Tonatou Maʼuli
Mai Te Fale Pilisoni Ki Te ʼu Moʼuga ʼo Suisi
NEʼE FAKAMATALA E LOTHAR WALTHER
Hili taʼu e tolu ki taku nofo pilisoni ʼi te ʼu fale pilisoni ʼo te Siamani ʼo te potu Esite, neʼe ʼau fiafia ʼaupito ʼi toku ʼāteaina pea mo taku toe fakatahi mo toku famili.
KAE neʼe mole ʼau ʼamanaki ki te meʼa ʼaē neʼe hoko kia ʼau pea mo toku foha ko Johannes ʼaē neʼe taʼu ono. ʼI te ʼu taʼu e tolu, neʼe mole sio kia ʼau. Pea tahi ʼaē meʼa, neʼe ʼau hage ko he tahi kehe.
Neʼe mole hage toku maʼuli, ko te maʼuli ʼo toku foha, koteʼuhi ʼi taku kei veliveli neʼe ʼau nofo mo taku ʼu mātuʼa ʼaē neʼe ʼoʼofa kia ʼau. Neʼe ʼau tupu ʼi te taʼu 1928 pea mo ʼau lahilahi ake ʼi te loto fale fiafia ʼi Chemnitz, ʼi Siamani. Neʼe fakahā fakahagatonu e taku tāmai ia te meʼa ʼaē neʼe mole ina leleiʼia ʼi te lotu. Neʼe ina ʼui ʼi te lolotoga ʼo te ʼUluaki Tau Faka Malamanei ko te kau solia “Kilisitiano” neʼe nātou fetauʼalofaʼaki ʼi te ʼaho 25 ʼo Tesepeli, pea ʼi te ʼaho ake neʼe nātou fetāmateʼiʼaki. Kia ia, ko te lotu ʼe ko he faʼahiga tauhi faka malualoi.
Neʼe Fetogi Te ʼIta ʼAki Te Tui
Meʼa lelei, neʼe mole ʼau ʼiloʼi te taʼi lotomamahi ʼaia. Neʼe ko toku taʼu 17 ʼi te fakaʼosi ʼo te Lua Tau Faka Malamanei, pea neʼe ʼau hāo mai te fakahū solia. Kae neʼe ʼau tuʼania ki te ʼu fehuʼi maʼuhiga ohage ‘He koʼe ʼe hoko te ʼu tau ʼaia? Ko ai ʼe feala ke ʼau falala ki ai? ʼE ʼau lava maʼu ʼifea te fīmālie moʼoni?’ Neʼe puleʼi e Lusia ia Siamani ʼo te Potu Esite ʼaē neʼe ʼau nofo ai. Ko te hahaʼi ʼaē neʼe kua fiu ʼi te ʼu tau, neʼe nātou leleiʼia ia te ʼu akonaki ʼa te kau kominisi ʼo ʼuhiga mo te faitotonu, mo te fai fakatatau, mo te fetokoniʼaki pea mo te felogoi ʼi te tokalelei. ʼE mole tuai, pea neʼe ʼiʼita te hahaʼi fakamalotoloto ʼaia—kae mole ʼuhi ko te lotu kae ʼuhi ko te hahaʼi fai politike.
Lolotoga taku kumi te ʼu tali maʼuhiga ki taku ʼu fehuʼi ʼaia, ko te tēhina ʼo taku faʼe, ʼaē ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova, neʼe ina fakahā mai tana tui. Neʼe ina tuku mai te tohi faka Tohi-Tapu pea neʼe ʼau fia lau katoa ai te kapite 24 ʼo Mateo. Neʼe malave kia ʼau te ʼu fakamahino lelei pea mo moʼoni ʼaē neʼe ʼau lau ʼi te tohi ʼaia, ʼaē ʼe ʼui ai ʼe ko totatou temi ʼe ko “te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaenī,” pea mo ina fakamahino mai te tupuʼaga tāfito ʼo te ʼu fihifihia ʼo te malamanei.—Mateo 24:3, MN; Apokalipesi 12:9.
