Tou Tokagaʼi Ia Ia ʼAē ʼe Ina Fai He ʼu Meʼa Fakaofoofo
“Tuʼu muʼa pea mo ke tokagaʼi te ʼu gāue fakaofoofo ʼa te ʼAtua.”—Sopo 37:14.
1, 2. ʼI te 1922, koteā te koloā fakaofoofo ʼaē neʼe maʼu, pea neʼe malave feafeaʼi te ʼu meʼa ʼaia neʼe maʼu?
KO TE tagata fai alekeolosia pea mo te tagata Pilitania maʼuhiga, neʼe nā gāue fakatahi lolotoga ni ʼu taʼu moʼo kumi te koloā neʼe fufū. Ki muli age, ʼi te ʼaho 26 ʼo Novepeli 1922, ʼi te tānuma ʼo te ʼu falaone ʼo Esipito, ʼi te Liuʼa ʼiloa ʼo te ʼu Hau, ko te tagata fai alekeolosia ko Howard Carter pea mo te tagata maʼuhiga ko Carnarvon, neʼe nā maʼu te koloā maʼuhiga—te falemaka ʼo te Falaone ko Toutankhamon. ʼI tanā aʼu ki te matapā neʼe fakamaʼu, neʼe nā fai ai he pu. Neʼe fakahū kiai e Carter te sela pea mo fakasiosio ai ki loto.
2 Ki muli age, neʼe fakamatala fēnei e Carter: “ ʼI te mole kei lava kātakiʼi e Carnarvon, neʼe ina fehuʼi mai ‘ ʼE ke sio koa ki he meʼa?’ pea neʼe feala pe haku ʼui fēnei: ‘Ei, ʼe ʼau sio ki te ʼu meʼa fakaofoofo.’ ” ʼI te ʼu lauʼi afe koloā ʼaē neʼe maʼu, neʼe ʼi ai mo te falemaka aulo. ʼE feala ke koutou sio ki ʼihi ʼo te ʼu “meʼa fakaofoofo” ʼaia ʼi te ʼu paki, peʼe fakahāhā ʼi te ʼu fale ʼaē ʼe tānaki ai te ʼu mātaga ʼāfea. Kae ko te ʼu meʼa fakaofoofo, ohage ko te ʼu koloā ʼaia ʼi te fale tānaki meʼa mātaga ʼāfea, ʼe mole ʼi ai honatou pikipikiga mo tokotou maʼuli. Koia tou talanoa ki he tahi ʼu meʼa fakaofoofo ʼe ʼi ai tonatou pikipikiga mo koutou pea mo maʼuhiga kia koutou.
3. ʼE tou lava maʼu ʼifea he ʼu manatu ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa fakaofoofo ʼaē ʼe feala ke maʼuhiga kia tatou?
3 Ohage la, koutou manatuʼi te tagata neʼe maʼuli kua hili kiai te ʼu sēkulō, ko te tagata neʼe lahi age tona maʼuhiga ʼi he tagata gaoʼi ʼata, peʼe faigaoʼi, peʼe ko he tagata ʼe kau ʼi he famili ʼaliki. Neʼe fakahigoa ko te tagata ʼaē neʼe lahi tokotahi ʼi te hahaʼi ʼo te Potu Esite katoa. ʼE lagi koutou manatuʼi ko Sopo. Neʼe fai te tohi katoa ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo ia. Kae ko te tūpulaga neʼe maʼuli ʼi te temi ʼo Sopo, neʼe higoa ko Eliu, neʼe ina fakatonutonuʼi ia ia. Ei, neʼe ʼui e Eliu neʼe tokaga fau ia Sopo kia ia totonu pea mo nātou ʼi ʼona tafa. ʼI te kapite 37 ʼo Sopo, ʼe tou maʼu ai he ʼu tokoni ʼe matala lelei pea mo poto, ʼe maʼuhiga moʼoni kia tatou takitokotahi.—Sopo 1:1-3; 32:1–33:12.
