Koutou Fakaʼapaʼapa Ki Te Hahaʼi
“Koutou fakamuamua te fe’fakaapaapaʼaki.”—Loma 12:10.
1, 2. (a) Koteā te meʼa ʼaē ʼe tonu ke tou fai moʼo fakahā ʼe tou agavaivai? (b) Koteā te faka ʼuhiga māhani ʼo te kupu “fakaʼapaʼapa” ʼi te Tohi-Tapu, pea ko ai ʼaē ʼe faigafua kia nātou ke nātou fakaʼapaʼapa ki te hahaʼi?
ʼI TE ʼuluaki alatike neʼe tou palalau ki te tokoni ʼaenī ʼo te Folafola ʼa te ʼAtua: “Kia koutou katoa, i te fai o outou vahaʼa, koutou teu te agavaivai koteuhi, e fakafehagai te Atua kia natou fialahi, kae e ina foaki tona kalasia kia natou agavaivai.” (1 Petelo 5:5) ʼE tou fakahā anai kua tou teu te agavaivai mo kapau ʼe tou fakaʼapaʼapa ki te hahaʼi.
2 Ko te kupu “fakaʼapaʼapa” ʼe tau fakaʼaogaʼi ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te faka maʼuhigaʼi ʼo te hahaʼi peʼe ko te tokagaʼi ʼo nātou. ʼE tou fakaʼapaʼapa ki te hahaʼi mokā tou agalelei kia nātou, mo fakaʼapaʼapa ki tonatou matagafua, mo fakalogo ki tanatou manatu, pea mokā tou lotolelei ke tou fai te meʼa ʼaē ʼe nātou kole mai mo kapau ʼe fakapotopoto. ʼI te agamāhani, ʼe mole faigataʼa te faʼahi ʼaia ki te hahaʼi agavaivai. Kae ki te kau fialahi ʼe lagi faigataʼa anai tanatou fakaʼapaʼapa fakamalotoloto ki te hahaʼi, pea ʼe lagi nātou faiga anai ke nātou maʼu he ʼu meʼa ʼofa pea mo he ʼu meʼa lelei ʼaki hanatou fai fakalai.
ʼE Fakaʼapaʼapa Ia Sehova Ki Te Hahaʼi
3, 4. Neʼe feafeaʼi te fakaʼapaʼapa ʼa Sehova kia Apalahamo, pea koteā tona tupuʼaga?
3 ʼE tuku mai e Sehova te faʼifaʼitaki ʼo ʼuhiga mo te fakaʼapaʼapa. Neʼe ina fakatupu te hahaʼi ʼaki te loto faʼitaliha, pea kia ia ko te hahaʼi ʼe mole ko he ʼu masini. (1 Petelo 2:16) Ohage la, ʼi tana ʼui age kia Apalahamo ʼe fakaʼauha anai Sotoma ʼuhi ko tana agakovi, neʼe fai age e Apalahamo te fehuʼi ʼaenī: “ ʼE ke matehi moʼoni anai koa te agatonu pea mo te agakovi? Kapau ʼe ʼi ai he toko nimagofulu agatonu ʼi te lotolotoiga ʼo te kolo. ʼE ke matehi anai koa ia nātou ʼaia pea ʼe mole ke fakamolemole anai koa ki te koga meʼa ʼaia ʼuhi ko te toko nimagofulu agatonu?” Neʼe tali e Sehova ʼe mole ina fakaʼauha anai te kolo mo kapau ʼe ʼi ai he toko 50 agatonu. Pea neʼe hoko atu e Apalahamo tana kole mamahi. ʼE feafeaʼi anai mo kapau ʼe ʼi ai he toko 45 agatonu? Peʼe toko 40? Peʼe toko 30? Peʼe toko 20? Peʼe toko 10? Neʼe fakapapauʼi age aipe e Sehova kia Apalahamo, ʼe mole ina fakaʼauha anai ia Sotoma mo kapau ʼe maʼu ai he toko hogofulu agatonu.—Senesi 18:20-33.
