Tonatou Maʼuli
Taku Kau Ki Te Fakahaʼele Ki Muʼa ʼo Te Ako Fakaʼatua ʼi Te Malamanei Katoa
NEʼE FAKAMATALA E ROBERT NISBET
Ko te Hau ko Sobhuza 2 ʼo te fenua ʼo Swaziland, neʼe fakatalitali kia ʼau pea mo toku tēhina ko George, ʼi tona ʼapi faka hau. Neʼe hoko te meʼa ʼaia ʼi te taʼu 1936, kae ʼe kei ʼau manatuʼi tamatou fai palalau mahōlō ʼi te lakaga ʼaia. ʼE tupu taku fai palalau mo te hau, ko taku kau ʼi te gāue temi katoa ki te gāue lahi ʼaē ko te akoʼi ʼo te Tohi-Tapu ki te hahaʼi. ʼI te temi nei, ko toku taʼu 95, kae ʼe ʼau fakamanatu mo he loto fiafia taku kau ki te gāue ʼaia, ʼaē neʼe ʼau fai ʼi te ʼu fenua kehekehe e nima.
NEʼE kamata ʼi te taʼu 1925 ʼi te ʼaʼahi ʼo tomatou famili e te tagata fai fakatau koloā ko Dobson ʼi Edinburgh, ʼi Écosse. Neʼe ko toku taʼu hogofulu tupu, pea neʼe ʼau akoako gāue ʼi te falemasi. Logope neʼe ʼau kei tūpulaga, kae neʼe ʼau hoha ʼo ʼuhiga mo te ʼu fetogi kua hoko talu mai te tau faka malamanei ʼo te taʼu 1914 ki te 1918, ki te ʼu maʼuli faka famili pea mo te maʼuli faka lotu. ʼI tana tahi ʼaʼahi, neʼe tuku mai e Dobson ia te tohi Le divin Plan des Âges. Ko te tohi ʼaia neʼe ina fakahāhā he Tupuʼaga ʼe poto, ʼaki tana “fakatuʼutuʼu” kua tukupau pea neʼe ʼalutahi ia mo te taʼi ʼAtua ʼaē neʼe ʼau fia tauhi ki ai.
Mole tuai pea ko Mama mo ʼau neʼe ma kamata ʼolo ki te ʼu fono ʼa te kau Ako ʼo te Tohi-Tapu, ko te higoa ʼaia ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te temi ʼaia. ʼI te māhina ʼo Sepetepeli ʼo te taʼu 1926, ko ʼau mo Mama neʼe ma foaki tomā maʼuli kia Sehova ʼo ma papitema ʼi te fakatahi ʼi Glasgow. Neʼe fakatoʼo kia nātou fuli ka ʼamanaki papitema ke nātou kofuʼi te ʼu kofu loloa neʼe fakaʼefihi ʼi te ʼu vaʼe, ko te teu neʼe tui māhani ki te fai maʼanu. ʼI te temi ʼaia, neʼe ʼui ko te taʼi kofu loloa ʼaia ʼe mata feʼauga mo te lakaga maʼuhiga ʼaia.
ʼI te ʼu temi ʼaia, neʼe lahi te ʼu meʼa neʼe mātou mahino kiai neʼe tonu ke fetogi. Teitei pe ko te kokelekasio fuli neʼe nātou fai te Po Tapu. Tokosiʼi neʼe kau ki te fai faka mafola. Neʼe ʼi ai foki mo ʼihi tagata ʼāfea neʼe mole nātou leleiʼia te tufa tohi ʼaē neʼe fai ʼi te ʼAhotapu, koteʼuhi maʼa nātou neʼe hage ko he maumauʼi ʼo te Sapato. Kae neʼe kamata fakahā e te ʼu alatike ʼo Te Tule Leʼo ʼi te taʼu 1925, te ʼu fakamahino ki te ʼu vaega faka Tohi-Tapu ohage ko Maleko 13:10 (MN ): “ ʼE tonu muʼa ke ʼuluaki faka mafola te logo lelei ʼi te ʼu puleʼaga fuli.”