4. He koʼe neʼe fai leva e Eliu te tokoni ia Sopo 37:14?
4 Ko te ʼu tagata e toko tolu ʼaē neʼe nātou ʼui ko he ʼu kaumeʼa ʼo Sopo, neʼe lahi tanatou palalau ki he ʼu faʼahi neʼe nātou manatu neʼe agahala ai Sopo, ʼi tana fakakaukau peʼe ko tana aga. (Sopo 15:1-6, 16; 22:5-10) Neʼe atalitali fakalelei ia Eliu ke ʼosi tanatou fai palalau. Pea neʼe lea leva ʼaki te fakasiosio tonu pea mo te poto. Neʼe talanoa ki te ʼu tuʼuga manatu maʼuhiga, kae koutou tokagaʼi te manatu tāfito ʼaenī: “Fakahaga tou taliga ki te potu ʼaenī, Ê Sopo! Tuʼu muʼa pea mo ke tokagaʼi te ʼu gāue fakaofoofo ʼa te ʼAtua.”—Sopo 37:14.
Ia Ia ʼAē Neʼe Ina Fai Te ʼu Gāue
5. Koteā “te ʼu gāue fakaofoofo ʼa te ʼAtua” ʼaē neʼe talanoa kiai ia Eliu?
5 Koutou fakatokagaʼi, neʼe mole ʼui age e Eliu kia Sopo ke ina tokagaʼi ia ia totonu, peʼe ko Eliu, peʼe ko he tahi age tagata. ʼAki he aga fakapotopoto, neʼe uga e Eliu ia Sopo—pea mo tatou—ke tou tokagaʼi te ʼu gāue fakaofoofo ʼa Sehova ʼAtua. Kia koutou, koteā ʼaē ʼe kau ki “te ʼu gāue fakaofoofo ʼa te ʼAtua”? Pea ʼo ʼuhiga mo takotou lagi tuʼania ki tokotou maʼuli mālōlō, mo te faʼahi ʼo te paʼaga, mo tokotou ka haʼu, tokotou famili, te ʼu kaugā gāue, pea mo tokotou vāhaʼa fale, he koʼe ʼe tonu ke koutou tokagaʼi te ʼu gāue ʼa te ʼAtua? ʼE mahino papau ia, ʼe pipiki ki te ʼu gāue fakaofoofo ʼa Sehova ʼAtua, tona poto pea mo tana pule kia meʼa fuli ʼi ʼotatou tafa. (Nehemia 9:6; Pesalemo 24:1; 104:24; 136:5, 6) Ke feala hakotou mahino lelei ki te faʼahi ʼaia, koutou tokagaʼi te manatu ʼaē ʼe tuʼu ʼi te tohi ʼa Sosue.
6, 7. (a) Koteā te ʼu meʼa fakaofoofo ʼaē neʼe fai e Sehova ʼi te temi ʼo Moisese pea mo Sosue? (b) Kapau neʼe koutou sio mata ki te ʼu gāue ʼaia ʼi te temi ʼo Moisese pea mo Sosue, pea ʼe koutou feafeaʼi anai?
6 Neʼe fakahoko e Sehova te ʼu malaʼia ki te Esipito ʼāfea, pea neʼe ina vaheʼi lua te Tai Kula ke feala ai kia Moisese ke ina taki ia Iselaele ʼo te temi muʼa ki te faka ʼāteaina. (Ekesote 7:1–14:31; Pesalemo 106:7, 21, 22) Neʼe toe hoko te ʼu meʼa feiā pea ʼe fakamatala ia Sosue kapite 3. Ko Sosue, ʼaē neʼe ina fetogi ia Moisese, neʼe tonu ke ina taki te hahaʼi ʼa te ʼAtua ke nātou fakalaka ʼi te vaitafe pea ke nātou hū ki te Kele ʼo Te Fakapapau. Neʼe ʼui fēnei e Sosue: “Koutou fakamaʼa ia koutou, heʼe ko ʼapogipogi ʼe fai anai e Sehova he ʼu meʼa fakaofoofo ʼi te lotomalie ʼo koutou.” (Sosue 3:5) Koteā te ʼu meʼa fakaofoofo ʼaia?