4 Neʼe ʼiloʼi e Sehova neʼe mole ʼi ai he toko hogofulu agatonu ʼi Sotoma, kae neʼe fakaʼapaʼapa kia Apalahamo ʼo fakalogo ki tana manatu. Koteā tona tupuʼaga? Koteʼuhi ko Apalahamo “neʼe tui kia Sehova; pea neʼe lau te faʼahi ʼaia kia ia ko he faitotonu.” Neʼe fakahigoaʼi ia Apalahamo ko “te Kaumea o te Atua.” (Senesi 15:6; Sakopo 2:23) Tahi ʼaē meʼa, neʼe sio ia Sehova neʼe fakaʼapaʼapa ia Apalahamo ki te hahaʼi. ʼI te temi ʼaē neʼe kē ai tana ʼu tagata tauhi ōvi pea mo te ʼu tagata tauhi ōvi ʼo tona ʼilāmutu ko Lote ʼo ʼuhiga mo te telituale, neʼe fakaʼapaʼapa ia Apalahamo kia Lote ʼo ina ʼui age ke ina ʼuluaki filifili te potu fenua ʼaē neʼe loto kiai. Neʼe filifili e Lote te potu fenua ʼaē neʼe lelei tāfito kia ia, pea neʼe ʼalu ia Apalahamo ki te tahi potu fenua.—Senesi 13:5-11.
5. Neʼe fakaʼapaʼapa feafeaʼi ia Sehova kia Lote?
5 ʼO toe feiā pe, neʼe fakaʼapaʼapa ia Sehova ki te tagata agatonu ko Lote. ʼI muʼa ʼo te fakaʼauha ʼo Sotoma, neʼe ina ʼui age kia Lote ke hola ki te potu fenua moʼugaʼia. Kae neʼe tali age e Lote neʼe mole fia ʼalu kiai; neʼe fia ʼalu ia ki Soale logola neʼe tuʼu te kolo ʼaia ʼi te potu fenua neʼe kua fakatuʼutuʼu ke fakaʼauha. Neʼe ʼui fēnei e Sehova kia Lote: “Koʼeni ʼe ʼau toe fai atu he aga fakaʼapaʼapa ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia, heʼe mole ʼau fakaʼauha anai te kolo ʼaē neʼe ke palalau kiai.” Neʼe fakaʼapaʼapa ia Sehova ki te tagata agatonu ko Lote ʼo ina fai te meʼa ʼaē neʼe ina kole age kia te ia.—Senesi 19:15-22; 2 Petelo 2:6-9.
6. Neʼe fakaʼapaʼapa feafeaʼi ia Sehova kia Moisese?
6 ʼI te toe fekauʼi e Sehova ia Moisese ki Esipito moʼo faka ʼāteaina Tana hahaʼi mai tanatou maʼuli popūla, pea ke ina fakahā kia Falaone ke ina tuku ke mavae Tana hahaʼi, neʼe tali fēnei age e Moisese: “Fakalelei mai Sehova, kae ko ʼau ʼe mole ko he tagata ʼe faigafua ʼi te palalau.” Neʼe fakafimālieʼi fēnei e Sehova ia Moisese: “Ko ʼau ʼe ʼau nofo anai mo tou gutu pea ʼe ʼau akoʼi atu anai te palalau ʼaē ʼe tonu anai ke ke fai.” Kae neʼe kei lotolotolua ia Moisese. Koia neʼe toe fakafimālieʼi ia ia e Sehova pea neʼe ina fakatuʼutuʼu ke kaugā ʼolo mo tona tēhina ko Alone ke palalau maʼa ia.—Ekesote 4:10-16.
7. He koʼe neʼe fia fakaʼapaʼapa ia Sehova ki te hahaʼi?
7 ʼI te ʼu lakaga fuli ʼaia, neʼe fakahā e Sehova tana fia fakaʼapaʼapa ki te hahaʼi, tāfito ia nātou ʼaē neʼe tauhi kia te ia. Logola ko te ʼu meʼa ʼaē neʼe nātou kole age kia ia neʼe mole tatau mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina ʼuluaki fakatuʼutuʼu, kae neʼe ina tokagaʼi tanatou ʼu kole pea neʼe ina fakahoko he neʼe mole fakafeagai ki tona finegalo.
