Ko Te ʼu Lotu Fuli ʼe Natou Taki Koa Ki He ʼAtua Pē e Tahi?
“ ʼE ʼi ai taku lotu, pea ʼe mole au fetogi anai. Kae, tatau aipē ia peʼe ko te lotu fea ʼaē ʼe kotou kau ai, ko te ʼu lotu fuli ʼe natou taki ki te ʼAtua pē e tahi.”
NEʼE kua kotou logo koa ki he tahi ʼe ina fakahā ia te manatu ʼaia? Tokolahi te hahaʼi ʼe natou manatu ʼe tokoni mai ia te ʼu lotu fuli, ke tou maʼu ia te ʼAtua pea mo tou ʼiloʼi ia te fakatuʼutuʼu ʼo ʼuhiga mo te maʼuli. ʼO toe fēia aipē, kua mafola ia te tui ʼaē ʼe ʼi ai te ʼu meʼa ʼe lelei pea mo te ʼu meʼa ʼe kovi ʼi te ʼu lotu fuli pea ʼe mole ko he lotu pē e tahi ʼaē ʼe moʼoni peʼe feala ke ʼui ʼe ko ia te ala e tahi ki te ʼAtua.
Tokolahi te hahaʼi ʼe natou maʼu ia te taʼi faʼahiga manatu ʼaia ʼi totatou temi, ʼo natou lau ʼe natou tali te ʼu manatu kehekehe pea mo natou ʼui ko te ʼu lotu kehekehe ʼe lelei tatau. ʼI tona fakahagatonu, ko nātou ʼaē ʼe mole natou maʼu ia te taʼi manatu ʼaia, ʼi te agamāhani, ʼe ʼui ʼe natou fefeka fau, peʼe natou fakapalatahi. Koteā takotou manatu? ʼI takotou manatu, ʼe feala koa ki te ʼu lotu fuli ke natou taki ki te ʼAtua pē e tahi? ʼE maʼuhiga koa ia te lotu ʼaē ʼe kau kiai he tahi?
ʼE ʼi Ai Koa Hona ʼu Kehekehe Moʼoni?
Ohagē ko tona ʼui ʼi te tikisionalio, ʼi te temi nei ko lotu e 9 900 ʼi te mālamanei kātoa, ʼe lahi te ʼu potu ʼo te kele ʼe nonofo ai ʼihi ʼo te ʼu lotu ʼaia pea ko te ʼu toko lauʼi miliona ʼe kau kiai. ʼI tona fakafuafua ko te teitei pē ki te toko 70 ʼi te teau ʼo te hahaʼi ʼi te mālamanei ʼe natou kau ki te ʼu lotu tāfito e nima—ko te lotu Fakakilisitiano, mo te lotu Fakasutea, mo te lotu Inituisi, mo te lotu Mahometa pea mo te lotu Putisi. Kapau ko te ʼu lotu fuli ʼe natou taki ki te ʼAtua pē e tahi, ʼe mahino ia ko te ʼu lotu ʼaenī e nima ʼe tonu ke natou maʼu he ʼu tuʼuga manatu ʼe tatau ʼi tanatou ʼu akonaki, ʼi tanatou fakamatala peʼe feafeaʼi ia te ʼAtua, pea ʼi tanatou fakamahino ia te fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua. Koteā ʼaē ʼe hā mai ʼi te ʼu lotu ʼaia?
Neʼe ʼui e te tagata fai teolosia Katolika Loma ʼaē ko Hans Küng ʼe lahi te ʼu lotu, ʼi tona fakahagatonu, ʼe natou vaevae ʼihi ʼu akonaki tāfito ʼo ʼuhiga mo te fefakafelōgoiʼaki ʼa te tagata. Ohagē lā, tokolahi ʼe mole natou tali ia te fakapō, mo te loi, mo te kaihaʼa, mo te ʼu felāveʼi fakasino heʼe ʼaoga mo he kāiga totonu pea ʼe natou akoʼi ia te fakaʼapaʼapa ki te ʼu mātuʼa ʼo toe fēia aipē ki te ʼofa ʼaē ki te tamaliki. Kae ʼi te tahi age ʼu ʼaluʼaga, ko te ʼu lotu maʼuhiga ʼaia ʼe ʼi ai tanatou ʼu faʼahiga manatu kehekehe, tāfito ʼi tanatou fakamatala peʼe feafeaʼi ia te ʼAtua.