7 ʼE fakamatala mai e te Tohi-Tapu neʼe avahi e Sehova te Vaitafe ko Solotane, ke feala ai ki te toko lauʼi afe tagata, mo fafine, pea mo fānau ke nātou fakalaka ki te tahi kauvai. (Sosue 3:7-17) Kapau neʼe feala hatatou sio ki te ava ʼo te vaitafe pea mo te fakalaka haohaoa ʼa te hahaʼi fuli ʼaia, neʼe lagi tou punamaʼuli lahi anai ki te meʼa fakaofoofo ʼaia neʼe hoko! Neʼe hā ʼaki ai ko te ʼAtua ʼe ina puleʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina fakatupu. Pea māʼia ʼi totatou temi—ʼi totatou maʼuli—ʼe hoko te ʼu meʼa fakaofoofo feiā. Moʼo ʼiloʼi pe koteā te ʼu meʼa ʼaia pea he koʼe ʼe tonu ke tou tokagaʼi te ʼu meʼa ʼaia, tou vakaʼi ia Sopo 37:5-7.
8, 9. Koteā te ʼu gāue fakaofoofo ʼaē ʼe talanoa kiai ia Sopo 37:5-7, kae he koʼe ʼe tonu ke tou fakakaukauʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaia?
8 Neʼe tala fēnei e Eliu: “ ʼE fakamana e te ʼAtua tona leʼo ʼi hona ʼaluʼaga fakaofoofo, ʼo ina fai he ʼu meʼa lahi ʼe mole feala ke tou ʼiloʼi.” Koteā ʼaē neʼe manatu kiai ia Eliu ʼi tana ʼui ʼaē ʼe fai e te ʼAtua te ʼu meʼa ʼi “hona ʼaluʼaga fakaofoofo”? Neʼe talanoa ki te nive pea mo te ʼua lalahi. Ko te ʼu meʼa ʼaia, ʼe nātou tāʼofi anai te gāue ʼa te tagata gāue kele ʼi tana gāueʼaga, ʼo ina maʼu ai hona temi pea mo he tupuʼaga ke ina tokagaʼi te ʼu gāue ʼa te ʼAtua. ʼE mole lagi tou gāue kele, kae ʼe lagi ʼi ai te ʼu fua ʼo te ʼua pea mo te nive kia tatou. ʼO mulimuli ki te fenua ʼaē ʼe tou maʼuʼuli ai, ʼe lagi tou tuku anai tatatou ʼu gāue ʼuhi ko te nive pea mo te ʼua. ʼE tou toʼo koa he temi ke tou fakakaukauʼi pe ko ai ʼaē neʼe ina fai te ʼu meʼa fakaofoofo ʼaia pea koteā tonatou faka ʼuhiga? Neʼe kua koutou fai koa te faʼahi ʼaia?
9 Ohage ko te meʼa ʼaē ʼe tou lau ia Sopo kapite 38, neʼe manatu feiā ia Sehova ʼAtua, ʼi tana fai kia Sopo he ʼu fehuʼi maʼuhiga. Logola neʼe fai e totatou Tupuʼaga te ʼu fehuʼi ʼaia kia Sopo, kae ʼe mahino mai ʼe ʼi ai tonatou ʼaoga ki tatatou aga, mo totatou maʼuli, pea mo totatou ka haʼu. Koia tou vakaʼi pe koteā te ʼu fehuʼi ʼa te ʼAtua, pea mo tou fakakaukauʼi tona faka ʼuhiga, ei, tou fai te meʼa ʼaē ʼe fakaloto mālohi mai ke tou fai ia Sopo 37:14.
10. ʼE tonu ke malave feafeaʼi kia tatou ia Sopo kapite 38, pea koteā te ʼu fehuʼi ʼaē ʼe lagaʼi ai?