Neʼe Fakaʼapaʼapa Ia Sesu Ki Te Hahaʼi
8. Neʼe fakaʼapaʼapa feafeaʼi ia Sesu ki te fafine neʼe mahaki kovi?
8 Neʼe faʼifaʼitakiʼi e Sesu ia Sehova ʼo fakaʼapaʼapa ki te hahaʼi. ʼI te tahi lakaga, ʼi te lotolotoiga ʼo te hahaʼi, neʼe ʼi ai te fafine neʼe maligi tona toto ia te ia, lolotoga taʼu e 12. Neʼe mole lava faitoʼo ia ia e te ʼu tōketā. ʼO mulimuli ki te Lao Faka Moisese, neʼe heʼemaʼa te fafine ʼaia, pea neʼe mole tonu ke nofo ʼi te lotolotoiga ʼo te hahaʼi. Neʼe haʼu ia tuʼa ʼo Sesu ʼo fāfā ki tona kofu pea neʼe lelei ai. Neʼe mole tokagaʼi e Sesu te ʼu lekula ʼo te Lao, pea neʼe mole ina munaʼi ʼuhi ko te meʼa ʼaē neʼe ina fai. Kae ʼi tana ʼiloʼi te ʼaluʼaga ʼo te fafine ʼaia, neʼe fakaʼapaʼapa kia ia ʼo ina ʼui fēnei: “Fanau, kua fakamauli koe e tau tui, alu-la i te tokalelei, pea ke ke malolo mai tou mahaki.”—Maleko 5:25-34; Levitike 15:25-27.
9. Neʼe fakaʼapaʼapa feafeaʼi ia Sesu ki te fafine Senitile?
9 ʼI he tahi lakaga, neʼe ʼui e te fafine Fenisia kia Sesu: “Aliki! Alo o Tavite, ofa mai kia te au. Kua kovi aupito te ulusino a te temonio i taku taahine.” ʼI tana ʼiloʼi neʼe fekauʼi ia ia ki te puleʼaga ʼo Iselaele kae mole ki te kau Senitile, neʼe ʼui fēnei e Sesu: “E mole lelei te too te pane a te u fanau [ʼo Iselaele] o laku ki te u uhiʼi kuli [te kau Senitile].” Neʼe tali fēnei e te fafine: “Io, Aliki! Kae kai e te u uhiʼi kuli te u evei pane e maofa ifo mai te laupapa kai o onatou pule.” Pea ʼui fēnei e Sesu: “Oie, fafine, e lahi tau tui; ke hokosia kia te koe o hage ko te mea e ke loto ki ai.” Neʼe toe mālōlō ai tana taʼahine. Neʼe fakaʼapaʼapa Sesu ki te fafine Senitile ʼaia ʼuhi ko tana tui. Neʼe ina fakaʼaogaʼi te kupuʼi palalau “uhiʼi kuli” kae mole ina ʼui ko he ʼu kuli fekai, ʼo ina fakamalū ai tana ʼu palalau pea ina fakahā ai tana manavaʼofa.—Mateo 15:21-28.
10. Koteā te ako mālohi ʼaē neʼe fai e Sesu ki tana kau tisipulo, pea he koʼe neʼe ʼaoga ke ina fai te faʼahi ʼaia?
10 Neʼe tuʼa lahi te akoʼi e Sesu tana kau tisipulo ke nātou agavaivai pea ke nātou fakaʼapaʼapa ki te hahaʼi, he neʼe nātou tau mo te fihifihia ʼaē ko te fia matamuʼa. ʼI te tahi lakaga, ʼi tanatou ʼosi kē, neʼe fehuʼi age e Sesu kia nātou: “Kotea ae nee koutou fe’talanoaʼaki ai i te ala?” Kae neʼe nātou fakalogologo, he “nee natou fe’talanoaʼaki i te ala pe ko ai e lahi pau.” (Maleko 9:33, 34) Māʼiape la mo te po ʼaē neʼe mate ai Sesu, “nee natou fe’fihiʼaki, pe ko ai e mata mai e lahi ia natou.” (Luka 22:24) Koia ʼi te lolotoga ʼo te kaitahi ʼo te Pāsikate, neʼe “ina liligi te vai ki te pesini, pea nee haga ia o fufulu te u vae o te kau tisipulo.” ʼE ko te ako mālohi ʼaia! Ko Sesu neʼe ko te ʼAlo ʼo te ʼAtua pea ʼe hoa kia Sehova ʼi te ʼatulaulau. Kae neʼe ina tuku he faʼifaʼitaki maʼuhiga ki tana kau tisipulo ʼi tana fufulu tonatou ʼu vaʼe. Neʼe ina ʼui fēnei: “Kuʼau tuku atu kia koutou he faifaitakiʼaga o hagepe ko taku fai kia koutou, ke koutou fai feia.”—Soane 13:5-15.