Ohagē lā ko te lotu Inituisi ʼe ʼi ai tona ʼu tuʼuga ʼatua, kae ki te kau Putisi ʼe natou ʼui ʼe mole natou tui papau ʼe ʼi ai he ʼAtua. Ko te lotu Mahometa ʼe akoʼi ai ʼe ʼi ai te ʼAtua e tahi. ʼE toe tui ia te ʼu ʼēkelesia ʼaē ʼe natou ʼui ʼe natou Kilisitiano ki te faʼahi ʼaia, kae tokolahi iā nātou ʼe natou toe ʼui ko te ʼAtua ʼe ko he Tahitolu. Māʼiapē lā ʼi te ʼu lotu totonu, ʼe lahi ai ia te ʼu akonaki kehekehe. Ko Malia, te faʼē ʼa Sesu, ʼe tauhi ki ai ia te kau Katolika, kae ʼe mole fēia ki te kau Polotesitā. ʼI te agamāhani, ko te tāʼofi ʼo te fānaunau ʼe tapu ʼi te kau Katolika kae ʼe mole fēia ki te tokolahi ʼo te kau Polotesitā. ʼE mole tali e te kau Polotesitā te fai tagata pea mo te fai fafine.
ʼE fakapotopoto koa ia te ʼui ʼaē ko te ʼu lotu ʼaē ʼe natou akoʼi ia te ʼu faʼahiga akonaki kehekehe ʼe feala ke natou tauhi fuli ki te ʼAtua pē e tahi? Kailoa. Kae ʼe feala pē ke natou femahinohalaʼaki ʼo ʼuhiga peʼe ko ai ia te ʼAtua peʼe koteā ʼaē ʼe ina fakamaʼua kiā nātou ʼaē ʼe tauhi kiā te ia.
Ko Te ʼu Lotu ʼe Natou Fakalogotahiʼi Koa Peʼe Natou Fakamavetevete?
Kapau ko te ʼu lotu fuli ʼe natou taki ki te ʼAtua pē e tahi, ʼe mahino ia, ʼe tou sisio anai ki te faiga fakamālotoloto ʼa te ʼu lotu takitahi ʼaia ke logotahi ia te mālamanei ʼi te tokalelei. Ko te ʼu ʼaluʼaga ʼaē ʼe hoko ʼe natou fakamoʼoni koa ʼe natou fai ia te faʼahi ʼaia? ʼI te hisitolia ʼe fakahā ai neʼe mole faigaʼi e te lotu ke logotahi ia te mālamanei kae neʼe ko te tupuʼaga ʼo te mavetevete pea mo te ʼu tau. Tou vakaʼi age muʼa te ʼu faʼifaʼitaki.
Mai te 11 sēkulō ʼo aʼu ki te 13 sēkulō, ko te Keletiate ʼaē ko te ʼu puleʼaga ʼaē ʼe natou ʼui ʼe natou Kilisitiano, neʼe natou ʼolo ʼo tauʼi ia te ʼu mālohi Mahometa ʼi he ʼu tau ʼe fai hoholo. ʼI te 17 sēkulō, ʼi Eulopa, neʼe fetauʼaki ia te kau Katolika pea mo te kau Polotesitā ʼi te tau ʼaē neʼe hoko iā Taʼu e Tolugofulu. ʼI te taʼu 1947, ʼi te hili pē ʼo te fakahā ʼo te puleʼaga faʼitaliha ʼo Initia mai Pilitānia, ko te kau Inituisi pea mo te kau Mahometa neʼe natou fetauʼaki. ʼE mole heʼeki faʼa fualoa, tokolahi te kau Katolika pea mo te kau Polotesitā neʼe natou fetauʼaki lolotoga he ʼu taʼu ʼi te potu Noleto ʼo Ilelani. ʼI te Potu ʼEsitē, ko te kau Sutea pea mo te kau Mahometa ʼe mole heʼeki natou fetokaleleiʼaki. Ko te faʼifaʼitaki tāfito ʼe ko te Lua Tau Fakamālamanei, ʼaē neʼe fekauʼi ai ki te tau ia te hahaʼi neʼe kau ki te ʼu lotu tāfito e nima, ʼo natou fetauʼaki mo nātou ʼaē neʼe natou lotu tahi ʼo natou fefakafeagaiʼaki.