10 ʼE kamata fēnei te kapite 38: “Pea tali e Sehova kia Sopo ʼi te lotolotoiga ʼo te afā ʼo ʼui maʼana: ‘Ko ai ʼaē ʼe ina fakapōʼuliʼi te tokoni ʼaki he ʼu palalau ʼe mole ʼiloga ai he mālama? Fakalelei, kae ke haʼi tou kogaloto, ohage ko he tagata mālohi, pea ke tuku muʼa ke ʼau fakafehuʼi koe, pea hoki ke fakahā mai leva kia te ʼau.’ ” (Sopo 38:1-3) Neʼe fakahā e te ʼu palalau ʼaia te meʼa ʼaē ka hoa mai. Neʼe tokoni te faʼahi ʼaia kia Sopo ke ina fakatonutonuʼi tana manatu, ke ina ʼiloʼi ʼe tuʼu ia muʼa ʼo te Tupuʼaga ʼo te ʼatulaulau pea ʼe ʼi ai tona ʼu maʼua kia te ia. ʼE toe lelei ke tou fai mo tatou pea mo te hahaʼi te faʼahi ʼaia. Pea fakahā leva e te ʼAtua te ʼu meʼa ʼaē neʼe talanoa kiai ia Eliu. “Neʼe ke ʼifea ʼi te temi ʼaē neʼe ʼau fakatuʼu ai te kele? Fakahā mai, mo kapau ʼe ke lava fakamahino mai. Ko ai ʼaē neʼe ina fai tona ʼu fakafuafua mo kapau ʼe ke ʼiloʼi, peʼe ko ai ʼaē neʼe ina faoʼi kiai te maea? Neʼe fakatuʼu kiteā tona ʼu tuʼuʼaga, peʼe ko ai ʼaē neʼe ina fakatuʼu tona maka faka tuliki?”—Sopo 38:4-6.
11. Koteā te ʼu meʼa ʼaē ʼe tonu ke tou mahino kiai ia Sopo 38:4-6?
11 Neʼe ʼifea Sopo—pea mo tatou—ʼi te temi ʼaē neʼe fakatupu ai te kele? Neʼe tou tohi koa te paki ʼo te kele pea, ʼaki te paki ʼaia, neʼe tou fakafuafua ʼaki he vahe tona laulahi pea mo tona loa? Kailoa! Neʼe mole heʼeki fakatupu te tagata ʼi te temi ʼaia. Neʼe fakatatau e te ʼAtua totatou kele ki he fale, pea neʼe ina fehuʼi fēnei: “Ko ai ʼaē neʼe ina fakatuʼu tona maka faka tuliki?” ʼE tou ʼiloʼi ʼe lelei te fakavaha ʼo totatou kele pea mo te laʼā ke feala ai hatatou maʼuʼuli lelei. Pea ʼe toe lelei mo te fakafuafua ʼo te kele. Kapau neʼe laulahi fau, pea ʼe mole mavae anai te kasa ʼaē ko te hydrogène ʼi te ʼaele pea ʼe tou mamate anai. ʼE mahino mai, ʼe ko he tahi ʼaē neʼe ina “fakatuʼu tona maka faka tuliki” ʼi tona tuʼulaga lelei. Neʼe tonu koa ke vikivikiʼi Sopo ki te faʼahi ʼaia? Peʼe ko tatou? Pe neʼe tonu koa ke vikivikiʼi ia Sehova ʼAtua?—Tāʼaga Lea 3:19; Selemia 10:12.
Ko Ai Te Tagata ʼAē ʼe Ina Maʼu Te ʼu Tali?
12. Koteā ʼaē ʼe tou manatu kiai ʼaki te fehuʼi ʼaē ʼe fai ia Sopo 38:6?
12 Neʼe toe fehuʼi fēnei e te ʼAtua: “Neʼe fakatuʼu kiteā tona ʼu tuʼuʼaga?” ʼE ko he fehuʼi lelei. ʼE lagi tou mālama ki te kupu neʼe mole ʼiloʼi e Sopo—ko te pesanteur. Tokolahi ia tatou kua tou mahino, ʼaki te mālohi ʼo te pesanteur mai te laʼā, ʼe feala ai ke nofo maʼu te kele ʼi tona tuʼulaga, peʼe ohage ko tona ʼui ke fakatuʼu ki ʼona tuʼuʼaga. Kae ko ai ʼaē ʼe mahino katoa ki te pesanteur?
13, 14. (a) Koteā ʼaē ʼe tonu ke mahino kia tatou ʼo ʼuhiga mo te pesanteur? (b) ʼE tonu ke malave feafeaʼi kia tatou te ʼaluʼaga ʼaē ʼe fakahā ia Sopo 38:6?