Neʼe Aga Fakaʼapaʼapa Ia Paulo
11, 12. ʼI te ʼosi liliu ʼa Paulo ko he Kilisitiano, koteā te meʼa ʼaē neʼe ina ako, pea neʼe ina fakaʼaogaʼi feafeaʼi te ako ʼaia ʼo ʼuhiga mo Filemone?
11 Neʼe faʼifaʼitakiʼi ia Kilisito e te ʼapositolo ko Paulo ʼi tana fakaʼapaʼapa ki te hahaʼi. (1 Kolonito 11:1) Neʼe ina ʼui fēnei: “Nee mole matou fekumi te kololia mai te hahai . . . kae nee matou agavaivai i te lotolotoga o koutou; o hage he fae e ina fakapelepele ana fanau e ina fafaga.” (1 Tesalonika 2:6, 7) Ko he faʼe ʼe maʼu fānau, ʼe ina gaohi fakalelei tana ʼu kiʼi toe liliki. ʼI te ʼosi liliu ʼa Paulo ko he Kilisitiano, neʼe liliu ʼo agavaivai pea mo aga fakaʼapaʼapa ki tona ʼu tēhina Kilisitiano ʼo agalelei kia nātou. ʼI tana fai te faʼahi ʼaia, neʼe fakaʼapaʼapa ki tonatou loto faʼitaliha, ohage ko tona hā mai ʼi te meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi tana kei pilisoni ʼi Loma.
12 Ko Onesimo neʼe ko te tagata sinifu neʼe hola mai tona pule, pea neʼe fakalogo ki te ʼu akonaki ʼa Paulo. Neʼe liliu ko he Kilisitiano pea mo kaumeʼa ʼo Paulo. Ko tona pule neʼe ko Filemone, ʼaē neʼe Kilisitiano mo ia, pea neʼe nofo ʼi Asie Mineure. ʼI tana faitohi kia Filemone neʼe ʼui ai e Paulo neʼe ʼaoga kia ia ia Onesimo: “Nee au fia taofi ia i oku tafa.” Kae neʼe toe fakaliliu e Paulo ia Onesimo kia Filemone, he neʼe ina tohi fēnei: “Nee mole au fia fai he mea e mole alu ai tau manatu, koteuhi e mole tonu tou ofa ke hage ko he fakamaua, kae e foaki mai mo tou loto ateaina.” Neʼe mole fakaʼaogaʼi e Paulo tona ʼuhiga ʼapositolo moʼo taupau ia Onesimo, kae neʼe fakaʼapaʼapa kia Filemone ʼo mole ina kole kia ia ke nofo ia Onesimo ʼi Loma. Tahi ʼaē meʼa, neʼe uga e Paulo ia Filemone ke fakaʼapaʼapa kia Onesimo, pea ke ina gaohi fakalelei ia ia heʼe “leleiʼage i te kaugana, . . . e ko he tehina ofaina.”—Filemone 13-16.