ʼE fakahoko feafeaʼi te gāue faka malamanei ʼaia? ʼI taku kamata fai faka mafola ʼi te ʼu ʼapi, neʼe ʼau ʼui age pe ʼau ki te hahaʼi ʼaē neʼe ʼau fai palalau mo nātou, ʼe ʼau fakatau te ʼu tohi matalelei pea mo ʼau tuku age ki ai te tohi La Harpe de Dieu, ko he tohi ʼe ina fakamahino te ʼu akonaki tāfito e hogofulu ʼo te Tohi-Tapu, ʼaē ʼe fakatatau ki te ʼu kauʼi alepa e hogofulu. Ki muli age, neʼe fakatoʼo mai kia mātou te kate fakamoʼoni, ʼaē neʼe fakahā fakanounou ai te logo ke lau ki te hahaʼi. Neʼe mātou toe fakaʼaogaʼi foki mo te ʼu akonaki e minuta fā vaelua ʼe fakatagi mai te ʼu fakatagi ʼe fehikiʼaki. Ko te ʼu ʼuluaki fakatagi neʼe mamafa tona feʼāveʼaki, kae ki muli age neʼe ʼi ai te ʼu fakatagi neʼe maʼamaʼa age, pea neʼe ʼi ai ʼihi fakatagi neʼe feala tona fakahaʼele kae ʼe fakatuʼu.
Mai te taʼu 1925 ki te ʼu taʼu 1930, neʼe mātou fai te gāue fagonogono ʼo mulimuli pe ki tomatou fealagia. ʼI te kamataʼaga ʼo te ʼu taʼu 1940, neʼe fakatuʼu leva te Ako ʼo Te Minisitelio Faka Teokalatike ʼi te ʼu kokelekasio fuli. Neʼe akoʼi ai mātou ke mātou fakahā e mātou totonu ia te logo ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga, ʼo mātou palalau mo te hahaʼi ʼaē ʼe fia logo. Neʼe mātou toe ako ai foki ia te maʼuhiga ʼo te fai ʼo he ʼu ako Tohi-Tapu mo te hahaʼi ʼaē ʼe nātou loto kiai. Ko tona faka ʼuhiga, ʼe feala pe ke tou ʼui neʼe ko te kamataʼaga ʼaia ʼo te gāue faiako ʼo te Tohi-Tapu ʼi te malamanei katoa.
Ko He ʼu Fakaloto Mālohi Mai Te Tēhina Ko Rutherford
ʼI taku loto ʼaē ke lahi haku kau ki te gāue faiako, neʼe ʼau kamata taku gāue pionie temi katoa ʼi te taʼu 1931. Neʼe tonu ke foimo kamata ʼi te hili pe ʼo te fakatahi lahi ʼi Lonitoni. Kae ʼi te tahi ʼaho, lolotoga te kai hoʼatā, ko te Tēhina ko Joseph Rutherford, ʼaē neʼe ina fakaʼaluʼalu te gāue ʼi te temi ʼaia neʼe fia palalau mo ʼau. Neʼe ina fakatuʼutuʼu ke ʼau ʼalu ʼo gāue pionie ʼi Afelika. Neʼe ina fehuʼi mai: “ ʼE ke fakafuafua ʼe ke lava ʼalu?” Logope neʼe ʼau punamaʼuli, kae neʼe ʼau foimo tali age ʼaki he loto mālohi: “Ei, ʼe ʼau ʼalu anai kiai.”