Ko te moʼoni ʼaenī kua tou mahino leva kiai: Ko te ʼu lotu ʼi te mālamanei neʼe mole natou foaki mai ia te tokalelei pea mo te logotahi, pea ʼe mole natou taki ki he ʼAtua pē e tahi. Kae neʼe natou fakamavetevete ia te mālamanei pea mo fakamaveuveu ia te hahaʼi, ʼo ʼuhiga peʼe ko ai te ʼAtua pea ʼe feafeaʼi ia te tauhi ki ai. Koia, ko he tahi ʼe ina fia ʼiloʼi ia te ʼAtua moʼoni ʼe tonu ke ina filifili fakalelei ia te ala ʼaē ke haʼele ai. Ko te faʼahi ʼaia ʼe ʼalutahi mo te fakalotomālohi ʼaē ʼe haʼu mai te Tohi-Tapu, ko he tohi ʼi te ʼu tohi lotu ʼāfea ʼaē ʼe ʼiloʼi ʼi te mālamanei.
Kotou Filifili Takitokotahi Peʼe Ko Ai ʼAē Kā Kotou Tauhi Anai Ki Ai
ʼE fakahā fakalelei ʼi te Tohi-Tapu ko te maʼu ʼo te ala ʼaē ʼe ina taki ki te ʼAtua moʼoni ʼe maʼua ke kita fakakaukau fakalelei pea mo filifili faʼifaʼitaliha. Ko Sosue, te kaugana ʼa Sehova ʼAtua, neʼe ina ʼui fēnei ki te puleʼaga ʼāfea ʼo Iselaele: “Kotou fili maʼa koutou ʼi te ʼaho nei pe ko ai ʼaē kā kotou tauhi ki ai, pe ko te ʼu ʼatua ʼaē neʼe tauhi kiai takotou ʼu kui, ʼi te tahi kauvai ʼo te Vaitafe, pe ko te ʼu ʼatua ʼo te kau Amolite ʼi te fenua ʼaē ʼe kotou nonofo ai. Kae kiā au mo toku loto fale, ʼe matou tauhi anai kiā Sehova.” ʼI te ʼu taʼu ki muli age, neʼe uga fakamālotoloto e te polofetā ko Elia ia te hahaʼi ke natou fai mo nātou he puleʼaki fēia, ʼo ina ʼui fēnei: ‘ ʼO aʼu ki ʼāfea takotou lotolotolua ki he ʼu manatu kehekehe e lua? Kapau ko Sehova te ʼAtua moʼoni, kotou mulimuli iā te ia; kae kapau ko Paale te ʼatua ʼo te kau Kanaane, kotou mulimuli iā te ia.’—Sosue 24:15, 16; 1 Hau 18:21.
Ko te ʼu vaega ʼaenī pea mo ʼihi atu vaega ʼi te Tohi-Tapu, ʼe natou fakahā fakalelei mai ko nātou ʼaē neʼe natou fia tauhi ki te ʼAtua moʼoni, neʼe ko he filifili neʼe tonu ke natou fakakaukauʼi lelei. Ko te ʼaluʼaga ʼaia ʼe toe tatau pē ʼi totatou temi. Kapau ʼe tou fia ʼatolasio pea mo tauhi ki te ʼAtua moʼoni, ʼe tonu mo tātou ke tou filifili lelei. Kae koteā ʼaē ʼe feala ke tokoni mai kiā tātou ke tou filifili ia te ʼu meʼa ʼaē ʼe tonu ke tou tui kiai? ʼE feafeaʼi hatatou ʼiloʼi ia te kau ʼatolasio moʼoni?
ʼE ʼIloʼi Ia Te Kau ʼAtolasio Moʼoni ʼi Tonatou ʼu Fua
ʼO ʼuhiga mo te kau ʼatolasio moʼoni pea mo te kau ʼatolasio loi, neʼe ʼui fēnei e Sesu Kilisito ki tana kau tisipulo: “ ʼE toli koa lā he ʼu fuaʼi vite ʼi he ʼakau talatala pe ko he ʼu fuaʼi fiku ʼi he vao lau talatala? Pea ʼe toe fēia pē, ko te ʼakau lelei fuli pē ʼe fua ʼaki te ʼu fua matalelei, kae ko te ʼakau popo fuli pē ʼe fua ʼaki te ʼu fua ʼe kovi; ko he ʼakau lelei ʼe mole feala ia ke kovi ʼona fua, pea ko he ʼakau kovi ʼe mole feala ia ke matalelei ʼona fua. . . . Koia, ʼe kotou ʼiloʼi anai te ʼu tagata ʼaia ʼi tonatou ʼu fua.” Koia, ʼe ʼiloʼi anai ia te kau ʼatolasio moʼoni ʼi tonatou ʼu fua, peʼe ʼi tanatou ʼu gāue. Koteā ia te ʼu fua ʼaia?—Mateo 7:16-20.
