Ko Te ʼAtua ʼe Ko Toku Holaʼaga Pea Mo Toku Mālohi

NEʼE FAKAMATALA E CHARLOTTE MÜLLER

Neʼe ʼui fēnei e te tuʼi fakamāu Kominisi: “Ko tau faʼa kātaki ia taʼu e hiva ʼi te pule ʼa Itilele ʼe fakamoʼoni ki tou ʼuhiga lelei. Neʼe ke fakafeagai ki te tau, kae ʼi te temi nei ʼe ke fakafeagai ki tomatou tokalelei!”

NEʼE talanoa ʼo ʼuhiga mo toku pilisoniʼi ki muʼa atu e te kau Nasi, pea mo te sosialisi ʼi te Lepupilika Temokalatike ʼo Siamani. ʼI te kamata, neʼe mole feala ke ʼau fai haku tali, kae ki muli age neʼe ʼau ʼui fēnei age: “Ko te Kilisitiano ʼe mole tau ia maʼa te tokalelei moʼoni ohage ko tona fai e te tahi hahaʼi. ʼE ʼau faiga pe ʼau ke ʼau mulimuli ki te fakatotonu ʼa te Tohi-Tapu ʼaē ke tou ʼofa ki te ʼAtua pea mo totatou kāiga. Ko te Folafola ʼa te ʼAtua ʼe tokoni mai ke ʼau taupau te tokalelei ʼaki taku ʼu palalau pea mo taku aga.”

ʼI te ʼaho ʼaia, ʼi te ʼaho 4 ʼo Sepetepeli 1951, neʼe fakatūʼa ʼau ke ʼau nofo pilisoni ia taʼu e valu​—kae ko te fakatūʼa ʼa te kau Nasi neʼe laka age ʼi te taʼu e tahi.

ʼI te temi ʼaē neʼe fakatagaʼi ai ia mātou kau Fakamoʼoni ʼa Sehova e te kau Nasi pea mo te kau Kominisi, neʼe ʼau maʼu te fakaloto fīmālie ia Pesalemo 46:1: “Ko te ʼAtua ʼe ko he holaʼaga maʼa tatou pea mo he mālohi, ko he tokoni ʼe faigafua tona maʼu ʼi te ʼu temi mamahi.” Ko Sehova tokotahi pe neʼe ina foaki mai te mālohi ke ʼau kātakiʼi, pea neʼe ʼau liliu ʼo mālohi age ʼi taku maʼuliʼi tana Folafola.

Neʼe ʼAu Loto Mālohi Ki Te Temi Ka Haʼu

Neʼe ʼau tupu ʼi te 1912 ʼi Gotha-Siebleben ʼi Thuringe, ʼi Siamani. Logope la neʼe Polotesita taku ʼu mātuʼa, kae ko taku tāmai neʼe ina kumi te moʼoni ʼo te Tohi-Tapu pea mo te puleʼaga faitotonu. ʼI te sio ʼo taku ʼu mātuʼa ki te “Photo-Drame de la création,” neʼe nā fiafia ʼaupito ai.a Neʼe maʼu ai e taku tāmai te meʼa ʼaē neʼe ina kumi​—ko te Puleʼaga ʼo te ʼAtua.

Ko taku tāmai mo taku faʼe pea mo mātou tanā ʼu tamaliki e toko ono, neʼe mātou mavae ʼi tamatou lotu ʼi te ʼaho 2 ʼo Malesio 1923. Neʼe mātou nonofo ʼi Chemnitz ʼi Saxe, pea neʼe mātou fakatahi ai mo te Kau Ako Tohi-Tapu. (Ko te toko tolu ʼi toku ʼu tokolua mo tēhina neʼe nātou liliu ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova.)