ʼI te temi ʼaia, neʼe mātou fakatuʼutuʼu tāfito ke lahi tamatou tufa te ʼu tohi faka Tohi-Tapu, pea koia ʼaē neʼe lahi ai tamatou ʼu feʼoloʼaki. Neʼe fakaloto mālohiʼi ia ʼau ke ʼau nofo selipatea, ohage ko tona fai e te ʼu tēhina maʼu tuʼulaga ʼi te temi ʼaia, tokolahi ia nātou neʼe mole honatou ʼohoana. Neʼe kamata toku telituale ʼi te kolo ʼo Cap, ia te potu taupotu ʼo te potu saute ʼo Afelika, ʼo hake fakaloaloa ai ʼi te potu esite ʼo te fenua, ʼo fai atu ai mo te ʼu motu ʼe tuʼu ōvi age kiai, ʼi te Tai ʼo Initia. Ke feala haku kaku ki te potu uesite, neʼe tonu ke ʼau fakalaka ʼi te toafa ko Kalahari, ʼo hake ki te matapuna ʼo te vaitafe ʼo Nile, ʼi te liuʼa ko te Lac Victoria. Ko ia ʼaē neʼe hoa mo ʼau, neʼe tonu ke ma nonofo ʼi te ʼu māhina e ono ʼi te fenua e tahi peʼe fakalaka, ʼo te ʼu fenua ʼo Afelika ʼi te toe koga meʼa ʼaia.
Ko Te ʼu Kalato e Luageau ʼe Fafaʼo Ai Te ʼu Koloā Fakalaumālie
ʼI te temi ʼaē neʼe ʼau tau ai ki te kolo ʼo Cap, neʼe fakahā mai te ʼu kalato tohi e 200 ke tufa ʼi te Potu Esite ʼo Afelika. Ko te ʼu tohi ʼaia neʼe tā ki te ʼu lea e fā ʼo te Eulopa, pea mo lea e fā mai Initia, kae neʼe mole ʼi ai he tohi ʼi he lea ʼo Afelika. ʼI taku fehuʼi age te tupuʼaga ʼo te ʼu tuʼuga tohi ʼaia kae neʼe mole heʼeki ʼau tau mai, neʼe ʼui mai neʼe ko te ʼu tohi maʼa Frank mo Gray Smith, ko te ʼu pionie e toko lua neʼe hoki ʼolo atu pe ʼo fai faka mafola ʼi Kenia. Kae mole faʼa fualoa ʼi tanā tau ki Kenia, neʼe nā mahahaki toko lua, neʼe nā maʼu te malaria, pea neʼe mate ai ia Frank.
Logola ko te logo ʼaia neʼe ina uga ʼau ke ʼau fakakaukauʼi age toku maʼuli, kae neʼe mole ʼau lotovaivai ai. Ko ʼau mo toku kaugā gāue, ia David Norman, neʼe ma mavae ʼi te kolo ʼo Cap ʼo ma ʼolo ki tamā ʼuluaki telituale ʼe tuʼu ia kilometa e 3 000 ʼi Tanzanie. Ko te tagata ʼe gāue ʼi te ʼu fai folau ʼi Mombasa, ʼi Kenia, neʼe tokaga ki tamā ʼu kalato tohi, pea neʼe ina ʼave ki he koga meʼa pe neʼe ma fakatotonu ke ʼave kiai. ʼI te kamata, neʼe ma fai fagonogono ʼi te ʼu koga meʼa ʼo te ʼu matani gāue—ʼi te ʼu fale koloā pea mo te ʼu pilō ʼo te ʼu kolo fuli. Neʼe ma tufa te ʼu tohi e 9, mo tohi liliki e 11, pea ʼuhi ko tonatou lanu kehekehe, neʼe fakahigoaʼi ko te ʼu lanu ʼo te nuanua.