ʼUluaki, ʼe fakatahiʼi e te tauhi moʼoni ia te kau ʼatolasio ʼi te ʼofa. Neʼe fakamahino fēnei e Sesu ki tana kau tisipulo: “ ʼE au foaki atu kiā koutou te fakatotonu foʼou, ke kotou feʼofaʼofani; ohagē ko taku ʼofa ʼaē kiā koutou, ke toe fēia foki mo koutou, ke kotou feʼofaʼofani. ʼAki te meʼa ʼaia, ʼe ʼiloʼi ai anai e te hahaʼi fuli ko koutou ko taku ʼu tisipulo, mo kapau ʼe kotou femaʼuʼaki te ʼofa.” ʼE tonu ki te kau tisipulo moʼoni ʼa Kilisito ke natou fefakahāʼaki ia te ʼofa ke ʼiloʼi e te hahaʼi fuli ko nātou ko te kau ʼatolasio moʼoni.—Soane 13:34, 35.
Ko te tupuʼaga lā ʼaia ʼo te mole feala ki te kau Kilisitiano moʼoni ke natou fetauʼaki mo he tahi ʼi te tau. ʼE haga mulimuli koa te hahaʼi ʼo he lotu ki te lēkula ʼaia? ʼI te Lua Tau Fakamālamanei, ko te lotu pē e tahi ʼi te ʼu lotu fuli neʼe fakafisi tuʼumaʼu ʼaki he lototoʼa ke lagolago ki te tau ʼi he ʼaluʼaga pē, neʼe ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Ko te polofesea ko Hanns Lilje, neʼe ʼēpikopō ʼi te temi muʼa ʼi te ’Ēkelesia Polotesitā ʼo Hannover, ʼi Siamani neʼe ina tohi fēnei ʼo ʼuhiga mo te kau Fakamoʼoni: “ ʼE feala ke natou tala moʼoni neʼe ko natou tokotahi pē ʼaē neʼe fakafeagai tāfito ki te Tolu Reich.” Lolotoga ia te tau ʼaia, ko te kau Fakamoʼoni ʼi te ʼu fenua kehekehe neʼe natou filifili ke gaohi koviʼi nātou kae mole natou fakalotomālohiʼi peʼe natou lagolago ki te tau.
Koteā ia te tahi ʼu fua ʼaē neʼe manatu kiai ia Sesu ʼaē ʼe ʼiloʼi moʼoni ai anai ia te kau tisipulo moʼoni? ʼO ʼuhiga mo te faikole ʼiloa ʼo Te Faikole ʼo Te Tamai ʼaē ʼi Selō, neʼe ʼui fēnei e Sesu ʼi te kamata: “Ko tamatou Tamai ʼe ʼi selō, ke tapuhā tou huafa. Ke hoko mai tou puleʼaga. Ke fai tou finegalo ʼi te kele, ohagē ko selō.” Neʼe fakamuʼamuʼa e Sesu ia te fakatapuhā ia te huafa ʼo te ʼAtua, ko Sehova. Neʼe ina fakahā ia te fakaʼamu ʼaē, ʼaki ia te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, ke fai ia te finegalo ʼo Sehova ʼi te kele. Ko te lotu fea ʼaē ʼe ʼiloʼi ʼe natou fakahā ia te huafa ʼo Sehova pea mo tala ko te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼe ko te ʼamanaki pē ʼaia e tahi ki te mālamanei moʼo fakatuʼu te tokalelei ʼi te kele? ʼE tala e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ia te logo lelei ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga iā fenua pea mo telituale e 236, ʼo natou tufa ia te ʼu tohi iā lea e 470 tupu.—Mateo 6:9, 10.