Tou Fakahā Te Aga Fakaʼapaʼapa ʼi Totatou Temi
13. Ia Loma 12:10, koteā te meʼa ʼaē ʼe ʼui mai ai ke tou fai?
13 ʼE fai mai e te Folafola ʼa te ʼAtua te tokoni ʼaenī: “ ʼO ʼuhiga mo takotou fefakaʼapaʼapaʼaki, koutou tuku he faʼifaʼitaki.” (Loma 12:10, MN) Ko tona faka ʼuhiga, ʼe mole tonu ke tou atali ke fakaʼapaʼapa te hahaʼi kia tatou, kae ʼe tonu ke tou ʼuluaki fai te faʼahi ʼaia. “Aua naa i ai he tahi e faiga ki tona lelei, kae ki te lelei o tona kaiga.” (1 Kolonito 10:24; 1 Petelo 3:8, 9) Koia, ʼe kumi e te kau kaugana ʼa Sehova he ʼu faigamālie ke nātou fakaʼapaʼapa kia nātou ʼo tonatou famili, mo tonatou ʼu tēhina ʼi te kokelekasio, pea mo nātou ʼo tuʼa.
14. ʼE tonu ke fakahā feafeaʼi e he taumatuʼa ʼe nā fefakaʼapaʼapaʼaki?
14 ʼE ʼui fēnei e te Tohi-Tapu: “Ko te pule o te tagata fuape e ko Kilisito; pea ko te pule o te fafine e ko te tagata.” (1 Kolonito 11:3) ʼE fakamaʼua e Sehova ki te tagata ke tatau tana aga ki tona ʼohoana ohage ko te aga ʼa Kilisito ki tona kokelekasio. Ia 1 Petelo 3:7, ʼe fakatotonu ki te tagata ke ‘ina faka maʼuhigaʼi tona ʼohoana ohage ki he ipu ʼe vaivai age, te ipu fakafafine.’ ʼE ina lava fai te faʼahi ʼaia ʼo fakalogo kia ia ʼaki he lotolelei pea mo ina tokagaʼi tana ʼu manatu. (Senesi 21:12) ʼE feala ke fai e te tagata te meʼa ʼaē ʼe kole age e tona ʼohoana kia ia, mo kapau ʼe mole fakafeagai te faʼahi ʼaia ki he pelesepeto faka Tohi-Tapu, pea ʼe tokoni kia ia pea mo agalelei ki ai. Pea “ko te fafine ohoana, ke fakaapaapa ki tona ohoana.” (Efeso 5:33) ʼE fakalogo ki tona ʼohoana, ʼe mole ina faigaʼi tuʼumaʼu ke fai e tona ʼohoana te meʼa ʼaē ʼe loto kiai, peʼe ina fakamālaloʼi ia ia peʼe ina fakakinauʼi tuʼumaʼu ia ia. ʼE ina fakahā anai tana agavaivai ʼo mole ina faiga ke pule kia ia, tatau aipe peʼe ʼi ai he ʼu faʼahi ʼe poto age ai ʼi tona ʼohoana.
15. Koteā te fakaʼapaʼapa ʼaē ʼe fai ki te hahaʼi matutuʼa, pea ʼe tonu ke feafeaʼi tanatou aga?
15 ʼI te kokelekasio faka Kilisitiano, ʼe ʼi ai ʼihi ʼe tonu ke fakaʼapaʼapaʼi nātou, ohage la ko te hahaʼi matutuʼa. “ ʼE tonu anai ke ke tuʼu ki ʼoluga ia muʼa ʼo te ʼu ʼulu hina, pea ʼe tonu anai ke ke fakahā he fakaʼapaʼapa ki te tagata matuʼa [peʼe ko te finematuʼa.]” (Levitike 19:32) ʼE tonu ke tou fai tāfito te faʼahi ʼaia kia nātou ʼaē kua fualoa tanatou tauhi agatonu kia Sehova, koteʼuhi “ko te ʼu lauʼulu hina ʼe ko he kolona matalelei mokā ʼe maʼu nātou ʼi te ala ʼo te faitotonu.” (Tāʼaga Lea 16:31) Ko te kau tagata taupau ʼe tonu ke nātou tuku he faʼifaʼitaki lelei, ʼo nātou fakaʼapaʼapa ki te hahaʼi ʼaē ʼe nātou matuʼa age ia nātou. ʼE mahino papau ia, ko te hahaʼi matutuʼa ʼe toe tonu foki ke nātou fakaʼapaʼapa kia nātou ʼaē ʼe mole heʼeki faʼa matutuʼa, tāfito la kia nātou ʼaē ʼe nātou taupau te faga ōvi.—1 Petelo 5:2, 3.