ʼI te ʼu fono ʼa te Kau Ako Tohi-Tapu, ko te ʼu vaega Tohi-Tapu pea mo te ʼu moʼoni maʼuhiga neʼe malave mālohi ki toku loto, pea neʼe tupu ʼaki ai toku fiafia lahi ʼi taku kei tūpulaga. Ko te meʼa ʼaē neʼe maʼuhiga tāfito, neʼe ko te ako ʼaē neʼe fai ʼi te ʼAhotapu kia mātou kau tūpulaga Kilisitiano, ʼaē neʼe mātou toko 50 tupu, pea neʼe ʼau kau ai mo toku tēhina ko Käthe ʼi he kiʼi temi nounou. Neʼe kau ki tomatou kūtuga ia Konrad Franke ʼaē neʼe ina fakatuʼutuʼu tamatou ʼu haʼele, pea neʼe ina akoʼi kia mātou te hiva. Ki muli age, mai te taʼu 1955 ʼo aʼu ki te 1969, ko te Tēhina ko Franke neʼe ko te tagata taupau ʼo te filiale ʼo te Watchtower ʼo Siamani.

Ko te ʼu taʼu 1920 neʼe hoko ai te ʼu maveuveu, pea ʼi ʼihi temi neʼe hoko te ʼu maveuveu māʼia ʼi te kautahi ʼa Sehova. Ko ʼihi neʼe mole kei nātou tali te ʼui ʼaē ko Te Tule Leʼo ʼe ko te “meʼa kai ʼi tona temi totonu,” pea neʼe nātou fakafisi ki te fai faka mafola ʼi te ʼu ʼapi. (Mateo 24:45) Neʼe iku te faʼahi ʼaia ki te ʼapositasia. Kae ko te “meʼa kai” ʼaia neʼe ina foaki mai te mālohi ʼaē neʼe ʼaoga ʼaupito kia mātou ʼi te temi ʼaia. Ohage la, neʼe tā te ʼu alatike ʼo Te Tule Leʼo “Manuʼia ia nātou ʼaē ʼe mole nātou tuʼania” (1919) pea mo “Ko ai ʼaē ʼe fakavikiviki anai kia Sehova?” (1926) Neʼe ʼau fia fakaʼapaʼapa kia Sehova ʼo fai taku gāue ʼaki he lototoʼa, koia neʼe ʼau tufa ai te ʼu tuʼuga tohi pea mo kaupepa ʼaē neʼe fai e te Tēhina ko Rutherford.

Neʼe ʼau papitema ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Malesio 1933. ʼI te taʼu ʼaia neʼe tapuʼi tamatou gāue faka mafola evaselio ʼi Siamani. ʼI te papitema neʼe fakaʼaogaʼi te vaega ʼo Fakahā 2⁠:10 moʼo tokoniʼi ʼo mātou ki te temi ka haʼu: “ ʼAua naʼa ke mataku ki te ʼu mamahi ʼaē ka ʼamanaki hoko kia te koe. Koʼeni ʼe hoholo anai te haga ʼa te Tevolo ʼo laku niʼihi ia koutou ki te fale pilisoni, ke katoa te ʼahiʼahiʼi ʼo koutou, pea ke koutou maʼu he mamahi ia ʼaho e hogofulu. Nofo agatonu ʼo kaku ki te mate, pea ʼe ʼau foaki atu anai kia te koe te kolona ʼo te maʼuli.” Neʼe ʼau fakakaukauʼi fakamalotoloto te vaega ʼaia, ʼo ʼau ʼiloʼi papau ʼe hoko anai kia ʼau te ʼu ʼahiʼahi. Pea neʼe hoko te faʼahi ʼaia.

Koteʼuhi neʼe mole mātou kau ki te ʼu meʼa politike, ko ʼihi ʼo toku ʼu vāhaʼa fale neʼe mole nātou falala kia mātou. ʼI te hili ʼo te vote, ko te kau solia Nasi neʼe nātou ʼōmai ʼo kalaga fēnei ʼi muʼa ʼo tomatou ʼapi, “Ko te hahaʼi lavakiʼi ʼe nātou nonofo ʼi henī!” Ko te alatike “ ʼAua naʼa ke tuʼania” ʼaē neʼe hā ʼi Te Tule Leʼo Fakasiamani ʼo Tesepeli 1933, neʼe ko he meʼa fakaloto mālohi makehe kia ʼau. Neʼe ʼau fia nofo agatonu ʼi toku ʼuhiga Fakamoʼoni ʼa Sehova, tatau aipe peʼe kovi te ʼu meʼa ʼaē ʼe hoko kia ʼau.