Neʼe ma fakatotonu leva ke ma ʼolo ki te motu ʼo Zanzibar, ʼe vaha mo te mata fenua ia kilometa e 30 ʼo te potu esite. Lolotoga te ʼu sēkulō, ko Zanzibar neʼe ko te koga meʼa tāfito ʼaia neʼe fakatau ai te hahaʼi popūla, kae neʼe toe logona foki ʼuhi ko te ʼu clous de girofles, ʼaē neʼe feala hatatou mamanu kiai ʼi te kolo katoa. Neʼe ma kinakina ʼi te kumi ʼo te ala, koteʼuhi neʼe laga te kolo kae mole ʼi ai hona plan. Neʼe pikopiko te ʼu ala, ʼo feala ai hamā hē gafua. Neʼe lelei te otele ʼaē neʼe ma nonofo ai, kae neʼe hage ko he fale pilisoni, he neʼe tutuki te ʼu faʼo ʼi tona ʼu matapā, pea mo mātolu tona ʼu kaupā. Kae neʼe lelei tamā gāue ʼi te fale ʼaia, pea neʼe ma fiafia he neʼe ma maʼu te kau Alape, mo te kau Initia, pea mo ʼihi neʼe nātou tali lelei tamā ʼu tohi.
Ko Te ʼu Saliote Afi, Te ʼu Vaka, Pea Mo Te ʼu Motokā
Ko te fai fagona ʼi te Potu Esite ʼo Afelika ʼi te temi ʼaia neʼe mole ko he meʼa faigafua. Ohage la, ʼi te ʼalu ʼaē mai Mombasa ki te ʼu koga meʼa moʼugaʼia ʼo Kenia, neʼe tuʼu te saliote afi he neʼe lahi te ʼu tuʼuga heʼe. Ko te ʼu miliona heʼe ʼe nātou ʼaofi te fenua pea mo te ʼu ala ʼo te ʼu saliote afi, ʼo fakatupu heheke ki te ʼu teka ʼo te ʼu saliote afi. Ko te puleʼaki pe tahi, ko te fufulu ʼo te ala, ʼo fakapipihi he vai vela mai te saliote afi. ʼAki tona fai ʼaia, neʼe feala ai he hoho māmālie ki muʼa ʼo aʼu ki tamatou tō kehe mai te faga heʼe. Pea ʼe ko he meʼa fakaloto fīmālie ia te kamata hake ʼo te saliote afi ki te ʼu koga meʼa māʼoluga, pea mātou logoʼi te mokomoko ʼo te ʼu potu moʼugaʼia!
Kapau ʼe faigafua te ʼolo vaka peʼe ʼolo saliote afi ki te ʼu kolo lalahi ʼaē ʼe tuʼu ʼi te vaʼe fenua, kae ʼe faigafua age te ʼolo motokā ki te ʼu loto kolo. Neʼe ʼau fiafia ʼi te haʼu ʼo toku tēhina veliveli ko George ʼo ma kaugā gāue, koteʼuhi neʼe feala ai hamatou toʼo he motokā lahi, ʼe feʼauga ke fafaʼo ai he ʼu palepale, mo he faʼahi ki te fai kuka, mo he tānakiʼaga meʼa, pea mo he ʼu matapā fakamālama ʼe ʼi ai tona ʼu tainamu. Neʼe mātou fakapipiki mo te ʼu foʼi meʼa fakatagi ki te fuga motokā. ʼAki te motokā ʼaia, neʼe mātou lava ʼolo ʼi te ʼu ʼapi lolotoga te ʼaho ʼo fakaafe te hahaʼi ke nātou ʼōmai ʼo fakalogo he akonaki ʼe hoki fai ʼi te afiafi ʼi te ʼu koga meʼa fakatau meʼa kai. Ko te akonaki ʼiloa neʼe mātou fakalogo age ki te hahaʼi, ko tona kupu tāfito “ ʼE Kakaha Koa Te ʼIfeli?” ʼI tamatou tahi fagona, neʼe mātou ʼolo mai te Potu Saute ʼo Afelika ʼo ʼolo ki Kenia, neʼe mātou fai ia kilometa e 3 000 ʼi tomatou “fale toho,” pea neʼe mātou fiafia ʼi tamatou fagona ʼaia, he neʼe lahi tamatou ʼu tohi ʼi te lea faka Afelika, pea neʼe tali leleiʼi e te hahaʼi ʼo te ʼu koga meʼa.