Neʼe ʼaumai taku tahi ʼu tohi mai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, pea neʼe ʼau lau fuli, he neʼe ʼau ʼiloʼi kua ʼau maʼu te moʼoni ʼaē neʼe ʼau kumi mālohi. ʼE ko he meʼa fakafiafia hakita mahino kua fakanofo ke hau ia Sesu ʼi te lagi ʼi te taʼu 1914, pea kua ina vave puleʼi te ʼu meʼa heʼe lotu, ke feala hana foaki te ʼu tapuakina ki te hahaʼi fakalogo ʼo te kele. Maʼa ʼaku kua hoko te meʼa maʼuhiga ʼaupito, heʼe kua ʼau mahino lelei ki te totogi. Neʼe tokoni mai kia ʼau ke ʼau fakaōvi kia Sehova ʼAtua ʼi te faikole, ʼo kole ki ai ke fakamolemole mai. Neʼe malave ʼaupito ia ʼau te fakaafe ʼofa ʼaē neʼe tuʼu ia Sakopo 4:8: “Koutou fakaovi ki te Atua pea e fakaovi atu anai kia koutou.”
Logola toku fiafia ʼaupito ki te ʼu meʼa foʼou ʼaē neʼe ʼau maʼu, kae ko taku ʼu mātuʼa pea mo toku ʼu tokolua lalahi neʼe mole nātou tali leleiʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼau fakahā age kia nātou. Kae neʼe mole ko he faʼahi neʼe ina tāʼofi taku fia kau ki te ʼu fono faka Kilisitiano ʼa te kiʼi kūtuga Fakamoʼoni, ʼaē neʼe nātou fai ʼo ōvi ki te kolo ʼo Chemnitz. Neʼe ʼau punamaʼuli, heʼe ko taku ʼu mātuʼa pea mo toku tokolua neʼe nātou ʼōmai mo ʼau ki te ʼuluaki fono ʼaē neʼe ʼau ʼalu kiai! Neʼe ko te temi nive ʼo te taʼu 1945 pea mo te 1946. Ki muli age, ʼi te temi ʼaē neʼe fakatuʼutuʼu ai te kūtuga ako Tohi-Tapu ʼi Harthau ʼaē neʼe mātou nonofo ai, neʼe kamata kau tuʼumaʼu toku famili ki te ʼu fono.
“ ʼE Kei ʼAu Tamasiʼi”
ʼI taku mahino ki te ʼu moʼoni tāfito ʼo te Tohi-Tapu pea mo taku fakatahi tuʼumaʼu mo te hahaʼi ʼa Sehova, neʼe tupu ai taku foaki ʼo toku maʼuli kia Sehova, ʼo ʼau papitema ʼi te ʼaho 25 ʼo Maio 1946. Neʼe ʼau fiafia ʼaupito he neʼe tuputupu ai mo toku famili ʼi te faʼahi fakalaumālie, pea neʼe mātou liliu toko tolu ko te ʼu Fakamoʼoni agatonu. Ko toku tokolua kei kau ia nātou ʼaē ʼe tauhi mālohi ʼi te ʼu kokelekasio ʼi Chemnitz. Neʼe tauhi agatonu taku faʼe mo taku matuʼa ʼo aʼu ki tonā mamate ʼi te taʼu 1965 pea mo te taʼu 1986.