13 Ko te tohi neʼe hoki tā ko tona kupu tāfito The Universe Explained, ʼe ina fakahā lelei ai ko ‘te pesanteur ʼe ko te meʼa kua logo kiai te hahaʼi fuli, kae ʼe ko he meʼa ʼi te ʼu mālohi ʼo te natula ʼe nātou mahino veliveli kiai.’ ʼE toe ʼui fēnei: “Ko te mālohi ʼo te pesanteur ʼe hage ʼe fakalaka fakavilivili ʼi te lauʼatea, kae mole heʼeki ʼiloʼi peʼe ina fakahoko feafeaʼi te faʼahi ʼaia. Kae mole heʼeki fualoa, ko te hahaʼi popoto neʼe nātou kamata ʼui ko te pesanteur ʼe lagi feʼaluʼaki ʼi te ʼu kiʼi meʼa veliveli ʼe higoa ko te ʼu gravitons . . . Kae ʼe mole he tahi ʼe ina ʼiloʼi papau peʼe moʼoni.” ʼI meʼa fakaofoofo leva.
14 Kua laka ki muʼa te poto fakatagata, talu mai te temi ʼaē neʼe lagaʼi ai e Sehova te ʼu fehuʼi ʼaia kia Sopo, kua hili kiai taʼu e 3 000. Kae ʼe mole he tahi ia tatou peʼe ʼi te kau popoto ʼe feala ke mahino katoa ki te pesanteur ʼaē ʼe feala ai ki totatou kele ke lelei tana takafoli ʼi te laʼā, tona fakafalele lelei ke feala ai hatatou maʼuʼuli ai. (Sopo 26:7; Isaia 45:18) ʼE mole ko he tokoni ʼaenī ke tou fai fuli he ʼu kumi loloto ʼo ʼuhiga mo te ʼu faʼahi ʼaē mole heʼeki tou mahino kiai ʼo ʼuhiga mo te pesanteur. Kae ko tatatou tokagaʼi māʼia mo te faʼahi ʼaenī ʼo te ʼu gāue fakaofoofo ʼa te ʼAtua ʼe tonu ke malave ki tatatou manatu ʼo ʼuhiga mo ia. ʼE koutou manavahe koa ki tona poto pea mo tona ʼatamai, pea ʼe mahino koa kia koutou pe koʼe ʼe ʼaoga ke lahi age te ʼu meʼa ʼaē ʼe tou ako ʼo ʼuhiga mo tona finegalo?
15-17. (a) Koteā ʼaē ʼe fakahā lelei mai ia Sopo 38:8-11, pea koteā te ʼu fehuʼi ʼaē ʼe lagaʼi ai? (b) Koteā ʼaē ʼe tonu ke fakamoʼoni kiai ʼo ʼuhiga mo te ʼu moana pea mo tonatou vaevae ʼi te kele?
15 ʼE hoko atu fēnei e te Tupuʼaga tana fakafehuʼi: “Ko ai ʼaē neʼe ina fakamaʼu te tai ʼaki he ʼu matapā, ia ia ʼaē neʼe hū ki tuʼa ohage ko te temi ʼaē neʼe puna mai ki tuʼa tona matapuna; ʼi te temi ʼaē neʼe ʼau gaohi ai te ʼao ko hona kofu pea mo te pōʼuli mātolu ko hona ʼu kie takai, pea mo ʼau vahevahe kia ia taku ʼu tuʼakoi ʼaē neʼe ʼau fakatuʼutuʼu kiai, pea mo ʼai ki ai he lalago pea mo he ʼu matapā, pea mo ʼau ʼui fēnei, ‘ ʼE feala ke ke haʼu ki henī, pea gata ai; pea ʼe faka tuʼakoi ʼi henī tau ʼu peau fialahi’?”—Sopo 38:8-11.
16 Ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe nātou fakamaʼu te tai ʼe ko te ʼu kele, mo te ʼu moana, pea mo te ʼu vai. Kua temi fia nei te haga fakasiosio pea mo ako e te tagata te ʼu meʼa ʼaia? Talu mai te ʼu taʼu e lauʼi afe—pea ʼi te sēkulō fakamuli ʼaenī neʼe lahi ʼaupito tanatou ʼu kumi. ʼE lagi koutou manatu kua ʼiloʼi katoa ʼi te temi nei te ʼu meʼa ʼaia. Kae ʼi te taʼu 2001 ʼaenī, kapau ʼe koutou vakaʼi te ʼu tānakiʼaga tohi lalahi pea mo te ʼu kumi lalahi ʼi te Internet ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe maʼu fakamuli, pea koteā ʼaē ʼe koutou maʼu?