Ko Te Tali ʼa Te Fili​—Ko Te Pilisoni

Neʼe feala ke tā fakafūfū Te Tule Leʼo ʼi Chemnitz ʼo aʼu ki te fasiga taʼu fakatōlau 1935. ʼOsi ʼaia, pea ko te masini tā tohi ʼaē neʼe mātou fakaʼaogaʼi, neʼe tonu ke ʼave ki Beierfeld ʼi te ʼu monts Métallifères ke fai ai te ʼu tohi ʼo aʼu ki te māhina ʼo ʼAukusito 1936. Ko ʼau pea mo Käthe neʼe ma tufa te ʼu nusipepa ʼaia ki te ʼu tuagaʼane ʼaē neʼe foaki mai e tamā tāmai tonatou ʼu tuʼasila. Ko meʼa fuli neʼe haʼele lelei lolotoga he temi. Kae ki muli age, neʼe leʼohi ʼau e te Gestapo, pea ʼi ʼAukusito 1936 neʼe nātou puke ʼau ʼi toku ʼapi, pea mo ʼave ʼau ki te fale pilisoni ʼo talitali ai ki toku fakamāu.

ʼI Fepualio 1937, ko te ʼu tuagaʼane e toko 25 pea mo te ʼu tēhina e lua​—ʼo kau ai mo ʼau—​neʼe ʼave mātou ki te telepinale makehe ʼo Saxe. Neʼe lau ko te kautahi ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe fakatupu tuʼutāmaki ki te puleʼaga. Ko te ʼu tuagaʼane ʼaia ʼaē neʼe nātou tā Te Tule Leʼo, neʼe fakatūʼa nātou ke nātou pilisoni ia taʼu e nima. Neʼe fakatūʼa ʼau kia taʼu e lua.

Kae neʼe mole fakamavae ʼau ʼi te ʼosi ʼo toku fakatūʼa ʼaia, he neʼe toʼo ʼau e te Gestapo. Neʼe nātou loto ke ʼau sinie te pepa neʼe ʼui ai ʼe mole kei ʼau gāue anai ʼi toku ʼuhiga Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe ʼau fakafisi mālohi ki te meʼa ʼaia, pea neʼe ʼita ai te tagata pule ʼo tuʼu ake, pea mo ina fai te pepa ke ʼave ʼau ki te fale pilisoni. Ko te pepa ʼaia ʼe hā ʼi te paki. Neʼe mole gafua ke ʼau fesioʼaki mo taku ʼu mātuʼa, pea neʼe foimo ʼave atu aipe ia ʼau ki te lotoʼā fakamamahi ʼo te hahaʼi fafine ʼi Lichtenburg, ʼaē ʼe tuʼu ōvi ki te vaitafe Elbe. Mole faʼa fualoa, pea neʼe ʼau felāveʼi mo Käthe. Neʼe nofo ʼi te lotoʼā fakamamahi ʼi Moringen talu mai te māhina ʼo Tesepeli 1936, kae ʼi te māpunuʼi ʼo te lotoʼā ʼaia, ko ia pea mo te tokolahi ʼo te ʼu tēhina neʼe nātou ʼōmai ki Lichtenburg. Neʼe toe pilisoniʼi foki mo taku tāmai, pea neʼe mole ma toe fesioʼaki ʼo aʼu ki te 1945.

ʼI Lichtenburg

Neʼe mole gafua ke ʼau foimo fakatahi atu aipe mo te tahi ʼu tēhina, he neʼe kua fakatūʼa ia nātou. ʼI te tahi fale, neʼe ʼau fakatokagaʼi te ʼu kūtuga e lua ʼi te kau pilisoni​—ko te ʼu fafine ʼaē ʼi te agamāhani neʼe nātou heheka ʼi te ʼu laupapa, pea mo te ʼu Fakamoʼoni ʼaē neʼe tonu ke nātou heheka ʼi te ʼaho katoa, ka mole foaki age hanatou meʼa kai ʼo mole nātou kakai.b