ʼI te ʼu meʼa fakafiafia ʼaē neʼe hoko kia mātou, neʼe ʼi ai tamatou ʼu feʼoloʼaki neʼe mātou sisio ai ki te ʼu manu kehekehe ʼo Afelika ʼe maʼuli ʼi te tuvao. ʼE mahino ia, ke ʼaua naʼa hoko he tuʼutāmaki kia mātou, ʼe mātou nonofo ʼi te loto motokā mokā pōʼuli, kae ʼe ko he meʼa ʼe ina lagalaga takita tui mokā kita sio ki te ʼu manu kehekehe feiā ʼi te ʼu meʼa fakatupu ʼa Sehova.
ʼE Kamata Te Fakafeagai
Logope neʼe mātou tokakaga ki te ʼu manu fekai, kae neʼe tonu tāfito ke mātou tokakaga ki te kau takitaki ʼo te puleʼaga pea mo ʼihi kau takitaki lotu neʼe ʼiʼita kovi, ʼo nātou fakafeagai ki tamatou gāue fai faka mafola ʼo te Puleʼaga. ʼI te ʼu fihifihia lahi ʼaē neʼe tau mo mātou, neʼe ʼi ai te tagata neʼe lotu fakavale neʼe higoa ko Mwana Lesa, ko tona faka ʼuhiga ko “ ʼAlo ʼo te ʼAtua,” pea ko te higoa ʼo tana kau hahaʼi fakalogo neʼe fakahigoaʼi nātou ko te kau Kitawala, ʼaē ko tona faka ʼuhiga ko “Tule Leʼo.” ʼI muʼa ʼo tamatou tau ki te fenua, ko te tagata ʼaia neʼe ina faka malemo te kau Afelika tokolahi, ʼo ina ʼui neʼe ina papitemaʼi ia nātou. Ki muli age, neʼe puke ia ia pea neʼe haʼi tona kia. Ki muli age, neʼe ʼi ai toku faigamālie ke ʼau palalau mo te tagata ʼaē neʼe ina haʼi te kia ʼo Mwana, pea neʼe ʼau fakamahino age ki ai neʼe mole ʼi ai he pikipikiga ʼo Mwana mo totatou sosiete Watch Tower.
Neʼe mātou toe tau foki mo te ʼu tahi ʼu fihifihia mo te hahaʼi Eulopa ʼuhi ko te faʼahi ʼo te paʼaga, pea neʼe mole nātou leleiʼia tatatou gāue faiako. Neʼe meo fēnei te tagata ʼo te fale koloā: “Kapau ʼe tonu ke nofo te tagata papālagi ʼi te fenua ʼaenī, pea ʼe mole tonu ke mahino te hahaʼi Afelika ki tonatou kākāʼi.” ʼUhi pe ko he koga feiā, neʼe munaʼi ʼau e te tagata ʼo te sosiete kumi aulo ke ʼau mavae ʼi tona pilō. Pea neʼe ina taki fakaʼita ia ʼau ki te ala.
ʼAki te fakaneke ʼa te kau fakafeagai faka lotu pea mo fai fakatau koloā, ko te puleʼaga ʼo Rhodésie (ʼi te temi nei ko Zimbabwe) neʼe ina fakatotonu mai ke mātou mavae ʼi te fenua. Neʼe mātou tagi ʼo ʼuhiga mo te fakatotonu ʼaia, pea neʼe tali fakalelei ke mātou nonofo, kae neʼe mole tonu ke mātou fai faka mafola ki te hahaʼi Afelika. Ko te takuʼaki neʼe ʼui mai e te tagata ʼo te puleʼaga, ko tatatou ʼu tohi “ ʼe mole mata feʼauga mo te fakakaukau ʼa te kau Afelika.” Kae ʼi te tahi ʼu fenua ko tatatou gāue faiako ki te hahaʼi Afelika neʼe tuputupu, pea mo tali leleiʼi. ʼI te ʼu fenua ʼaia, neʼe kau ai te fenua ʼo Swaziland.
