Tokolahi ʼe Nātou Lotolotolua Ko Te Lotu ʼe Ina Lava Faka Logo Tahiʼi Ia Te Malamanei
“E KE ofa anai ki tou kaiga.” (Mateo 22:39) ʼE lahi te ʼu lotu ʼe nātou fakatafito ia tanatou lotu ki te pelesepeto maʼuhiga ʼaia. Kanapaula neʼe akoʼi fakaleleiʼi e te ʼu lotu ʼaia ia tanatou hahaʼi ke nātou ʼoʼofa ki ʼonatou kāiga, ʼe mahino ia ʼe logo tahi anai ia tanatou hahaʼi. Kae ʼe koutou sio koa ki he meʼa feiā? ʼE uga koa e te ʼu lotu ia te hahaʼi ke nātou logo tahi? ʼI Siamani, mole heʼeki faʼa fualoa neʼe fai ia te fehuʼi ʼaenī: “Ko te lotu ʼe ina faka logo tahiʼi koa ia te hahaʼi, peʼe ina fakamavetevete ia nātou? ʼI te hahaʼi ʼaē neʼe fakafehufehuʼi, neʼe ʼui e te toko 22 ʼi te teau ko te ʼu lotu ʼe nātou faka logo tahiʼi ia te hahaʼi, kae neʼe ʼui e te toko 52 ʼi te teau ko te ʼu lotu ʼe nātou fakamavetevete ia te hahaʼi. ʼE lagi ʼe toe manatu feiā pe ia te hahaʼi ʼo tokotou fenua.
He koʼe e tokolahi ia nātou ʼe mole nātou falala ko te lotu ʼe feala ke ina faka logo tahiʼi ia te malamanei? ʼE lagi ʼe nātou feiā ʼuhi ko te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi te lolotoga ʼo te hisitolia ʼo te tagata. Ko te lotu neʼe mole ina lava fakatahiʼi ia te hahaʼi, kae neʼe ina fakamaveuveu ia nātou. Ohage la ʼi ʼihi ʼaluʼaga, neʼe ko te lotu ʼaē neʼe tupu ai ia te ʼu fai fakapō fakamataku. Tou vakaʼi age muʼa he ʼu fai fakapō neʼe hoko ʼi te ʼu taʼu e 100 ʼaenī kua hili.
Ko Te ʼu Meʼa Neʼe Fai ʼUhi Ko Te Lotu
ʼI te lolotoga ʼo te lua tau faka malamanei, neʼe fehōkosi ia te kau Croates Katolika pea mo te kau Serbes Orthodoxe ʼi Balkans. Neʼe felauʼaki e te ʼu hahaʼi ʼaia, ʼe nātou muliʼi ia Sesu, ʼaē neʼe ina akoʼi ia tana kau tisipulo ke nātou ʼoʼofa ki ʼonatou tatau. Kae ohage ko tona ʼui e te tagata fai kumi, neʼe nātou fehōkosi ʼo iku ai “ki te toe mātea fakamataku ʼaē kua hoko ʼi te sivilisasio ʼo te tagata.” Neʼe punamaʼuli ia te hahaʼi ʼo te malamanei ki te toko 500 000 tupu hahaʼi ʼaē neʼe mamate ai, tagata mo fafine, pea mo te tamaliki.
ʼI te taʼu 1947, ʼi Initia, neʼe lau neʼe ko te toko 400 miliona hahaʼi, te teitei toko 20 ʼi te teau ʼi te hahaʼi ʼo te malamanei—ko te kau Inituisi, mo te kau Mahometa, pea mo te kau Sikhs. ʼI te temi ʼaē neʼe vaelua ai ia Initia, neʼe fakatuʼu ai leva ia te puleʼaga Mahometa ʼo Pakisitani. ʼI te temi ʼaia, ko te toko lauʼi teau afe hahaʼi ʼaē neʼe feholaki mai te ʼu fenua ʼaia e lua, neʼe tutu, neʼe tā, neʼe fakamamahiʼi, pea neʼe matematehi ʼi te ʼu fakapō faka lotu.
ʼO mole gata aipe ʼi te ʼu meʼa fakamataku ʼaia neʼe hoko, kae ʼi te kamataʼaga ʼo te 21 sēkulō neʼe malaga ia te meʼa neʼe higoaʼi ko te fai fakapō fakamataku. Ia ʼaho nei, ko te malamanei kātoa kua maʼuli ʼi te mataku ʼuhi ko te aga fakapō, pea ko te ʼu kūtuga fai fakapō ʼaia ʼe nātou ʼui ʼe ʼi ai tanatou lotu. ʼE mole kei faka ʼuhiga ia te lotu ohage ko he meʼa ʼe ina fakalogo tahiʼi ia te malamanei. Kailoa ia, ʼe fakapipiki ia te lotu ki te agamālohi pea mo te fakamaveuveu. Koia ʼe mole tou punamaʼuli ai, ki te haga ʼaē ʼa te sulunale Siamani ko FOCUS ʼo fakatatau ia te ʼu lotu lalahi ʼo te malamanei ki he foʼi pulu tū fenua—ia te lotu Putisi, mo te Keletiate, mo te lotu Confucianisme, mo te lotu Inituisi, mo te lotu Mahometa, mo te lotu Sutea pea mo te lotu Taoïsme.
Te ʼu Fihi
ʼE tuʼaniaʼi e te hahaʼi te ʼu fihi ʼaē ʼe hoko ʼi tonatou loto fenua, heʼe ko ʼihi lotu ʼe nātou fetauʼaki pe. Ohage la, mole heʼeki faʼa fualoa neʼe tokakovi ia te ʼu lotu ʼo te Keletiate ʼi te ʼu fihi neʼe tau hoko ʼo ʼuhiga mo te ʼu akonaki faka Tohi-Tapu. Ko te kau takitaki lotu pea mo te hahaʼi fakalogo ʼe nātou fai tatau ia te ʼu fehuʼi ʼaenī: Ko te tāʼofi ʼo te fanaunau ʼe gafua koa? E gafua koa te fakatō fatu? ʼE tonu koa ki te hahaʼi fafine ke fakanofo pātele? Koteā ʼaē ʼe tonu ke fai e te lotu ʼo ʼuhiga mo te ʼu tagata ʼaē ʼe fai tagata, pea mo te ʼu fafine ʼaē ʼe fai fafine? ʼE tonu koa ki te lotu ke lagolago ki te tau? ʼI te mole logo tahi ʼa te hahaʼi ki te ʼu fehuʼi ʼaia, ʼe feʼekeʼaki fēnei ia te tokolahi, ‘ ʼE lava feafeaʼi ki he lotu hana faka logo tahiʼi ia te malamanei mo kapau māʼiape la mo te hahaʼi ʼo tana lotu ʼe mole ina lava fakalogo tahi?’
ʼE ʼasi mai, ko te lotu neʼe mole ina lava fakalogo tahiʼi ia te hahaʼi. Kae ʼe fakatupu maveuveu koa ia te ʼu lotu fuli? ʼE ʼi ai koa he lotu ʼe kehe age—he lotu ʼe ina lava faka logo tahiʼi ia te malamanei?
[Paki ʼo te pasina 3]
Ko te kau polisi neʼe nātou lāvevea ʼi te fehōkosi ʼa te ʼu kūtuga lotu ʼi Initia ʼi te taʼu 1947
[Haʼuʼaga ʼo te paki]
Photo by Keystone/Getty Images