Pea tahi ʼaē meʼa, ʼe mulimuli ia te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ki te faʼifaʼitaki ʼo Sesu ʼo mole natou tali ke natou kau ki te ʼu fihi fakapolitike pea mo fakasōsiale. Neʼe ʼui fēnei e Sesu ʼo ʼuhiga mo tana kau tisipulo: “ ʼE mole natou kau ʼi te mālamanei, ohagē pē ko au, ʼe mole au kau ʼi te mālamanei.” Tahi ʼaē meʼa, ʼe tali e te kau Fakamoʼoni ko te Tohi-Tapu ʼe ko te Folafola ʼa te ʼAtua pea ʼe natou tui papau “ko te Tohi-Tapu kātoa ʼe haʼu mai te ʼAtua pea ʼe ʼaoga moʼo akoʼi, moʼo fakatonutonuʼi, moʼo fakatokatoka ʼo te ʼu meʼa, moʼo akonakiʼi ʼi te faitotonu, koteʼuhi ke faiva ia te tagata ʼa te ʼAtua, pea mo kātoa ki te ʼu gāue lelei fuli pē.”—Soane 17:14, 17; 2 Timoteo 3:16, 17.
Ko Te Lotu Moʼoni ʼe Kehe
Ko te ʼu fua ʼaia—te ʼofa fakasākilifisio, te loto ʼaē ke fakatapuhā ia te huafa ʼo Sehova, te fakamafola ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, te mavae mai te mālamanei, pea mo te falala ki te Tohi-Tapu—ko te ʼu agaaga fuli ʼaia ʼo te kau ʼatolasio moʼoni. Ko te ʼu faʼahiga fua ʼaia ʼe toe hā ai ko te kau ʼatolasio moʼoni ʼe natou kehe mai ʼihi atu ʼu lotu. Ko te fafine neʼe fiafia ʼi tana ʼu palalau mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe ina ʼui maʼa ia totonu: “ ʼE lahi te ʼu lotu ʼe au ʼiloʼi, pea ʼe natou tatau fuli. ʼE ko koutou pē ʼaē ʼe kehe mai te ʼu lotu ʼaē.”
ʼE mahino mai, ko te ʼu lotu fuli, ʼe mole natou taki ki te ʼAtua pē e tahi. Kae ko te lotu pē e tahi ʼe kehe mai te ʼu lotu fuli—ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, ʼaē ʼi te temi nei ʼe lau ko te toko fitu miliona tupu ʼi te mālamanei kātoa. ʼI tanatou lagolago pea mo mulimuli ki te Folafola ʼa te ʼAtua, te Tohi-Tapu, ʼe natou fai ia te meʼa ʼaē ʼe mole feala ke fai ʼe ʼihi atu ʼu lotu peʼe ko ʼihi atu kautahi, ko tona fakaʼuhiga, ko te fakatahiʼi ʼo te hahaʼi ʼo te ʼu puleʼaga kehekehe, mo te ʼu lea kehekehe, mo te ʼu haʼuʼaga kehekehe pea mo te ʼu lanu kehekehe ʼi te tauhi ki te ʼAtua moʼoni pē e tahi, ko Sehova. ʼE natou fiafia anai ʼi te tokoni atu ke kotou ako ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua moʼoni, ke kotou ʼiloʼi ia te meʼa ʼaē ʼe fakamaʼua atu e te ʼAtua, pea mo fakafiafia ʼi te tokalelei pea mo te fīmālie ʼaē ʼe haʼu mai te tauhi ki te ʼAtua ʼi te ala ʼaē ʼe ina leleiʼia. ʼE mole koa lā ko he fakatuʼutuʼu ʼe ʼaoga?
[Paki ʼo te pasina 30]
ʼE tapuakiʼi e te pātele Orthodoxe ia te ʼu foʼi kautau foʼou ʼo Ukraine ʼi te taʼu 2004
[Haʼuʼaga ʼo te paki]
GENIA SAVILOV/AFP/Getty Images
[Paki ʼo te pasina 31]
Ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe natou tokoni ki te hahaʼi ʼi te potu fuli pē ke natou ako ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua pea mo tona Puleʼaga
[Haʼuʼaga ʼo te u paki pasina 28, 29]
Pāsina 28: Te fafine Putisi: © Yan Liao/Alamy; te tagata māʼoniʼoni Inituisi: © imagebroker/Alamy; pāsina 29: te tagata ʼe ina lau ia te Coran: Mohamed Amin/Camerapix; te tagata Sutea: Todd Bolen/Bible Places.com