Ko He Fakatalitali Faka Hau ʼi Swaziland
Ko te fenua ʼo Swaziland ʼe ko he fenua veliveli, ʼe puleʼaga faʼitaliha, pea ʼe tuʼu ʼi te loto Afelika ʼo te Potu Saute. Neʼe ko te koga meʼa ʼaia ʼaē neʼe ʼau felāveʼi ai mo te Hau ko Sobhuza 2, ʼaē neʼe tou palalau kiai ʼi te kamataʼaga ʼo te fakamatala. Neʼe poto lelei ʼi te lea Fakapilitānia, neʼe ako ʼi te univelesitē Pilitania. Neʼe mole ina tui hona teu makehe moʼo fakatalitali ʼo māua.
Neʼe mātou fai palalau tāfito mo ia ki te Palatiso fakakelekele ʼaē neʼe fakatuʼutuʼu e te ʼAtua maʼa te hahaʼi faitotonu. Logope neʼe mole faʼa fia logo ki te manatu ʼaia, kae neʼe ina fakamahino mai ʼe ʼi ai te tahi meʼa ʼe manatu kiai pea ʼe teitei ʼalutahi mo te faʼahi ʼaē ʼe ma talanoa kiai. Neʼe faiga tāfito te hau ke ina hikihiki te faʼahiga maʼuli ʼo te hahaʼi māsisiva pea mo te hahaʼi ʼaē neʼe mole lelei tanatou ako. Neʼe fehiʼa ki te gāue ʼa te kau misionea ʼo te Keletiate, ʼaē neʼe ʼiloga neʼe nātou tokakaga tāfito ke nātou fakahahaʼi te ʼu ʼēkelesia kae mole nātou faiga ke nātou akoʼi nātou. Kae neʼe ʼiloʼi lelei e te hau ia te gāue ʼa te kau pionie tokolahi, pea neʼe ina vikiʼi tatatou gāue faiako faka Tohi-Tapu, tāfito la ʼe tou lotolelei ke tou fai te gāue ʼaia kae mole totogi tatou.
ʼE Faka Gaholo e Te Ako Faka Tohi-Tapu
ʼI te taʼu 1943 neʼe fakatuʼu te Faleako Faka Tohi-Tapu ʼo Kalaate ʼo te Watchtower moʼo akoʼi te kau misionea. Neʼe faka maʼuhigaʼi te toe liliu ʼo ʼaʼahi ia nātou ʼaē neʼe fia logo, kae mole tonu ke mātou faiga tāfito ki te tufa ʼo te ʼu tohi faka Tohi-Tapu. ʼI te taʼu 1950 neʼe fakaafe ia George mo ʼau ke ma kau ki te 16 kalasi ʼo Kalaate. Neʼe ko taku hoki felāveʼi ʼaia mo Jean Hyde, ko he tuagaʼane Ositalalia neʼe hinoʼi ke gāue faka misionea ʼi Saponia ʼi tamatou ʼosi maʼu pepa mai te faleako ʼaia. Mai te ʼaluʼaga ʼaē neʼe kei lahi te fia maʼuli selipatea ʼi te temi ʼaia, koia neʼe ma fakagata ai tamā fakakaumeʼa.