16. E feafeaʼi te fefakaʼapaʼapaʼaki ʼa te ʼu mātuʼa pea mo tanatou fānau?
16 Ko te kau tūpulaga ʼe tonu ke nātou faka maʼuhigaʼi tonatou ʼu mātuʼa: “U fanau, koutou fakalogo ki autou matua i te Aliki, he ko te mea aia e tonu. Fakaapaapa ki tau tamai mo tau fae, ko te uluaki fekau aia fakatahi mo he fakapapau: ke ke mau te manuia mo te mauli loa i te kelekele.” Kae ʼe toe feiā mo te ʼu mātuʼa, ʼe tonu ke nātou fakaʼapaʼapa ki tanatou fānau, heʼe tala age kia nātou ke ‘aua tanatou fakatupu ita ki anatou fanau, kae natou fakaʼako natou ki te fakalogo mo te u fakatokaga i te malama o te Aliki.’—Efeso 6:1-4; Ekesote 20:12.
17. Ko ai ʼaē “e tuà lua tanatou tuha mo te fakaapaapa”?
17 ʼE toe tonu foki ke fakaʼapaʼapaʼi te ʼu tagata ʼaē ʼe gāue kinakina moʼo tauhi ki te kokelekasio: “Ko te kau matua ae e lelei tanatou pule, e tuà lua tanatou tuha mo te fakaapaapa, tafito natou e kinakina i te akonaki mo te faiʼako.” (1 Timoteo 5:17) ʼE feala ke tou fakaʼapaʼapa kia nātou, kapau ʼe tou mulimuli ki te meʼa ʼaē ʼe ʼui mai ia Hepeleo 13:17: “Koutou talagafua ki outou takitaki pea mo fakalogo kia natou.”
18. Koteā te meʼa ʼaē ʼe tonu ke tou fai kia nātou ʼaē ʼe mole kau ʼi te kokelekasio?
18 ʼE tonu koa ke tou fakaʼapaʼapa ki te hahaʼi ʼaē ʼe mole kau ʼi te kokelekasio? Ei. Ohage la, ʼe fai kia tatou te fakatotonu ʼaenī: “Ke fakalogo te tagata fuli ki te u pule e taki.” (Loma 13:1) Ko te ʼu pule ʼaia, ʼe ko te ʼu pule ʼo te mālama pea neʼe fakagafua age e te ʼAtua ke nātou takitaki ʼo aʼu ki te temi ʼaē ka fetogi anai nātou e tona Puleʼaga. (Taniela 2:44) Koia ʼe tou “foaki ki te hahai fuape ia mea e maua ke natou mau: te tukuhau kia ia ae e tukuhau; te totogi kia ia ae e maua totogi; te tuania kia ia ae aʼana te tuania; te fakaapaapa kia ia ae aʼana te fakaapaapa.” (Loma 13:7) ʼE tonu ke tou “fakaapaapa ki te tagata [peʼe ko te fafine] fuape.”—1 Petelo 2:17.
19. ʼE lava feafeaʼi hatatou “fai ia te lelei” ki te hahaʼi pea mo tou fakaʼapaʼapa kia nātou?
19 ʼE moʼoni, ʼe tonu ke tou fakaʼapaʼapa kia nātou ʼaē ʼe mole kau ʼi te kokelekasio, kae ʼe tonu ke tou fakatokagaʼi te puani tāfito ʼo te Folafola ʼa te ʼAtua: “I tatatou kei mau te temi, tou fai ia te lelei ki te tagata fuape, kae tafito ia te lelei o te kaiga o te tui.” (Kalate 6:10) ʼE mahino papau ia, ʼe feala tāfito ke tou “fai ia te lelei” kia nātou mo kapau ʼe tou foaki age kia nātou te meʼa ʼaē ʼe ʼaoga kia nātou ʼi te faʼahi fakalaumālie. (Mateo 5:3) Pea ʼe feala ke tou fai te faʼahi ʼaia mo kapau ʼe tou fakalogo ki te fakamanatu ʼaenī ʼa Paulo: “Faigai ia koe, o hage ko he tagata kua tuha ke ke tuu ia mua o te Atua, ko he tagata gaue e mole ufiufi, e ina ave fakahagatonu te folafola o te mooni.” Kapau ʼe tou fakahā te moʼoni ʼi te ʼu temi faigamālie fuli ʼaki he aga fakaʼapaʼapa, ʼo tou ‘fakahoko katoa ai totatou minisitelio,’ ʼe mole gata pe tatatou fai te lelei ki te hahaʼi fuli, kae ʼe tou toe fakaʼapaʼapa foki kia nātou.—2 Timoteo 2:15; 4:5.