Neʼe ʼau tali lelei te ʼu gāue fuli ʼaē neʼe tuku mai, he neʼe ʼau ʼamanaki ke ʼau felāveʼi mo Käthe. Pea neʼe hoko tonu te meʼa ʼaia. Neʼe ma felāveʼi ʼi tana haʼele mo te ʼu pilisoni e toko lua ki tanatou gāue. Neʼe ʼau fiafia ʼaupito pea neʼe ma fāʼufua. Kae ko te fafine leʼo neʼe ina foimo tala te meʼa ʼaia. Neʼe fakafehuʼi ia māua, pea talu mai te temi ʼaia neʼe fakamavete ai ia māua. Neʼe ko he ʼaluʼaga faigataʼa ʼaupito kia ʼau.

ʼE ʼau manatuʼi te tahi ʼu meʼa e lua neʼe hoko ʼi Lichtenburg. ʼI te tahi lakaga ko te kau pilisoni fuli, neʼe tonu ke nātou fakatahitahi ʼi tuʼa ke nātou fagono ki te ʼu akonaki faka politike ʼa Itilele ʼaē neʼe fai ʼi te lātio. Ko mātou kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe mātou fakafisi kiai he neʼe fai ai te ʼu toʼotoʼoga faka puleʼaga. Koia ko te kau leʼoleʼo neʼe nātou fakahaga mai te ʼu tuio vai tāmateʼi afi, ʼo nātou fakapipihi mai te vai, pea mo kapu mātou kau fafine vaivai mai te laufata tolu ke mātou ʼolo ki tuʼa. Pea neʼe tonu ke mātou tutuʼu ai, kae kua mātou palapala ʼosi.

ʼI te tahi lakaga, neʼe fakatotonu mai kia ʼau mo Gertrud Oehme pea mo Gertel Bürlen, ke mātou teuteuʼi te nofoʼaga ʼo te tagata solia pule ʼaki te ʼu foʼi hila he neʼe kua ōvi mai te ʼaho tupu ʼo Itilele. Neʼe mātou fakafisi kiai ʼi tamatou ʼiloʼi ʼaē ʼe ko he ʼu kākā ʼa Satana ke mātou līaki ai tamatou agatonu ʼo mātou fai he ʼu kiʼi meʼa veliveli ʼe mole ʼalutahi mo tamatou tui. Moʼo fakatūʼa ʼo mātou, neʼe tonu kia mātou ʼu tēhina ʼaia ke mātou nonofo takitokotahi ʼi te ʼu kogafale pilisoni veliveli pea mo fakapōʼuli lolotoga te ʼu vāhaʼa e tolu ʼaē neʼe hoa kiai. Kae neʼe nofo ōvi ia Sehova kia mātou, pea māʼiape la ʼi te koga meʼa fakamataku ʼaia, ko Sehova neʼe ko toku holaʼaga.

ʼI Ravensbrück

ʼI Maio 1939 ko te kau pilisoni ʼo Lichtenburg neʼe ʼave nātou ki te lotoʼā fakamamahi ʼo Ravensbrück. Ko ʼau pea mo te tahi ʼu tēhina neʼe fakatuʼutuʼu ke mātou fai te fō. Mole faʼa fualoa ʼi te kua kamata ʼo te tau, neʼe nātou loto ke mātou tānaki te ʼu fuka ʼaē neʼe tā ai te svastika, kae neʼe mole mātou fai te meʼa ʼaia. Koia ko te toko lua ia mātou, ko ʼau pea mo Mielchen Ernst, neʼe ʼave māua ki te tahi fale pilisoni. Neʼe ko he fakatūʼa fefeka ʼaia, he neʼe tonu ke ma gāue kinakina ai ʼi te ʼaho fuli, māʼiape la mo te ʼAhotapu, tatau aipe peʼe tokakovi te temi peʼe lāulelei. ʼI te agamāhani ko te fakatūʼa neʼe ko māhina e tolu, kae neʼe ma nonofo ai ʼi te taʼu katoa. Neʼe ʼau lava kātakiʼi te ʼu mamahi ʼaia, ʼuhi ko te tokoni ʼa Sehova.