ʼI te hili ʼo te ako ʼi Kalaate, neʼe hinoʼi ia George mo ʼau ke ma gāue ʼi te motu ko Molisi ʼi te potu tai ʼo Initia. Neʼe ma maʼu ai te ʼu kaumeʼa, pea ma ako te lea, pea ma fai te ʼu ako Tohi-Tapu mo nātou. Ki muli age, ko toku tēhina veliveli ko William mo tona ʼohoana ko Muriel, neʼe nā ako pea mo maʼu pepa mai Kalaate. Neʼe fekauʼi ia nāua ke nā ʼolo ʼo gāue ʼi taku telituale gāue fai faka mafola ʼāfea ko Kenia.
Hili te ʼu taʼu e valu, pea ʼi te fakatahi faka malamanei ʼaē neʼe hoko ʼi New York ʼi te taʼu 1958, neʼe ʼau toe felāveʼi ai mo Jean Hyde. Neʼe toe hoko atu tomā fakakaumeʼa pea neʼe ma fakatahi leva ki muli ake. Ko taku telituale faka misionea neʼe fetogi leva ʼo ʼau hiki mai te motu ʼo Molisi ʼo ʼau gāue ʼi Saponia, pea ko Jean mo ʼau neʼe ma ʼohoana ai ʼi te taʼu 1959. Neʼe ma kamata leva ʼaki he loto fiafia tamā gāue faka misionea ʼi Hiroshima, ʼaē ʼi te temi ʼaia neʼe ko te kiʼi kokelekasio veliveli e tahi. ʼI te temi nei, kua maʼu te ʼu kokelekasio e 36 ʼi te kolo ʼaia.
Ko He Tauʼinē Ki Saponia
ʼAki te holo ʼo te ʼu taʼu, neʼe ma mahamahaki ʼo faigataʼa ai tamā gāue misionea, pea neʼe tonu leva ke ma mavae mai Saponia, ʼo ʼolo ʼo nonofo ʼi te fenua ʼo Jean, ʼi Ositalalia. Ko te ʼaho ʼaē neʼe ma mavae ai ʼi Hiroshima neʼe ko he ʼaho fakaloto mamahi. ʼI te taulaga saliote afi, neʼe ma tauʼinē ki tomā ʼu kaumeʼa fuli.
ʼI te temi nei, kua ma nonofo ʼi Ositalalia, pea ʼe ma fakaʼaogaʼi tomā fealagia moʼo tauhi kia Sehova ʼi te kokelekasio ʼo Armidale ʼi te Nouvelle-Galles ʼo te Potu Saute. Ko he meʼa fakafiafia ia te vaevae te koloā ʼo te moʼoni faka Kilisitiano ki he hahaʼi tokolahi lolotoga te ʼu taʼu e valugofulu! Neʼe ʼau sio ki te tuputupu fakaofoofo ʼo te polokalama ako faka Tohi-Tapu, pea neʼe ʼau sio mata ki te ʼu lakaga maʼuhiga ʼi te potu fakalaumālie. ʼE mole ʼi ai he tagata peʼe ko he ʼu hahaʼi ʼe feala ke nātou ʼui ko nātou ʼaē neʼe tupu ai te hoko ʼo te ʼu meʼa ʼaia. ʼIo, ohage ko tona ʼui e te tagata fai pesalemo, “ko te meʼa ʼaia neʼe haʼu mai ia Sehova totonu; ʼe ko he meʼa fakaofoofo ki ʼotatou mata.”—Pesalemo 118:23.
[Paki ʼo te pasina 28]
Ko toku tēhina ko George ʼi tomā ʼapi toho
[Paki ʼo te pasina 28]
Ko ʼau ʼi te liuʼa ko te Lac Victoria
[Paki ʼo te pasina 29]
Ko te kau ako ʼo te ʼu faleako lalahi neʼe nātou ʼōmai ʼo fakalogo ki te akonaki maʼa te kaugamālie ʼi Swaziland ʼi te taʼu 1938
[Paki ʼo te pasina 30]
Ko ʼau mo Jean ʼi te ʼaho ʼo tomā ʼohoana ʼi te taʼu 1959 pea ʼi te temi nei