17 ʼI te tohi ʼe lahi ʼaupito tona lau e te hahaʼi, ʼe maʼu ai te ʼu palalau ʼaenī: “Ko te vaevae ʼo te ʼu fenua pea mo te ʼu moana ʼi te fuga kele pea mo te vaevae ʼo te ʼu kele, neʼe kau talu mai fualoa ʼi te ʼu fihifihia ʼaē ʼe mole heʼeki mahino kiai te ʼu kumi ʼa te kau popoto pea mo tanatou ʼu mahalo.” ʼI te ʼosi ʼo te ʼu palalau ʼaia, neʼe fakahā e te tohi ʼaia te ʼu manatu e fā ʼe lagi feala ke nātou fakamahino te ʼu meʼa ʼaia kae neʼe ʼui ko te ʼu manatu ʼaia ʼe ko “he ʼu meʼa ʼe mole heʼeki ʼiloʼi papau.” ʼE koutou ʼiloʼi ko he meʼa ʼe mole heʼeki ʼiloʼi papau, “ ʼe ko he meʼa ʼe mole feʼauga tona ʼu fakamoʼoni moʼona fakamahino.”
18. Koteā ʼaē kua tou manatu kiai ʼi tatatou lau ia Sopo 38:8-11?
18 ʼE mole fakahā lelei koa la e te faʼahi ʼaia te ʼu fehuʼi ʼaē neʼe fai ʼi te temi muʼa ia Sopo 38:8-11? ʼE moʼoni ʼe mole ko tatou ʼaē neʼe tou fakatuʼutuʼu te ʼu faʼahi fuli ʼaia ʼo totatou kele. Neʼe mole tou fakatuʼu te māhina ke feala ai ʼaki tona mālohi, ke hoko te mamaha peʼe ko te fānake ʼo te tai, pea ʼi te agamāhani ʼe mole fakalolo te tai ʼi totatou ʼu mata fenua peʼe ʼi te koga meʼa ʼaē ʼe tou maʼuʼuli ai. ʼE koutou ʼiloʼi pe ko ai ʼaē neʼe ina fai, ʼe ko te Tupuʼaga ʼo te ʼu meʼa fakaofoofo ʼaia.—Pesalemo 33:7; 89:9; Tāʼaga Lea 8:29; Gaue 4:24; Apokalipesi 14:7.
Tou Vikivikiʼi Ia Sehova
19. Koteā te ʼu faʼahi ʼaē ʼe tou mahino kiai ʼi te ʼu palalau fakatuketuke ʼa Sopo 38:12-14?
19 ʼE mole feala ke vikivikiʼi te tagata ʼo ʼuhiga mo te takaminomino ʼa te kele, ʼaē ʼe talanoa kiai ia Sopo 38:12-14. Ko te takaminomino ʼaia ʼa te kele ʼe hoko ai te tō ʼo te laʼā, pea ʼi ʼihi temi ʼe matalelei ʼaupito. Ka hopo ake te laʼā, ʼe hā lelei te ʼu agaaga ʼo totatou kele, ohage ko te kele ʼaē ʼe fakaʼiloga ʼaki te meʼa lomi fakaʼiloga. Tatau aipe peʼe mole loloto tatatou vakavakaʼi te takaminomino ʼa te kele, kae ʼe tou ōfo ʼi tana mole takaminomino fakavilivili, heʼe feala ke tou tuʼutāmaki ai. Pea ʼe mole māmālie fau tana takaminomino, heʼe loaloaga age anai te ʼu ʼaho pea mo te ʼu pōʼuli, pea ʼe mole feala anai hatatou maʼuʼuli heʼe vevela fau pea mo momoko fau. Ei, ʼe tonu ke tou fiafia he neʼe fakafuafua lelei e te ʼAtua te takaminomino ʼa te kele, kae mole ko te tagata.—Pesalemo 148:1-5.
20. ʼE koutou tali feafeaʼi anai ki te ʼu fehuʼi ʼaē ʼe fai ia Sopo 38:16, 18?