ʼI te 1942, neʼe fakahaʼuhaʼu ʼo lelei te gaohi ʼo mātou kau pilisoni, pea neʼe fekauʼi ʼau ke ʼau gāue maʼa te famili SS, ʼo ʼau fai te hiko ʼo tonatou ʼapi ʼaē neʼe ōvi ki te lotoʼā. Neʼe foaki mai e te famili ʼaia he faʼahiga faʼitaliha. Ohage la, ʼi te tahi ʼaho ʼi taku ʼalu ʼo fakahaʼele te ʼu tamaliki, neʼe ʼau felāveʼi mo Josef Rehwald pea mo Gottfried Mehlhorn, te ʼu tagata pilisoni e lua neʼe tui ʼi tonā ʼu kofu te kiʼi meʼa tapa tolu pea mo huʼa lotuma, pea neʼe mātou fefakaloto mālohiʼaki.c

Ko Te Temi Faigataʼa ʼi Te ʼOsi Tau

ʼI te 1945, ʼi te fakaōvi mai ʼo te kau solia ʼaē neʼe tau fakatahi, neʼe feholaki te famili ʼaē neʼe ʼau gāue ki ai, pea neʼe maʼua ke ʼau ʼalu mo nātou. Ko nātou ʼaia pea mo te tahi ʼu famili SS neʼe nātou faʼufaʼu he kaugamālie neʼe nātou folau ki te potu hihifo.

Neʼe maveuveu ʼaupito pea mo tuʼutāmakiʼia te ʼu kiʼi ʼaho fakamuli ʼo te tau. Moʼo fakaʼosi, neʼe mātou felāveʼi mo te kau solia Amelika pea neʼe nātou fakagafua mai kia ʼau ke ʼau ʼalu ʼo sinie te pepa ʼi te kolo ʼaē kua mātou ōvi kiai, ʼe fakahā ʼaki ai kua ʼau ʼāteaina. ʼE koutou ʼiloʼi pe neʼe ʼau felāveʼi mo ai? Neʼe ʼau felāveʼi mo Josef Rehwald pea mo Gottfried Mehlhorn. Neʼe nā ʼiloʼi ko te kau Fakamoʼoni fuli ʼa Sehova ʼo te lotoʼā fakamamahi ʼo Sachsenhausen, neʼe nātou tau ki Schwerin ʼi tanatou ʼosi fai te toe haʼele fakamataku ʼaē neʼe feala ke nātou mamate ai. Koia ko mātou toko tolu neʼe mātou ʼolo ai ki te kolo ʼaia ʼaē neʼe tuʼu mamaʼo ia kilometa e 75. Neʼe ko he meʼa fakafiafia ʼaupito tamatou felāveʼi mo te ʼu tuagaʼane agatonu fuli ʼaia, ʼo kau ai mo Konrad Franke, ʼaē neʼe nātou hāo ʼi te ʼu lotoʼā fakamamahi.

ʼI Tesepeli 1945 neʼe kua hikihiki te ʼaluʼaga ʼo te fenua, ʼo feala ai taku folau ʼi te saliote afi. Neʼe ko taku liliu ʼaia ki fale! Kae lolotoga te folau neʼe tonu ke ʼau takoto ʼi te ʼato ʼo te saliote afi pea mo tuʼu ʼi te kakeʼaga ʼo te saliote afi. ʼI Chemnitz, neʼe ʼau mavae mai te taulaga saliote afi ʼo ʼau ʼalu ki te potu ʼaē neʼe nofo ai toku famili. Kae neʼe mole kei ʼi ai he ʼapi ʼi te ala ʼaē neʼe tutuʼu ai te kau solia Nasi ki muʼa atu ʼo nātou kalaga, “Ko te hahaʼi lavakiʼi ʼe nātou nonofo ʼi henī!” Neʼe faka paʼulu te koga meʼa katoa ʼaia ʼaē neʼe lahi tona nofoʼi e te hahaʼi ki muʼa atu. Kae neʼe ʼau loto fīmālie ʼi taku maʼu atu ʼaē neʼe kei maʼuʼuli taku tāmai mo taku faʼe mo Käthe, pea mo toku ʼu tēhina mo tokolua.