Hili māhina e ono ki toku papitema, neʼe ʼau kamata gāue pionie makehe. Neʼe ko te kamataʼaga ʼaia ʼo te maʼuli katoa ki te selevisi “ ʼi te temi faigamālie pea mo te temi faigataʼa.” (2 Timoteo 4:2, MN ) Mole tuai pea neʼe ʼau toe maʼu te tahi ʼu faigamālie ki te selevisi. Neʼe ʼaoga he kau pionie temi katoa ki te ʼu koga meʼa mamaʼo ʼo Siamani ʼo te Potu Esite. Ko te tēhina pea mo ʼau, neʼe ma tali te pāui ʼaia, kae neʼe ʼau logoʼi ʼe mole heʼeki ʼau faiva pea mo poto katoa ki te taʼi gāue ʼaia. Neʼe kei ʼau taʼu 18, koia neʼe ʼau maʼu ai te ʼu manatu ʼaenī ʼa Selemia: “Kailoa, . . . Sehova! Koʼeni ʼe mole heʼeki ʼau poto lelei ʼi te palalau, heʼe kei ʼau tamasiʼi.” (Selemia 1:6) Logola taku tuʼania, kae neʼe fakatotonu pe e te ʼu tēhina takitaki ke ma ʼolo ʼo fakahoko te gāue ʼaia. Koia, neʼe hinoʼi māua ke ma ʼolo ki Belzig, ko te kiʼi kolo ʼi Brandenburg.
Neʼe faigataʼa te fai faka mafola ʼi te telituale ʼaia, kae neʼe ʼau maʼu te ako maʼuhiga. Ki muli age, neʼe tali te logo ʼo te Puleʼaga e te ʼu fafine maʼuhiga ʼe fai matani gāue, pea neʼe nātou liliu ko te ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova. Kae ko tanatou ʼu fakatauʼaga meʼa neʼe mole ʼalutahi mo te ʼu talatisio pea mo te ʼu meʼa fakamanamana ʼaē neʼe tui kiai te hahaʼi ʼo te kolo ʼaia. Ko te kau takitaki lotu Katolika pea mo Polotesita neʼe nātou fakafeagai mālohi kia māua pea neʼe nātou fai te ʼu fasituʼu moʼo fakafeagai ki tamā fai faka mafola. Kae ʼaki tamā falala ki te tokoni ʼa Sehova neʼe ma tokoni ki te toko 15 hahaʼi ke nātou tali te moʼoni.
Neʼe Lahi Te Fakafeagai
ʼI te taʼu 1948 neʼe ʼau maʼu ai te ʼu tapuakina pea mo te ʼu fihifihia faka punamaʼuli. ʼUluaki, neʼe ʼau pionie ʼi Rudolstadt, ʼi Thuringia. Neʼe ʼau feʼiloʼiʼaki ai mo te ʼu tēhina mo tuagaʼane agatonu, pea neʼe ʼau fiafia ʼi taku kaugā gāue mo nātou. Neʼe ʼau maʼu te tahi tapuakina ʼi te taʼu ʼaia ʼi te māhina ʼo Sūlio. Neʼe ʼau ʼohoana mo Erika Ullmann, ko he tuagaʼane finemui pea mo agatonu, neʼe ma feʼiloʼiʼaki ʼi taku kamata kau ki te ʼu fono ʼo te Kokelekasio ʼo Chemnitz. Neʼe ma pionie fakatahi ʼi Harthau, te kolo ʼaē neʼe ʼau tupu ai. Kae ki muli age, neʼe mole kei lava hoko atu te selevisi temi katoa ʼa Erika koteʼuhi neʼe mahamahaki pea mo te tahi atu pe ʼu tupuʼaga.
Neʼe ko te ʼu temi kinakina ʼaia maʼa te hahaʼi ʼa Sehova. Ko te Pilō Gāue ʼo Chemnitz neʼe ina toʼo toku foʼi kate toʼo meʼa kai moʼo fakakinauʼi ʼau ke ʼau tuku taku fai faka mafola, kae ke ʼau gāue temi katoa ʼi te mālama. Neʼe fakaʼaogaʼi e te ʼu tēhina takitaki te meʼa ʼaē neʼe hoko kia ʼau moʼo kole ki te Puleʼaga ke fakagafua tamatou gāue ʼi te fenua. Neʼe mole tali te kole ʼaia, pea ʼi te ʼaho 23 ʼo Sūnio 1950, neʼe fakatotonu mai ke ʼau totogi taku tūʼa peʼe ʼau pilisoni ia ʼaho e 30. Neʼe mātou tagi ki te telepinale, kae neʼe mole tali e te telepinale lahi pea neʼe pilisoniʼi ai ʼau.
