe ko te kiliʼi manu. Ko te kogafale tāfito ʼo te tānakiʼaga tohi neʼe fakahaga ki te potu hihifo pea mo te malaʼe ʼaē neʼe tuʼu ai te ʼu pou​—neʼe ko he potu matalelei ke kita ʼalu ʼo ʼevaʼeva ai, peʼe lautohi ai, pea mo metitasio ai. Neʼe maʼu te meʼa neʼe tohi ai te ʼu lekula ʼaenī e lua ʼo te tānakiʼaga tohi: “ ʼE tapu te ʼave ʼo he tohi ki tuʼa,” pea “[Ko te tānakiʼaga tohi] ʼe ava mai te ʼuluaki hola ki te ono hola.”

Te Agora Ia ʼAho Nei

ʼI te ʼu taʼu ʼaenī kua ʼosi, neʼe teitei keli fuli te agora e te Faleako Amelika ʼo te ʼu Ako Classiques. Neʼe liliu te potu ʼaia ʼaē ʼe tuʼu ʼi te mālū ʼo te Acropole, ko he faʼahi ʼe leleiʼia tāfito e te kau tulisi ʼaē ʼe nātou fia ʼiloʼi te hisitolia ʼo te Ateni ʼāfea.

ʼI tona tafaʼaki ʼe tuʼu ai te Lapalasi Fakatau Holo ʼo Monastiraki​—ʼe feala ke kita haʼu lalo mai ai ki te agora pea mo te Acropole​—pea ʼe kita hū ai ki he tahi mālama fakaofoofo. Ko te kau tulisi ʼe feala ke nātou mamata ai ki te ʼu agaaga ʼo te maʼuli ʼa te kau Keleka pea mo te ʼu faʼahiga lapalasi ʼo te Potu Hahake ʼaē ʼe fakatau ai te ʼu meʼa ʼe totogi lelei. Pea tahi ʼaē meʼa, ʼi te temi nei ko te kau tulisi ʼe nātou sisio ai foki ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, ʼe nātou fai pe te meʼa ʼaē neʼe fai e te ʼapositolo ko Paulo ia taʼu e 1 900 ki muʼa atu​—ʼe nātou faka mafola te logo lelei ʼo te Puleʼaga ‘kia nātou ʼaē ʼe nātou maʼu ai.’

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Talanoa ʼo te pasina 28]

Te Gāue Faifakatau

Ko te agora neʼe mole gata pe ki te potu tāfito ʼo te ʼu gāue faka ʼatamai pea mo faka politike, kae neʼe ko te lapalasi fakatauʼaga meʼa tāfito ʼo te kolo. Neʼe liliu ia Ateni ko he potu tāfito ʼo te faifakatau ʼuhi ko tana falā pea mo te gāue faiva ʼo tana ʼu archontes, ʼaē neʼe nātou tokakaga peʼe nātou fai fakahagatonu te ʼu gāue faifakatau.

Ko Ateni neʼe ina ʼave ki te tahi ʼu fenua te vino, mo te lolo oliveto, mo te meli, pea mo te tahi ʼu meʼa ohage ko te céramique pea mo te ukamea ʼaē kua gaohi. Pea neʼe ina totogi tāfito te fulumeto. Mai tona ʼuhiga ʼaē neʼe mole feʼauga te meʼa kai neʼe maʼu ʼi Attique (te potu fenua ʼi te tafaʼaki ʼo Ateni), koia neʼe fefeka ai te ʼu lekula ʼo te faifakatau. Ko te lapalasi fakatauʼaga meʼa ʼi Le Pirée (te ʼuafu ʼo Ateni) neʼe tonu ke maʼu tuʼumaʼu te meʼa kai maʼa te kolo katoa pea mo te kau solia. Pea neʼe tapuʼi ki te hahaʼi faifakatau ke nātou taupau te meʼa kai moʼo fakatau ʼi te ʼu temi faigataʼaʼia, ʼo nātou hiki tona totogi.