Neʼe kua kovi ʼaupito te ʼaluʼaga faka ekonomike ʼo Siamani ʼi te ʼosi tau. Kae neʼe kamata tuputupu lelei te ʼu kokelekasio ʼo te hahaʼi ʼa Sehova ʼi Siamani katoa. Neʼe faiga mālohi te Sosiete Watch Tower ke ina foaki mai kia mātou te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼaoga ki te fai faka mafola. Neʼe toe kamata gāue te Petele ʼo Magdeburg ʼaē neʼe māpunuʼi e te kau Nasi. ʼI te fasiga taʼu mātala ʼo te 1946, neʼe fakaafe ʼau ke ʼau gāue ai pea neʼe fakatuʼutuʼu ke ʼau gāue ʼi te fale kuka.

ʼE Toe Tapuʼi Pea Mo Leʼoleʼo Tamatou Gāue

Neʼe kau ia Magdeburg ki te potu fenua ʼaē neʼe puleʼi ki muli age e te kau Kominisi. Neʼe nātou tapuʼi tamatou gāue ʼi te ʼaho 31 ʼo ʼAukusito 1950 pea mo nātou māpunuʼi te Petele ʼo Magdeburg. Neʼe fakaʼosi feiā taku gāue ʼi te Petele ʼaē neʼe ʼau ako ai te ʼu meʼa maʼuhiga. Neʼe ʼau liliu ki Chemnitz ʼo ʼau fakatuʼutuʼu, logope la te kau Kominisi, ke ʼau pipiki mālohi ki te moʼoni pea mo fakahā ai ko te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼe ko te ʼamanaki pe ʼaia e tahi maʼa te malamanei ʼaē ʼe tau mo te ʼu mamahi.

ʼI ʼApelili 1951, neʼe ʼau folau mo te tuagaʼane ki Berlin ke ma tānaki te ʼu Tule Leʼo. ʼI tamā liliu mai ki Chemnitz, neʼe ma punamaʼuli ʼi tamā sio ki te tokolahi ʼo te kau polisi ʼi te taulaga saliote. Neʼe hā lelei neʼe nātou fakatalitali kia māua pea neʼe nātou puke atu aipe ia māua.

ʼI tamā tau atu ki te fale pilisoni ʼo fakatalitali ki te fai fakamāu, neʼe ʼi ai toku ʼu pepa neʼe nātou fakamoʼoni ai neʼe ʼau nofo pilisoni lolotoga ni ʼu taʼu ʼi te kau Nasi. Koia neʼe gaohi lelei ʼau e te ʼu hahaʼi leʼoleʼo. Neʼe ʼui fēnei e te tahi fafine pule ʼo te hahaʼi leʼoleʼo: “Ko koutou kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe mole ko koutou ko he ʼu hahaʼi fai fakapō; ʼe mole tau mo feʼauga ke pilisoniʼi koutou.”

ʼI te tahi ʼaho neʼe haʼu ki toku kogafale pilisoni, ʼaē neʼe ʼau nofo fakatahi ai mo te tahi ʼu tēhina e lua, pea neʼe ina ʼai fakafūfū te meʼa ki te lalo moeʼaga. Neʼe koteā te meʼa ʼaia? Neʼe ko tana Tohi-Tapu totonu ʼaē neʼe ina tuku mai kia mātou. ʼI te tahi lakaga neʼe ina ʼaʼahi taku ʼu mātuʼa he neʼe nā nonofo ōvi ki te fale pilisoni. Neʼe ina toʼo ai te ʼu Tule Leʼo pea mo te meʼa kai, ʼo ina fufū ʼi tona ʼu mutuʼi meʼa, pea ina ʼaumai te ʼu meʼa fuli ʼaia ki toku kogafale pilisoni.