Neʼe ko te fakahā ʼaia ʼo te tuputupu māmālie ʼo te fakafeagai ʼaē ka hoko mai. Mole maʼu he māhina kiai, ʼi Sepetepeli 1950, ʼi te ʼosi fai ʼo te ʼu fasituʼu ʼi te ʼu tala logo, neʼe tapuʼi tamatou gāue e te puleʼaga Kominisi. Neʼe ʼui ko mātou ko te ʼu malomu ʼo te Potu Uesite ʼuhi ko te tuputupu ʼo tamatou tauhi pea mo tamatou mole kau ki te ʼu meʼa faka politike, pea mo nātou ʼui ʼe mātou fakaʼaogaʼi te lotu moʼo fai “te ʼu gāue ʼe mole ʼiloʼi peʼe lelei.” ʼI te ʼaho pe ʼaia ʼaē neʼe tapuʼi ai te gāue, ʼi taku lolotoga pilisoni, neʼe fānau toku ʼohoana ʼi tomā ʼapi, ʼo tupu ai tamā tama ko Johannes. Logola te mole tali e te fafine faifānau, kae neʼe hū fakamālohi te kau polisi ki tomā ʼapi ʼo kumi he ʼu fakamoʼoni moʼo tukugakoviʼi ʼo mātou. Kae neʼe mole nātou maʼu he meʼa. Ki muli age, neʼe lava tanatou fakatuʼutuʼu he neʼe nātou fakahū fakafūfū te tahi ki te kokelekasio. Pea ʼi te māhina ʼo ʼOketopeli 1953, neʼe puke ai te ʼu tēhina takitaki fuli.
ʼI Te Fale Pilisoni
Neʼe fakatūʼa mātou ki te ʼu taʼu e tolu kia taʼu e ono, pea neʼe mātou fakatahi ki te ʼu tēhina ʼi te fale pilisoni ʼi te Fale Hau ʼo Osterstein, ʼi Zwickau. Logola te ʼu ʼaluʼaga fakaʼofaʼofa ʼaē neʼe tau mo mātou, kae neʼe mātou fiafia moʼoni ʼi tamatou fakatahi mo te ʼu tēhina kua aga fakapotopoto. Logola tomatou pilisoniʼi kae neʼe mole mātou pakupaku ʼi te faʼahi fakalaumālie. Logola tomatou manukinukiʼi pea mo te tapuʼi ʼo tamatou gāue e te puleʼaga, neʼe lava ʼaumai fakafūfū te ʼu Tule Leʼo ki te fale pilisoni pea mo ʼaumai ki tomatou ʼu koga fale! ʼO feafeaʼi?
Neʼe hinoʼi ʼihi tēhina ke ʼolo ʼo gāue ʼi te ʼu lameni mamala, pea neʼe nātou felāveʼi ai mo te ʼu Fakamoʼoni mai tuʼa neʼe nātou foaki age kia nātou te ʼu nusipepa. Pea neʼe ʼaumai fakafūfū e te ʼu tēhina te ʼu nusipepa ki te fale pilisoni, pea ʼaki he faiva makehe neʼe nātou faka fealagia ke fakaʼau kia mātou te meʼa kai fakalaumālie ʼaē neʼe ʼaoga kia mātou. Neʼe ʼau fiafia ʼaupito pea mo lotomālohi ʼi te faʼahiga tokaga ʼaia ʼa Sehova pea mo tana takitaki ʼaia ʼo mātou!