20 ʼI te temi ʼaenī, koutou fakakaukauʼi age muʼa ʼe fai atu e te ʼAtua te ʼu fehuʼi ʼaenī: “Neʼe kua ke aʼu koa ki te ʼu matapuna ʼo te tai, peʼe kua ke ʼevaʼeva koa ʼo kumi te loloto ʼo te vanu?” ʼE mole feala ki he tahi ʼe ina sivi te agaaga ʼo te ʼu moana ke ina tali katoa ki te ʼu fehuʼi ʼaia! “Neʼe kua ke fakakaukau lelei koa ki te ʼu lauʼatea lalahi ʼo te kele? Tali mai, mo kapau kua ke ʼiloʼi te ʼu meʼa fuli ʼaia.” (Sopo 38:16, 18) Neʼe kua koutou mamata koa pe neʼe kua koutou ʼevaʼeva koa ʼi te ʼu koga meʼa fuli ʼo te kele, peʼe ko ʼihi ʼo te ʼu koga meʼa ʼaia? Ko temi ʼe fia ʼe ʼaoga moʼo vakaʼi ʼo te ʼu koga meʼa matalelei pea mo fakaofoofo ʼo totatou kele? ʼE mahino ia ʼe ko he ʼu temi fakafiafia anai!
21. (a) Koteā te ʼu manatu ʼa te kau popoto ʼaē ʼe feala ke tou talanoa kiai ʼi te ʼu fehuʼi ʼa Sopo 38:19? (b) Ko te ʼu moʼoni ʼo ʼuhiga mo te mālama ʼe tonu ke ina uga tatou ke tou fai tea?
21 Koutou fakatokagaʼi mo te ʼu fehuʼi loloto ʼaē ʼe tuʼu ia Sopo 38:19: “Kofea te ala ʼaē ʼe ʼalu ki te koga meʼa ʼaē ʼe nofo ai te mālama? Kofea te nofoʼaga ʼo te fakapōʼuli?” ʼE lagi koutou ʼiloʼi talu mai fualoa neʼe ʼui ʼe feʼaluʼaki te mālama ohage ko he onde, ohage ko te ʼu laini ʼaē ʼe tou sio ki ai ʼi te fuga vai. Kae ʼi te 1905, neʼe fakamahino e Albert Einstein, ko te mālama ʼe hage ko he ʼu kiʼi eveeve liliki. Neʼe gata ai koa te maʼu ʼaia? ʼE fehuʼi fēnei e te tikisionalio: “Ko te mālama ʼe ko he onde koa peʼe ko he kiʼi eveeve?” ʼE ina tali fēnei: “ ʼE mole feala ke ʼui [ko te mālama] ʼe ko te ʼu meʼa ʼaia ʼe lua, heʼe ko te ʼu meʼa ʼaia [te ʼu ondes pea mo te kiʼi eveeve] ʼe nātou kehekehe ʼaupito. ʼI tona fakahagatonu, ko te laʼā ʼe mole faka ʼuhiga ki te ʼu meʼa ʼaia ʼe lua.” Kae ʼe fakamāfana tatou e te laʼā (peʼe fakahagatonu peʼe kailoa), tatau aipe peʼe mole heʼeki lava fakamahino katoa e te tagata te ʼu gāue ʼa te ʼAtua ʼi te faʼahi ʼaia. ʼE tou maʼu te meʼa kai pea mo te ʼaele ʼaē ʼe fakatupu e te ʼu ʼakau ʼaki te laʼā. ʼE tou lava lautohi, mo sio ki te ʼu fofoga ʼo nātou ʼaē ʼe tou ʼoʼofa ai, mo tou leleiʼia te tō ʼo te laʼā, pea mo te tahi ʼu meʼa. Ka tou fai te ʼu meʼa ʼaia, ʼe mole tonu koa la ke tou fakamoʼoni ki te fakaofoofo ʼo te ʼu gāue ʼa te ʼAtua?—Pesalemo 104:1, 2; 145:5; Isaia 45:7; Selemia 31:35.