Tou Fakaʼapaʼapa Kia Sehova
20. Koteā te meʼa ʼaē neʼe hoko kia Falaone pea mo tona ʼu foʼi solia, pea koteā tona tupuʼaga?
20 ʼE fakaʼapaʼapa ia Sehova ki te hahaʼi ʼaē neʼe ina fakatupu. Koia ʼe tāu ke tou fakaʼapaʼapa lahi kia te ia. (Tāʼaga Lea 3:9; Apokalipesi 4:11) ʼE ʼui fēnei e te Folafola ʼa Sehova: “Ko nātou ʼaē ʼe fakaʼapaʼapa kia te ʼau ʼe ʼau fakaʼapaʼapa anai kia nātou, pea ko nātou ʼaē ʼe nātou fakalainoaʼi ʼau ʼe ʼau meʼa noaʼi anai nātou.” (1 Samuele 2:30) ʼI te temi ʼaē neʼe ʼui ai ki te Falaone ʼo Esipito ke ina tuku ke mavae te hahaʼi ʼa te ʼAtua, ʼaki he aga fialahi neʼe ina tali fēnei: “Ko ai ia Sehova ke ʼau fakalogo ki tona leʼo?” (Ekesote 5:2) ʼI te temi ʼaē neʼe fekauʼi ai e Falaone tona ʼu foʼi solia ke nātou matehi te kau Iselaelite, neʼe vaheʼi e Sehova te ʼu vai ʼo te Tai Kula maʼa Iselaele. Kae neʼe muliʼi ia nātou e te kau Esipito, pea neʼe fakamapeʼe ifo e Sehova te ʼu vai ʼaē neʼe ina vaheʼi. “Ko [Sehova] neʼe ina lī ki te tai te ʼu saliote ʼo Falaone pea mo tana ʼu mālohi faka solia.” (Ekesote 14:26-28; 15:4) Koia ko te fialahi ʼa Falaone ʼi tana mole fia faka maʼuhigaʼi ia Sehova, neʼe hoko ai tana mate fakamataku.—Pesalemo 136:15.
21. He koʼe neʼe fakafeagai ia Sehova kia Pelesasā, pea neʼe koteā tona fua?
21 Ko te Hau ko Pelesasā ʼo Papiloni neʼe mole fia fakaʼapaʼapa kia Sehova. ʼI te lolotoga ʼo te lafeti neʼe konānā ai te hahaʼi, neʼe ina fakalainoaʼi ia Sehova ʼi tana ʼinu ʼi te ʼu ipu taputapu aulo pea mo siliva ʼaē neʼe toʼo mai te fale lotu ʼo Selusalemi. Pea ʼi tana fai te faʼahi ʼaia, neʼe ina fakavikiviki ki tana ʼu ʼatua pagani. Kae neʼe ʼui age ki ai e Taniela, te tagata kaugana ʼa Sehova: “Neʼe mole ke fakavaivaiʼi tou loto . . . Kae neʼe ke vikiʼi koe ʼo fakafeagai ki te ʼAliki ʼo te lagi.” ʼI te po ʼaia, neʼe matehi ai ia Pelesasā, pea neʼe faʼao tona puleʼaga.—Taniela 5:22-31.
22. (a) He koʼe neʼe ʼita ia Sehova ki te kau takitaki ʼo Iselaele pea mo te hahaʼi? (b) Ko ai ʼaē neʼe lagolago ki ai Sehova pea neʼe koteā tona fua?