ʼI te fakaʼosi ʼo te taʼu 1954, neʼe ʼave mātou ki te fale pilisoni fakamataku ʼi Torgau. Neʼe fiafia te kau Fakamoʼoni ʼo te koga meʼa ʼaia ʼi tamatou ʼolo atu. ʼO aʼu ki te temi ʼaē neʼe mātou tau atu ai, neʼe nātou nonofo mālolohi ʼi te faʼahi fakalaumālie he neʼe nātou fakamatala liuliuga te ʼu meʼa neʼe nātou manatuʼi ʼaē neʼe nātou lau ʼi te ʼu Tule Leʼo ʼāfea. Neʼe nātou fiafia ʼi tanatou maʼu he meʼa kai foʼou ʼi te faʼahi fakalaumālie! Neʼe ko tomatou maʼua ʼi te temi leva ʼaia ke mātou vaevae mo nātou te ʼu puani ʼaē neʼe mātou ako ʼi Zwickau. Kae neʼe lava feafeaʼi hamatou fai te meʼa ʼaia he neʼe tapuʼi tāfito te fepalalauʼaki ʼi tamatou ʼu haʼele ʼi te ʼaho fuli? Neʼe foaki mai e te ʼu tēhina te ʼu tokoni ki te faʼahi ʼaia, pea neʼe puipui mātou e te nima mālohi ʼo Sehova. ʼAki te faʼahi ʼaia, neʼe mahino ai kia mātou te maʼuhiga ʼaē ke mātou ako fakalelei te Tohi-Tapu pea mo metitasioʼi ʼi te temi ʼaē ʼe tou ʼāteaina ai pea mo faigamālie ai.
Ko He Temi Moʼo Fai He ʼu Tonu Maʼuhiga
ʼAki te tokoni ʼa Sehova, neʼe mātou nonofo agatonu. Meʼa fakapunamaʼuli, ko te tokolahi ia mātou neʼe faka ʼāteaina ʼi te fakaʼosi ʼo te taʼu 1956. Neʼe ko he meʼa fakafiafia ʼaupito ʼi te temi ʼaē neʼe ava ai te ʼu matapā ʼo te fale pilisoni! ʼI te temi ʼaia, neʼe kua taʼu ono toku foha, pea neʼe ko he meʼa fakafiafia kia ʼau taku toe fakatahi mo toku ʼohoana pea mo tokoni ki te pusiaki ʼo tama tamasiʼi. Lolotoga he temi neʼe ʼau hage kia Johannes ko he tahi kehe, kae ʼaki te temi neʼe ma felogoi lelei.
Neʼe hoko te temi faigataʼa ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo Siamani ʼo te Potu Esite. Ko te ʼu fakafeagai mālohi ki tomatou minisitelio faka Kilisitiano pea mo tamatou mole kau ki te ʼu meʼa faka politike neʼe ko he maʼuli tuʼumaʼu ʼi te tuʼutāmaki, mo te tuʼania pea mo te kinakina. Koia, neʼe tonu ai ke ʼau toe vakavakaʼi lelei mo Erika tomā maʼuli ʼi te faikole, pea neʼe ma logoʼi ʼe tonu ke ma ʼolo ʼo nonofo ʼi he koga meʼa ʼe lelei age ke ʼaua naʼa ma maʼuli hoha tuʼumaʼu. Neʼe ma fia ʼāteaina moʼo tauhi kia Sehova pea mo fakahoko tamā ʼu fakatuʼutuʼu fakalaumālie.
ʼI te temi māfana ʼo te 1957, neʼe ma maʼu te faigamālie ke ma ʼolo ki Stuttgart, ʼi Siamani ʼo te Potu Uesite. Neʼe mole tapuʼi ai te gāue fai faka mafola, pea neʼe feala ai tama fakatahi ʼāteaina mo tomā ʼu tēhina. Neʼe nātou tokoni ʼaupito kia māua. Neʼe ma gāue ia taʼu e fitu mo te kokelekasio ʼo Hedelfingen. Lolotoga te ʼu taʼu ʼaia, neʼe ʼalu tamā tama ʼo ako pea neʼe tuputupu ʼi te moʼoni. ʼI te māhina ʼo Sepetepeli 1962, neʼe ʼau kau ki te Ako ʼo Te Minisitelio ʼo Te Puleʼaga ʼi Wiesbaden. Neʼe fakaloto mālohiʼi ai ʼau ke ʼau ʼalu mo toku famili ʼo gāue ʼi te ʼu koga meʼa ʼaē neʼe ʼaoga kiai he kau faiako faka Tohi-Tapu ʼe palalau faka Siamani. ʼI te ʼu koga meʼa ʼaia neʼe kau ai ia Siamani pea mo Suisi.