ʼE ʼi ai te tahi meʼa ʼe ʼau fia fakamatala atu. ʼI ʼihi temi ʼi te ʼAhotapu uhu, neʼe mātou hiva leʼolahi te ʼu katiko, pea neʼe pasipasi fakafiafia te hahaʼi pilisoni ʼi te ʼosi hiva ʼo te ʼu katiko fuli.

Te Mālohi Pea Mo Te Tokoni Mai ʼa Sehova

Ko te fai fakamāu ʼo te ʼaho 4 ʼo Sepetepeli 1951 ʼaē neʼe fai ai e te tuʼi fakamāu te ʼu palalau ʼaē ʼe tuʼu ʼi te kamata ʼo te alatike ʼaenī. Neʼe fakatūʼa ia ʼau ʼi te fale pilisoni ʼo Waldheim, pea ki muli age ʼi Halle pea moʼo fakaʼosi ʼi Hoheneck. Ko te meʼa e tahi peʼe lua neʼe hoko neʼe hā ai pe neʼe liliu feafeaʼi ia Sehova ko he holaʼaga, pea mo he mālohi kia mātou kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, pea neʼe fakaloto mālohiʼi feafeaʼi mātou e tana Folafola.

ʼI te fale pilisoni ʼo Waldheim, ko te ʼu tēhina fuli neʼe nātou fakatahitahi ʼi te kogafale moʼo fai ai te ʼu fono faka Kilisitiano. Neʼe mole fakagafua ke mātou toʼo he ʼu pepa pea mo he peni, kae ko ʼihi tēhina neʼe nātou maʼu te ʼu moʼi kie, pea neʼe nātou faʼu ʼaki te kiʼi fuka neʼe tohi ai te vaega ʼaenī ʼo te taʼu 1953: “Koutou tauhi kia Sehova ʼaki he ʼu kofu taputapu.”​—Pesalemo 29:2, American Standard Version.

Ko te tahi fafine leʼo neʼe ina maʼutokā te meʼa ʼaē neʼe mātou fai, pea neʼe ʼalu atu aipe ʼo tala. Ko te tagata pule ʼo te fale pilisoni neʼe haʼu pea mo ina ʼui mai ki te ʼu tēhina e lua ia mātou ke nā hiki ki ʼoluga te fuka ʼaia. Neʼe ina fehuʼi fēnei: “Ko ai ʼaē neʼe ina fai te meʼa ʼaenī? Koteā tona faka ʼuhiga?”

Ko te tahi tēhina neʼe ina fia ʼui age ko ia ʼaē neʼe ina fai te meʼa ʼaia, pea mo ina fakahāo mātou ʼi te fakatūʼa, kae neʼe mātou fanafana fakavilivili ʼo mātou ʼio neʼe tonu ke mātou ʼui age neʼe ko mātou fuli ʼaē neʼe mātou fai te faʼahi ʼaia. Koia neʼe mātou tali fēnei: “Neʼe mātou fai te meʼa ʼaia moʼo fakamālohiʼi tamatou tui.” Neʼe toʼo ai te fuka ʼaia pea neʼe fakatūʼa mātou ke mole mātou kakai. Kae ʼi te fai palalau katoa ʼaia, neʼe hiki lelei e te ʼu tēhina te fuka, ke feala hamatou sio pea mo manatuʼi te vaega fakaloto mālohi ʼaia.

ʼI te ʼosi māpunuʼi ʼo te fale pilisoni ʼo te hahaʼi fafine ʼi Waldheim, neʼe ʼave mātou ʼu tēhina ki Halle. ʼI te fale pilisoni ʼaia, neʼe fakagafua ai ke ʼaumai hamatou ʼu fakamolimoli, pea koteā ʼaē neʼe tui ʼi te ʼu foʼi sūlie kie ʼaē neʼe momoli mai e taku tāmai? Neʼe ko te ʼu alatike ʼo Te Tule Leʼo! ʼE kei ʼau manatuʼi tonatou ʼu kupu tāfito ko “Te ʼofa moʼoni pea mo tona fakahā” pea “ ʼE iku te ʼu loi ki te mate.” Ko te ʼu alatike ʼaia pea mo te tahi ʼu alatike neʼe hage ko he ʼu meʼa kai lelei ʼaupito pea neʼe mātou fefoakiʼaki fakafūfū, pea neʼe mātou toʼo takitokotahi te ʼu kiʼi nota.