22 ʼI te ʼuluaki sēkulō ʼo totatou temi, neʼe palalau te Hau ko Helote ki te kaugamālie pea neʼe nātou kalaga fēnei: “E ko te leo o he atua, e mole ko he leo ia o he tagata.” Neʼe tali e te hau fialahi te vikiviki ʼaia he neʼe ina fia maʼu te kolōlia. Kae “i te lakaga pe aia, nee fueʼi ia e te aselo a te Aliki, koteuhi nee mole fakakololia ia ki te Atua.” (Gaue 12:21-23) Neʼe faka maʼuhigaʼi e Helote ia ia totonu, kae mole ina faka maʼuhigaʼi ia Sehova, pea neʼe matehi ai ia. Ko te kau takitaki lotu ʼo te temi ʼaia neʼe nātou fakalainoaʼi te ʼAtua ʼi tanatou fonofono moʼo matehi tona ʼAlo ko Sesu. Neʼe ʼiloʼi e ʼihi hahaʼi takitaki ʼe akoʼi e Sesu te moʼoni ki te hahaʼi, kae neʼe mole nātou fia mulimuli kia ia, “he nee lahiʼage tanatou manako ki te vikiviki fakatagata i tonatou ofa ki te kololia o te Atua.” (Soane 11:47-53; 12:42, 43) Ko te puleʼaga katoa neʼe mole fakaʼapaʼapa kia Sehova peʼe ki tona tagata Fakafofoga ko Sesu. Koia la ʼaē neʼe mole kei fakaʼapaʼapa ai Sehova kia nātou, pea neʼe ina tuku ai ke fakaʼauha nātou pea mo tonatou fale lotu. Kae neʼe ina hāofaki ia nātou ʼaē neʼe nātou fakaʼapaʼapa kia te ia pea mo tona ʼAlo.—Mateo 23:38; Luka 21:20-22.
23. Koteā te meʼa ʼaē ʼe tonu ke tou fai ke feala hatatou maʼuʼuli ʼi te mālama foʼou ʼaē ka fakatuʼu e te ʼAtua? (Pesalemo 37:9-11; Mateo 5:5)
23 Ko nātou fuli ʼaē ʼe fia maʼuʼuli ʼi te mālama foʼou ʼaē ka fakatuʼu e te ʼAtua ʼi te ʼosi fakaʼauha ʼo te mālama ʼaenī, ʼe tonu ke nātou fakaʼapaʼapa lahi kia te ia pea mo tona ʼAlo, ia Sesu Kilisito, pea mo nātou fakalogo kia nāua. (Soane 5:22, 23; Filipe 2:9-11) Ko nātou ʼaē ʼe mole nātou fai te faʼahi ʼaia, “ ʼe toʼo anai ia nātou ʼi te kele.” ʼI te tahi faʼahi, ko te kau faitotonu ʼaē ʼe nātou fakaʼapaʼapa lahi pea mo fakalogo ki te ʼAtua pea mo Kilisito, “ ʼe ko nātou ʼaē ka nonofo anai ʼi te kele.”—Tāʼaga Lea 2:21, 22.
Toe Fakamanatu
◻ Koteā te faka ʼuhiga ʼo te ʼui ʼaē ke tou fakaʼapaʼapa ki te hahaʼi, pea neʼe fai feafeaʼi e Sehova te faʼahi ʼaia?
◻ Neʼe feafeaʼi te fakaʼapaʼapa ʼa Sesu pea mo Paulo ki te hahaʼi?
◻ Ko ai ia ʼaho nei ʼaē ʼe tonu ke fakaʼapaʼapaʼi nātou?
◻ He koʼe ʼe tonu ke tou fakaʼapaʼapa kia Sehova pea mo Sesu?
[Paki ʼo te pasina 17]
Neʼe fakaʼapaʼapa ia Sehova kia Apalahamo ʼo ina tokagaʼi tana kole mamahi
[Paki ʼo te pasina 18]
ʼI he nofo ʼohoana fakafiafia, ʼe fefakaʼapaʼapaʼaki te tagata pea mo te fafine