ʼI Te ʼu Moʼuga ʼo Suisi
Pea ʼi te 1963 neʼe mātou ʼolo ki Suisi. Neʼe ʼui mai ke mātou ʼolo ʼo gāue ʼi te kokelekasio veliveli ʼi Brunnen, ʼe tuʼu ōvi ki te Vai matalelei ʼo Lucerne, mo te lotomalie ʼo te ʼu moʼuga Suisi. Neʼe hage kia mātou ʼe mātou nonofo ʼi te palatiso. Neʼe mātou fakamāmāhani ki te faʼahiga palalau faka Siamani ʼo te koga meʼa ʼaia, mo te faʼahiga maʼuli pea mo te agaaga ʼo te hahaʼi. Kae neʼe mātou gāue pea mo fai faka mafola mo te hahaʼi tokalelei. Neʼe mātou gāue taʼu e 14 ʼi Brunnen. Neʼe lahilahi ai tamā tama.
ʼI te 1977, neʼe kua ʼau teitei taʼu 50, pea neʼe fakaafe māua ke ma ʼolo ʼo gāue ʼi Thun ʼi te Petele ʼo Suisi. Neʼe ko he pilivilesio makehe kia māua pea neʼe ma tali ʼaki he loto fakafetaʼi lahi. Neʼe ma gāue taʼu hiva ʼi te Petele mo toku ʼohoana, pea neʼe ko he potu maʼuhiga ʼaia ʼi tomā maʼuli faka Kilisitiano pea mo tamā tuputupu ʼi te faʼahi fakalaumālie. Neʼe ma fiafia ʼi tamā fai faka mafola mo te ʼu tēhina mo tuagaʼane ʼo Thun ʼo feiā pea mo nātou ʼo te ʼu kolo tafaʼaki, pea neʼe ma sio tuʼumaʼu ai ki te ʼu “gāue fakaofoofo” ʼa Sehova, ia te ʼu moʼuga matalelei ʼo Berne.—Pesalemo 9:1.
Te Tahi Koga Meʼa Ke Ma ʼOlo Kiai
Neʼe ʼui mai ʼe ma ʼolo anai ki te tahi koga meʼa ʼi te kamataʼaga ʼo te taʼu 1986. Neʼe kole mai ke ma gāue pionie makehe ʼi te telituale lahi ʼo te kokelekasio ʼi Buchs ʼi te potu esite ʼo Suisi. Pea neʼe tonu ke ma toe akoako te maʼuli ʼo te koga meʼa ʼaia. Kae ʼi tamā fia gāue lahi maʼa Sehova ʼi te ʼu koga meʼa fuli ʼaē ʼe ma ʼolo kiai, neʼe ma fakahoko tomā maʼua ʼaia ʼaki te tapuakina ʼa Sehova. ʼI ʼihi temi, neʼe ʼau fetogi te ʼu tagata taupau feʼaluʼaki moʼo ʼaʼahi pea mo fakaloto mālohiʼi te ʼu kokelekasio. Kua hili taʼu e hogofulu-ma-valu, pea neʼe lahi te ʼu temi fakafiafia ʼi tamā fai faka mafola ʼi te koga meʼa ʼaia. Kua tuputupu te kokelekasio ʼi Buchs, pea ʼe mātou fai tamatou ʼu fono ʼi te Fale matalelei ʼo Te Puleʼaga, neʼe hoki avahi kua hili kiai taʼu e nima.