22. Neʼe koteā te manatu ʼa Tavite ʼo ʼuhiga mo te ʼu gāue fakaofoofo ʼa te ʼAtua?
22 ʼE tou metitasio pe koa ki te ʼu gāue fakaofoofo ʼa Sehova ke tou ōfo ai, ke tou fonu ʼi te manavasiʼi peʼe tou nofo fakalogologo ʼi tatatou sio ki te ʼu meʼa fuli ʼaia? Kailoa. Ko te tagata fai pesalemo ʼāfea neʼe ina fakahā te mole feala ʼaē ke tou mahino ki te ʼu gāue fuli ʼa te ʼAtua pea mo tou fakamatala katoa. Neʼe tohi fēnei e Tavite: “Neʼe lahi te ʼu meʼa neʼe ke fai e koe totonu, Ê Sehova toku ʼAtua, ei tau ʼu gāue fakaofoofo . . . Neʼe ʼau fia tala peʼe ʼau palalau kiai, kae kua nātou kaugamālie age ʼi te ʼu meʼa ʼaē ʼe feala ke ʼau fakamatala.” (Pesalemo 40:5) ʼE mahino ia neʼe mole ina fia ʼui ʼe nofo fakalogologo anai ʼo ʼuhiga mo te ʼu gāue lahi ʼaia. Neʼe fakamoʼoni e Tavite te faʼahi ʼaia ʼi tana tala fēnei ia Pesalemo 9:1: “ ʼE ʼau fakavikiviki anai kia te koe, Ê Sehova, ʼaki toku loto katoa; ʼe ʼau tala anai tau ʼu gāue fakaofoofo fuli.”
23. Koteā takotou manatu ʼo ʼuhiga mo te ʼu gāue fakaofoofo ʼa te ʼAtua, pea ʼe koutou lava tokoni feafeaʼi ki te hahaʼi?
23 ʼE mole tonu koa la ke toe uga mo tatou? Ko tatatou ōfo ki te ʼu gāue lahi ʼa te ʼAtua ʼe mole tonu koa la ke ina uga ai tatou ke tou palalau ʼo ʼuhiga mo ia, mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina fai, pea mo te ʼu meʼa ʼaē ka ina fai? Ei—ʼe tonu ke tou “fakahā ʼi te lotolotoiga ʼo te ʼu puleʼaga tona kolōlia, ʼi te lotolotoiga ʼo te hahaʼi fuli tana ʼu gāue fakaofoofo.” (Pesalemo 96:3-5) Ei, ʼaki he agavaivai ʼe feala ke tou fakahā tatatou loto fakafetaʼi ki te ʼu gāue fakaofoofo ʼa te ʼAtua, ʼo tou vaevae mo ʼihi te ʼu meʼa ʼaē ʼe tou ako ʼo ʼuhiga mo ia. Tatau aipe peʼe maʼuʼuli te hahaʼi ʼi he sosiete ʼe mole tui ki te Tupuʼaga, kae ko tatatou ʼu palalau lelei pea mo ʼaoga ʼe feala ke uga ai te hahaʼi ke nātou fakamoʼoni ki te ʼAtua. Kae tāfito ʼe feala ke ina uga nātou ke nātou fia ako pea ke nātou tauhi kia Ia ʼaē neʼe ina “fakatupu ia meafuape,” ia Ia ʼaē ʼe ina fai he ʼu gāue fakaofoofo, ia Sehova.—Apokalipesi 4:11.
ʼE Koutou Tali Feafeaʼi Anai?
• Ko te tokoni ʼaē ʼe tuʼu ia Sopo 37:14, ʼe ina uga koutou ke koutou fakakaukauʼi te ʼu gāue fea ʼa te ʼAtua?
• Koteā ʼihi meʼa ʼaē ʼe fakahā lelei ia Sopo ʼi te ʼu kapite 37 pea mo 38, ʼaē ʼe mole lava fakamahino katoa e te poto fakatagata?
• Koteā takotou manatu ʼo ʼuhiga mo te ʼu gāue fakaofoofo ʼa te ʼAtua, ʼo ina uga ai koutou ke koutou fai tea?
[Paki ʼo te pasina 7]
Ko ai ʼaē neʼe ina fakamaʼu te tai, ʼo ina tāʼofi ʼi tona nofoʼaga?
[Paki ʼo te pasina 7]
Ko ai ʼaē kua sio ki te ʼu koga meʼa matalelei fuli ʼo totatou kele, ʼaē neʼe fakatupu e te ʼAtua?