ʼI tanatou tahi huke, ko te tahi ʼi te hahaʼi leʼoleʼo neʼe ina maʼu taku ʼu kiʼi nota ʼaē neʼe fufū ʼi toku moeʼaga ʼaē neʼe faʼu ʼaki te luna. Ki muli age neʼe ina pāui ʼau pea mo fakafehuʼi ʼau ʼo ina ʼui mai neʼe ina fia ʼiloʼi pe koteā te faka ʼuhiga ʼo te alatike “ʼI te taʼu 1955, koteā ʼaē ʼe fakatalitali kia nātou ʼaē ʼe manavasiʼi kia Sehova?” ʼI tona ʼuhiga Kominisi neʼe tuʼania ʼaupito ʼuhi ko te kua mate ʼo tona pule ko Staline ʼi te 1953, pea neʼe hage ʼe mole he ʼamanaki ki te ka haʼu. Kae kia mātou neʼe ʼamanaki ke hoko he ʼu fetogi lelei ki tamatou nonofo ʼi te fale pilisoni, kae neʼe mole heʼeki ʼau ʼiloʼi te meʼa ʼaia. ʼAki he loto falala, neʼe ʼau fakamahino age ʼe lelei ʼaupito te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼamanaki kiai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Koteā tona tupuʼaga? Neʼe ʼau fakamanatuʼi age te vaega tāfito ʼo te alatike ʼaia ia Pesalemo 112:7: “ ʼE mole ina tuʼaniaʼi te ʼu logo kovi: ko tona loto ʼe tui papau, ʼo falala kia Sehova.”​—AS.

ʼE Ko Sehova Tuʼumaʼu Toku Holaʼaga Pea Mo Toku Mālohi

ʼI te ʼosi ʼo toku mahaki kovi, neʼe faka ʼāteaina ʼau mai te fale pilisoni ʼi te 1957, ia taʼu e lua ʼi muʼa ʼo te fakaʼosi ʼo toku fakatūʼa. Ko te hahaʼi maʼu tuʼulaga ʼo te Potu Hahake ʼo Siamani, neʼe nātou toe fakatupu toku ʼu fihifihia ʼuhi ko taku ʼu gāue kia Sehova. Koia ʼi te ʼaho 6 ʼo Maio 1957, neʼe ʼau fakaʼaogaʼi te fealagia ʼaē ke ʼau hola ki te Potu Hihifo ʼo Berlin, pea mai te kolo ʼaia neʼe ʼau mavae ai ki Siamani ʼo te Potu Hihifo.

Hili kiai ni ʼu taʼu, pea neʼe toe lelei toku mahaki. Kae ʼo aʼu ki te temi nei, ʼe kei ʼau kai lelei te ʼu meʼa kai fakalaumālie, pea ʼe ʼau fakatalitali tuʼumaʼu ke foimo aʼu mai te ʼu Tule Leʼo foʼou. ʼI ʼihi temi, ʼe ʼau vakavakaʼi toku faʼahiga maʼuli. ʼE kei ʼau tokaga tāfito koa ki te ʼu meʼa fakalaumālie? Kua ʼau maʼu koa he ʼu kalitate lelei? Ko te ʼahiʼahiʼi ʼo taku tui, ʼe tupu ʼaki ai koa he fakavikiviki pea mo he fakaʼapaʼapa kia Sehova? Ko taku fakatuʼutuʼu ʼe ko taku fakafiafia ia te ʼAtua ia meʼa fuli, ke nofo ʼo talu ai ko toku holaʼaga pea mo toku mālohi.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Paki ʼo te pasina 26]

Ko te pilō ʼo te kau SS ʼi Ravensbrück

[Haʼuʼaga ʼo te paki]

Top: Stiftung Brandenburgische Gedenkstätten

[Paki ʼo te pasina 26]

Ko te pepa ʼaē neʼe fakagafua ai ke ʼau gāue ʼi tuʼa ʼo te lotoʼā