ʼE lahi te ʼu ʼaluʼaga neʼe taupau ai māua e Sehova. Neʼe fakaʼaogaʼi tāfito tomā maʼuli ki te minisitelio temi katoa, kae neʼe ma maʼu tuʼumaʼu te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼaoga kia māua. ʼE ma fiafia ʼi tamā sio ki tamā tama, tona ʼohoana, pea mo tanā fānau, ʼo feiā ki tonā ʼu mokopuna ʼe nātou haʼele agatonu ʼi te ala ʼo Sehova.
Ka ma manatuʼi te ʼu temi ʼaia, ʼe ʼau logoʼi neʼe ma gāue kia Sehova “ ʼi te temi faigamālie pea mo te temi faigataʼa.” ʼI taku fakahoko toku minisitelio faka Kilisitiano neʼe tupu ai toku pilisoniʼi e te kau Kominisi pea neʼe ʼau gāue ʼi te ʼu moʼuga matalelei ʼo Suisi. Ko ʼau mo toku famili neʼe mole mātou fakahemala ʼi he temi ʼi tamatou fakahoko ʼo tomatou minisitelio.
[Talanoa ʼo te pasina 28]
“Vikitima Tuʼa Lua” Kae Agatonu ʼi Te Fakataga
ʼI Siamani ʼo te Potu Esite neʼe gaohi koviʼi te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼE fakamatala ko te toko 5 000 tupu kau Fakamoʼoni neʼe ʼave fakakinau ki te ʼu lotoʼā gāue pea mo te ʼu fale pilisoni ʼuhi ko tonatou minisitelio faka Kilisitiano pea mo tanatou mole kau ki te ʼu meʼa faka politike.—Isaia 2:4.
ʼE lau ko ʼihi ia nātou neʼe ko te kau “vikitima tuʼa lua.” Ko te toko 325 ia nātou neʼe ʼave e te kau Nasi ki te ʼu lotoʼā fakamamahi pea mo te ʼu fale pilisoni. Pea ʼi te ʼu taʼu 1950, neʼe puke nātou pea faka pilisoniʼi e te Stasi, te kau polisi ʼaē ʼe gāue maʼa te puleʼaga. Ko ʼihi fale pilisoni neʼe ʼuluaki fakaʼaogaʼi e te kau Nasi pea fakaʼaogaʼi ki muli age e te Stasi.
Lolotoga te ʼu ʼuluaki taʼu e hogofulu ʼo te fakataga mālohi, mai te 1950 ki te 1961, ko te toko 60 kau Fakamoʼoni—tagata mo fafine—neʼe mamate ʼi te ʼu fale pilisoni ʼuhi ko tonatou gaohi koviʼi, tonatou pakupaku, tonatou mahaki, pea mo tanatou kua matutuʼa. Neʼe fakatūʼa te ʼu Fakamoʼoni e hogofulu-ma-lua ke pilisoniʼi ʼo talu ai pea ki muli age neʼe fakahifo tonatou ʼu taʼu pilisoni kia taʼu e 15.
Ia ʼaho nei, ko te pilō ʼāfea ʼo te Stasi ʼi Berlin, ʼe fakahāhā ai te ʼu paki pea mo te ʼu fakamatala ʼo te ʼu taʼu e 40 ʼaē neʼe fakatagaʼi ai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Siamani ʼo te Potu Esite. ʼE fakahā ai te lototoʼa pea mo te mālohi fakalaumālie ʼa te kau Fakamoʼoni ʼaia ʼaē neʼe nātou nonofo agatonu ʼi te ʼu fakataga.
[Paki ʼo te pasina 24]
ALLEMAGNE DE LʼEST
Rudolstadt
Belzig
Torgau
Chemnitz
Zwickau
[Paki ʼo te pasina 25]
Ko te Fale Hau ʼo Osterstein, ʼi Zwickau
[Haʼuʼaga ʼo te paki]
Fotosammlung des Stadtarchiv Zwickau, Deutschland
[Paki ʼo te pasina 26]
Ko ʼau mo toku ʼohoana, ko Erika